I. 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi ve Bankacılık Sistemi 1. Genel de÷erlendirme
1.1. Küresel ekonomi yeniden büyümeye geçti, geliúmekte olan ülkeler daha hızlı büyüdü, geliúmekte olan ülkelerde makro riskler arttı.
Ülkelerin ve uluslararası kuruluúların, küresel krizin ekonomik faaliyet üzerindeki daraltıcı etkisinin sınırlandırılması ve büyümenin yeniden yakalanması çabalarına ba÷lı olarak, dünya genelinde hızlı bir toparlanma yaúanmıútır. Dünya ekonomisinin, 2009 yılında yüzde 0,6 oranındaki küçülmenin ardından 2010 yılında yüzde 4,8 oranında büyüdü÷ü tahmin edilmektedir.
Özellikle geliúmiú ülkelerde, finansal sektörün yeniden iúlevsel hale getirilmesi amacıyla finansal sektöre likidite ve/veya sermaye deste÷i sa÷lamaya yönelik geniúletici para politikaları yanında, iç talep artıúını destekleyen geniúleyici maliye politikaları bu ülkelerdeki toparlanmayı desteklemiútir. Geliúmekte olan ülkeler ise büyümelerini daha yüksek hızlarda sürdürmüúlerdir. Uluslararası ticaret hacmi yeniden artmıútır.
Uluslararası Para Fonu tarafından yapılan tahminlere göre, büyüme hızı geliúmiú ülkelerde yüzde 2,7, geliúmekte olan ülkelerde yüzde 7,1 olmuútur. Emtia ve temel enerji fiyatlarındaki olumlu seyrin de katkısıyla enflasyonun düúük düzeyde kalması sayesinde çok sayıda ülkenin merkez bankaları, politika faiz oranlarını yakın dönemin en düúük düzeylerine çekmiúler, reel faiz oranları sıfıra yakın veya sıfırın altında kalmıútır.
Reel faiz oranlarının düúük düzeyi bu ülkelerde hızla büyümekte olan borç çevirme oranındaki yükselmenin neden oldu÷u baskının kısmen de olsa hafifletilmesini sa÷lamıútır. Buna ra÷men, hızla büyüyen bütçe açıklarının etkisi yanında finansal sektöre sa÷lanan desteklere ba÷lı olarak çok sayıda geliúmiú ülkenin borç stokunun milli gelire oranı hızla artmıú ve yüksek düzeylere ulaúmıútır. Bu oran geliúmiú ülkelerde yüzde 90 iken geliúmekte olan ülkelerde yüzde 40 düzeyinde olmuútur.
Küresel dengesizliklerin azaltılarak uzun dönemde istikrarın yeniden tesis edilmesi amacıyla politika koordinasyonunun sa÷lanmasını teminen, dünyanın farklı bölgelerinde yer alan yirmi geliúmiú ve geliúmekte olan ülke ile uluslararası kuruluúların katılımından oluúan G20 sorunların çözümü için daha aktif bir çaba içinde olmuútur. G20, geliúmiú ülkelerde büyüyen bütçe açıkları ve borç stoku sorunu, geliúmekte olan ülkelerde hızlı büyümenin neden oldu÷u cari açık ve artan enflasyonist baskılar üzerine görüú/öneri oluúturmaya çalıúırken bir yandan da finansal sektörde daha iyi düzenleme ve denetim yapısı üzerine çalıúmalar baúlatılmıútır.
Bu çerçevede, sermaye yeterlili÷i, risk yönetimi, likidite, gözetim ve denetime iliúkin yaklaúımlar, finansal kurumların denetlenmesinde etkinli÷in artırılması amacıyla yeniden ele alınmıútır. Ancak, ülkeler arasındaki görüú farklılıkları nedeniyle, kısa sürede “uluslararası kabul gören ortak bir metin” üzerinde uzlaúma sa÷lanamamıútır.
Bu durum, finansal sektörde iú planlarının oluúturulmasında ve beklentilerde belirsizlik yaratmaya devam etmiútir. Buna ek olarak, ekonomik alandaki riskler ve özellikle bazı AB ülkelerinin finansal sektörlerinde ortaya çıkan uluslararası boyutta ciddi sorunlar, geliúmiú ülkelerde kredi piyasasının toparlanmasını geciktirmiútir.
Buna karúılık, geliúmekte olan ülkelerde kredi piyasası büyümüútür. Yüksek büyüme potansiyeli, tasarruf dengesinin daha iyi olması, kamu dengesinin ve borçlarının düúük düzeyi, enflasyon baskısının düúük olması, finansal sektörlerinde ciddi
sorunların yaúanmamasına ba÷lı olarak, bu ülkelere uluslararası sermaye giriúi yeniden artmaya baúlamıútır.
1.2. Türkiye ekonomisi hızla toparlandı, finansal sektör büyümeye destek oldu.
Türkiye ekonomisi 2010 yılında, büyüme, enflasyon ve kamu dengesi açısından beklentilerin üzerinde bir performans göstermiútir. Büyüme hızı yüzde 8,9 olmuútur.
Hanehalkı tüketimi yanında özel sektör sabit sermaye yatırımlarındaki hızlı artıú iç talep geniúlemesi yoluyla büyümeyi desteklemiútir. Dıú talepteki artıú, geliúmiú ülkelerin yavaú büyümesine de ba÷lı olarak, sınırlı kalmıútır.
Tasarruf oranı düúmeye devam etmiú, tasarruf açı÷ı ise büyümüútür. Tasarrufların gayrisafi yurtiçi hasılaya (gsyh) oranı son otuz yılın en düúük düzeyi olan yüzde 12,6’ya gerilemiútir. Tasarruf açı÷ının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı ise yaklaúık iki katına çıkarak yüzde 6,6’ya yükselmiútir. Kamu kesiminde, tasarruf açı÷ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranı düúmüú, özel sektörde ise tasarruf fazlası açı÷a dönmüútür.
Teknoloji yenileme ve kapasite artırımı yanında enerji sektörüne yapılan sabit sermaye yatırımları özel sektörde tasarruf dengesinin de÷iúmesine neden olmuútur.
Sabit fiyatlarla hane halkı tüketimi yüzde 8,4, özel sektör sabit sermaye yatırımları yüzde 50 artmıútır.
Ekonomik canlanma sayesinde iúsizlik oranı gerilemiútir. Aralık 2009’da yüzde 13,5 olan iúsizlik oranı, Aralık 2010 itibariyle yüzde 11,4’e düúmüútür.
Güçlü iç talep artıúına dayalı büyüme yanından güçlü sermaye giriúine ba÷lı olarak TL’nin de÷er kazanmasının da etkisiyle ithalat hızla büyümüú, cari iúlemler açı÷ı geniúlemiútir. Dıú ticaret hacmi yüzde 23, ihracat yüzde 12, ithalat ise yüzde 11 büyümüútür. Dıú ticaret hacminin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 41 olmuútur.
Net uluslararası sermaye giriúi 2009 yılında 9 milyar dolar iken 2010 yılında 45 milyar dolara yükselmiútir. Bu dönemde Merkez Bankası’nın döviz rezervleri 11,2 milyar dolar artmıútır.
Banka’nın güçlü bilanço yapısı, TL’ye olan talep artıúı, kamunun borç çevirme oranının düúmesi ve enflasyon beklentisinin iyileúmesi sayesinde, Merkez Bankası açık piyasa iúlemleri yoluyla bankacılık sektörüne, yıl boyunca TL likidite sa÷lamaya devam etmiútir. Buna ra÷men, net iç varlıklar azalmıútır.
Enflasyon beklentisi genel olarak enflasyon hedefine yakın seyretmiútir. Tüketici enflasyonu yüzde 6,4 ile enflasyonist dönemden sonraki en düúük düzeyinde gerçekleúmiú, yüzde 6,5 olarak açıklanan enflasyon hedefinin gerisinde kalmıútır.
Merkez Bankası politika faizlerini 2010 yılında 1,5 puan düúürmüútür. Küresel krizin büyüme ve finansal sektör üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlandırmak amacıyla 2009 yılında piyasalara verilen destek 2010 yılının ikinci çeyre÷inden itibaren çekilmeye baúlanmıútır. Büyüme, sermaye giriúi ve kredi arzının hızlanması çerçevesinde, piyasaların normale döndü÷ü gerekçesiyle, parasal sıkılaútırmayı hedefleyen “çıkıú stratejisi” altında bir yol haritası açıklanmıútır (Bakınız Bölüm 1.3).
Ekonomideki hızlı toparlanma maliye politikası hedeflerinin de öngörüler do÷rultusunda gerçekleúmesine destek olmuútur. Bütçe açı÷ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının 1,5 puan azalarak yüzde 4’e düútü÷ü tahmin edilmektedir. Buna göre, faiz dıúı bütçe dengesinin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 0,5 fazla vermiútir.
Bütçe performansı, kamu kesiminin borçlanma gere÷inin gayri safi yurtiçi hasılaya oranının düúmesine önemli bir katkı sa÷lamıútır. Nitekim, bu oranın yüzde 5,1’den yüzde 3,4’e geriledi÷i tahmin edilmektedir.
Kamunun iç borçlanmasında borç çevirme oranı 16 puan azalarak yüzde 90 puan olmuútur. Bu sayede iç borç stokunun gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 35’ten yüzde 32’ye gerilemiútir. øç borçlanmanın ortalama maliyeti yüzde 7,6, vadesi ise 1.314 gün olmuútur.
Kamunun toplam borç stokunun gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 47’den yüzde 43’e azalmıútır.
øç borç stokunun, geniú kapsamlı para arzına (mevduat, dolaúımdaki para, repo ve yatırım fonları, M2YRF) oranı yüzde 64'ten yüzde 58'e gerilemiú, bankaların toplam aktiflerine oranı ise yüzde 35 olmuútur. øç borç stokunun yüzde 62’si bankalar, yüzde 14’ü yurtdıúında yerleúikler tarafından talep edilmiútir.
Türkiye’nin toplam dıú borç stoku yüzde 8 artarak 290 milyar dolara yükselmiútir.
1.3. Normalleúme ve çıkıú önlemleri
Küresel krizin büyük ölçüde etkili oldu÷u 2009 yılında, krizin olumsuz etkilerini hafifletmek amacıyla genelde hem para hem maliye politikasında geniúletici nitelikte önlemler alınmıútır. Öte yandan, 2010 yılında, krizin ikinci safhasında geliúmiú ve geliúmekte olan ülkeler arasındaki ayrıúmanın netleúmesi ve yurtdıúından Türkiye’ye yönelik kısa vadeli sermaye hareketlerindeki artıú sonucu kriz önlemlerinden çıkıú stratejisi kapsamında çeúitli önlemler alınmıútır.
Bu önlemler iki ana hedefe yönelmiútir. Kredi maliyetini artıran önlemlerle, kredi arzındaki artıúın yavaúlatılması yoluyla, iç talepteki artıúın ve dıú kaynak kullanımının sınırlandırılması amaçlanmıútır. Ayrıca, faiz indirimleri yolu ile de TL’sının kısa vadeli getirisinin azaltılması, böylece kısa vadeli sermaye giriúinin caydırılması amaçlanmıútır.
Hükümet tarafından alınan önlemler:
Bakanlar Kurulu Kararı ile bankalar ve finansman úirketlerince kullandırılan tüketici kredilerinde (ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla gerçek kiúilere kullandırılan krediler) kaynak kullanımını destekleme fonu kesintisi oranı 5 puan artıúla yüzde 15’e yükseltilmiútir.
Merkez Bankası tarafından alınan önlemler:
• 16 Eylül 2010 tarihinde, haftalık ihale faiz oranı (politika faiz oranı) ile gecelik borçlanma faiz oranı arasındaki farkın (teknik faiz oranı) 0,25 puan artırılacak úekilde ayarlama yapılması kararlaútırılmıútır.
• 23 Eylül 2010 tarihinde, TL zorunlu karúılık oranı yüzde 5’ten yüzde 5,5’e;
yabancı para zorunlu karúılık oranı yüzde 10’dan yüzde 11’e yükseltilmiútir.
Ayrıca TL’sı için zorunlu karúılıklara uygulanan faiz oranı yüzde 0’a düúürülmüútür.
• 14 Ekim 2010 tarihinde, gecelik borçlanma faizi yüzde 6,25’ten yüzde 5,75’e indirilmiútir.
• 11 Kasım 2010 tarihinde, gecelik borçlanma faizi yüzde 5,75’ten yüzde 1,75’e indirilmiútir. Geç likidite borçlanma faiz oranı ise yüzde 1,75’ten yüzde 0’a düúürülmüútür.
• 12 Kasım 2010 tarihinde, TL zorunlu karúılık oranı yüzde 5,5’ten yüzde 6’ya;
yükseltilmiútir.
• 16 Aralık 2010 tarihinde, politika faiz oranı yüzde 7’den yüzde 6,5’e düúürülmüútür. Ayrıca çeúitli vade ve iúlem türlerindeki TCMB borçlanma faiz oranları daha da düúürülürken; borç verme faiz oranları yükseltilmiútir.
• 17 Aralık 2010 tarihinde, TL zorunlu karúılık oranları vade yapısına göre farklılaútırılmıú ve bankaların birbirleri veya TCMB ile yaptıkları repo iúlemleri de zorunlu karúılık kapsamına alınmıútır. Mevduatın mevcut vade yapısı dikkate alındı÷ında; TL yükümlülükler için efektif zorunlu karúılık oranı, yüzde 6’dan; ortalama olarak yaklaúık yüzde 7,5 düzeyine yükselmiútir.
• Yukarıda sayılan önlemlere ilave olarak; ek döviz ihaleleri aracılı÷ıyla döviz alım imkanı getirilmiú; TCMB’nin döviz piyasasındaki aracılık rolü sona erdirilmiú ve piyasa yapıcı bankalara tanınan repo borçlanma imkanında vade 1 haftadan 1 güne (gecelik iúlem) indirilmiútir.
BDDK tarafından alınan önlemler:
• 18 Aralık 2010 tarihinde, daha önce dönem borcunun yüzde 20'si olarak uygulanan kredi kartı asgari ödeme tutarı, limite göre yüzde 25 ile yüzde 40 arasında de÷iúen oranlara yükseltilmiútir.
• 16 Aralık 2010 tarihinde, konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kullandırılacak krediler ile konut teminatı altında kullandırılacak tüketici kredilerinde, kredi tutarının teminat olarak alınan konutun de÷erine oranının yüzde 75, ticari gayrimenkul alımı amaçlı kullandırılacak taksitli ticari kredilerde ise yüzde 50 ile sınırlandırılmasına karar verilmiútir.
1.4. Orta vadeli program ve 2011-2013 dönemine iliúkin tahminler
Ekim 2010’da açıklanan Orta Vadeli Program ile ekonomik büyüklüklere iliúkin hedefler belirlenmiútir. Buna göre, gayri safi yurtiçi hasılanın 2011-2013 yıllında ortalama yüzde 5 oranında büyümesi öngörülmektedir.
Temel Ekonomik Büyüklükler* (Yüzde)
2011 2012 2013
Gsyh (reel büyüme) 4,5 5,0 5,5
Cari iúlemler dengesi/ gsyh -5,4 -5,3 -5,2
øúsizlik oranı 12,0 11,7 11,4
Kamu kesimi dengesi/gsyh -2,0 -1,8 -1,2 Kamu faiz dıúı dengesi/gsyh 0,3 0,7 1,0 AB tanımlı kamu borç stoku /gsyh 40,6 38,8 36,8
Kaynak: DPT * Öngörü
Cari iúlemler açı÷ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının 2011 yılında yüzde 5,4 olaca÷ı, sonraki yıllarda yavaú da olsa gerileyece÷i tahmin edilmektedir. Kamu kesimi dengesi açı÷ının gayri safi yurtiçi hasılaya oranının düzenli bir úekilde düúmesi
programlanmaktadır. Aynı úekilde, kamu kesimi borç stokunun gayri safi yurt içi hasılaya oranının azalması öngörülmektedir.
øúsizlik oranında da yavaú bir iyileúme beklenmektedir. Buna göre, 2010 yılında yüzde 12,2 düzeyinde gerçekleúmesi beklenen iúsizlik oranı, 2013 yılında yüzde 11,4’e gerileyecektir.
1.5. Özkaynakları güçlü kalan bankacılık sektörü iúlevini sa÷lıklı olarak sürdürdü.
Bankacılık sektörü, 2010 yılında da ekonomik faaliyeti desteklemeye devam etmiútir.
Ekonomik faaliyetin hızla toparlaması, enflasyonun düúmesi, gerek yurtiçinde gerekse yurtdıúında yerleúiklerin TL talebinin artmaya devam etmesi, özkaynak yeterlili÷inin düzenlemelerde öngörülen düzeyin üzerinde kalması, kurumsal ve bireysel kredi talebinin güçlü olması, kamu kesiminin borç çevirme oranının düúmesi, yurtdıúında kaynak giriúinin artması, para ve sermaye piyasalarının istikrarlı olması sayesinde sektörün performansı iyileúmeye devam etmiútir. Öte yandan, para politikasında sıkılaútırma yönündeki de÷iúiklilere ba÷lı olarak sektörün Merkez Bankasından likidite talebi artmıútır. Toplam aktifler ve özkaynaklar büyümüú, serbest özkaynakların toplam aktiflere oranı yüzde 10,2’den yüzde 10,6’ya yükselmiútir.
Sorunlu kredi oranı azalmıútır. Özkaynak karlılı÷ı enflasyonun ve Devlet iç borçlanma senetlerinin ortalama getirisinin üzerinde gerçekleúmiútir.
Tüm bankaların (mevduat, kalkınma ve yatırım bankalar ile katılım bankalarının) toplam aktifleri yüzde 21 oranında büyüyerek 1.008 milyar TL (655 milyar dolar) olmuútur. Toplam aktiflerin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 2 puan artarak yüzde 89’a yükselmiútir. Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının toplam aktifleri, cari fiyatlarla yüzde 20 oranında büyüyerek 964 milyar TL (627 milyar dolar) olmuútur.
Bilanço içinde, yabancı para cinsinden aktiflerin payı 1 puan düúerek yüzde 26, yabancı para cinsinden pasiflerin payı ise 2 puan düúerek yüzde 30 olmuútur.
Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının özkaynakları 129 milyar TL (84 milyar dolar), serbest özkaynaklar ise 102 milyar TL (66 milyar dolar) olmuútur.
Özkaynakların toplam aktiflere oranı yüzde 13, sermaye yeterlili÷i standart rasyosu ise yüzde 19,1 düzeyindedir.
Mevduat, kalkınma ve yatırım bankalarının kredi stoku yüzde 34 artarak 495 milyar TL’ye yükselmiútir. Kredilerin toplam aktiflere oranı 5 puan artarak yüzde 51’e, gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 45’e yükselmiútir. Yabancı para cinsinden kredilerde büyüme hızlanmıútır. Menkul kıymetlerin toplam aktiflerdeki payı 3 puan azalarak yüzde 30’a gerilemiútir. Duran aktiflerin toplam aktifler içindeki payı yüzde 3 düzeyindedir.
Toplam mevduatın kaynaklar içindeki payı yüzde 61; gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 53 düzeyinde gerçekleúmiútir. TL mevduatın toplam mevduat içindeki payı yüzde 70’tir. Mevduatın vadesinde önemli bir de÷iúiklik olmamıútır; TL mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay, yabancı para mevduatın ortalama vadesi ise 2,8 ay düzeyindedir. Yurtdıúı bankalardan sa÷lanan kaynaklar 120 milyar TL (78 milyar dolar) ile toplam aktiflerin yüzde 12’si düzeyindedir. Bu kaynakların büyük bölümü yabancı para cinsindendir.
Kar hacmi yüzde 9,3 büyümüútür. Özkaynak karlılı÷ı 1,8 puan azalarak yüzde 16,4 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Nazım hesaplardaki artıú yüzde 67 olmuútur. Nazım hesaplardaki artıú cayılabilir taahhütler ve türev iúlemlerden kaynaklanmıútır.
Finansal kurumların piyasa de÷eri 2009 yılı sonuna göre yüzde 18 artarak 113 milyar dolar düzeyine yükselmiútir. østanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda iúlem gören finansal kurumların piyasa de÷eri, hisseleri iúlem gören tüm úirketlerin piyasa de÷erine oranı yüzde 41 olmuútur.
2010 yılında, 32’si mevduat, 13’ü kalkınma ve yatırım, 4’ü katılım olmak üzere 49 banka faaliyet göstermiútir. Sermayesinin yüzde 51’i veya daha fazlası yurtdıúında yerleúik yatırımcılara ait olan mevduat bankalarının sayısı 17, kalkınma ve yatırım bankalarının sayısı ise 4 olmuútur. Yurtdıúı yerleúik yatırımcılarla stratejik ortaklık yüzde 50 ortaklık) anlaúması yapan banka sayısı 4 tanedir. Yurtdıúında yerleúik banka ortaklarının 13 tanesi Avrupa, 5 tanesi Ortado÷u, 4 tanesi ABD ve 1’er tanesi de Asya ve Afrika bölgesindendir.
Aralık 2009 itibariyle, Türkiye bankacılık sektörünün yurtdıúında faaliyet gösteren 41 adet mali iútiraki ile 68 adet úube ve temsilcili÷i bulunmaktadır. Yurtdıúında faaliyet gösteren bankaların Türkiye’deki temsilciliklerinin sayısı 41’dir.
ùube sayısında ve istihdamda 2003 yılında baúlayan artıú e÷ilimi 2010 yılında devam etmiútir. Tüm bankaların úube sayısı 10.072, çalıúan sayısı ise 191.207’ye ulaúmıútır.
Türkiye’de finansal sektör ve bankacılık sektörü henüz büyüme aúamasındadır.
Bankacılık sektörü finansal sektörde a÷ırlıklı bir paya sahiptir. Uluslararası karúılaútırmalara göre, bankacılık sektörü yüksek bir büyüme potansiyeline sahiptir.
AB ve Türkiye Bankacılık Sektörleri* (2009)
AB27 Türkiye
Kiúi baúına aktif (Euro) 84.234 5.195
Toplam aktifler/gsyh (yüzde) 357 84
Nüfus/personel sayısı 171 417
Nüfus/úube sayısı 2.131 7.965
Nüfus/ banka sayısı 59.860 1.597.778
* Mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarını içermektedir.
Aralık 2009 itibariyle, Türkiye bankacılık sektörü aktif büyüklü÷ü, AB27 içinde on dördüncü sıradadır. Kiúi baúına aktif, AB ortalamasında, Türkiye’den 16 kat daha büyüktür.
2. 2010 Yılında Türkiye Ekonomisi
2.1. BüyümeTürkiye østatistik Kurumu (TÜøK) verilerine göre, 2010 yılında sabit fiyatlarla, gayri safi yurtiçi hasıla (gsyh) yüzde 8,9 oranında büyümüútür. Sabit fiyatlarla büyüme hızı 2010 yılı programında öngörülen yüzde 3,6 oranındaki hedefin oldukça üzerinde gerçekleúmiútir. Cari fiyatlarla gsyh yüzde 16 oranında artarak 1.105 milyar TL’ye yükselirken, dolar bazında gsyh ise yüzde 19,3 oranında artarak 736 milyar dolara ulaúmıútır. Gsyh deflatörü yüzde 5,3’ten yüzde 6,5’e çıkmıútır.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
2002 2008 2009 2010 Büyüme (yüzde)
Cari fiyatlarla 45,9 12,7 0,2 16,0
Sabit fiyatlarla 6,2 0,7 -4,8 8,9
Deflatör (yüzde) 37,4 11,9 5,3 6,5
Gsyh (1987 fiyatlarıyla, milyon TL) 73 102 97 106 Gsyh (cari fiyatlarla, 1998 bazlı seridir)
Milyar TL 351 951 953 1.105
Milyar dolar 229 742 617 736
Kiúi baúına gelir (dolar) 3.296 10.436 8.590 10.079
Kaynak: TÜøK
Türkiye ekonomisinde büyüme hızı, 2008 ve 2009 yıllarında yaúanan küresel krizden önemli ölçüde etkilenmiú; 2010 yılında ise güçlü iç talep artıúına ba÷lı olarak yeniden hızla toparlanmıútır. Yurtiçi talep yüzde 13,3 oranında artarken, mal ve hizmet ihracatındaki artıú yüzde 3,4 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Sabit fiyatlarla yüzde de÷iúme)
øktisadi faaliyet kolları itibariyle, reel bazda sanayi ve hizmetler sektöründe büyüme hızı sırasıyla yüzde 9,2 ve yüzde 13,6 olarak gerçekleúmiú; tarım sektöründe ise yüzde 1,2 düzeyinde kalmıútır. Cari fiyatlarla sanayi sektörünün gsyh içindeki payı 1 puan artarak yüzde 16’ya yükselmiú; hizmetler sektörünün payı ise 1 puan azalarak yüzde 76 olmuútur.
02 03 04 05 06 07 08 09 10
-6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12
Gsyh içinde özel sektörün tüketim harcamaları cari fiyatlarla yüzde 74, yatırım harcamaları ise yüzde 19 oranında paya sahiptir. Cari fiyatlarla özel sektör yatırım harcamaları 2 puan artmıútır. Kamunun tüketim harcamalarının payı yüzde 14, yatırım harcamalarının payı ise yüzde 4 olmuútur. Kamunun tüketim harcamalarının payı 2009 yılına göre önemli ölçüde azalmıú, yatırım harcamalarının payı ise de÷iúmemiútir.
Devlet Planlama Teúkilatı'nın tahminlerine göre, yurtiçi tasarruf oranının gsyh’ya oranı 2,3 puan azalarak yüzde 12,6’ya gerilemiútir. Tasarruf oranı, hem özel kesimde, hem de kamu kesiminde düúmüútür. Tasarruf açı÷ı ise 4,5 puan artarak gsyh’nın yüzde 6,6’sına yükselmiútir. Kamu kesiminde tasarruf açı÷ının gsyh’ya oranı daralırken; özel kesimde tasarruf fazlası, tasarruf açı÷ına dönmüútür.
Sektörel Büyüme Yüzde de÷iúme
(Sabit fiyatlarla)
Gsyh’ya oranı (Cari fiyatlarla, yüzde) 2002 2008 2009 2010 2002 2008 2009 2010
Tarım 6,9 4,6 3,7 1,2 14 7 8 8
Sanayi 9,4 -0,1 -7,2 13,6 29 20 15 16
Hizmetler 7,5 0,5 -4,9 9,2 57 73 77 76
Kaynak: TÜøK
Sanayi sektörünün en önemli alt sektörü olan imalat sanayii yüzde 14 büyümüútür.
Alt sektörler itibariyle; toptan ve perakende ticaret, ulaútırma ve haberleúme ile inúaat sektörlerinde büyüme yüzde 10’u aúmıú; di÷er alt sektörlerin tamamında da artıú kaydedilmiútir. Enerji sektöründe üretim yüzde 7,3 oranında büyümüútür.
Sabit fiyatlarla tüketim talebi yüzde 6 oranında, yatırım talebi ise yüzde 30 oranında büyümüútür. Özel kesim tüketimi yüzde 6,6, kamu kesiminin tüketimi ise yüzde 2 artmıútır. øhracat yüzde 3,4, ithalat ise yüzde 21 büyümüútür.
Tüketim ve Yatırım Talebi (Sabit fiyatlarla, yıllık yüzde de÷iúme)
Ara.10
-40
Toplam yatırım Toplam tüketim
-30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
02 04 06 08 Haz.09 Ara.09 Haz.10
Yurtiçi Tasarruflar ve Tasarruf Dengesi (Gsyh’ye oranı, yüzde) 2002 2008 2009 2010*
Yurtiçi tasarruflar 19 16,9 14,9 12,6
Kamu -6,2 1,7 0,9 0,8
Özel 25,3 15,1 14,0 11,8
Tasarruf dengesi -2,6 -5,2 -2,1 -6,6
Kamu -12,5 -2,5 -5,3 -4,0
Özel 9,9 -2,7 3,2 -2,6
Dıú kaynak** 2,6 5,2 -2,1 -6,6
Kaynak: DPT
* Tahmin, tasarruf dengesi TBB tahminidir.
** Faktör gelirleri ve cari transferler dahildir.
2.2. østihdam ve ücretler
øúgücünün ve iúgücüne katılma oranının artmasına ra÷men, ekonomik canlanmaya ba÷lı olarak istihdamın hızla büyümesi nedeniyle iúsizlik oranı gerilemiútir.
TÜøK verilerine göre Aralık 2010 itibariyle toplam iúgücü arzı 25,6 milyon kiúi, toplam istihdam ise 22,7 milyon kiúi olmuútur. Geçen yılın aynı dönemine göre çalıúabilir nüfus 781 bin kiúi artmıútır. Çalıúabilir nüfusun yanı sıra iúgücüne katılma oranı da yükselmiútir. Aynı dönemde toplam istihdam 1,2 milyon kiúi artmıútır. Buna göre, iúsiz sayısı önceki yıla göre yaklaúık 432 bin kiúi azalarak 2,9 milyon kiúiye gerilemiútir.
øúsizlik (Yüzde)
2002 2008 2009 2010 øúsizlik oranı
Genel 10,3 14,0 13,5 11,4
Kent 14,2 15,6 16,1 13,9
Genç nüfus … 26,0 24,1 21,6
Kaynak: TÜøK
Böylece, iúsizlik oranı Aralık 2010 itibariyle, geçen yılın aynı dönemine göre 2,1 puan azalarak yüzde 11,4 olmuútur. Bu oran kentlerde yüzde 15,6’dan yüzde 13,9’a, kırsal bölgede ise yüzde 9,2’den yüzde 7,2’ye gerilemiútir. østihdamın yüzde 55’i hizmetler, yüzde 25’i tarım, yüzde 20’si de sanayi sektörleri tarafından yapılmaktadır.
Reel øúgücü Maliyeti Endeksi (94=100)
2006 2007 2008 2009 2010
Toplam
Kamu 104 112 105 112 110
Özel 114 118 113 123 ...
Memur 140 148 147 165 163
Asgari ücret 181 184 177 191 193
Kaynak: DPT
DPT’nin tahminlerine göre, 2010 yılında kamu iúçileri ve memurların reel iúgücü maliyeti azalırken, asgari ücret artmıútır.
2.3. Enflasyon
Tüketici fiyatları enflasyonu (Tüfe), 2010 yılının ilk üç çeyre÷i boyunca yıllık bazda yüzde 8-9 bandında ve yüzde 6,5 olan TC Merkez Bankası hedefinin üzerinde seyretmiútir. Yılın son çeyre÷inde ise, yıllık bazda tüketici fiyatları enflasyonu, Ekim 2009 tarihinde yapılan vergi düzenlemelerinin etkisinin endeksten çıkması, iúlenmemiú gıda ve tütün ürünlerinin fiyatının düúmesinin de etkisiyle, hedef seviyesinde gerçekleúmiútir.
Enflasyon (12 aylık, yüzde de÷iúme)
Üretici fiyatları endeksi (Üfe), yıllık bazda yüzde 8,9 oranında artmıútır. Yıllık ortalama fiyat artıúı ise, Tüfe ve Üfe için, sırasıyla yüzde 8,6 ve yüzde 8,5 olmuútur.
Enflasyon (Yüzde)
2002 2008 2009 2010 Yıllık ortalama
Üretici* 50 13 1,2 8,5
Tüketici 45 10 6,3 8,6
12 aylık
Üretici* 31 8 5,9 8,9
Tüketici 30 10 6,5 6,4
Tüfe hedefi ... 4 7,5 6,5
Kaynak: TÜøK
* 2004 yılından önce olan de÷erler Tefe endeksine aittir.
Petrol, petrol dıúı enerji ve temel girdi olarak kullanılan emtia fiyatlarında uluslararası piyasalarda yaúanan artıúlar, Üfe’ye yukarı yönlü baskı yaparken, sermaye giriúine ba÷lı olarak TL’nin de÷er kazancı maliyetler üzerinde aúa÷ı yönlü etki yapmıútır.
2.4. Kamu kesimi dengesi
Ekonomik faaliyetin hızla toparlanması, güçlü büyüme ve iç talepte özel sektörden gelen artıúa ba÷lı olarak, 2010 yılında geniúleyici maliye politikalarından vazgeçmeye yönelik uygulamalar gerçekleútirilmiútir. Bu uygulamalara ba÷lı olarak, kamu kesimi açı÷ının gsyh’ya oranı yüzde 6,6’dan yüzde 4,9’a gerilemiútir. Devlet Planlama Teúkilatı’nın tahminlerine göre 2010 yılında toplam kamu gelirleri yüzde 15, toplam
05 06 07 08 09 10
0 3 6 9 12 15
Tüfe Üfe
kamu harcamaları ise yüzde 9 oranında artmıútır. Toplam kamu gelirlerinin gsyh’ya oranı yaklaúık olarak 2,2 puan artıúla yüzde 35,7’ye yükselirken, harcamaların oranı ise 0,2 puan artıúla yüzde 40,3 olarak gerçekleúmiútir. Buna göre, 2009 yılında yüzde 0,7 olan kamu kesimi faiz dıúı fazlasının gsyh’ya oranı, 2010 yılında yüzde 1,3’e yükselmiútir. Faiz dıúı fazlanın gsyh’ya oranı, 2006 yılından sonra ilk kez yükselmiútir.
Kamu Kesimi Dengesinin Gsyh’ya Oranı (Yüzde)
2002 2008 2009 2010*
Merkezi yönetim bütçesi dengesi -14,8 -1,8 -5,5 -4,5**
KøT dengesi -1,0 0,0 0,3 0,1
Mahalli idareler dengesi 0,1 -0,6 -0,4 -0,2
Fonlar dengesi 0,0 0,0 0,0 0,0
Di÷er kesimler dengesi 3,0 0,8 -0,5 -0,5 Kamu kesimi dengesi -12,7 -1,6 -3,4 -2,1
Kamu kesimi dengesi (faiz dıúı) -7,0 4,1 0,7 1,3
Kaynak: DPT
* Tahmin (Gerçekleúen Merkezi yönetim bütçesine göre revize edilmiútir.) ** Gerçekleúme
Kamu gelirleri içinde vergi gelirlerinin payı yüzde 55 düzeyinde gerçekleúmiútir. Vergi gelirlerinin yüzde 66’sı dolaylı vergilerden oluúmuútur. Harcamaların yüzde 85’i faiz dıúı harcamalardan meydana gelmiútir. Faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı 2009 yılına göre 1 puan azalarak yüzde 15’e gerilemiútir.
Kamu Kesimi Borçlanma Gere÷i/ Gsyh ve Enflasyon (Yüzde)
Maliye Bakanlı÷ı’nın verilerine göre, kamu kesimi gelirlerinin ve harcamalarının en önemli bölümünü oluúturan merkezi yönetim bütçe açı÷ının gsyh’ya oranı yüzde 5,5’ten yüzde 4,5’e gerilemiútir. Merkezi yönetim bütçe gelirleri yüzde 10, harcamalar yüzde 7 oranında artmıútır. Faiz harcamaları ve faiz dıúı harcamalar yüzde 7 oranında büyümüútür. Bütçe açı÷ı cari fiyatlarla yüzde 5 daralırken, faiz dıúı fazla 6,6 milyar TL’ye yükselmiútir. Bütçe gelirlerinin ve harcamalarının gsyh’ya oranı sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 26 düzeyinde gerçekleúmiútir. Faiz giderlerinin gsyh’ya oranı 0,5 puan azalarak yüzde 5,1 düzeyine gerilemiútir.
02 03 04 05 06 07 08 09 10
0 -5 5 10 15 20 25 30 35
Üfe Kkbg/gsyh
Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon TL)
Yüzde Yüzde Yüzde Gsyh’ya oran 2009 pay 2010* pay de÷. 2010 (yüzde) Bütçe gelirleri 215.458 100 236.794 100 10 21,4 Vergi gelirleri 172.440 80 193.324 82 12 17,5 Vergi dıúı gelirler 43.018 20 43.470 18 1 3,9
Bütçe harcamaları 268.219 100 286.981 100 7 26,0
Faiz harcamaları 53.201 20 56.750 20 7 5,1
Faiz dıúı 215.018 80 230.231 80 7 20,9
Personel 55.947 21 60.349 21 8 5,5
Cari 134.680 50 147.529 51 10 13,4
Yatırım 24.391 9 22.353 8 -8 2,0
Bütçe dengesi -52.761 -50.187 -5 -4,5
Faiz dıúı denge 440 6.563 1.392 0,6
Kaynak: Maliye Bakanlı÷ı
* Geçici
Bütçe harcamaları içinde en yüksek pay yüzde 51 ile cari harcamalara aittir. Yatırım harcamalarının payı 2009’a göre 1 puan azalarak yüzde 8’e gerilemiútir. Personel ve faiz harcamalarının payları ise sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 20 olmuútur.
Bütçe Nakit Açı÷ının Finansmanı
Milyon TL Gsyh’nın yüzdesi 2008 2009 2010 2008 2009 2010
Finansman 16.313 49.369 39.454 1,7 5,2 3,6
Dıú borçlanma (net) -112 2.998 7.691 0 0,3 0,7 øç borçlanma 10.331 50.816 23.329 1,1 5,3 2,1
Di÷er 6.094 -4.445 8.434 0,6 -0,5 0,8
Kaynak: Hazine Müsteúarlı÷ı
2010 yılı içinde 39,4 milyar TL nakit finansman ihtiyacı ortaya çıkmıútır. Net iç borçlanma 23,3 milyar TL, net dıú borçlanma ise 7,7 milyar TL olarak gerçekleúmiútir.
Hazine finansmanının 8,6 milyar TL’si kasa/banka hesabından ve di÷er kalemlerden sa÷lanmıútır.
Piyasadan yapılan TL cinsi iç borçlanmanın, ortalama vadesi 1.100 günden 1.314 güne yükselmiútir. Öte yandan, TL cinsi ortalama borçlanma yıllık bileúik faiz oranı Aralık 2009’da yüzde 9’dan Aralık 2010’da yüzde 7,9’a gerilemiútir. øç borç stoku yüzde 7 oranında artarak 353 milyar TL düzeyinde gerçeklemiútir. Nakit dıúı iç borç stokunun toplam stok içindeki payı 4 puan azalarak yüzde 1’e gerilemiútir.
øç Borç Stokunun Yapısı (Yüzde pay)
2002 2008 2009 2010
TL 68 92 95 98
Sabit faizli 25 46 44 48
De÷iúken faizli 42 46 51 50
Döviz 32 8 5 2
Toplam 100 100 100 100
Kaynak: Hazine Müsteúarlı÷ı
øç borç stoku içinde sabit faizli TL ka÷ıtların payı artarken, de÷iúken faizli ka÷ıtların payı ise yüzde 51’den yüzde 50’ye gerilemiútir. Döviz kuruna duyarlı ka÷ıtların payı ise yüzde 5’ten yüzde 2’ye gerilemiútir.
øç borç stokunun gsyh'ya oranı 3 puan azalarak yüzde 32’ye gerilemiútir. Kamu kesimi toplam borç stoku yüzde 7 artarak 474 milyar TL (306 milyar dolar) düzeyinde gerçekleúmiútir. Toplam borç stokunun gsyh’ya oranı yüzde 47’den yüzde 43'e düúmüútür.
øç borç stokunun gsyh'ya oranının gerilemesi yanında, kamu kesiminin finansal kaynaklar üzerindeki baskısı da azalmıútır. øç borç stokunun, geniú kapsamlı para arzına (mevduat, dolaúımdaki para, repo ve yatırım fonları, M2YRF) oranı 8 puan azalarak yüzde 78'e gerilemiútir.
Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku
Milyon TL Gsyh’ya oranı (yüzde)
2010 2007 2008 2009 2010
Kamu ka÷ıtları 352.841 30 29 35 32
Nakit 350.379 26 26 33 32
Nakit dıúı 2.462 4 3 2 0
Tahvil 343.316 29 27 33 31
Nakit 340.854 25 25 31 31
Nakit dıúı 2.462 4 3 2 0
Bono 9.525 1 1 1 1
Nakit 9.525 1 1 1 1
Nakit dıúı 0 0 0 0 0
øç borç stoku 352.841 30 29 35 32
Dıú borç stoku* 120.702 11 10 12 11
Toplam 473.543 41 38 47 43
*Merkezi yönetim bütçesine ait olan kısımdır.
Merkezi yönetim bütçe iç borç stokunun yüzde 15’i kamu kurumlarının, yüzde 85’i ise piyasanın yatırım portföyünde tutulmuútur. 2009 yılı sonunda bu oranlar sırasıyla yüzde 18 ve yüzde 82 olmuútur.
Devlet øç Borçlanma Senetlerinin Alacaklılara Göre Da÷ılımı (Milyon TL)
2008 2009 2010
Banka dıúı kesim 73.767 74.890 68.192
Gerçek kiúi 16.395 10.644 6.080
Tüzel kiúi 57.372 64.247 62.114
Menkul kıymet yatırım fonları 14.198 15.547 16.003
Yurtdıúı yerleúikler 29.936 31.145 49.173
Banka dıúı toplamı 117.901 121.583 133.368
Bankalar ve di÷er 156.926 208.422 219.473
Toplam 274.827 330.005 352.841
Kaynak: TCMB
Aralık 2010 itibariyle, Devlet øç Borçlanma Senetlerinin (DøBS) yüzde 62’si bankalar tarafından tutulmuútur. Banka dıúı kesimlerin elinde bulunan DøBS’lerin toplamı 133 milyar TL olmuútur. Geçen yıla göre, gerçek ve tüzel kiúilerin payı düúmüú; yurtdıúı yerleúiklerin payı artmıútır. Banka dıúı kesimlerin sahip oldu÷u DøBS’ler, iç borç stokunun yüzde 38’ini oluúturmaktadır. Ekonomik faaliyetin canlı oldu÷u dönemlerde tüzel kiúilerin DøBS talebinin azaldı÷ı gözlenmektedir. Bankaların DøBS talebi içindeki payı 1 puan gerilemiútir.
DøBS yıllık bileúik faiz oranı, yılın ilk çeyre÷inde, bütçe disiplini paralelinde hafifçe gerilemiú, yılın kalanında yüzde 7-8 aralı÷ında hareket etmiútir. Yıl genelinde bakıldı÷ında kamu ka÷ıtları faiz oranı 2009 yılı sonuna göre yaklaúık 1 puan azalarak, 2010 yılı sonunda yüzde 8 düzeyinde oluúmuútur.
2.5. Parasal büyüklükler
2.5.1. Para politikası
Küresel krizin finansal piyasalar üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlandırmak ve ekonomik faaliyetin yeniden toparlanmasına destek olmak amacıyla 2009 yılında geniúleyici bir para politikası uygulanmıútır. Kredi arzının artması, sermaye giriúinin hızlanması, piyasaların istikrar içinde kalması yanında, iç talebin yeniden canlanmaya baúladı÷ının teyitlerinin alındı÷ı 2009 yılının son çeyre÷inden itibaren normalleúmenin baúlamasına ba÷lı olarak Merkez Bankası 2010 yılınının ikinci çeyre÷inden itibaren kriz önlemlerini geri çekmeye baúlamıútır. “Krizden çıkıú stratejisi” adı altında piyasalara verilen likidite deste÷i sınırlandırılmasına yönelik önlemler açıklanmıútır. Yeni yaklaúıma göre, likidite hem miktar hem de vade olarak sınırlandırılmıútır. Son çeyre÷e kadar politika faiz oranları yatay bir seyir izlemiútir.
Faiz Oranları (Bileúik, dönem sonu), Kurlar ve Enflasyon (12 aylık, yüzde)
2009 2010
Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Faiz oranı (yıllık, bileúik)*
O/n (TCMB) 6,7 6,7 6,7 6,7 1,6
Haftalık repo (TCMB) 8,0 8,0 7,3 7,3 6,7
Kamu ka÷ıtları 9,0 7,1 7,6 7,9 7,9
Kurlar
TL/dolar -2,3 -9,1 3,2 2,3 3,4
TL/euro 0,4 -7,9 -10,4 -8,9 -4,1
Enflasyon (TÜFE) 6,5 9,6 8,4 9,2 6,4
* Ortalama
Son çeyrekte günlük faiz oranları kısa vadeli sermaye giriúinin caydırılması amacıyla hızla düúürülmüú, 1 haftalık repo ihaleleri faizi politika faizi olarak kullanılmaya baúlanmıútır. Döviz piyasalarına sa÷lanan likidite deste÷i sınırlandırılmıú, döviz depo piyasasındaki aracılık iúlemleri durdurulmuútur.
Son çeyrekten itibaren zorunlu karúılık oranları, uzun vadelerde daha düúük olmak üzere artırılmıútır. Yurtiçi ve yurtdıúından sa÷lanan mevduat dıúı fonlara da zorunlu karúılık uygulaması getirilmiútir. Son çeyre÷e girerken yüzde 5 olan zorunlu karúılık oranları yılın sonlarına do÷ru yüzde 7,5’e yükseltilmiú, mevduat dıúı kaynaklara uygulanan oran da yüzde 8 olarak belirlenmiútir. Bu arada, zorunlu karúılıklara uygulanan faiz oranı son çeyrekten itibaren sıfıra indirilmiútir. Döviz alım miktarları artırılmıútır.
Merkez Bankası bankaların likidite açı÷ını artırmak yoluyla politika faizlerine olan duyarlılı÷ı artırmayı, aracılık maliyetini yükseltmeyi ve kredi büyümesini sınırlandırmayı amaçlamıú, böylece uluslararası piyasalardaki istikrarsızlıkların neden olabilece÷i risklere karúı bankaların dayanıklılı÷ını güçlendirmenin finansal istikrarın korunmasına katkı yapaca÷ını açıklamıútır.
Para tabanı 2010 yılında yüzde 17 büyüyerek 76 milyar TL’ye yükselmiútir. Bu artıúın büyük kısmı, döviz arz fazlasına Merkez Bankası tarafından talep yaratılarak döviz
rezervlerinin güçlendirilmesi yaklaúımı çerçevesinde döviz alımlarının hızlandı÷ı 2010 yılının son çeyre÷inde gerçekleúmiútir. Buna ba÷lı olarak net dıú varlıklar yüzde 18 oranında artmıútır. Net iç varlıklar ise ilk yarıda azalmaya devam etmiú, ikinci yarıda, Hazine’nin mevduatındaki azalmaya ba÷lı olarak yeniden artmıútır.
Merkez Bankası Bilançosu, Seçilmiú Kalemler* (Milyon TL)
2009 2010
Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Net dıú varlıklar 72.024 72.224 79.896 76.861 85.228 Net iç varlıklar -7.505 -11.331 -15.517 -8.705 -9.484
APø 18.917 11.530 11.276 16.340 10.913
Para tabanı 64.519 60.893 64.379 68.156 75.744
Kaynak: TCMB
*Merkez Bankası parası kalemi hariç, Stand-by çerçevesinde hazırlanan TCMB bilançosu baz alınmıútır.
Merkez Bankası yıl boyunca, açık piyasa iúlemleri yoluyla piyasalara azalan miktarlarda da olsa likidite sa÷lamaya devam etmiútir. Bankaların likidite açı÷ı 2009 yıl sonunda 19 milyar TL’den geçen yıl sonunda 11 milyar dolara gerilemiútir. 2010 yılında Merkez Bankası net iç varlıklarını etkileyen di÷er geliúme kamunun hem TL hem de yabancı para cinsinden Merkez Bankası’nda tuttu÷u mevduatı azaltması olmuútur.
TCMB Bilançosu ve Gsyih Deflatörü (Yıllık yüzde de÷iúme)
Merkez Bankası döviz rezervleri 2010 yılında 10 milyar dolar artarak 80,7 milyar dolara yükselmiútir. Öte yandan, döviz yükümlülükleri dıú yükümlülüklerdeki gerilemeden dolayı 2,2 milyar dolar azalmıútır. Buna ba÷lı olarak, net döviz pozisyonu 37,7 milyar dolardan 50,6 milyar dolara yükselmiútir.
Merkez Bankası Döviz Rezervi ve Net Döviz Pozisyonu (Milyar dolar)
2009 2010
Aralık Mart Haziran Eylül Aralık
Döviz rezervi 70,7 68,3 70,6 75,8 80,7
Net döviz pozisyonu 37,7 35,2 41,6 41,0 50,6
Kaynak: TCMB
Gsyh deflatörü TCMB bilançosu
-5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
02 03 04 05 06 07 08 09 10
2.5.2. Finansal varlıklar ve para talebi
Finansal varlıkların gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yavaú da olsa büyümeye devam etmiú ve 5 puan artarak yüzde 130’a yükselmiútir. Varlık artıúının önemli bölümü hisse senetleri talebi yoluyla sermaye piyasası araçlarına olmuútur. Nitekim, hisse senetlerinin piyasa de÷erinin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı 6 puan artmıútır. Buna karúılık, borç çevirme oranının düúmesi sonucu kamu kesimi menkul kıymetlerinin oranı düúmüútür. Para ve para benzeri finansal varlıklara olan talebin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı ise 1 puan artmıútır. Yabancı para cinsinden mevduatın TL karúılı÷ının oranı 1 puan düúerken, TL varlıkların oranı 2 puan artmıútır.
Finansal Aktifler (Gsyh’ya oranı, yüzde)
2002 2008 2009 2010
Para ve para benzeri araçlar 39 46 52 53
Nakit 2 3 4 4
Mevduat 36 42 48 49
TL 15 28 33 35
YP 21 14 15 14
Repo 1 0 0 0
Sermaye piyasası 61 49 73 77
Hisse senedi (piyasa de÷eri) 16 19 37 43
Bono ve tahvil 43 29 35 32
Kamu 43 29 35 32
Özel 0 0 0 1
Yatırım fonu 1 1 2 1
Toplam 99 95 125 130
Kaynak: TCMB, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
Finansal varlıklara iliúkin gözlemlenen en önemli geliúme gerek finansal kuruluúların gerekse finansal olmayan kuruluúların, hacmi henüz çok düúük olsa da, bono ve tahvil ihraçlarının baúlamasıdır.
TL mevduat, repo ve kısa vadeli yatırım fonlarından oluúan para talebi (M2RF) yüzde 25 oranında büyümüútür. TL vadeli mevduat yüzde 24 oranında, TL vadesiz mevduat yüzde 33 oranında artmıútır. Vadesiz mevduatın hızlı artıúında yurtdıúında yerleúik yatırımcıların kısa vadeli TL talebinin artması etkili olmuútur. Bu geliúmelere ba÷lı olarak, TL cinsinden varlıklardan oluúan para talebinin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı 3 puan artarak yüzde 41’e yükselmiútir.
Parasal Büyüklükler (2010)
Yüzde de÷iúme Milyon TL Milyon dolar TL dolar
M2RF 454.413 295.534 25 20
Dolaúımdaki para 44.368 28.855 29 25
Vadesiz mevduat 59.612 38.770 33 29
Repo 4.253 2.766 12 9
PP yatırım fonları 16.003 10.408 3 0
Vadeli mevduat 330.177 214.735 24 20
M2YRF 610.071 396.768 19 15
DTH 155.658 101.234 5 1
Kaynak: TCMB, Katılım bankaları fonları dahildir.
Yabancı para mevduatın da dahil edildi÷i geniú anlamda para talebi (M2YRF)’nin yıllık artıúı yüzde 19 (dolar bazında yüzde 15) olmuútur. Özellikle, yurtiçinde yerleúik gerçek kiúilerin talebindeki azalmaya ba÷lı olarak yabancı para mevduatın TL karúılı÷ı de÷eri yüzde 5, dolar de÷eri ise yüzde 1 oranında artmıútır. M2RFY'nin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı 1 puan artarak yüzde 55'e yükselmiútir.
Para Talebi (Yıllık reel büyüme)
Para ikamesi düúmeye devam etmiútir. Yabancı para mevduatın geniú anlamda para talebi içindeki payı 2009 yılına göre 4 puan azalarak yüzde 26’ya gerilemiútir. Aynı oran 2002 yılına göre ise 25 puan düúmüútür.
Parasal Büyüklüklerin Da÷ılımı (Yüzde)
2002 2008 2009 2010 Dolaúımdaki para 5 7 7 7 Vadesiz mevduat 5 7 7 10 Repo 2 1 1 1 Yatırım fonları 3 5 3 3 Vadeli mevduat 33 51 53 54
YP 51 29 30 26
M2YRF 100 100 100 100
Kaynak: TCMB
Mevduat faiz oranlarında, Merkez Bankası’nın politika fazilerinin seyrine paralel bir seyir izlemiú, sınırlı bir düúüú olmuútur. Toplam mevduat içinde en yüksek paya sahip olan 3 ay vadeli mevduata uygulanan faiz oranı 2009 sonunda ortalama yüzde 9,3 olarak gerçekleúmiú ve 2010 yılının ilk yarısı sonunda 20 baz puan yükselmiú, yıl sonunda ise, 2009 yılına göre 60 baz puan düúmüútür.
BDDK verilerine göre, mevduat bankalarının toplam mevduatı yüzde 20 oranında artmıútır. TL mevduat yüzde 27, yabancı para mevduatın TL karúılı÷ı yüzde 6 oranında büyümüútür. 2009 sonunda 116 milyar dolar olan yabancı para mevduat 2010 yılı sonunda 119 milyar dolara yükselmiútir. Yabancı para mevduatın TL de÷erinin toplam mevduat içindeki payı 2009 sonuna göre 4 puan gerilemiú ve yüzde 30 olarak gerçekleúmiútir. TL mevduatın gsyh’ya oranı 2 puan artarak yüzde 37’ye, yabancı para mevduatı da içeren toplam mevduatın gsyh’ya oranı yine 2 puan artarak yüzde 53’e yükselmiútir.
M2YRF M2RF
0 5 10 15 20 25 30
05 06 07 08 09 10
Toplam mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay olarak gerçekleúmiútir. YP mevduatın ortalama vadesi 2,8 ay, TL mevduatın ortalama vadesi 2,3 ay düzeyinde kalmıútır.
Toplam Mevduatın Vade Yapısı (Yüzde)
2002 2008 2009 2010
Toplam 100 100 100 100
Vadesiz 19 14 15 15
1 ay 30 31 27 24
3 ay 38 48 50 56
6 ay 8 3 3 4
12 ay+ 6 4 4 1
Ortalama vade (ay) 2,8 2,4 2,4 2,4
Kaynak: TCMB
BDDK verilerine göre, katılım bankaları dahil, toplam mevduatın yüzde 36’sı kamu sermayeli bankalarda, yüzde 48’si özel sermayeli bankalarda toplanmıútır. 2009 sonuna göre, kamu bankalarının mevduattaki payı 1 puan artmıú, özel bankaların ve yabancı sermayeli bankaların mevduattaki payı ise 0,5 puan azalmıútır. Katılım bankalarının yüzde 5 olan payı de÷iúmemiútir.
Mevduat ve Kredi Stoku* (Milyon TL)
2002 2008 2009 2010 Toplam mevduat 141.889 454.599 514.618 617.037
TL 60.075 294.093 341.412 433.501
YP 81.814 160.506 173.206 183.536
Krediler** 51.955 367.609 392.622 525.905
TL 20.662 262.285 288.209 383.815
YP 31.293 105.324 104.413 142.091
Takipteki alacaklar (Net) 1.695 2.824 3.598 3.107 -Takipteki alacaklar (Brüt) 3.041 13.881 21.852 19.932 -Takipteki alac.özel karú. 1.346 11.057 18.254 16.825
Krediler 51.955 374.877 397.708 543.651 -Kurumsal 44.954 256.839 266.757 369.364 -Bireysel 7.001 118.038 130.951 174.287
Krediler 51.955 367.609 392.622 525.905 -Yurtiçi úubelerden 36.762 302.424 338.452 435.765 -Yurtdıúı úubelerden 15.193 65.185 54.170 90.140
Kaynak: BDDK, TCMB * Katılım bankaları dahildir.
** Takipteki krediler hariçtir.
Kamu bankaları TL mevduatın yüzde 40’ına, yabancı para mevduatın ise yüzde 26’sına sahiptir. Buna karúılık özel bankalar TL mevduatın yüzde 44’ünü, yabancı para mevduatın ise yüzde 56’sını toplamıúlardır. Yabancı bankaların TL ve yabancı para mevduat içindeki payı sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 12’dir.
Kredi/Mevduat Oranı (Yüzde)
Toplam mevduatın krediye dönme oranı 2009 sonunda yüzde 77 iken, Haziran 2009 itibariyle yüzde 81’e, 2010 yılı sonunda yüzde 86’ya yükselmiútir. Bu oran kamu sermayeli bankalarda yüzde 66, özel sermayeli bankalarda yüzde 88, yabancı sermayeli bankalarda ise yüzde 110 olmuútur.
Kurumsal, Bireysel ve Toplam Krediler (Yıllık yüzde de÷iúme)
Kredi stokundaki yıllık büyüme hızı, Aralık 2009 itibariyle yüzde 6 olmuú; Haziran 2010 itibariyle yüzde 23’e ve Aralık 2010 itibariyle yüzde 34’e yükselmiútir. TL krediler yüzde 36 artarken, yabancı para krediler ise yüzde 33 oranında büyümüútür.
Kurumsal krediler yüzde 36, bireysel krediler ise yüzde 30 oranında büyümüútür.
Bireysel kredilerin toplam kredi stoku içindeki payı, 2009 sonuna göre 1 puan azalarak yüzde 32’ye gerilemiútir. Bu geliúmede özellikle, kredi kartları ve otomobil kredilerindeki büyümenin yavaú kalması etkili olmuútur.
Tahsili gecikmiú alacaklar, özel karúılık öncesinde yüzde 9, özel karúılık sonrasında ise yüzde 14 oranında küçülmüútür. Özel karúılık öncesi tahsili gecikmiú alacakların toplam kredilere oranı 2 puan azalarak, yüzde 3,8’e gerilemiútir. Özel karúılık sonrası tahsili gecikmiú alacakların toplam kredilere oranı ise yüzde 0,9’dan yüzde 0,6’ya
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
02 03 04 05 06 07 08 09 10
Mar-07 A¤u-07 Oca-08 Haz-08 Kas-08 Nis-09 Eyl-09 fiub-10 Tem-10 Ara-10
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Kurumsal Bireysel Toplam
düúmüútür. Bireysel kredilerde tahsili gecikmiú kredi oranı yüzde 4,1 düzeyinde gerçekleúmiútir.
Takipteki Alacakların Toplam Kredilere Oranı (Yüzde)
Kredilerin yüzde 92’si mevduat bankaları, yüzde 6’sı katılım bankaları, yüzde 2’si ise kalkınma bankaları tarafından kullandırılmıútır. Özel sermayeli mevduat bankaları tarafından kullandırılan kredilerin toplam kredilerdeki payı yüzde 50, kamu sermayeli bankaların payı yüzde 27 olmuútur. Yabancı sermayeli bankaların kredilerdeki payı ise yüzde 15 düzeyindedir.
Bankacılık sektörü toplam kredilerinin gsyh’ya oranı yüzde 48 olmuútur. Toplam kredilerin yüzde 88’i yurtiçi úubelerden, yüzde 12’si ise yurtdıúı úubelerden kullandırılmıútır. Yurtdıúı úubelerden kullandırılan kredilerin büyük kısmı yabancı para cinsindendir ve toplam kredi stoku içinde payı azalmıútır. Türkiye’de yerleúik bankaların döviz kazancı olmayan sektörlere yabancı para kredi açmalarına imkan veren de÷iúiklikler sayesinde daha önce yurtiçindeki bankaların yurtdıúındaki úubelerinden açılan yabancı para cinsinden krediler yurtiçindeki úubelerden açılmaya baúlanmıútır. Bu sayede finansal olmayan kurumların dıú borçları 2010 yılında da azalmaya devam etmiú ve 113,7 milyar dolardan 106,6 milyar dolara gerilemiútir.
Finansal Olmayan Kurumların YP borçları (Milyon dolar)
2002 2009 2010
Kurumsal Krediler (YP) 19.085 70.580 95.276
-Yurtiçi úubelerden 13.901 34.217 66.117
-Yurtdıúı úubelerden 5.184 36.363 29.159
Finansal olmayan sektörün
-Dıú borç stoku 32.986 113.706 106.610
-Yurtdıúı YP borç stoku 27.802 77.343 77.451
* Dövize endeksli krediler dahildir.
Yurtiçinde yerleúik bankaların kullandırdı÷ı toplam yabancı para kurumsal krediler 95 milyar dolar olmuútur. Yurtiçi úubelerden kullandırılan yabancı para krediler 32 milyar dolar artarken, yurtdıúı úubelerden kullandırılan yabancı para krediler 7 milyar dolar azalmıútır.
3 4 4 5 5 6 6
05 06 07 08 09 10
gsyh'ya oran Piyasa de¤eri (sa¤ eksen) 0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
02 03 04 05 06 07 08 09 10
350
300
250
200
150
100
50
0 milyar dolar yüzde
2.6. østanbul Menkul Kıymetler Borsası
østanbul Menkul Kıymetler Borsası (øMKB) 100 endeksi, 2009 yılında hem dolar, hem de TL bazında artmıútır. Endeks, dolar bazında yüzde 21 oranında artarak 2.500 puan, TL bazında ise yüzde 25 oranında artarak 66.004 puan de÷erine yükselmiútir.
Öte yandan toplam iúlem hacmi yüzde 29 oranında büyüyerek 387 milyar dolar olmuútur.
Ekonomik faaliyetin kısa sürede toparlanması, gayri safi yurtiçi hasılanın hızla büyümesi, kamu kesiminin borç çevirme oranının düúmesi, kısa vadeli faiz oranlarının reel oalarak gerilemesi, sermaye giriúinin hızlanması ve yurtdıúı yerleúiklerin portföy yatırımlarının artması hisse senetlerine olan talebi artırmıútır.
øMKB Toplam Piyasa De÷eri ve Gsyh’ya Oranı
Borsada iúlem gören úirketlerin piyasa de÷eri 2009 yıl sonunda 232 milyar dolardan, 2009 yıl sonunda 296 milyar dolara yükselmiútir. Piyasa de÷erinin gsyh’ya oranı da yüzde 38’den yüzde 40’a yükselmiútir.
Borsada iúlem gören úirket sayısı 2009 yılına göre 25 adet artarak 350 olmuútur. Bu úirketlerin 65 tanesi, borsa yatırım fonları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, giriúim sermayesi yatırım ortaklıkları ve menkul kıymetler yatırım fonlarından oluúan Kurumsal Ürün Pazarı’nda yer almaktadır.
Borsada 32 finansal kuruluúun hisseleri iúlem görmektedir. Bunların 17 tanesi bankadır. Piyasa de÷eri en yüksek 10 úirket arasında 5 tane banka yer almaktadır.
Finansal kuruluúların piyasa de÷eri Eylül 2010 itibariyle yıl sonuna göre yüzde 31 artarak 126 milyar dolara ulaútıktan sonra yıl sonunda 12 milyar dolar azalarak 114 milyar dolara düúmüútür. Para politikasında sıkılaútırmaya yönelik tedbirler, zorunlu karúılık oranlarının yükseltilmesi ve zorunluk karúılıklara verilen faiz oranının sıfırlanmasının bankaların karlılı÷ını düúürmesi beklentileri nedeniyle finansal kuruluúların piyasa de÷eri, Borsa’da iúlem gören tüm úirketlerin piyasa de÷erine oranı 2 puan azalarak yüzde 38,5’e gerilemiútir.
Mali Kurumların Piyasa De÷eri ve Toplam øçindeki Payı
2.7. Dıú ticaret dengesi
øç talepteki hızlı büyüme, sabit sermaye yatırımlarında yüksek oranlı artıú, TL’nin de÷er kazanması, petrol ve di÷er enerji fiyatları yanından temel emtia fiyatlarının artması yanında yurtdıúı talep artıúının sınırlı kalmasına nedeniyle dıú ticaret hacmi ithalat a÷ırlıklı olarak büyümüútür. Dıú ticaret hacmi 2010 yılında yüzde 23 oranında artarak 299 milyar dolar olmuútur. Dıú ticaret hacminin gsyh’ya oranı 2 puan artarak yüzde 41 düzeyinde gerçekleúmiútir. øhracat yüzde 12 oranında artarak 114 milyar dolara, ithalat ise yüzde 31 oranında büyüyerek 185 milyar dolara yükselmiútir.
Dıú Ticaret (Milyar dolar)
2002 2008 2009 2010
øhracat 36 132 102 114
øthalat 52 202 141 185
Dıú ticaret açı÷ı 16 70 39 72
Dıú ticaret hacmi 88 334 243 299
Dıú ticaret açı÷ı/gsyih 9 9 6 10
øhracat/ithalat (%) 70 65 72 62
Miktar endeksi* (2003=100)
øhracat 86 148 160 183
øthalat 89 128 154 199
Kaynak: TÜøK
* Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmıú seridir.
Dıú ticaret açı÷ı yüzde 85 oranında büyüyerek 72 milyar dolar olmuútur. Dıú ticaret açı÷ının gsyh’ya oranı 4 puan artarak yüzde 10’a yükselmiútir. øhracatın ithalatı karúılama oranı 10 puan azalarak yüzde 62’ye gerilemiútir. øhracatın gsyh’ya oranı 2009 yılına göre 2 puan azalarak, yüzde 15’e düúerken, ithalatın gsyh’ya oranı 2 puan artarak yüzde 25’e çıkmıútır.
Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmıú verilere göre, ihracat miktar endeksi yüzde 14, ithalat miktar endeksi ise yüzde 30 oranında artmıútır. Fiyat endeksi ise, ihracat için yüzde 3,5; ithalat için yüzde 8,1 artmıútır.
Piyasa de¤eri Toplam içinde pay› (sa¤ eksen)
0 20 40 60 80 100 120 140
05 06 07 08 09 Eyl 10 10
33 34 35 36 37 38 39 40 41 42
milyar dolar yüzde
Gsyh, øhracat ve øthalat Büyüme Hızı (Dolar bazında, yıllık, yüzde)
Mal grupları itibariyle ithalat, sermaye mallarında yüzde 34, ara mallarında yüzde 32 ve tüketim mallarında ise yüzde 28 oranında artmıútır. Ara malları ithalatı toplam ithalatın yüzde 71’ini oluúturmuútur. Sektörler itibariyle, imalat sanayii ithalatı toplam ithalatın yüzde 78’ini oluúturmuútur. ømalat sanayiinde a÷ırlıklı paya sahip olan alt sektörler, makine, kara taúıtları, demir çelik elektrikli makine ve cihazlar ile plastik sektörleridir. Madencilik sektörü yüzde 14 oranında paya sahiptir. 2010 yılında büyük ölçüde ham petrol ve do÷algaz kalemlerinden oluúan mineral ya÷lar ve yakıtlar kalemi geçen yıla göre yüzde 29 oranında artarak 38,5 milyar dolar olmuú ve toplam ithalatın yüzde 21’ini oluúturmuútur.
Mal Grupları øtibariyle Dıú Ticaret, 2010
øhracat øthalat Milyon
dolar
Yüzde de÷.
Yüzde pay
Milyon dolar
Yüzde de÷.
Yüzde pay
Sermaye malları 11.776 6 10 28.820 34 16
Ara malları 56.379 13 50 131.393 32 71
Tüketim malları 45.364 11 40 24.734 28 13
Di÷er 411 -26 0 546 -18 0
Toplam 113.930 12 100 185.493 32 100
Kaynak: TÜøK
Mal grupları itibariyle ihracatın yüzde 40’ı tüketim mallarından, yüzde 50’si ara mallarından, yüzde 10’u ise sermaye mallarından oluúturmuútur. Sektörler itibariyle ihracatın da÷ılımında imalat sanayiinin payı yüzde 93, tarımın payı ise yüzde 4 olmuútur. ømalat sanayiinde, kara taúıtları, tekstil, demir çelik, makineler ve elektrikli makineler a÷ırlıklı paya sahip alt sektörlerdir.
Dıú ticarette AB ülkeleri yüzde 43 oranında bir paya sahiptir. AB dıúı Avrupa ülkelerinin payı yüzde 13’tür. AB ülkeleri ile dıú ticaret açı÷ı 2009 yılında 9,5 milyar dolardan 2010 yılında 19,6 milyar dolara yükselmiútir. AB ülkelerinin ithalattaki payı yüzde 39, ihracattaki payı ise yüzde 46’dır.
-40 -30 -20 -10 0 10
20 30 40 50
03 04 05 06 07 08 09 10
gsyh ‹hracat ‹thalat
Ülke Grupları øtibariyle Dıú Ticaret, 2010
øhracat øthalat øhracat–øthalat Milyon
dolar
Yüzde de÷.
Yüzde pay
Milyon dolar
Yüzde de÷.
Yüzde pay
Milyon dolar
AB 52.670 12 46 72.215 28 39 -19.545
Serbest bölge 2.082 6 2 875 -9 1 1.207
Di÷er ülkeler 59.177 11 52 112.403 35 61 -53.226
Avrupa 11.388 1 10 30.301 17 16 -18.913
Afrika 9.302 -8 8 6.412 13 4 2.890
Amerika 6.085 25 5 16.798 37 9 -10.713
Yakın ve Orta do÷u 23.320 22 21 16.094 68 9 7.226
Di÷er Asya 8.578 11 8 41.414 42 22 -32.836
Di÷er 403 -82 0 891 572 1 -488
Toplam 113.930 12 100 185.493 32 100 -71.563
Kaynak: TÜøK
Dıú ticaret hacminde, Almanya yüzde 9,7 oranındaki pay ile ilk sırada yer almıútır. Bu ülkeyi yüzde 8,8 ile Rusya ve yüzde 5,6 ile øtalya izlemektedir. Almanya’ya yapılan ihracat toplamın yüzde 10’unu, Rusya’dan yapılan ithalat ise toplamın yüzde 12’sini oluúturmuútur. Di÷er Asya ülkeleri grubunda görülen dıú ticaret açı÷ı büyük ölçüde Çin ve Güney Kore ile yapılan ticaretten kaynaklanmıútır.
2.8. Ödemeler dengesi
øthalattaki hızlı artıú nedeniyle cari iúlemler açı÷ı yüzde 251 oranında artarak 48,6 milyar dolara yükselmiútir. Hizmetler dengesinin cari iúlemler dengesine olan katkısı azalmıútır. Cari iúlemler açı÷ının gsyh’ya oranı yüzde 2,3’ten yüzde 6,6’ya yükselmiútir.
Cari øúlemler Dengesi (Milyon dolar)
2002 2008 2009 2010 Cari iúlemler dengesi -1.522 -41.947 -13.854 -48.561 -Mal dengesi -8.337 -53.022 -24.850 -56.354 -øhracat(fob) 40.124 140.799 109.647 120.923 -øthalat(fob) -48.461 -193.821 -134.497 -177.277 -Hizmetler dengesi(net) 7.879 17.121 16.749 14.245 -Turizm gelirleri(net) 6.599 18.445 17.103 15.981 -Gelir dengesi(net) -5.637 -8.159 -7.816 -7.774 -Do÷rudan yatırımlar -86 -2.610 -2.732 -2.866 -Portföy yatırımları -835 972 267 -491 -Di÷er yatırımlar -3.633 -6.455 -5.619 -4.329 -Faiz ödemeleri -4.417 -8.477 -7.304 -5.423 -Cari transferler 3.490 2.113 2.299 1.364 -øúçi gelirleri 1.936 1.431 934 829
Kaynak: TCMB
Gelir dengesi 7,8 milyar dolar açık vermiútir. Gelir dengesi altında yer alan en önemli kalem olan faiz giderleri 7,3 milyar dolardan 5,4 milyar dolara gerilemiútir. Net turizm gelirlerinin cari iúlemler dengesine katkısı 16 milyar dolar olmuútur.
Küresel krizin etkisiyle 2009 yılında önemli ölçüde küçülen sermaye giriúi 2010 yılında çok hızlı bir dönüú yapmıútır. Sermaye giriúi, yıllık bazda yüzde 400 artarak 44,5 milyar dolar olmuútur. Do÷rudan yabancı sermaye giriúi yaklaúık 7 milyar dolar
düzeyinde kalırken, portföy yatırımları ve finansal kurumların borçlanmalarında hızlı büyüme olmuútur. Finansal kuruluúların net borçlanması 17 milyar dolar dolar artarak 12 milyar dolara yükselmiútir. Finansal olmayan kuruluúlar net borç ödemeye devam etmiúlerdir.
Sermaye ve Finans Hesapları (Milyon dolar)
2002 2008 2009 2010
Sermaye ve finans hesapları 1.161 33.536 8.923 44.545
-Sermaye hesabı(net) 0 0 -42 -36
-Finans hesabı(net) 1.161 33.536 8.965 44.581 -Do÷rudan yatırımlar(net) 863 15.720 6.856 7.154 -Portföy yatırımları(net) -593 -5.046 227 16.291 -Di÷er yatırımlar(net) 891 24.563 1.993 33.935 -Net hata ve noksan 149 5.653 5.068 4.016
Genel denge -212 -2.758 791 14.958
-IMF kredileri 6.365 1.701 -680 -2.159 -Resmi rezervler -6.153 1.057 -111 -12.799
Kaynak: TCMB
Di÷er taraftan, net hata ve noksan kaleminin 4 milyar dolar fazla vermesinin de katkısıyla genel denge fazlası 15 milyar dolar olmuútur. Uluslararası Para Fonu’na 2,2 milyar dolar ödenmiú; resmi rezervler ise 12,8 milyar dolar artmıútır.
Sermaye Hareketleri ve Do÷rudan Yatırımlar (Milyar dolar)
2.9. Dıú borç stoku
Dıú borç stoku, 2010 yılında 21,6 milyar dolar artarak, 290,4 milyar dolara yükselmiútir. Dıú borç stoku kamuda 5,5 milyar dolar artarak 89 milyar dolara yükselirken, özel sektörde 17,5 milyar dolar artarak 189,5 milyar dolara ulaúmıútır.
Merkez Bankası’nın dıú borçları ise 1,4 milyar dolar azalarak 11,9 milyar dolar düzeyine gerilemiútir.
Uzun vadeli dıú borç stoku 7,3 milyar dolar azalırken, kısa vadeli dıú borç stoku ise 28,9 milyar dolar artmıútır. Uzun vadeli dıú borç stoku içinde, kamu kesiminin
Do¤rudan yat›r›mlar Sermaye hareketi (net)
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
02 03 04 05 06 07 08 09 10
Toplam dıú borç stokunun yüzde 31’i kamu kesimine, yüzde 4’ü Merkez Bankası’na aittir. Banka sistemi dıú borç stoku içinde yüzde 26 oranında, banka dıúı kesimler ise yüzde 39 oranında paya sahiptir. Kamu kesimi dıú borçlarının (Merkez Bankası hariç) gsyh'ya oranı yüzde 12 düzeyindedir.
Uzun vadeli dıú borç stokunun 40 milyar doları resmi kreditörlere, 126 milyar doları ise özel kreditörlere aittir. Resmi kreditörler içinde en büyük pay 32 milyar dolar ile Uluslararası Para Fonu’nun da dahil oldu÷u uluslararası kuruluúlar kalemine aittir.
Ayrıca tamamı uzun vadeli olan tahvil stoku Aralık 2010 itibariyle 46,6 milyar dolar düzeyindedir. 2003 yılından sonra ilk defa, tahvil stoku içinde özel sektör tahvilleri yer almıútır. Özel sektör tahvillerinin miktarı 1,2 milyar dolar olmuútur.
(Merkez Bankası hariç) borçları 4,7 milyar dolar artarak 84,6 milyar dolar olmuútur.
Özel kesimin uzun vadeli dıú borç stoku ise 10,8 milyar dolar azalmıútır.
Dıú Borç Stoku (Milyar dolar)
2002 2008 2009 2010*
Uzun vadeli 113,3 227,2 219,0 211,7
Kamu 63,6 75,0 79,9 84,6
TCMB 20,3 12,2 11,5 10,3
Özel 29,1 140,0 127,7 116,9
Finansal kuruluúlar 4,8 41,1 35,4 34,2
Bankalar 3,0 30,0 28,0 28,3
Finansal olmayan kuruluúlar 24,3 98,9 92,3 82,7
Kısa vadeli 16,4 50,4 49,7 78,6
Kamu 0,9 3,2 3,6 4,4
TCMB 1,7 1,9 1,8 1,6
Finansal kuruluúlar 5,4 24,5 22,6 48,8
Finansal olmayan kuruluúlar 8,4 23,5 21,8 23,9
Toplam 129,5 277,7 268,8 290,4
Kaynak: Hazine Müsteúarlı÷ı *Geçici
Dıú borç stokunun gsyh'ya oranı 2009 sonuna göre 4,1 puan azalarak yüzde 39,5’e gerilemiútir. Uzun vadeli borçların gsyh'ya oranı 6,7 puan azalarak yüzde 28,8’e gerilerken, kısa vadeli borçların oranı ise 2,6 puan artarak yüzde 10,7’ye yükselmiútir.
Dıú Borç Stokunun Gsyh'ya Oranı (Yüzde)
Kamu Özel Toplam
0 10 20 30 40 50 60
02 03 04 05 06 07 08 09 10
