T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI
YENİLENEN İLKÖĞRETİM VIII. SINIF MÜFREDATINDAKİ (2007) “HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR, DİN VE GÜZEL
AHLAK, İSLAM DİNİNİN BAZI EVRENSEL ÖĞÜTLERİ” ÜNİTELERİNİN İŞLENİŞİNE YÖNELİK BİR DENEME
Yüksek Lisans Tezi
Danışman Doç. Dr. Adil YAVUZ
Hazırlayan Yasin YAKAR
I ÖNSÖZ
Bugün bilgi ça÷ını yaúamaktayız. Hayat standart ve úartlarımız, ilgi ve isteklerimiz, bilgiye ulaúma yöntemlerimiz sürekli de÷iúmektedir. Bizler de bu de÷iúim rüzgârı içinde sahip oldu÷umuz yeri keúfetme e÷ilimindeyiz.
Bilgi ça÷ının teknolojik geliúimleriyle birlikte insanın da de÷iúim ve geliúim göstermesi, insanı hedef alan e÷itimin de bu yenili÷e ayak uydurması gerekti÷i gerçe÷ine iúaret etmektedir. Bu gerçek etrafında yürütülen bütün e÷itsel çalıúmalar bir adım daha ileriyi ve daha yeni, ilgi çeken metotları hedeflemektedir.
Bu amaçla Milli E÷itim Bakanlı÷ı, okullarındaki e÷itim sisteminde köklü de÷iúiklikler yaparak ö÷renci merkezli, ö÷retmene sadece rehberlik yaptıracak olan, daha güncel ve daha etkili bir sistemi benimsedi. ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi de bu de÷iúiklikten nasibini alarak yepyeni bir úekle büründü. Yeni sistemin kısa adı, bilgiyi yapılandırmaya yönelik ve ö÷renci merkezli e÷itim sistemi oldu.
Bu bilgiler ıúı÷ında biz de ilkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin yeni çehresine içerden bakmaya karar verdik, yani bu derste, yapılandırmacı ö÷renme yaklaúımına uygun, ö÷renci merkezli etkinlikler ve materyaller nasıl oluúturulabilir? sorusuna yanıt aramaya çalıútık. Ayrıca bu etkinlikler, öncelikle dersi ve konuları sevdirecek, ö÷rencinin içinde bulunan iyilik duygusunu davranıúlarına da aksettirip ortaya çıkaracak bir niteli÷e sahip olmalı ayrıca düúünen, araútıran ve eleútiren bireyler yetiútirmeliydi.
Söz konusu amaçlar ıúı÷ında yürüttü÷ümüz çalıúmamız üç bölümden oluúmaktadır. ølk bölümde, Hz. Muhammed (sav)’in Hayatından Örnek Davranıúlar ünitesiyle ilgili geliútirdi÷imiz etkinlik örneklerine yer verdik. økinci bölümde, Din ve Güzel Ahlak baúlı÷ı altındaøslam’da Övülen Bazı Ahlakî Tutum ve Davranıúlarla ilgili etkinlik örneklerine yer verdik. Üçüncü bölümde ise, øslam’ın Bazı Evrensel Ö÷ütleri ünitesiyle ilgili etkinlik örneklerine yer verdik.
Ayrıca ö÷rencilerin ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine yönelik bakıú açılarını belirlemek amacıyla da faydalı olabilece÷ini düúündü÷ümüz bir tutum ölçe÷i geliútirdik ve çalıúmanın sonunda ek olarak verdik.
Çalıúma sürecinde biraz zorlandı÷ımızı söylemek yanlıú olmaz. Zira en iyiyi gerçekleútirme arzusu insanın ürettiklerini sürekli olarak kriti÷e tabi tutmasına yol açıyor. Ama her úeye ra÷men zor ama çok de÷erli, çok zevkli bir süreci geride bırakarak
II
çalıúmamızı tamamladık. Bu çalıúma bilgi, tecrübe ve geliúim açısından bize çok úeyler kazandırmıútır. Ümidimiz hazırladı÷ımız tezin, bu alanlarda çalıúma yürüten de÷erli meslektaúlarımıza da faydalı ve örnek bir çalıúma olmasıdır.
Çalıúma konumuzun belirlenmesi, planlanması ve vücuda gelmesi sürecinde çok de÷erli yardımları ve eme÷i bulunan kıymetli hocam Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOöLU Beyefendiye sonsuz teúekkürler eder, saygılarımı sunarım.
Çalıúma süresince yardımlarıyla bana güven duyup teúvik eden de÷erli hocam ve danıúmanım Doç. Dr. Adil YAVUZ Beyefendiye sonsuz teúekkürlerimi sunarım.
Yasin YAKAR Ocak 2008
III ÖZET
YASøN YAKAR
YENøLENEN øLKÖöRETøM VIII. SINIF MÜFREDATINDAKø (2007) “HZ. MUHAMMED’øN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIùLAR, DøN VE GÜZEL
AHLAK, øSLAM DøNøNøN BAZI EVRENSEL ÖöÜTLERø” ÜNøTELERøNøN
øùLENøùøNE YÖNELøK BøR DENEME
øçinde bulundu÷umuz bilgi ça÷ının teknolojik geliúimleriyle birlikte insanın da de÷iúim ve geliúim göstermesi, insanı hedef alan e÷itimin de bu yenili÷e ayak uydurması gerekti÷i gerçe÷ine iúaret etmektedir. Bu gerçek etrafında yürütülen bütün e÷itsel çalıúmalar, bir adım daha ileri ve daha yeni bir yapıyı hedeflemekte, bunun için de ilgi çekici metotlar denenmektedir.
Bu nedenle okullarımızda yürütülen e÷itim – ö÷retim faaliyetlerinin de bu de÷iúime ayak uydurabilmesi gerekmektedir. Yani kalıplaúmıú yapılardan uzak, modern yöntem ve tekniklerle yenilenmiú ve geliútirilmiú, ilgi ve beklentileri diri tutacak bir sistem benimsenmelidir.
Bu çalıúma, Yenilenen ølkö÷retim VIII. Sınıf Müfredatındaki (2007) “Hz. Muhammed’in Hayatından Örnek Davranıúlar, Din ve Güzel Ahlak, øslam Dininin Bazı Evrensel Ö÷ütleri” ünitelerinin yapılandırmacı ö÷renme yaklaúımına uygun materyaller ve etkinliklerle iúlenmesi üzerine bir deneme niteli÷i taúımaktadır.
Çalıúma üç bölümden oluúmaktadır. Her bir baúlık altında zengin materyaller kullanılarak çeúitli etkinliklere yer verilmiútir. Kavram ö÷retimini sa÷lamak amacıyla da çeúitli kavram haritaları geliútirilmiútir.
Anahtar Kelimeler: Yapılandırmacı Ö÷renme, Din E÷itimi, Din Kültürü, Ahlak,
IV ABSTRACT
YASøN YAKAR
AN ESSAY TOWARDS TREATMENT OF UNITS “EXEMPLARY BEHAVIOURS FROM THE LIFE OF PROPHET MOHAMMAD, RELIGION AND SOCIAL ETHICS, SOME UNIVERSAL ADVISES OF RELIGION ISLAM” IN THE CURRICULUM (2007) OF GRADE VIII OF RENEWED ELEMENTARY EDUCATION
Change and progression of humanity along with the technological developments of the information age in which we live today emphasizes that education focusing on human being should keep pace with innovations of the recent years. The whole educational actions which are performed in the environs of the contemporary situation take aim at more advanced and recent structures; for this reason, interesting methods are experimented.
Hence, education and instruction activities which are put into practice in our schools have to be in accordance with the changes. In other words, a system which is adopted in the schools must be far from stereotyped structures, be renewed and improved with the assistance of modern methods and techniques, and hold interests and expectations vigilant.
This study has an experimentation feature about implementation of chapters (wise behaviors from life of Prophet Mohammed, religion and virtue, some universal advice of the Islamic religion) in renewed syllabus (2007) of senior class of primary school with appropriate materials and activities for approach of constructivist learning.
The study consists of three sections. Various activities are placed under the each title by using well-qualified materials. Several notion maps are formed in order to provide instruction of notion.
Key Words: constructivist learning, education of religion, culture of religion, morality, Advisor: Assistant Professor Adil YAVUZ
V øÇøNDEKøLER ÖNSÖZ ………...I ÖZET……….…………III ABSTRACT………..IV øÇøNDEKøLER ……….…….V KISALTMALAR ……….……….VIII GøRøù ………..………...1 A. Araútırmanın Konusu …….………..…...1 B. Araútırmanın Amacı ………..…...2 C. Araútırmanın Yöntemi ………..….3
D. Yeni Müfredatın Hazırlanmasında Etkili Olan Temel Yaklaúımlar ………...4
1. Yapılandırmacı Ö÷renme Yaklaúımı ………..………..4
2. Ö÷renci Merkezli Ö÷renme Ortamı ………..……....5
3. Etkinliklere Dayalı Ö÷renme Ortamı ………..……..6
E. Ö÷rencilerin Geliúim Özellikleri Açısından Ünitelerin De÷erlendirilmesi …..…….7
I. BÖLÜM HZ. MUHAMMED’øN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIùLAR A. Hz. Muhammed’in Hayatından Örnek Davranıúlar Ünitesiyle ølgili Etkinlik Örnekleri ……….………...11
1. Hz. Muhammed ønsanlara De÷er Verirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri …….12
2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir ønsandı Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ……...18
3. Hz. Muhammed Hoúgörülüydü Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ………….…...25
4. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ……....30
5. Hz. Muhammed Danıúarak øú Yapardı Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ………..41
6. Hz. Muhammed Merhametli ve Affediciydi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ……...48
7. Hz. Muhammed Çalıúmayı ve Yardımlaúmayı Severdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ……...………..….55
VI
8. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ...…....63
9. Hz. Muhammed Zamanınıøyi De÷erlendirirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ...……….……72
10. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ……….…..75
11. Hz. Muhammed Do÷ayı ve Hayvanları Severdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri ………..………..80
B. Üniteyleølgili Kullanılabilecek Çeúitli Materyaller ve Çalıúma Kâ÷ıtları ...…...….90
II. BÖLÜM DøN VE GÜZEL AHLAK A. Din ve Güzel Ahlak Ünitesiyle ølgili Etkinlik Örnekleri …..…...………107
1. Do÷rulukla ølgili Etkinlik Örnekleri …...……….…...108
2. Baúkalarına Maddi Yardımda Bulunmak (ønfak)la ølgili Etkinlik Örnekleri …...112
3. Emaneti Korumakla ølgili Etkinlik Örnekleri ...………124
4. Adaletli Olmakla ølgili Etkinlik Örnekleri ...……….129
5. Kardeúlikle ølgili Etkinlik Örnekleri ………...……..134
6. Hoúgörü ve Ba÷ıúlamakla ølgili Etkinlik Örnekleri ………...……...141
7. Alçakgönüllülükleølgili Etkinlik Örnekleri ...………...148
8. Sözünde Durmakla ølgili Etkinlik Örnekleri ...………..152
9. Görgülü Olmakla ølgili Etkinlik Örnekleri ...………...……….155
10.ønsanlara øyi Davranmak ve Güzel Söz Söylemekle ølgili Etkinlik Örnekleri ………...……….160
11. Savurganlıktan Kaçınmakla ølgili Etkinlik Örnekleri ….………...………..165
B. Üniteyle ølgili Kullanılabilecek Çeúitli Materyaller ve Çalıúma Kâ÷ıtları .….………171
III. BÖLÜM øSLAM DøNøNøN BAZI EVRENSEL ÖöÜTLERø A. øslam Dininin Bazı Evrensel Ö÷ütleri Ünitesiyle ølgili Etkinlik Örnekleri …………185
1. Temizlikle ølgili Etkinlik Örnekleri ………..……….186
VII
3. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermekle ølgili Etkinlik Örnekleri …..….202 4. Hayvanlara øyi Davranmakla ølgili Etkinlik Örnekleri …………..………207 5. Çevreyi Korumakla ølgili Etkinlik Örnekleri …………...………..211 6. Zararlı Alıúkanlıklardan Kaçınmakla ølgili Etkinlik Örnekleri …………...……...220 7. Baúkalarına Zarar Vermemekle ølgili Etkinlik Örnekleri ……...………227 8. Baúkalarının ønançlarına Hoúgörülü Olmakla ølgili Etkinlik Örnekleri ...……….233 B. Üniteyle ølgili Kullanılabilecek Çeúitli Materyaller ve Çalıúma Kâ÷ıtları ………….236 SONUÇ……….245 BøBLøYOGRAFYA………..249 Ek 1. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Ölçe÷i ………...254
VIII
KISALTMALAR
a.g.m. : Adı geçen makale. a.g.t. : Adı geçen tebli÷. a.g.tz. : Adı geçen tez.
A.Ü.E.B.E. : Anadolu Üniversitesi E÷itim Bilimleri Enstitüsü. A.Ü.S.B.E. : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. byy. : Basım yeri yok.
çev. : Çeviri.
H.Ü.S.B.E. : Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hz. : Hazreti.
øøA : øslam’da ønanç øbadet ve Günlük Yaúayıú Ansiklopedisi. KEFD : Kastamonu E÷itim Fakültesi Dergisi.
MEB : Milli E÷itim Bakanlı÷ı. MED : Milli E÷itim Dergisi.
M.Ü.E.B.E. : Marmara Üniversitesi E÷itim Bilimleri Enstitüsü. M.Ü.F.B.E. : Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. MÜøFY : Marmara Üniversitesi ølahiyat Fakültesi Yayınları. (r.a.) : radıyallâhu anh.
(r.anhâ) : radıyallâhu anhâ.
s. : Sayfa.
sad. : Sadeleútiren.
(sav) : Sallalahu aleyhi ve sellem. sayı : Sayı.
TDVY : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. terc. : Tercüme.
ts. : Tarihsiz.
UNESCO : United Nations Educational Scentifc and Cultural Organization. v.d÷r. : Ve di÷erleri.
1
GøRøù
A. Araútırmanın KonusuDe÷iúen ve geliúen dünyayla birlikte bireylerin de ilgi ve ihtiyaçları de÷iúim göstermektedir. E÷itimin temel amacı sa÷lıklı düúünebilen, araútıran, okuyan, bilgiye ve kazanıma ulaúma yolunda gayret sarf eden bireyler yanında, ahlakî olgunlu÷a eriúmiú, vatan ve millet sevgisine, barıúa ve kardeúli÷e önem veren, karúısındakini “öteki”leútirmeden hoúgörü perspektifinde yaklaúabilen bireyler yetiútirmektir.
Dünyada yapılan bilimsel araútırmaların sonuçları, çocukluk yıllarında kazanılan davranıúların büyük bir kısmının yetiúkinlikte bireyin kiúilik yapısını, alıúkanlık, inanç ve de÷er yargılarını biçimlendirdi÷ini ve kiúili÷in temelinin ilk çocukluk yıllarında atılabilece÷ini göstermiútir. Araútırmacılar “ilk izlenimlerin” kiúinin hayatında yapabilece÷i büyük ve sürekli etkilere dikkat çekmektedirler. Bu nedenle Psikolojik Danıúma, Rehberlik, Klinik Psikoloji gibi, insanların daha sa÷lıklı yetiúmelerine yardım etmeyi amaçlayan hizmet dalları hızla geliúmektedir. Pedagojik Antropoloji gibi bilimler de e÷itim ve ö÷retimi daha güçlü kılacak görüú ve tecrübeleri belirlemeye çalıúmaktadır1.
Bu ba÷lamda, bireyin kiúilik yapısına etki edecek olan ahlâkla ilgili ö÷renmelerinin ailede baúladı÷ı bilinen bir gerçektir. Daha sonraki ö÷renmeleri okul ve çevre tarafından gerçekleútirilmekte ve desteklenmektedir. Bu noktada araútırmanın problemi, aileden sonraki temel kurum olan okullarınølkö÷retim kademelerinde verilmekte olan Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersinin, modern yöntem ve tekniklere uygun, kendini sürekli olarak güncelleyen ve geliútiren, teknolojinin üst düzeyde yardımcı bir unsur olarak kullanıldı÷ı, ö÷renciyi merkeze alan ve ö÷renmenin içine çekerek aktifleútiren, ilgi ve beklentileri tam olarak karúılayabilen, e÷lendiren ve e÷lendirirken düúündüren, eleútiren, ö÷reten ve karar verdiren, bireyi kendi iste÷iyle ahlakî olgunlu÷a ulaútıran, sosyal davranıúların benimsenmesine ve uygulanmasına model oluúturan, bireyi ön plana çıkararak sevgi ve saygıyı temellendiren bir din e÷itimi hangi yöntem ve tekniklerle geliútirilmiú materyallerle gerçekleútirilebilir? sorusudur.
Bu bilgiler ıúı÷ında yürüttü÷ümüz çalıúmamızın konusu, Yenilenen ølkö÷retim VIII. Sınıf Müfredatındaki (2007) Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin “Hz. Muhammed’in
Hayatından Örnek Davranıúlar, Din ve Güzel Ahlak, øslam Dininin Bazı Evrensel Ö÷ütleri” ünitelerinin, yukarıda ifade etti÷imiz hususları göz önüne alarak, iúleniúine
yönelik bir deneme gerçekleútirmektir.
1
2 B. Araútırmanın Amacı
Bireyi merkeze alan ve ona sahip oldu÷u melekeleri ortaya çıkarma fırsatı sunan tüm ö÷retim yöntemleri insana hitap eden yöntemlerdir. Bu amaçları taúımaktan ya da gerçekleútirmekten uzak, klasik bir ö÷renme stiline sahip, statik yapıya mahkûm ve geliúmelere açık olmayan bireylerin yetiúmesine sebep olan ö÷renme yöntemleri ise insanı anlamayı ve keúfetmeyi baúaramamıú yöntemlerdir.
Bu anlamda ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersinde dinî ve ahlâkî de÷erlerin e÷itimi ve ö÷retimi ile ilgili daha güncel, daha aktif, daha sosyal bir ders ortamının oluúturulmasına yönelik etkinliklerin yer alaca÷ı araútırmamızı úu hususları göz önünde bulundurarak gerçekleútirmeye çalıútık:
1. ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, ö÷rencinin kendisi ve çevresiyle iletiúiminde ona yararlı olabilecek özgün düúünme úeklini nasıl oluúturabilir?
2. Bu ders, ö÷rencinin var olan dinî ve ahlakî kabiliyetlerinin geliúmesine nasıl
katkıda bulunur? Veya bireyde var olmayan bu de÷erleri nasıl oluúturur?
3. Bireyin toplumla iletiúimini nasıl geliútirir? Adalet, hoúgörü, demokrasi, insana
sevgi ve saygı gibi ahlakî davranıúların, toplumun huzur ve refahını, kiúinin dünya ve ahiret saadetini temin etme bilincini bireyde daha köklü olarak nasıl oluúturabilir?
4. Ders, ö÷rencinin zihin e÷itimine nasıl katkıda bulunabilir? Yani ö÷rencinin karar verme, akıl yürütme, ö÷renme, araútırma, sorgulama, yorumlama ve anlamaya yönelik zihinsel çabalarını nasıl zenginleútirip besleyebilir2?
5. Söz konusu dersin, ö÷renciyi harekete geçirebilecek, eleútirel ve özgün fikirler
üretebilmesine imkân tanıyacak, onu ahlakî de÷erlerin neden yapılması gerekti÷i bilincine ulaútıracak nitelikte etkinliklerle yürütülmesinin gereklili÷i.
6. Sosyal duygularımızı harekete geçirip bizleri di÷er insanlarla birbirimize sıkıca
ba÷layacak olan sevgi, saygı, kardeúlik, yardımlaúma, dayanıúma, sorumluluk bilinci, hoúgörü ve ba÷ıúlama vb. faziletlerin, bir zorunluluk ve dini emir olmalarının yanı sıra, bir de÷er olarak algılanmasına imkân tanıyacak bir ö÷renme ortamının gereklili÷i.
7. Kur’an-ı Kerim’in ifade etti÷i ö÷ütlerin daha iyi nasıl anlaúılabilece÷i ve
Kur’an’ın, sadece dinî bir hüviyete sahip dokunulmazlı÷ı bulunan bir kitap de÷il de, bir baúucu kitabı ve rehber olarak algılanmasının önünü açacak, ö÷renciyi bu bilince ulaútırabilecek bir ö÷renme ortamının gereklili÷i.
2
Konuyla ilgili tespit için bk: Selçuk, Mualla, “Din Ö÷retiminin Kuramsal Temelleri”, Din E÷itimi
3
8. Dinin insanı ibadet etmeye zorlayan bir ibadetler bütünü olarak algılanmasının önüne geçilerek, bireyin hayatını daha iyi ve mutlu yaúayabilmesi için dinden bir rehber olarak istifade etmesi gerekti÷i bilincini oluúturabilecek bir ö÷renme ortamının gereklili÷i.
9. Hz. Muhammed (sav)’in ismen tanınmasından daha öte, davranıúlarımızın baú
mimarı ve ahlakî anlamda hayatımızdaki tek örnek olarak kabullenilmesi ve benimsenmesini sa÷layacak bir ö÷renme ortamının zorunlulu÷u.
10. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin zorunlu bir ders olarak algılanıp ö÷retilerinin kulak arkası edildi÷i bir ö÷renmenin yıkılıp, yerine bireyin kendini ve çevresini daha yakından tanıyıp anlamlandırmasına imkân verecek olan bir ö÷renme ortamına olan ihtiyaç.
Bütün bu ifade etti÷imiz hususlar, araútırmamızda geliútirmeye çalıútı÷ımız materyallerin temelini oluúturan hususlardır. Bunların dikkate alınıp Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin, geliútirilecek olan materyallerle, bu hususları ortaya çıkaracak ve devamlılı÷ını sa÷layacak bir yapıya kavuúturulması araútırmamızın temel amacıdır.
ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin sevilerek iúlenilen ve ö÷rencinin hayatına yön veren bir ders olmasını arzu ediyoruz. Bu iste÷imize paralel olarak yürüttü÷ümüz bu çalıúmamızda, planladı÷ımız her etkinlikte öncelikle dersi sevdirmeyi amaçladık. Çünkü insan olarak sevmedi÷imiz úeylerden uzak dururuz. Bu nedenle ilk hedefimizi somut olarak etkinliklerimize yansıtmaya ve ders ortamımızda bunu sa÷lamaya çalıútık.
C. Araútırmanın Yöntemi
E÷itim bir iletiúim sürecidir. Etkili bir ö÷renme, iyi bir iletiúim sonucu gerçekleúmekte, iyi bir iletiúim ise, ö÷rencileri etkilemesi söz konusu olan materyallerin ö÷retim sürecinde kullanılmasıyla olanaklı olabilmektedir. Ö÷renme ortamlarında materyallerin iúlevi, ö÷retmen adına ö÷retimi gerçekleútirmek de÷il; ö÷renen ile ö÷renilen arasındaki etkileúimi kolaylaútırarak daha etkili ve somut ö÷renmelerin oluúmasına katkıda bulunmaktır.
Özellikle yapılandırmacı ö÷renme ilkelerine göre hazırlanan materyaller, ö÷rencilerin bilgiyi ve anlamı yapılandırmalarını sa÷layarak etkileúimli ö÷renme ortamları oluúturmaktadır. Biz de çalıúmamızda, yapılandırmacı ö÷renme yaklaúımını benimseyerek etkili ö÷renme etkinlikleri planlamaya çalıútık.
Bu araútırma, ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Sekizinci sınıf müfredatında yer alan bazı ünitelerin iúleniúine yönelik bir denemedir. Bu nedenle, ünitelerde yer alan konu ve kavramlarla ilgili açıklayıcı bilgi sunulmamıútır. Bu bilgilerin
4
ders kitabında yer alıyor olması, bizde böyle bir úeye lüzum olmadı÷ı fikrini do÷urmuútur. Bu nedenle, çalıúma konumuzu teúkil eden üç üniteyi de konu ve kavramlara yönelik bilgilendirici ve ö÷retici etkinliklerle iúlemeye çalıútık. Bu etkinliklerde, bilgiyi basitleútirerek ve anlaúılır bir úekilde sunmaya gayret ettik. Ayrıca etkinlikler, ö÷rencinin bilgileri kademeli bir úekilde ö÷renebilmesini ve önceki ö÷renmeleriyle ba÷ kurabilmesini sa÷layabilecek bir yapıda hazırlanmıútır. Bu etkinlikler aynı zamanda ö÷renmenin, ö÷rencinin karar verece÷i bir tarzda yürütülmesine imkân tanıyıp ö÷renciye fırsatlar sunulmasına yönelik bir úekilde hazırlanmıútır.
Planlanan etkinliklerde görselli÷e çok dikkat edilmiú, bunu sa÷lamak için de konuyla birebir iliúkili resimler, karikatürler, gazete haberleri, kavram ve akıl haritaları, grafikler vb. materyaller sıklıkla kullanılmıútır. Çünkü ifade etti÷imiz özelliklerle planlanan etkinlikler bilgisayar destekli bir ö÷renmeye yönelik olarak hazırlanmıútır.
D. Yeni Müfredatın Hazırlanmasında Etkili Olan Yaklaúımlar 1. Yapılandırmacı Ö÷renme Yaklaúımı
Sürekli de÷iúim içinde bulunan dünya, yenilikleri ve geliúmeyi kavrayan, bunun yanında kendi üzerine düúen görevlerin de farkında olan bireylere ihtiyaç duymaktadır. Bir toplumun ça÷daú toplumlar düzeyine ulaúması için; bilgilerin, inançların ve duyguların bireylere do÷rudan aktarılması yeterli de÷ildir.
Günümüzde bireylerden, bilgi tüketmekten çok bilgi üretmeleri beklenmektedir. Ça÷daú dünyanın kabul etti÷i birey, kendisine aktarılan bilgileri aynen kabul eden, yönlendirilmeyi ve biçimlendirilmeyi bekleyen de÷il, bilgiyi yorumlayarak anlamın oluúturulması sürecine etkin olarak katılan bireydir3.
Geleneksel ö÷retim yöntemlerinde, ö÷retmen kalıplaúmıú bilgiyi ö÷renciye verir. Ö÷renci ise neden, niçin, nasıl oldu÷unu sorgulamayan pasif bir alıcı konumundadır. Ayrıca bu yöntemlerde bireysel farklılıklar, yetenekler, zekâ, ö÷renme hızı gibi kiúisel özellikler dikkate alınmamaktadır4 ve bu ö÷retim yöntemlerine göre ö÷renme, bireyin çevresindeki uyarıcılara tepki vermesi ile gerçekleúmektedir5.
Yapılandırmacı yaklaúımda ise, geleneksel anlayıúın aksine ö÷rencilerin kiúisel özellikleri, zekâ ve bireysel farklılıkları dikkate alınmaktadır. Bu yaklaúımla ö÷retmen ve ö÷renci rolleri de÷iúmiútir. Ö÷retmen sadece bilgiyi aktaran birinci kaynak olmaktan çıkmıú,
3 Yıldırım, Ali ve Hasan ùimúek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araútırma Yöntemleri, Seçkin Yayınevi, Ank., 1999, s. 9.
4Erdo÷an, Yavuz, Bilgisayar Destekli Kavram Haritalarının Matematik Ö÷retiminde Kullanılması, M.Ü.F.B.E., (Yayımlanmamıú Yüksek Lisans Tezi), øst., 2000, s. 5.
5
ö÷renciyi bilgiye yönlendiren bir kiúi rolünü üstlenmiútir. Ö÷renciler ise bilgiyi hazır olarak almayı bekleyen birer birey olmaktan çıkıp, nerede ve nasıl bulaca÷ını bilen, kendi ö÷renme yöntemlerini tanıyıp etkili bir biçimde kullanan ve önceki bilgilerini yeni bilgiler üretmede kullanan, bilgiyi kendisi edinen ve kendine göre yeni bir úekil kazandırmaya çalıúan bireyler haline gelmiútir.
Yapılandırmacı ö÷renme, var olanlarla yeni olan ö÷renmeler arasında ba÷ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleútirme sürecidir. Yapılandırmacılık, ö÷retimle ilgili bir kuram de÷il, bilgi ve ö÷renme ile ilgili bir kuramdır. Bu kuram bilgiyi temelden kurmaya dayanır6. Ayrıca bu kurama göre bilginin tekrarı de÷il, bilginin transferi ve yeniden yapılandırılması söz konusudur. Yapılandırmacı ö÷renmede temele alınan hususlar aúa÷ıdaki gibi özetlenebilir.
1. Bilgiyi araútırma, yorumlama ve analiz etme. 2. Bilgiyi ve düúündürme sürecini geliútirme.
3. Geçmiúteki yaúantılarla yeni yaúantıları bütünleútirme yani aralarında anlamlı ba÷lar kurma.
2. Ö÷renci Merkezli Ö÷renme Ortamı
Yapılandırmacı ö÷retim, ö÷renmenin, ö÷rencilerin pasif bilgi alıcılar olmaktan öte, anlam ve bilgi yapılandırılması sürecine aktif olarak katıldıkları aktarımlarda gerçekleúti÷i inancına dayanır. Ö÷renciler anlam ve bilgiyi yapılandıranlardır. Yapılandırmacı ö÷retim eleútirel düúünceyi getirir ve motive olmuú özgür bireylerin yetiúmesine imkân tanır7.
Yani yapılandırmacılı÷ın temelinde yatan ilke, ö÷rencilerin gözlemden ziyade bizzat yaparak ö÷renmeleridir. Ö÷renciler yeni bir konuya girdikleri zaman önbilgileri ıúı÷ında yapacakları kritikle bilgiyi kendileri için anlamlı hale getireceklerdir. Bu yönde yapacakları yorum, düúüncelerin ifadesi ve yeniden de÷erlendirme iúlemi, konuyu kavradıkları ana kadar devam edecektir. Bu nedenle, aktif ö÷renmeler bu yaklaúımın anahtarı durumundadır.
Bunun anlamı úudur; bisiklet kullanmayı ö÷renmek istiyorsanız bu konu hakkında yazılmıú kitaplar aramak yerine; bisiklete binmeniz ve kullanmayı ö÷renene kadar çalıúmanız gerekir. Bu tür deneyimler bilgiyi somut düzeyde anlamlandırma ve kullanma açısından son derece önemlidir8.
6
Demirel, Özcan, E÷itimde Program Geliútirme Kuramdan Uygulamaya, Pegem A Yay., Ank., 2000, s. 233.
7
Turgut, Halil, Fen Bilgisi Ö÷retiminde Yapılandırmacı Ö÷retim Yaklaúımı ile Modellendirilmiú Etkinliklerin Ö÷rencide Kavramsal Geliúime ve Baúarıya Etkisi, M.Ü.S.B.E., (Yayımlanmamıú Yüksek Lisans Tezi), øst.,
2001, s. 40. 8
6
Yapılandırmacı ö÷renme, ö÷retmenden çok ö÷renci üzerinde odaklanır. Ö÷renci obje ve olaylarla interaktif bir iletiúim içine girer, bu obje ve olayların özelliklerine yönelik bir anlama kabiliyeti edinir. Bu úekilde ö÷renci kendi kavramlarını ve problem çözümlerini inúa eder. Ö÷rencinin özerkli÷i ve müteúebbisli÷i kabul edilir ve bu yönde teúvik edilir. Yapılandırmacı ö÷renmede ö÷renci, kendi çözüm yollarını icat etmeye ve kendi hipotez ve düúüncelerini denemeye teúvik edilir. Yeni bilgileri daha önceki bilgileri üzerine inúa etmesine imkân tanınır. Ö÷retmenin rolü nakleden ve yönetenden, kolaylaútırmaya (imkân vermeye) ve rehberlik etmeye do÷ru kaymaktadır. Ö÷renci ise araútıran, sorgulayan, analiz eden, de÷erlendiren, düúünen, anlamlandıran ve yorumlayarak eleútiri getiren bir kimli÷e sahiptir.
3. Etkinliklere Dayalı Ö÷renme Ortamı
Yapılandırmacılık yaklaúımında amaç, ö÷renenlerin ne yapacaklarını önceden belirlemek de÷il, bireylere araçlar ve ö÷renme materyalleri ile ö÷renmeye kendi istekleri do÷rultusunda yön vermeleri için fırsat vermektir9. Bunun sa÷lanabilmesi için de ö÷renme ortamı etkinliklerle sürdürülür. Etkinlik ise, hedef davranıúlara ulaúma amacıyla ö÷renme ö÷retme sürecini zenginleútiren ve ö÷renmelerin kalıcılı÷ını artıran sınıf içi-dıúı faaliyetlerdir10.
Ö÷renenler, bilgiyi yapılandırmada her konuya, alana ya da ö÷renene göre düzenlenmiú olan farklı etkinliklerde yer alırlar. Yapılandırılarak ve önceki bilgilerle ba÷ kurularak özümsenmesi gereken bilgiler, ö÷renciye bir dizi etkinlik içinde sunulur. Etkinliklerin bu ö÷retim yönteminde çok önemli bir yeri vardır. Zira aktif katılım sa÷lanarak yürütülmesi gereken bir ö÷renme ortamına ö÷renci, ancak kendi ilgisini cezbeden bir dizi etkinlikte bulunarak dâhil olabilir.
Etkinlikler, ö÷renciye bilgiyi parçalar halinde ama bütünle ba÷lantılı bir úekilde sunar. Bu yönüyle ö÷retmenin rehberlik etmesine de imkân tanıyan bir úekli vardır. Etkinlikler olmazsa, ö÷renmenin anlamlı parçalar halinde bir sıra takip ettirilerek yürütülmesi pek mümkün de÷ildir. Bu durumda ö÷rencinin bilgileri kendi zihninde kurgulamasına, yorumlamasına ve anlamlandırmasına imkân tanınması da mümkün olmayacaktır.
9
Erdem, Eda, Program Geliútirmede Yapılandırmacılık Yaklaúımı, H.Ü.S.B.E., (Yayınlanmamıú Yüksek
Lisans Tezi), Ank., 2001, s. 58.
10ùahan, Hasan Hüseyin, Sosyal Bilgiler Dersinin Bilimsel Davranıúları Kazandırma Yönünden Ö÷retmen
Görüúlerine Göre De÷erlendirilmesi, B.Ü.S.B.E., (Yayınlanmamıú Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir, 2000, s.
7
E. Ö÷rencilerin Geliúim Özellikleri Açısından Ünitelerin De÷erlendirilmesi Din, insanlıkla beraber zuhur etmiú ve insanlık kadar eski bir olgudur. ønsanların dünya ve ahiret hayatında mutlulu÷a ve huzura kavuúmasını isteyen ilahi dinleri koyan Allah, kulları arasından peygamber seçer ve peygamber vasıtasıyla insanların mutlu olmasını sa÷layacak ö÷ütleri gönderir11.
Yüce Allah’ın gönderdi÷i söz konusu ö÷ütlerin anlaúılması ve uygulanması açısından peygamberlerin örneklik yapmasına ihtiyaç vardır. øslam dininin peygamberi de Hz. Muhammed (sav)’dir. Onun hayatının, davranıúlarının iyi bilinmesi ve anlaúılması demek, øslam’ın hayatımıza farklı de÷erler katabilmesinin yolunun sonuna kadar açılması demektir. Zira Rasûlullah, ümmeti için en güzel örnek olarak seçilmiú12, øslam nasıl yaúanmalıdır ve anlaúılmalıdır? sorusuna en somut cevap yine Yüce Rabbimiz tarafından Rasûlün bu örnekli÷iyle verilmiútir. “Bana ve ona itaat edin”, saadet-i dâreyn’e ulaúın hükmü, belirtilen gerçe÷in Kur’anî ifadesidir.
Müslümanlar inandıkları dini de÷erleri anlamak ve bu de÷erlere uygun bir yaúam tarzı benimsemek için Hz. Peygamberi örnek almıúlardır. Kur’an-ı Kerim’deki ayetleri, O’nun sözleri ve uygulamalarıyla anlamaya çalıúmıúlardır. Bu nedenle Hz. Muhammed (sav) hayatını, onun olaylar ve kiúiler karúısındaki tutum ve davranıúlarını iyi bilmek, müslümanlar açısından son derece önemlidir.
Peki, “Hz. Muhammed’i örnek almak nasıl mümkündür?” ya da “Örnek almaktan net olarak anlaúılması gereken úey nedir?”.
Hz. Muhammed (sav)’i örnek almak, sadece onun hayatından davranıú modelleri çıkarmak ve bir insan olarak günlük hayatını devam ettirmek üzere yaúadı÷ı hayatın biçimsel yönünü aynen yaúamaya çalıúmak demek de÷ildir. Elbette namaz kılması ve hac etmesi vb. davranıúlar Rasûlullah’tan nasıl görüldüyse öylece yapılır. Ancak onun örnek alınması bu durumlarla sınırlı de÷ildir13. E÷er öyle olsaydı bu durum örnek almak de÷il, tam aksine taklit etmek, kopyalamak olurdu. Böyle olunca da insan robotlaúır, özgün ve kiúisel bir de÷erlendirme ve hayat úekli benimseyemez.
Dolayısıyla müslümanlar için örnek alınması ve hayata geçirilmesi gereken úeyler, Rasûlullah’ın uygulamalarının úekli yönüyle ilgili hususlarla birlikte do÷rulu÷u, adalete, insana, sevgi ve saygıya, bilime, okumaya ve araútırmaya verdi÷i önem, hoúgörüsü,
11 Konuyla ilgili tespit için bk: Gümüú, Gönül, ølkö÷retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Programındaki
Hz. Muhammed’in Hayatına Özel Ö÷retim Yöntemleri Açısından Bir Yaklaúım, A.Ü.S.B.E., (Yayımlanmamıú
Yüksek Lisans Tezi), Ank., 2000, s. 10. 12
Ahzab 33/21.
8
güvenilirli÷i, yumuúak huylulu÷u, çalıúkanlı÷ı, kanaati, úefkat ve merhameti, cömertli÷i, cesareti gibi faziletlerdir14. Onun olaylara karúı yaklaúımı, sergiledi÷i tavrı, insanî iliúkilerinde ahlak ölçülerini muhafaza etme yönündeki titizli÷i inananlar için farklı bir önem arz etmektedir.
Birey olarak sevgi, saygı, iyilik ve güler yüz vb. davranıúlar birbirimizden bekledi÷imiz bazı de÷erlerdir. Fakat bazen insanî iliúkilerimizde bu beklentilerimizi boúa çıkaran ve bizi mutsuz eden bazı davranıúlarla karúılaúırız. Bunun sebebi belki de toplum olarak ihmal etti÷imiz ya da kaybetti÷imiz bazı ahlakî kaideler, hayat ölçüleridir. Uygulanmayan, ihmal edilen bu ahlakî de÷erleri yeniden filizlendirmek, inancı, rengi ve ırkı ne olursa olsun, her bireye sadece insan oldu÷undan ötürü sevgi ve saygı duymak için, sevmekle beraber insanlı÷a hizmet etmekten haz duyan bir toplum bilinci oluúturmak için Hz. Muhammed’in hayatını bilmek, ö÷renmek ve örnek almak çok önemlidir15.
Küçük yaútan itibaren Hz. Muhammed’in (sav) hayatını ve davranıúlarını do÷ru anlayan ve anlamlandıran bir çocuk, aynı zamanda da øslam’ın özünü kavramıú olacaktır. Gerçek anlamda sevgili peygamberimizi tanıması, beraberinde örnek davranıúlar sergileyen bir birey olmasına yardımcı olacaktır. Sevgi, úefkat ve merhamet gibi evrensel duygular güçlenip geliúecektir. Kendiyle barıúık, kendini ve çevresindeki insanları seven, âleme ve olaylara dinî pencereden bakabilen, karúılaúılan problemlere etkili ve aktif çözümler üretebilen bir insan haline gelebilecektir16.
Ayrıca bir çocu÷un sevmedi÷i birinin davranıúlarına verdi÷i anlamla sevdi÷i birinin davranıúlarına verdi÷i anlam ve algılama biçimi aynı de÷ildir17. øster istemez çocuk sevdiklerine daha fazla ilgi gösterecek ve onunla ilgili her úeye sempati besleyecektir. Dolayısıyla duygusal faktör e÷itimde önemli bir etkendir. Bu nedenle, Hz. Muhammed’in
Hayatından Örnek Davranıúlar konusunun iúlenirken öncelikli hedef, Sevgili
Peygamberimizin ö÷rencilere sevdirilebilmesi ve mükemmel bir örnek olarak sunulmasıdır. Çünkü sosyal ö÷renme yaklaúımını savunanlara göre, çocuk büyüklerin otoritesini kabul ederek ahlakını úekillendirmektedir. Böylece model aldı÷ı kiúilerle özdeúleúerek onların davranıúlarını içselleútirmektedir18. Zira böyle olursa zaten model arama dönemini yaúayan ve kimliklerini modellerle gerçekleútirmeye çalıúan sekizinci sınıf ö÷rencileri için Rasûlullah’ın sevilmesi demek, örnek alınabilecek bir modelin onların
14 Sarıçam, øbrahim, Hz. Peygamber’in Ça÷ımıza Mesajları, TDVY, Ank., 2000, s. 21. 15
Gümüú, Gönül, a.g.tz., s. 12. 16 Gümüú, Gönül, a.g.tz., s. 13.
17 Cücelo÷lu, Do÷an, ønsan ve Davranıúı, Remzi Kitabevi, øst., 1999, s. 264. 18
9
kiúilik aynalarına yerleútirilmesi demektir. Tüm bunlar göz önüne alındı÷ında, Hz.
Muhammed’in Hayatından Örnek Davranıúlar ünitesinin sekizinci sınıf müfredatında yer
alması gayet olumlu ve verimli ö÷renmelerin gerçekleúmesini sa÷layacaktır ve pedagojik açıdan da ö÷rencilerin geliúim düzeylerine uyum göstermektedir.
Okul döneminde çocuk, olayları zihinsel güçleriyle anlamaya çalıúırken duygusal olarak da yaúar. Piaget’e göre 11–15 yaúları arasındaki çocuklar soyut iúlemler döneminde yer almaktadır19. Dolayısıyla ahlakî kavramları daha iyi anlayabilir, yorumlayabilir ve benimseyebilirler. Bu açıdan bakıldı÷ında, adalet, hoúgörü ve ba÷ıúlama, iyilik ve
yardımseverlik, de÷er vermek, sabırlı olmak, sevgi ve saygı vb. kavramları bu dönemde
ö÷renme daha kolay ve kalıcı olacaktır.
Ayrıca bu yaútaki çocuklar karúıt görüúte olmayı ve rekabeti severler. Sorumluluk alma e÷ilimindedirler ama bu sorumlulu÷u yerine getirme bilinci kiúiden kiúiye de÷iúiklik gösterebilir. Geliúim özelliklerine paralel olarak artan enerjileri, onlara sorumluluk gerektiren ödevlerin ya da ders ortamlarının planlanmasıyla ve bu bilincin aúılanmasıyla iyi yöne kanalize edilebilir. Bu yaútaki çocukların duygusal geliúimleri ön plandadır ve olaylardan çok çabuk etkilenirler. Bu nedenle ahlakî de÷er ve faziletlerin onların duygularını harekete geçirebilecek etkinlikler ve örneklerle sunulması son derece önemlidir. Bu durumda çok etkilenecekler ve bu de÷erleri benimseyip uygulamaya e÷ilimli olacaklardır.
Ergenlik ça÷ına do÷ru ilerleyen bu bireyler, akılcı vicdan ve evrensel ahlak dönemindedirler ve kendi davranıúlarını kontrol edebilmektedirler. Onlarda mantıkî vicdan ve sebep–sonuç iliúkisi daha ön plandadır. Bu özellikler de onların kavramları ve de÷erleri kavrayıúını daha da artırmaktadır. Onların bu özelliklerinden hareket edilerek, etkinlikler ve kavramlar sebep ve sonuçlarıyla analiz edilir ya da görselleútirilirse üst düzey bir ö÷renme daha kolay olacaktır. Yine bu dönemde, ö÷renciler grup oluúturarak arkadaúlık ortamları meydana getirmektedirler. Din ve Güzel Ahlak ve øslam Dininin Bazı Evrensel Ö÷ütleri üniteleri de sosyal iliúkilerimizde sahip olmamız gereken de÷erleri konu edinen
ünitelerdir. Bu açıdan bakarak ünitelerin ö÷rencilerin geliúim özelliklerine gayet uygun oldu÷unu söyleyebiliriz.
ùunu da belirtmeliyiz ki, ülkemizde zararlı alıúkanlıklara baúlama yaúının ilkö÷retimlere kadar düútü÷ü bilinen bir gerçektir. Bu alıúkanlıklar daha ziyade çevrenin etkisiyle oluúmaktadır. Çevresel etkenlerden ve arkadaúlarından etkilenmeye çok açık olan
19
10
bu ö÷renciler için zararlı alıúkanlıkların ünite konusu halinde verilmesi, bunların bireysel ve toplumsal zararlarının anlatılması vb. hususlar, ünitelerin pedagojik yönlerini bir kez daha ortaya koymaktadır.
Dinin gereklerini yerine getiren bireylerde zararlı maddelere yönelme oranı düúüktür. Buradan dinin zararlı maddeleri kullanmayı önlemede olumlu ve kalıcı bir etkiye sahip oldu÷u sonucunu çıkarabiliriz20. Zira etkili bir din e÷itimi bireyin psikolojisine uygun çözüm önerileri getirebilir. Üçüncü ünitemizde yer alan zararlı alıúkanlıklardan kaçınmak
konusuyla daha baúlama aúamasında olan bu zararlı alıúkanlıklar kökten yok edilebilir. Bunun da yolu ö÷rencilere etkili örnekler sunup, sigara, alkol ve uyuúturucu gibi alıúkanlıkların zararlarını görmelerini sa÷layarak önleyici ö÷renme ortamları oluúturmaktır.
Yenilenen program ve çalıúma konumuzdaki ünitelerle ilgili bu úekilde kısaca bilgi verdikten sonra, bu ünitelerin iúleniúine yönelik planladı÷ımız etkinlikler konusuna geçebiliriz.
20
Tespit için bk: Aksu, Betül, “Gençlik Döneminde Görülen Bazı Zararlı Madde Alıúkanlıkları ve Din E÷itimi”, (Tartıúmalı ølmi Toplantılar Dizisi), Ensar Neúriyat, øst., 2000, s. 67.
11 I. BÖLÜM HZ. MUHAMMED’øN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIùLAR ÜNøTESøYLE øLGøLø ETKøNLøK ÖRNEKLERø
12
1. Hz. Muhammed ønsanlara De÷er Verirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri
Bu Konuda Planlanan Etkinliklerle ølgili Hususlar:
1. Sevgili Peygamberimizin insanlara de÷er vermekle ilgili zikretti÷i sosyal içerikli
bir hadis-i úerifi etkinlik konusu yaparak tartıúma yöntemiyle ö÷rencilerimizin konuyu de÷erlendirmesini amaçladık.
2. Konuyla ilgili güzel bir olayı kullanarak ö÷rencilerimize konuyu günümüzdeki
iliúkiler açısından inceletmeyi amaçladık.
3. Üçüncü etkinli÷imizde ö÷rencilerimize arkadaúlarını ve aileni sevip onlara de÷er
verdi÷ini nasıl gösterirsin? sorusunu yönelttik. Bu soruya cevap bulurken aynı zamanda
arkadaúları ve aileleri arasında karúılaútırma yaparak konuyu özümsemelerini sa÷lamaya çalıútık. Bir ö÷rencimizin etkinli÷imizdeki sorulara verdi÷i cevapları etkinli÷in sonuna yerleútirdik.
4. Son olarak da de÷erli halk úairimiz Yunus Emre’nin insanları sevip, onlara de÷er
vermek ile ilgili bir sözünü tartıúma konusu yaptık. Ö÷rencilerimizin, sevmenin ve de÷er
vermenin yolunun Yüce Allah’ı daha iyi tanımak ve anlamaktan geçti÷i mesajını keúfetmelerini sa÷lamaya çalıútık.
13
Sevgili Peygamberimiz buyurdular ki; “Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı beútir:
1. (Selam verdi÷inde) Selamını almak,
1. Hastalandı÷ında ziyaretine gitmek,
2. Cenazesine iútirak etmek,
3. Davet etti÷inde davetine katılmak,
4. Aksırınca “yerhamükellah” (Allah sana merhamet etsin) demek.
(Buhârî, Cenâiz 2; Müslim, Selam 4)
DEöER VERDøöøMøZø NASIL GÖSTEREBøLøRøZ?
Bu Hadis-i ùerife Göre
x Arkadaúlarınla her hangi bir yerde karúılaúınca selamlaúıp hal ve hatırını sorar mısın? Neden?
x Arkadaúların veya yakınların hastalandı÷ında ziyaretine gider misin? Orada neler yaparsın?
x Arkadaúlarının veya yakınlarının yardıma ihtiyacı oldu÷unda neler yaparsın? Neden?
x Acaba her insan Allah Resulü’nün gösterdi÷i gibi örnek bir hayat yaúıyor mu? Yaúamıyorsa, yaúamak için neler yapmalıdır?
x Bu hadis sosyal iliúkilerimizi nasıl etkiler?
Hadisle ilgili olarak insanlara de÷er verme açısından anlatılanlardan baúka hangi davranıúları söyleyebiliriz?
2. Arkadaúımızın bir ihtiyacı oldu÷unda ona yardım etmek. Üzülünce teselli
etmek.
3. ……… 4. ……… 5. ………
14
PEYGAMBER MES
C
øD
ø VE TEM
øZL
øKÇ
ø KADIN
“Allah Resul üzamanında Medine’de müslümanların nam
az kılm
ak ba
úta
olmak üzere hem
en hemen her türlü so sy al ve toplum sal meselelerin i görü útükleri ve dı úarıdan gelen m isafirlerini a ÷ ırlay
arak onlara ikram
d a bulundukları peygam ber mescidi anlam
ındaki Mescid-i Nebevî’nin tem
izli ÷ iy le siy ahî bir ka dın ve y a si y ahî bir genç il gilenirdi. Me scidi süpürür , eksiklerini tam amlamay a çalı úır ve bu önem li i úi tek ba
úına hallederek kimseden
y
ardım
istemezdi. Bir ara Rasûlullah onu
göremey
ince nerede oldu
÷ unu sor du. -“ Öldü ”, dediler. Hz. Pey gam ber: -“ Bana haber verseydiniz ya! ” di y
erek onlara sitem
d
e bulundu. Sahabîler onu pek
de önem
semem
iú
lerdi
de bu yüzden Sevgili Peygam
b eri m ize haber verm emi úlerd i. Resûl-i Ekr em onun m ezarının gösteri lm
esini istedi ve sahabilerle
beraber
m
ezarını ziy
arete gitti. Mezarını ziy
aret etti
ve cenaze namaz
ını kılarak
ona duada
bulundu. Böylece rengi ve ırkı ne
olur
sa olsun asıl önem
li olanın ki úinin insanî y ö nü ve y apt ı÷ ı i úlerin niteli ÷ i oldu ÷ u gerçe ÷ ini bu davranı úıy la bir
defa daha gösterm
iú oldu. (Buharî, Cenaiz 67; Müslim, Cenaiz 71) Bu Örnek Ol ay Biz
lere Ne Gibi Dersler
Vermektedir? Günümü zü de Dü úünerek Sıralayal ım 1. ……… 2. ……… 3. ……… 4. ……… — “Hz. Muhammed (sav) ønsanlara De ÷ er Verirdi” Konusuyla ølgili Örn ek Olay De ÷ erlend irm esi
15
DÜ
ù
ÜNEL
øM - YAZALIM
Arkada úlarını sevip, on lara de ÷ er v e rdi ÷ ini nas ıl gösterirsin? ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… Aileni sev ip , onlara de ÷ er verdi ÷ini nasıl gösterirsin?
……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… — ønsanlara Sevm ek ve Onlara De ÷ er Verm ekle ølgili Etkin lik Çalı úma sı
17 1. Yunus Em re’ nin bu sözüy
le ilgili neler söy
lenebilir? 2. Çevrem izdek i insanların davranı úlarını de ÷ erlendirecek olursak bu söze uy
gun olup olm
adı ÷ ı y ö nünde neler söy ley ebiliriz? 3. ønsanlara de ÷ er verm ek bize ne gibi úey ler kazandırır? Neden ?
…
“Sevgisiz her ne varsa bil ki kuru emektir
Muhabbet sı
÷
m
ıyorsa gönlünüz dar demektir”
M. Nihat Malk
oç
— ønsanlara De ÷ er Verm ekleølgili Etkinlik Çal
ıú
ma
18
2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir ønsandı Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri
Bu Konuda Planlanan Etkinliklerle ølgili Hususlar:
1. Allah Resulü’nün ne kadar güven veren bir insan oldu÷unu en güzel úekilde
anlatan “Muhammed’ü’l-Emîn” kelimesi ö÷retilirken bulmaca kullandık. Daha e÷lenceli ve kalıcı bir ö÷renme yöntemi seçtik. Ayrıca Hz. Muhammed (sav)’in güvenilirli÷ini gösteren özelliklerden oluúan bir kavram haritası hazırlayarak konuyu görselleútirdik.
2. økinci etkinli÷imizde ise güvenilir insanın sahip olması gereken özellikleri bir kavram haritasıyla gösterdik.
3. Bu konu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin sekizinci sınıf ö÷rencilerinin
ders ünitelerinde yer almaktadır. Bu ö÷renciler ergenlik ça÷ına girme sürecindeki ö÷rencilerdir. Bu nedenle en yakınlarındaki bazı insanları kendilerine model alma ve onun gibi davranma e÷ilimindedirler. Biz de bu durumu göz önüne alarak onların ahlakî
anlamda yalnızca Hz. Muhammed (sav)’i model almalarını arzu etmekteyiz. Bu nedenle Örnekønsan Portresi Çiziyoruz adlı bir etkinlik planladık.
4. Okullarda ö÷rencilerin daha fazla sosyalleúmesi amacıyla kurulan çeúitli
kulüplerden ilham aldık ve Erdemliler Kulübü adında bir kulüp kurdurmaya yönelik etkinlik planladık. Bu etkinlikle güven kelimesinin akla getirdi÷i de÷erleri fark edip anlamalarını hedefledik.
5. Ailede, toplumda, devlet ve millet hayatında güvenin zedelenmesi kadar olumsuz bir úey düúünülemez. Toplumda güvenin zedelenmesi, dinî, ahlakî, ilmî, ticarî ve iktisadî alanlardaki baúarısızlı÷ın en temel faktörlerinden biridir21. Nasıl Dürüst Bir ønsan Olabilirim? baúlıklı etkinli÷imizde bu hususu göz önüne alarak dürüst olmakla ilgili kavram haritası geliútirdik. Etkinli÷in devamında, ö÷rencilerimizden sevgi, saygı ve dürüstlü÷ün hâkim oldu÷u bir toplum düúlemelerini ve olacakları yazmalarını istedik. Ardından düúledikleri de÷erlere yönelik asr-ı saadet dönemini karúılaútırmayı hedefledik. Böylece úimdi hayal etti÷imiz de÷erlerin asr-ı saadette zaten bir yaúam tarzı oldu÷unu örneklerle göreceklerdi.
6. Kur’an-ı Kerim mealini kullandırmaya, araútırma ve inceleme yaparak analiz ve
de÷erlendirmelerde bulunmalarına yönelik olarak Kur’an’a Kulak Verelim adlı bir çalıúma kâ÷ıdı hazırladık.
21
19 Hz. Muhammed (sav) Güvenilirdi Erdemliler Cemiyeti Üyesiydi O’na Güvenilir Muhammed Denirdi Emanetler O’na Teslim Edilirdi O’nun Sözüne Düúmanı Bile Güvenirdi
— “Hz. Muhammed (sav) Güvenilirdi” Konusuyla ølgili Kavram Haritası A H U M M M D E L Ü N M ø E
O’NA DERLERDø Kø...
Harfleri takip ederek kutucuklara yerleútirin ve Peygamber olmadan önce Mekkelilerin
20 GÜVEN øL øR øNSAN Yalan söylem eyendir Kötülü ÷ e yakla úm ayandır Ki m senin arkasından konu úma y an d ır Verdi ÷ i söz de durandır Em anete ihanet etm eyendir Hiçbir konuda do ÷ ruluktan ay rılm ay an øftira etm eyen insandır “Do ÷ ruların yem in et m eye ihtiy acı yoktur.” Hz. Mevlâna — Güvenilir ønsanın Vasıfların
21
ÖRNEK
øNSAN
PORTRES
ø
Okul Tem silcisi Seçseyd iniz, Seçece ÷ iniz Ki úideHangi Özellikler Arardınız?
Ahlaken Örnek Bir
ønsanda Hangi Özellikler
Bulunur? 1. 1. Do ÷ ru sözlü ve güvenilir olm alıdır 2. 3. 2. 3. 4. 4.
— Ahlaken Örnek Bir
øn
sanın Özellikleriyle
ølgili Kavram
22
Kulübünüzü kurun, üyeleri belirleyin, çalı
úm alara ba úlay ın Kurucu He y et — Güvenilir Ol m akla ølg ili Ge li
útirilen Etkinlik Çalı
úma sı Üyelerde Aranacak ù a r tlar : 1. ……… 2. ……… 3. ……… 4. ………
23
Onları Aldatmaz
NASIL DÜRÜST BøR øNSAN OLABøLøRøM?
DÜRÜSTLÜK TOPLUM ALLAH’A ……… Sırlarını Söylemez ……….. ……… ……… ……… Dua Eder
Allah’ın Dediklerini yapar
- a karúı - a karúı KENDøNE ………….. ………….. ………….. …………..
ÖYLE BøR DÜNYA DÜùLÜYORUM Kø…
……….. ……….……… ……….……… ……….. ……….……… ………..
ønsanın Topluma, Kendine ve Allah’a Karúı Dürüst Olmasında Bazıølkeleri Gösteren Kavram Haritası
24
Âl-iømrân suresi 76. ayet
øsrâ suresi 34. ayet
Müminun suresi 8. ayet
………. ……….. ……….. ……….. ………. ………. ………. ………. ………. ……… ……… ……….
Sevgili Arkadaúlar, Kur’an-ı Kerim’de yer alan Âli ømran suresinin 76. ayetini, øsrâ suresinin 34. ayetini ve Müminun suresinin 8. ayetini bulunuz ve aúa÷ıya yazınız. Bu ayetlerde neden bahsediliyor belirtiniz. Size göre bu ayetleri nasıl anlamalıyız ve nasıl uygulamalıyız? Düúüncelerinizi yazınız ve yazınıza uygun bir de baúlık koyunuz. Haydi, kolay gelsin.
25
3. Hz. Muhammed Hoúgörülüydü Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri
Bu Konuda Planlanan Etkinliklerle ølgili Hususlar:
1. Kur’an-ı Kerim mealini kullanmaya ve anlamaya yönelik olarak ølkeler Çıkaralım
adlı bir etkinlik planladık.
2. Hz. Peygamber’in ashabına karúı ne kadar ince düúünceli ve hoúgörülü olmasıyla
ilgili bir olayı etkinlik konusu yaptık. Bu olaydan hareketle ö÷rencilere hoúgörünün ne demek oldu÷unu sorduk. Günümüzde hoúgörülü müyüz? sorusuyla da özeleútiri yaptırmayı amaçladık.
3. Örnek olayların ahlakî konuların ö÷retilmesindeki katkısı oldukça önemlidir. Zira
günlük hayatta her an rastlayabilece÷imiz olaylardır bunlar. Dolayısıyla bizleri ahlakî davranıú örüntüleriyle baú baúa bırakırlar ve problemin çözümü konusunda yol gösterirler.
Ders içi etkinliklerde örnek olaylar kullanıldı÷ında, ö÷renciler hikâyenin niçin anlatıldı÷ını, onu dinlerken neleri düúünmeleri gerekti÷ini bilmelidirler. Ö÷renciler hikâyelerdeki boúlukları doldurmayı çok severler. Kendilerini o hikâyedeki kahramanların yerine koyar, kendileri olsaydı ne yapardı diye düúünürler ve düúündüklerini de seve seve anlatırlar. Bununla beraber önemli noktalardan birisi de hikâyenin ana fikrinin ö÷renciye verilmesidir. Bu yapılmazsa yan ö÷eler dikkati da÷ıtabilir ve ö÷renciler, zihinlerinde meydana gelen boúluklara takılıp hikâyenin bütünlü÷ünü kaybedebilirler22.
Bütün bunları dikkate alarak örnek olay yönetimini kullanaca÷ımız bir etkinlik planladık. Etkinli÷imizde ö÷rencileri bir problemle karúı karúıya bırakmayı ve çözdürmeyi amaçladık. Bu etkinli÷imizin adı Sen Olsan Ne Yapardın?
3. Sevgi ve hoúgörü denince akla ilk olarak Hz. Muhammed (sav) gelmelidir.
Ardından ise, O’nun sünnetini yaúam biçimi haline getiren Hz. Mevlana gelmelidir.
Ça÷ları aúan bir sevgi ve hoúgörüye sahip olan ve tüm dünyaca tanınan Hz. Mevlana’nın sevgi ve hoúgörüsünün Allah Resulünden kaynaklandı÷ını, Allah Resulünü örnek aldı÷ını kavratmayı amaçladı÷ımız ders dıúı araútırma etkinli÷i hazırladık.
22 Bilgin, Beyza, “Ahlak Terbiyesinde Dinî Hikâyeler”, Din E÷itimi Araútırmaları Dergisi, sayı I, øst.,1994, s. 53.
26
øLKELER ÇIKARALIM
“Allah'tan bir rahmet dolayısıyla, onlara yumuúak davrandın. E÷er kaba, katı yürekli olsaydın onlar çevrenden da÷ılır giderlerdi. Öyleyse onları ba÷ıúla, onlar için ba÷ıúlanma dile ve iú konusunda
onlara danıú.” 3/159. 1. ………. 2. ………. 3. ………. 4. ………. 5. ……….
27
“Bedevilerden birisi m
esci
de bevletti. Halk onu azarlam
ay
a
kalkı
útı. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.s.), “Onu b
ırakın ve bevletti ÷ i y er e bir kova su dökün. Siz kolay lı k gösteri ci olarak gönder ildiniz, zorla útırıcı olarak de ÷ il” dedi.
Sahabiler Allah Resulünün dedi
÷
ini
y
apt
ılar ve olay böy
lece tatlıy a ba ÷ lanmı ú oldu. (Ebû Dâvûd, Tahâret 136) Bi zl er ønsanlara Kar úı Sevgili Pey gamberimiz Gibi Ho úgörü Gösterebiliyo r muyuz ? ……… ……… ……… ……… ……… ……… Hadis-i úerif: “Kolay la útırınız, zorla útırm ayınız, müjdeleyin iz (sevdirin iz) nefret ettirmeyiniz. ” (Bu hârî, Me ÷ âzî 61) Si zc e ho úgörü nedir?
— Olaylara ve insanlara kar
úı taviz verip görmez d en gelmek mi? — Yoksa anlayı úla yakla úabilmek mi?
PEYGAMBER HO
ù
GÖRÜSÜ
—“Hz. Muhammed (sav) Ho úgörülüydü” Konusuyla ølgili Etkinlik Örn e÷ i28
Hz. Enes anlatıyor:
Bir gün Hz. Peygamber (sav
) ile birlikte yürüyorduk. Resûlullah’
ın üzerinde
Necran bölgesinin kuma
úından yapılmı
ú, kenarları sert ve ka
lınca bir hırka vardı. Bu
esnada bir B
edevî gelerek Resul-i Ekrem’in hırkasını sert b
ir
úekilde çeki
útirdi.
Hırkanın Allah Resulü’nün boynuna gelen k
ısmına baktı
÷
ımda gördüm ki bedevî
sertçe çekti
÷
i için hırkanın sert olan kenarı Resûlullah’
ın boynuna oturmu
ú ve orada
iz bırakmı
útı. Bu durumu umursamayan bedevî daha sonra:
—
Ey Muhammed! Elinde bulunan Allah’a ait mallardan bana verilmesini söyle,
dedi. Bunun üzerine Resûlullah (sav)
hiçbir
úey o
lmamı
ú gibi kibarca ve
affedici bir tavırla bu bedevîye dönüp güldü, sonra da ona bir
úeyler
verilmesini emretti. Bed
evînin d
evesine bir
úeyler yüklendi ve o da ayrılıp gitti.
(Buhârî, Humus 19, Libas 18, Edeb 68; Müslim , Zekât 128) —“Hz. Muhammed (sav) Ho úgörülüydü” Konusuyla ølgili Etkinlik Örn e÷ i Dü úün bakalım, sen
olsan, sana böyle
davranan birine ne yapardın? Neden?
Hadisi günümüz e göre de ÷ erlendirirsek, bu kadar ho ú görülü müyüz ?
SEN OLS
AN NE YAPARDI
N?
29 — Hz. Mevlana’nın Ho úgörüsüyle ølgili Ara útırm a Yapm
aya Yönelik Etkinlik Örne
÷ i Sevgili Ark ada úlar, 2007 yılı U N
ESCO tarafından Hz. Mevlana y
ılı ilan ed
ild
i.
Dünyanın her yerinde ve özellikle ülkem
izde, Hz. Mevlana’nın Allah Sevgisi, Ho úgörü ve ønsan Sevgisiyle ilgili söy ledi ÷ i sözleri ü zerine çe
úitli etkinlikler düzenlendi.
Hz. Mevlana, Sevgili Peygam
beri
m
izi çok iyi örnek ald
ı ve o söyledi
÷
i
sözlerle bütün insanlarca tanınd
ı. Sizler de Hz. Mevlana’nın Allah Sevgisi, Ho úgörü ve ønsan Sevgisiyle ilg ili s öyledi ÷ i sözleri m erak etm iyor musunuz? H
aydi, öyleyse ara
útırın ve bu sözleri bizim le payla úın. Onun Sevgili Peyg am berim
izi nasıl örnek aldı
÷
30
4. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi Konusuyla ølgili Etkinlik Örnekleri
Bu Konuda Planlanan Etkinliklerle ølgili Hususlar:
1. ønsanlar peygamberler vasıtasıyla vahiy ıúı÷ında nâslara ulaúır ve bu bilgileri alarak eúya ve olayları tanır, buna ilaveten kendi bilgisini, düúünme ve araútırma gücünü ve bildiklerini dikkate alarak bilmediklerine ulaúma, hipotezlerinde isabetli olabilme gücüne sahiptir23. Ayrıca insan bu kabiliyetleri kullanarak, geliútirerek, baúarılara ve yeryüzündeki her úeyin üstündeki yerine ulaúır24. Bu nedenle Kur’an’da Yüce Allah’ın, uygulamada da Allah Resulü’nün bilgiye ve okumaya çok önem vermesi tam da bu amaca matuftur.
Geliútirdi÷imiz kavram haritasıyla Hz. Muhammed (sav)’in ilme verdi÷i bu de÷eri kavratmaya çalıútık. Kavram haritamızda suffa ve küttâb’lardan25 bahsederek konuyu somut örneklerle geniúletmeye çalıútık.
2. ølimden maksadın faydalı ve faydalanılan ilim oldu÷u üzerinde durmak amacıyla Peygamberimizin bir hadisini26 etkinlik konusu yaptık. Bu etkinlikle ö÷renmenin, ö÷renilen úeyleri kullanmak oldu÷unu, fayda vermeyen, zaman kaybetmekten baúka bir yönü olmayan bilginin gereksiz oldu÷unu ö÷retmeyi amaçladık.
3. Geliútirdi÷imiz kavram haritasıyla Allah – ønsan – Bilgi øliúkisi üzerinde durmayı
amaçladık. Bu iliúkinin çeúitli yönlerini ele aldık.
4. E÷itimin amacına ulaúmasında birçok unsurun yanı sıra kullanılan araç ve
gereçler büyük önem taúır. Bu araçlardan birisi de karikatürdür. E÷itim sisteminde karikatürün bir araç olarak kullanılmasının gereklili÷i ve önemi çok büyüktür. Bu önem úu úekilde açıklanabilir:
a) ønsanı eleútirmek, düúündürmek ve güldürmek gibi iúlevleri bulunan karikatürün
temelinde insanın ve toplumun e÷itimi yatmaktadır. Karikatür eleútiriye dayalı bir sanattır. Eleútiri ise sorunların ve olumsuzlukların tespitini beraberinde getirir. Bu da çözüm yollarının üretilmesi için temel gerekliliktir. Bütün bunları mizah yoluyla yapmak ise karikatürün büyülü gücüdür.
b) Ö÷renciler sürekli e÷lence arayıúı içindedirler. Çünkü gülmek ve e÷lenmek
onların en önemli gereksinimlerinden biridir. Karikatür de görseldir (göze hitap eder),
23
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-X, Azim Yayım Da÷ıtım, østanbul, ts., I, 314. 24
Ayhan, Halis, “øslamiyet’in E÷itime Getirdi÷i De÷erler”, Din E÷itimi Araútırmaları Dergisi, sayı V, 1998,
s. 67. 25
Önkal, Ahmet, Resûlullah’ınøslâm’a Davet Metodu, Kitap Dünyası Yay., Konya, 2006, s. 434.
26
31
sevimlidir, ilgi çekicidir27. Bu nedenle, karikatür mizahi yönü sayesinde çocukların ilgisini
çeken bir sanattır.
c) Ö÷rencilerin dikkat süresi çok kısıtlıdır. Derslerde dikkatleri çabuk da÷ılır, çabuk
sıkılırlar. Ama dersin karikatürle iúlenmesi onların sıkılmalarını engelleyecek ve daha uzun süre odaklanmalarını sa÷layacaktır. Aynı zamanda o dersi sevmelerinde de önemli katkısı olacaktır.
d) Karikatürdeki espriyi bulmaya, anlamaya çalıúmak ö÷renciler için bir bulmacanın
çözülmesi ya da yeni bir úeylerin keúfedilmesi anlamına gelir. Ö÷renciler, espriyi anlamak için zihinsel bir gayret göstereceklerdir. E÷itimin en önemli hedefleri arasında karúılaútı÷ı bir olay ya da bir durum karúısında düúünebilen bireyler yetiútirmektir. Bu anlamda karikatür e÷itime oldukça yardımcı olmaktadır. Ö÷rencilerin düúünme, algılama, anlama, fark etme gibi özellikleri karikatür sayesinde daha da geliúecektir.
e) Ö÷rencilerin karikatüre bakıú açısı farklı olabilecek ve aynı konuda farklı
yorumlar ortaya çıkabilecektir. Bu durum, insanlar arasındaki düúünce zenginli÷ini ve çeúitlili÷ini göstermenin yanı sıra, grup olarak tartıúmayı ve birlikte en do÷ru sonucu bulmayı beraberinde getirir.
f) Ö÷renciler karikatürü inceleyip onunla ilgili yorum yapmaya çalıúmaları,
düúüncelerini ifade etme yeteneklerini geliútirir. Ayrıca karikatür sayesinde ö÷rencinin muhakeme gücü geliúir. Olaylar arasındaki neden sonuç iliúkilerini daha iyi ve çabuk kavrayabilecek hale gelir.
g) Konuların iúleniúinde, a÷ırlıklı olarak görme duyusuna hitap eden, zihinsel çabayı
gerektiren bir e÷itim etkinli÷i gerçekleúece÷i için ö÷renme kalıcı olacaktır. Karikatür ö÷rencinin çevresini ve içinde yaúadı÷ı toplumu daha iyi tanımasına yardımcı olur. Toplumsal olaylara bakıú açısını geliútirir. Bilinçlenmesini sa÷lar.
h) Ö÷rencilerin eleútirme, eleútiriye açık olma, özeleútiri yapabilme, sorunları
görebilme ve bu sorunlar için çözüm üretebilme gibi davranıúlar kazanmasına önemli
katkılar sa÷lar28.
Tüm bu bilgiler ıúı÷ında karikatürün e÷itimdeki önemini biliyoruz. Bu nedenle,
konuyla ilgili seçti÷imiz iki karikatürü karúılaútırmaya ve yorumlamaya yönelik bir etkinlik
planladık. Etkinli÷imiz karúılaútırmaya yönelik oldu÷u için de Fark Ne? adını verdik.
27
Özer, Atila, “Karikatür ve E÷itim”, Bilim ve Aklın Aydınlı÷ında E÷itim Dergisi, MEY, sayı 84, 2007, s.
24. 28
Uslu, Hakkı, “E÷itimde Karikatür”, Bilim ve Aklın Aydınlı÷ında E÷itim Dergisi, MEY, sayı 84, 2007, s.
32
5. Okumaya ve araútırmaya de÷er verilmesiyle bilgi toplumu oluúturabilme arasında
paralel ve pozitif yönde bir iliúki vardır. Bu iliúkiyi kavratmak ve bilgi toplumu kurabilmek için ne gibi adımlara ihtiyaç duyuldu÷u ya da mevcut durumdan hareketle, bir toplumun bilgi toplumu olarak nitelenebilmesi için hangi hususlar de÷erlendirmeye alınır? sorusuna yanıt buldurmaya yönelik olarak geliútirdi÷imiz etkinli÷imizin faydalı ve özgün fikirlere kapı aralayacak bir çalıúma olabilece÷i kanaatini taúımaktayız.
6. Çocukluktan baúlayarak getirilen yaúantılar ve davranıú özellikleri, eleútirel ve
etkin bir okur olabilme bakımından oldukça önemlidir. Erken yaúta okuma becerisinin edinilmesi; aile ortamında okuma úansının bulunması, bu alıúkanlı÷ın ailede kazanılması, algılama ve meramını anlatma yetene÷inin ilk sosyal çevrede geliúmesi ile görsel medya içerisindeki bazı programların, konuúma ve okuma yetene÷ini köreltmesi engellenmiú olacaktır29. Bu nedenle okuma kültürünü geliútirmek amacıyla çalıúma kâ÷ıtları oluúturarak ö÷rencilerin okumaya ve ö÷renmeye yönelik plan ve projeler geliútirmelerini sa÷lamayı amaçladık.
33 H Z . MUHAMMED (SAV) B øLG øYE ÖNEM VER øRD ø
Ashab-ı suffe’yi açtı.
Suffe, günümüzün üniversitesi gibiydi.
Burada fakir ve ilm
e istekli ki úiler e÷ itim görüyordu, kalıyordu. Mahalle m ektepleri açt ı. Bu m ekteplerde basit e ÷ itim veriliyordu. Bu m
ektepten sonra suffede
e÷ itim veriliyordu. — Hz. Muhammed (sav)’in ølm e Önem Ver m
esini Gösteren Kavram
Haritas ı Kadınların da ilim ö ÷ renm esini te úvik etti.
Medineli kadınların iste
÷
i üzerine
onlara ders verm
iú
tir.
ølim
ö
÷
renmek için sordukları
sorulara cev ap verm iú ve onları takd ir etm iú tir.
Bedir esirlerini, on çocu
÷ a okum a yazm a ö ÷
rettirerek serbest bırakm
ıú tır. Müslüm anların dini ve K u r’an-ı daha iyi an layabilm
esi için ilm
e çok önem verm iú tir. ølm i, m ü m inin yiti ÷ i olarak tanım lar, “nerde bulursan ız alın ” derdi.
34 Sevgili Peyg am beri m iz buyurdular k i; “ ønsano ÷ lu öldü ÷
ü zaman bütün amellerinin sevabı da
sona erer. Y a lnızca úu üç úeyin seva bı sora ermez: 1)
Sadaka-i câriye (kes
intisiz iyilik) , 2) østifade ed ilen ilim, 3) (Gerekti ÷ i g ibi ye ti
útirilen ve böylece) kendisine
dua eden hayırlı evlat.”
(Müslim , Vasiyet 14 ; Ebû Dâvûd, Vasâya 14) Bu hadis-i úerife göre: 1.
Size göre faydalı ilim veya bilginin nasıl bir
bilgid ir ? 2. Nerelerde kullan ılan b ilgiler faydalı b ilg i olarak de ÷ erlendirilebilir? Neden? 3.
Faydalı bilgilerle ilgilenm
ek ve bunlar ı ö ÷ ren m ek
bize neler kazandırır?
Örnekler veriniz? 4. Faydasız bilgilerle u ÷ ra úm
ak bize neler kaybettirir
? Örnekler veriniz? ølim ilim bilm ektir ølim kendin bilm ektir
Sen kendin bilm
ezsen Ya nice okum aktır Yunus Em re — Faydalı Bilgiler ve ølimlerle ølg ilenm enin Önem
ini Gösteren Etkin
lik Örne ÷ i
FAYDALANILAN B
øLG
ø
35
Ayet: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu!” 39/9. Ayet: “Rabbim, ilmimi artır.” Tâhâ 20/114.
Hadis-i ùerif: “Allah hakkında hayır diledi÷i kimseye bilgi (din) hususunda derin bir anlayıú verir.” (Muvatta, Kader 2)
Hz. Ali: “Bana bir harf ö÷retenin kırk yıl kölesi olurum!”
RABBøMøZ øSTER x okumamızı x bilmemizi x araútırmamızı x düúünmemizi x sorgulamamızı x gözlemlememizi x fikir üretmemizi x bildiklerimizi kullanmamızı x okuyarak, araútırarak iyiyi kötüden ayırt etmemizi
BøZDEN x düúünebilmeyi x araútırabilmeyi x ……… x ……… x ……… x ……… x ……… x ……… BøLGø ÖöRETøR BøZE
36
—ølme ve Okumaya Verilen De÷eri Eleútirmeye Yönelik Etkinlik Çalıúması “Bana kitaplarını göster, sana çocuklarının ne ruhta olduklarını söyleyeyim.”
37 ………… ………… ………… Okumuú ønsan Sayısı ………… ………… ………… Üniversite lerin niteli÷i ve sayısı ………… ………… …………
BøLGø TOPLUMU
— Bilgi Toplumu Olmanın Gereklerini Gösteren Kavram Haritası
Hz. Mevlana: “Bilgisizlerin geçtikleri mevkie yaptı÷ı fenalı÷ı, yüzlerce
38
NE YAPARDIN?
Halkın ve ö÷rencilerin okuma alıúkanlı÷ı kazanması için ………. ……… ………. ………. ………. ………. ………. ………. ………. ………. ………. ………. Çünkü,……… ………. ………. ………. ………. ………. ………. Sevgili Arkadaúlar,
Diyelim ki, bulundu÷unuz yerde belediye baúkanı sizsiniz. Orada yaúayanların okumaya önem vererek çokça okuyan, araútıran kiúiler olmasını istiyorsunuz. Okullarda, úehirde vs. yerlerde insanların okuma alıúkanlı÷ı kazanması için neler yapardınız?
40
Okudu÷um Kitabın Adı Kısaca Konusu
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. OKUMA GÜNLÜöÜM Adı : Sınıfı: Soyadı : No : Sevgili arkadaúlar,
Dinimizin okumaya verdi÷i önemi hepimiz bilmekteyiz. Bu yüzden okuma günlü÷ümüz adında bir günlük oluúturduk. Her okudu÷unuz kitabı ve kısaca konusunu bu tabloya yazarak bir okuma günlü÷ü oluúturmanızı istiyoruz. Unutmayın okuma kampanyamız ödüllüdür. Yarıúma süresi bir aydır. ølk üçe giren ö÷rencilere çeúitli hediyelerimiz var. Göster kendini...!
