EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME
Dr. Öğr. Üye. Behire Sançar
Eğitim sisteminde ortaya çıkan problemlerin çözümü;
Bir ülkenin Milli Eğitim Politikasına ve
Okuldaki öğrencinin davranışına dönüştürmesi söz konusu olan eğitim programlarının
geliştirilmesine bağlıdır.
Ertürk (1984), eğitim programı yerine “yetişek”
ifadesini kullanmakta ve yetişeği:
“yetiştirilmek istenen bireyin geçirmesi düşünülen yaşantılar” olarak tanımlanmaktadır.
Çilenti (1984)’ye göre program geliştirme;
“bireylere toplumun arzu ettiği davranışların kazandırılması” anlamına gelen bir eğitimin planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi işlemidir.
4
PROGRAM GELİŞTİRME KAVRAMI
“Gerek okul içinde gerekse okul dışında
Millî Eğitimin ve okulun amaçlarını etkinlikle geliştirmek ve gerçekleştirmek üzere
düzenlenen muhteva ve faaliyetlerin; uygun yöntem, teknik, araç ve gereçlerle
geliştirilmesine yönelmiş koordine çabaların tümüdür.”
Tanım:
PROGRAM GELİŞTİRMENİN DÜZENLENMESİ
Bir öğretmenin program geliştirmede etkin olabilmesi için:
a. Öğrencileri, onların ihtiyaçlarını, motivasyonlarını, gelişimlerini, problemlerini incelemesi,
b. Çevredeki, ülkedeki ve dünyadaki sosyal koşulları bilmesi, c. Örgün eğitim yoluyla yetiştirilecek insan tipi hakkında
bilgiye sahip olması,
d. Amaçların ışığında okul programını değerlendirebilmesi, e. Amaçlara hizmet edecek materyalleri araştırması
gerekecektir.
PROGRAM GELİŞTİRMENİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ
Bir program, psikolojiyi dikkate almadan program olamaz.
Eğitim psikolojisi, programın bilimsel temelidir, yalnız temel olmakla kalmaz programı
çepeçevre sarar.
Bir programın düzenlenmesinde eğitim psikolojisi
“nasıl” ve “ne zaman” sorularına cevap verir.
Örneğin;
Ispatlar yada soyut kavramlar öğrenciye ne zaman verilmelidir?
Yabancı dil öğretimi bireyde ne zaman başlamalıdır?
Yabancı dil öğretiminde hangi metot ve teknikler yer almalıdır (nasıl).
Öğrenme ve öğretme birbiriyle ilişkilidir ve psikoloji bunlar arasındaki ilişkiyi daha da pekiştirmektedir.
Eğitim programları tasarımlarını geliştirmede genellikle üç temel
yaklaşım izlenir:
1. Konu Merkezli Program Tasarımları
Eğitim uygulamalarında en yaygın kullanılan bir tasarım şeklidir.
Konu alanını merkeze alır.
Her konu alanının kendine özgü yapısı göz önünde bulundurularak düzenlenir.
Konu merkezli programlarda öğrencinin bilgiyi alması, öğrenmesi için yeterli görülür.
2. Öğrenen Merkezli Program Tasarımları
Öğrencinin programın merkezi olduğu ve her konunun ona göre düzenlenmesi gereğini
savunan bir program tasarımıdır.
Öğrencinin aktif duruma geçirilmesi esastır.
“kişi yaşadığını öğrenir” görüşü hakimdir.
Bir bütün olarak öğrencileri değil bir birey olarak öğrenciyi ele alır.
3. SORUN MERKEZLİ PROGRAM TASARIMLARI
Eğitim Programının Ögeleri:
Eğitim programının temel öğeleri:
Hedef
İçerik
Öğretme-Öğrenme süreci
Değerlendirmedir.
Hedef
Hedef, eğitimin amacıdır.
Neden-niçin eğitiyor ve öğretiyoruz?
Sorularına cevap aranır.
Hedef, öğrenene kazandırılacak, istendik davranışlardır.
Hedef
Dikey ve Yatay olmak üzere iki aşamada ele alınır.
Dikey Hedefler: Uzak, genel ve özel hedefler olarak belirlenir.
Yatay Hedefler: Bilişsel, duyuşsal ve devinişsel (psikomotor) olmak üzere üç alanda
sınıflandırılır.
toplumsallık ve sezgisellik de eklenebilir?
DİKEY HEDEFLER:
Uzak hedefler; ileriye yöneliktir,
Genel hedefler; toplumsal gereksinimleri karşılar,
Özel hedefler; kuruma-bireye ait hedeflerdir.
YATAY HEDEFLER
1. Bilişsel alan hedefleri:
Zihinsel öğrenmenin çoğunlukta olduğu alandır.
Bu alanın alt basamakları:
bilgi,
kavrama,
uygulama,
analiz,
sentez ve
değerlendirmedir.
Bloom'un sınıflandırma yöntemi olarak da bilinir ve bir çocuğun düşünce seviyesini ortaya koyan
davranışı içerir.
2.
Duyuşsal alan hedefleri: sevgi,
korku,
ilgi,
tutum gibi duyuşsal yönlerin baskın olduğu alandır.
Bu alanın alt basamakları:
alma,
tepkide bulunma,
değer verme,
örgütleme ve
kişilik haline getirmedir.
3. Devinişsel alan hedefleri:
Zihin ve kas koordinasyonunu gerektiren becerilerin baskın olduğu alandır.
Bu alanın alt basamakları:
algılama,
kurulma,
kılavuzla yapma,
mekanikleşme,
beceri haline getirme,
uyum ve
yaratmadır.
Davranışta baskın olan niteliğe göre, o davranış için
bilişsel (düşünce), duyuşsal (tutum) ve
devinişsel (beceri) bir davranıştır denilebilir.
20
Hedefte Bulunması Gereken Özellikler
1) Hedef cümlelerinin sonunda ne kazanılacağını ifade eden kelime kullanılmalıdır:
Bilgisi, becerisi, gücü, yeteneği, alışkanlığı vs. veya “bilme”
ekiyle biten bir bileşik sözcük.
Örnek:
- Matematik dersinde dört işlemden yararlanarak problem çözebilme (çözme yeteneği)
- Bilgisayar Programlama dersinde, verilen bir problem durumunun çözümüne en uygun programı hazırlayabilme
2) Hedefin ilgili olduğu konu alanı belirtilmelidir:
Örnek:
- Felsefede geçen temel kavramların bilgisi.
- Bilgisayarda donanım parçalarını tanıyabilme.
- Bilimsel yöntemi kullanabilme (Yanlış).
- Fen Bilgisi dersinde verilen doğal problemlerin çözümünde bilimsel yöntemi kullanabilme (Doğru).
22
3) Açık-Seçiklik:
Örnek:
- Biyoloji Dersinde sürüngenlerin sindirim sistemi bilgisi.
- Problem Çözme ile ilgili süreçler bilgisi (Yanlış).
- Mat. Der.de tam sayılarla ilgili problemlerin çözümünde süreçler bilgisi (Doğru)
- Bilgisayarda komutları kullanabilme (Yanlış).
- Bilgisayarda işletim sistemlerine ilişkin komut işlemlerini yapabilme (Doğru)
23
4) Öğrenciye - Davranışına Dönüklük:
Örnek:
- Türkçe Der.de noktalama işaretlerini kullanma becerisinin öğretilmesi (Yanlış).
-Türkçe Der.de noktalama işaretlerini kullanabilme (Doğru).
- Öğrencilere disket ile ilgili işlemleri yapma becerisi kazandırmak (Yanlış).
- Bilgisayar Der.de disket ile ilgili işlemleri yapabilme (Doğru).
24
5) Genellik-Sınırlılık
Genellik ilkesi;
Hedef cümlesinin yeterince kapsamlı olmasını ifade eder.
Örnek:
Yanlış: - 5 ile 7’ yi çarpma gücü.
Doğru: Mat. Der.de sayılar arasındaki belli ilişkileri kavrama gücü.
Yanlış: Bil. Der. Eternet kartının kurulumunu yapabilme.
Doğru: Bil. Dersinde bilgisayarın temel donanım bileşenlerinin kurulumunu yapabilme.
25
Sınırlılık :
Hedef cümlesi öğrenciye kazandırılacak tek bir özelliği içermelidir.
Örnek:
- Türkçe Der.de duygu ve düşüncelerini yazılı ve sözlü olarak anlatabilme (Yanlış).
- Bilgisayar Der. de bilgisayarın donanım parçalarını monte edebilme ve onların arızalarını giderebilme (Yanlış).
YATAY Hedeflerin Aşamalı Sınıflaması
BİLİŞSEL ALAN
Bilgi:
Bu basamakta her hangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri kişinin görünce tanıması,
sorunca ezberden aynen tekrar etmesi davranışlarını kapsar.
Terimlerin bilgisi
Olguların bilgisi
Araç-gereçlerin bilgisi
Alışıların bilgisi
Yönelimler ve aşamalı dizilerin bilgisi
Sınıflamaların ve sınıfların bilgisi
Ölçütlerin bilgisi
Yöntemlerin bilgisi
İlke ve genellemelerin bilgisi
Kuramların ve yapıların bilgisi
Kavrama:
Kavrama basamağında bilgi düzeyinde kazanılan davranışların öğrenci tarafından
özümsenmesi ve kendine mal edilmesi söz konusudur.
Sözlü olarak bir olgunun nedeni, nasıl ve niye olduğunu kendi cümleleriyle gerekçe göstererek açıklama, yeni örnekler verme,
varsayımlarda bulunabilme bu ana basamağın kapsamı içindedir.
Çevirme (başka konuda kullanma)
Yorumlama
Öteleme (kestirme)
Uygulama:
Kazanılan davranışlara dayanarak
öğrencinin kendisi için yeni olan daha önce hiç karşılaşmadığı bir sorunu çözebilme yeterliğine kavuşması bu ana basamakta olur.
Sosyal Bilgiler derslerinde; göç, nüfus artışı, tarım, gibi konularda öğrenciye bir sorun verilip öğrenci tarafından bu sorunun çözülmeye
çalışılması gibi...
Analiz:
Bu düzeyde bir bilgi bütünü ya da örüntüsü;
öğeler, ilişkiler ve örgütleme ilkeleri açısından irdelenir.
Ögelerin analizi
İlişkilerin analizi
Örgütleme ilkelerinin analizi
Sentez:
Öğeleri belli ilişki ve kurallara göre birleştirip bir bütün oluşturma işidir.
Sentezde yenilik, buluş, icat, özgünlük söz konusudur.
Toplumsal sorunları çözmede yeni bir yöntem, teknik geliştirme; yeni bir plan
oluşturma; gibi etkinlikler bu basamakta olur.
Değerlendirme:
Değerlendirme ölçme sonuçlarını belirlenen ölçüte göre inceleyip bir yargıya varma işidir.
Yukarıdaki basamaklar sonucu ortaya çıkan ürün hakkında bir yargıya varma bu basamakta olur.
İç ölçütlere göre değerlendirme
Dış ölçütlere göre değerlendirme
36
BİLİŞSEL HEDEFLER BİLİŞSEL HEDEFLERBİLİŞSEL HEDEFLERBİLİŞSEL HEDEFLER
BİLGİ
KAVRAMA
UYGULAMA
ANALİZ
DEĞERLEN- DİRME
BASİT
KARMAŞIK
SENTEZ
DUYUŞSAL ALAN
Alma:
Kişi eğer nesne ve olguların farkında olmazsa ona karşı duyuşsal bir davranış geliştiremez.
Farkındalık
Almaya isteklilik
Kontrollü ya da seçici dikkatlilik
Tepkide Bulunma:
Bu basamakta ilgiler söz konusudur.
Kişi uyarıcıya karşı uysallık - isteklilik gösterebilir.
Uysal davranma
Karşılık verme isteği gösterme (istekli olma, doyum)
Karşılık vermekten tatmin olma
Değer Verme:
Bu basamak tutum, inanç ve değerlerle ilgilidir.
Değerler, tutumlar ve inançlar tümüyle kişi tarafından oluşturulmamıştır.
Bir değeri kabullenmişlik
Bir değere düşkünlük
Adanmışlık
Örgütleme:
Değerleriyle uyumlulaştırma
Değer sistemine katma
Kişilik Haline Getirme:
Davranış ölçütü haline getirme
Karakterlenme
Örgütleme ve kişilik basamakları, ancak 30 yaşından sonra oluşabiliyor.
41
DUYUŞSAL HEDEFLER DUYUŞSAL HEDEFLERDUYUŞSAL HEDEFLERDUYUŞSAL HEDEFLER
ALMA
TEPKİDE BULUNMA
DEĞER VERME
ÖRGÜTLEME
BASİT
KARMAŞIK
KİŞİLİK HALİNE GETİRME
DEVİNİŞSEL (PSİKOMOTOR) ALAN
Algılama:
Bu aşamada öğrenci öğretmenin uygulama davranışını dikkatlice izler. (Öğretmen istenilen şekilde örnek bir uygulama yapar)
Duyuşsal uyarılma
İşaret seçme
Çevirme
Kurulma:
Bu aşamada ise öğrenci uygulamayı yapmak için vücudunu uygun duruma getirir.
Uygulamaya hazırlanır.
Zihinsel kurulma
Bedensel kurulma
Duygusal kurulma
Kılavuzla Yapma:
Bu aşamada uygulama becerisini öğrenci öğretmen eşliğinde yapmaya başlar.
Taklit
Deneme
Mekanikleşme:
Bu aşamada ise öğrenci kendi kendine uygulama yapabilecek seviyeye ulaşır.
Beceri Haline Getirme:
Bu basamakta öğrenci uygulama becerisini istenilen tüm özellikleri ile düzenlice ve verimlice -en az zaman ve enerji harcayarak- yerine
getirir.
Kararsızlığı giderme
Otomatik icra
Duruma Uydurma :
Bu basamakta, istenilen uygulama becerisi karşılaşılan değişik durumlarda da istenildiği şekilde yine yapılır.
Yaratma :
Bu basamakta kendine özgü bir uygulama tekniği (becerisi) ortaya çıkar. Yani kişiye ait bir stil gelişir.
47
DEVİNİŞSEL HEDEFLER DEVİNİŞSEL HEDEFLERDEVİNİŞSEL HEDEFLERDEVİNİŞSEL HEDEFLER
ALGILAMA
KURULMA
KILAVUZLA YAPMA
MEKANİKLEŞ ME
DURUMA UYDURMA
BASİT
KARMAŞIK
BECERİ HALİNE GETİRME
YARATMA
Bütün alanlarda, hedeflerin; davranış cinsinden ifade edilmesi gerekir.
Davranış taksonomisi öğretim için bir kılavuzdur:
Taksonomi, istendik davranışların
basitten karmaşığa,
kolaydan zora,
somuttan soyuta,
biri birinin ön koşulu olacak şekilde aşamalı sıralanmasına denir .
İçerik
Programın ikinci boyutudur.
İçerik, program hedefleri doğrultusunda seçilmiş konular bütünlüğüdür.
Programda belirlenen hedeflere ulaşabilmek için ne öğretelim sorusuna yanıt aranır.
Bu aşamada içerik düzenlenmesi ve seçimi önemli bir sorun olmaktadır.
İçerik Seçimi ve Organizasyonu
Seçim konusunda en önemli nokta öğretim programında yer alan hedeflere tutarlık
boyutudur.
Ülkemizde içerik seçimi merkezi yönetim
tarafından yapılır, seçilmiş içerikler de onaydan geçer.
İçeriğin ölçütlere uygunluğu araştırılmalıdır.
İçerik seçimi ile ilgili ölçütler:
Kendi kendine yeterlilik (self-sufficiency)
Anlamlılık (significance)
Geçerlilik (validity)
İlgililik (interest)
Yararlılık (utility)
Öğrenebilirlik (learnability)
Ekonomiklik (feasibility)
Öğretme- Öğrenme Süreci
Öğretim programlarının üçüncü ve en önemli boyutudur.
Öğrenme bu boyutta gerçekleşir.
Bu süreç, MEB’de
öğrenme-öğretme etkinlikleri, işleniş veya
dersin işleyişi olarak geçmektedir.
Ölçme-Değerlendirme Süreci
Öğrenciye kazandırılması planlanan davranışların ölçülmesi sağlanır.
