Number of downloaded articles

(1)

Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Konsorsiyal Elektronik Dergi

Kullanımına Dayalı Lisans Modelleri

(2)

Plan

• ANKOS, ULAKBİM, EKUAL

• Türkiye’de elektronik dergilerin konsorsiyal kullanımı

– ScienceDirect – SpringerLink

– Wiley InterScience

• Kullanıma dayalı lisans modelleri

• Öneriler

(3)

Yöntem

• 148 üniversite, 2,5 milyon öğrenci, 80.000 öğretim elemanı

• Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu (ANKOS) (www.ankos.gen.tr )

• Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) (www.ulakbim.gov.tr )

• Elektronik Kaynaklar Ulusal Akademik Lisansı (EKUAL)

• Elsevier ScienceDirect, SpringerLink ve Wiley InterScience elektronik dergileri

• Elektronik dergilerden 2001-2007’de indirilen 30 milyona

yakın tam metin makale verileri

(4)

Araştırma soruları

• İndirilen makalelerin dağılımı ve güç yasaları (Bradford, Pareto, Price,

Urquhart)

• Çekirdek dergiler

• Çekirdek dergilerin yıldan yıla değişimi

(5)

Bulgular

(6)

ANKOS tam metin makale indirme istatistikleri (2001-2006)

1.402.490

2.263.851

5.686.213

8.246.653

9.542.763

10.483.372

0 2.000.000 4.000.000 6.000.000 8.000.000 10.000.000 12.000.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=60

(7)

ScienceDirect dergilerinden indirilen makale sayıları (2001-2007)

5,843,049 (est.) 5,652,780

5,264,423 4,575,094

1,362,934 810,203

3,346,381

0 1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000 5.000.000 6.000.000 7.000.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Year

N u m b er o f d o w n lo a d ed a rt icl es

(8)

ANKOS tam metin dergi veri tabanları maliyetleri (2006)

5017238

1906096 1585182

914138 765753

636641 471343

262364

180000 129704 120874 89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100

$0

$1.000.000

$2.000.000

$3.000.000

$4.000.000

$5.000.000

$6.000.000

SD Ebsco Wiley

Proquest Springer

Blackwell OVID

ACS T&F

Nature Sage

PAO ALJC

OUP CUP

JSTOR

ACM AIP Science

SIAM

Toplam: $12.570.888,00

(9)

ScienceDirect dergileri kullanımı Bradford eğrileri

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950 2100 2250

Cumulative number of journals

C um ula tiv e p er ce nta ge o f d ow nlo ad ed a rtic le s ( % )

2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Number of journals

Region 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

1 105 77 83 95 103 103 92 93

2 273 206 225 255 271 274 262 257

3 1719 950 1292 1304 1409 1498 1553 1663

Total 2097 1233 1600 1654 1783 1875 1907 2013

(10)

SpringerLink ve Wiley InterScience dergileri kullanımı Bradford eğrileri

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950 Cumulative number of journal titles

Cu mu la ti ve pe rc en ta g e of us e (% )

SpringerLink: 2004/07

Wiley InterScience: 2003/06

(11)

Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı (ScienceDirect)

1 10 100

2001-2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Year

P er cent age of jour nals ( % )

1st region 2nd region 3rd region

(12)

Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı (SpringerLink ve Wiley InterScience)

1 10 100

2003/06 2003 2004 2005 2006 2007 2004/07

Year

Pe rc en ta g e of j o ur na ls (% )

SL 1st re gion SL 2nd re gion SL 3rd re gion

W 1st re gion W 2nd re gion W 3rd re gion

(13)

Ortak çekirdek dergiler için korelasyon katsayıları (ScienceDirect)

Yıllar

Spearman korelasyon katsayısı (ρ)

2001-2002 0.402

2002-2003 0.706

2003-2004 0.778

2004-2005 0.780

2005-2006 0.791

2006-2007 0.874

(14)

Ortak çekirdek dergiler için korelasyon

katsayıları (SpringerLink ve Wiley InterScience)

Years

Spearman rank order correlation coefficient ( ^ρ )

SpringerLink Wiley InterScience

2003 - 2004 - 0.556

2004 - 2005 0.836 0.796

2005 - 2006 0.505 0.760

2006 - 2007 0.781 -

(15)

Ortak çekirdek dergiler

Ranks by years

Journal name 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Food Chemistry 1 9 9 12 1 1 2 1

European Journal of Operational Research 2 5 5 4 2 2 3 2

Lancet, The 3 29 11 1 3 3 5 6

Journal of Materials Processing Technology 4 6 2 2 4 6 7 3 Journal of Food Engineering 5 26 24 21 6 8 4 5 Tetrahedron Letters 6 19 13 15 12 4 10 15 Journal of Chromatography A 7 13 10 11 10 11 9 14 Analytica Chimica Acta 10 7 12 6 18 17 12 13

Water Research 11 3 4 10 15 16 22 30

Cement and Concrete Research 12 27 6 5 19 5 30 52 Materials Science and Engineering A 13 15 23 19 16 20 17 8

Tetrahedron 15 32 27 23 25 7 14 17

Polymer 16 18 22 16 23 19 15 11

Biomaterials 17 49 19 20 14 15 20 26

Surface and Coatings Technology 18 24 16 36 26 18 18 10

Bioresource Technology 20 36 28 39 28 21 16 7

(16)

En sık kullanılan 10 ScienceDirect dergisi

World-wide Turkey (2001-2007)

Journal name Rank % Rank % The Lancet 1 1.56 3 0.71 Tetrahedron Letters 2 1.55 6 0.55

Cell 3 0.99 919 0.03

Biochemical and Biophysical Research Communications

4 0.97 47 0.27

Tetrahedron 5 0.93 15 0.47

FEBS Letters 6 0.87 96 0.21

Journal of Chromatography A 7 0.67 7 0.54

Journal of Molecular Biology 8 0.60 309 0.09

Journal of the American College of Cardiology 9 0.58 8 0.54

Brain Research 10 0.55 30 0.36

(17)

İndirme verileri ve güç yasaları

• Dergilerin %5-%6’sı tüm indirme isteklerinin üçte birini

• %29’u %80’ini

• 208 dergi isteklerin yarısını karşılıyor

Pareto

Price

Bradford

Percentage of downloaded ar ticles (%)

(18)

Urquhart Yasası

• Kütüphanelerarası kullanım kütüphane içi kullanımı yansıtır

• ULAKBİM ScienceDirect OnSite

kullanımıyla üniversitelerin ScienceDirect

kullanımı arasında güçlü pozitif ilişki var

(Spearman’s ρ = 0,833, N = 1702)

(19)

İndirme isteklerini karşılayan dergilerin dağılımı

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100 2200

Cumulative number of journal titles

C u m u lat ive p er ce n tage of u se ( % )

ScienceDirect-ULAKBIM-2002/06 ScienceDirect-ANKOS-2001/07 SpringerLink-ULAKBIM-2003/06 SpringerLink-ANKOS-2004/07

Wiley InterScience-ULAKBIM-2003/06

Wiley InterScience-ANKOS-2003/06

(20)

Basılı-elektronik dergi kullanımı (SpringerLink)

Member N % Member N %

K1 61 0.0 8 .814 N 4,573 1.2 188 .465

H1 35,915 9.8 222 .684 M 21,488 5.8 216 .431

B1 23,368 6.4 215 .672 M1 1,063 0.3 86 .419

Y1 9,484 2.6 206 .669 Z 2,006 0.5 156 .389

Y 17,564 4.8 219 .664 P2 1,055 0.3 111 .261

O1 14,711 4.0 160 .659 R2 766 0.2 123 .230

C1 10,545 2.9 208 .646 J 892 0.2 65 .209

C 13,300 3.6 218 .643 V1 1,175 0.3 129 .154

L 4,002 1.1 170 .643 K2 783 0.2 162 .133

S 22,212 6.0 223 .638 A2 964 0.3 100 .132

Z1 8,277 2.3 191 .598 H2 173 0.0 28 .123

P 21,231 5.8 218 .594 D1 256 0.1 26 .116

B 2,919 0.8 156 .586 I 3,588 1.0 188 .06

D 7,883 2.1 200 .578 T1 10,695 2.9 217 .045

J2 3,535 1.0 167 .576 A1 1,578 0.4 106 .016

A 9,418 2.6 189 .576 K 41 0.0 8 .015

I2 10,773 2.9 210 .573 J1 1,707 0.5 120 .002

G 11,386 3.1 164 .569 E2 26 0.0 5 .000

N1 6,479 1.8 178 .561 E 116 0.0 20 -.001

R1 4,188 1.1 186 .556 H 1,371 0.4 118 -.047

U 9,344 2.5 207 .554 F1 57 0.0 15 -.052

N2 8,626 2.3 181 .552 M2 2,320 0.6 104 -.102

S1 2,751 0.7 158 .548 B2 106 0.0 36 -.166

C2 9,917 2.7 208 .547 V 127 0.0 20 -.202

O 5,029 1.4 184 .533 U1 431 0.1 62 -.241

F2 6,014 1.6 193 .532 G1 6,801 1.9 176 -.28

D2 7,445 2.0 210 .483 R 595 0.2 52 -.315

L1 8,944 2.4 208 .476 L2 13 0.0 4 -.316

T 3,174 0.9 156 .475 I1 76 0.0 7 -.482

O2 3,876 1.1 136 .466 E1 175 0.0 3 -.866

367,388 99 .6 137

total # of downloads by Consortium members

Total/Avg Spearman's

r

# of journals used by both ULAKBİM onsite users and Consortium members total # of downloads by

Consortium members

# of journals used by both ULAKBİM on-site users and Consortium members

Spearman's

r

60 üyeden 47’sinde pozitif ilişki

.5 ve üzeri ilişki

olanlar %75’ini indirdi

(21)

Araştırma sonuçları

Az sayıda çekirdek dergi indirme isteklerinin çoğunu karşılıyor

Çekirdek dergiler ortak

Güncel dergiler daha çok kullanılıyor

Urquhart Yasası elektronik dergiler için de geçerli: ULAKBİM’de sık kullanılan dergiler Konsorsiyum üyesi

üniversitelerde de sık kullanılıyor

(22)

ANKOS tam metin dergi veri tabanları maliyetleri (2006)

5017238

1906096 1585182

914138 765753

636641 471343

262364

180000 129704 120874 89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100

$0

$1.000.000

$2.000.000

$3.000.000

$4.000.000

$5.000.000

$6.000.000

SD Ebsco Wiley

Proquest Springer

Blackwell OVID

ACS T&F

Nature Sage

PAO ALJC

OUP

CUP JSTOR ACM AIP Science

SIAM

Toplam: $12.570.888

(23)

ANKOS tam metin veri tabanları maliyet ve kullanım oranları (2006)

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

SD Eb sco W ile y

Pr oqu es t Spr inge

r Bl ackw

ell OV ID AC S

T& F

Na tur e

Sage PA O

AL JC OU P

CUP JS TOR AC M AI P Sc ienc

e SIA M

Maliyet Kullanım

(24)

ANKOS veri tabanları 2006 birim maliyet miktarları

$11,12

$9,93

$4,03

$3,06

$2,45 $2,34 $2,21 $2,08

$1,81 $1,68 $1,63 $1,58 $1,56 $1,42 $1,31

$0,88 $0,79

$0,58 $0,54

$0,29 $0,19

$0,00

$2,00

$4,00

$6,00

$8,00

$10,00

$12,00

SI AM AL JC

W ile y PAO

Or tala ma Na tur e

Eb sco Pr oqu es t

Spr inge

r AC M

CUP Sc ien ce AC S Sa ge

OVI D SD Bl ackw

ell T& F AI P OU P

JS TO R

(25)

ScienceDirect 2006 üniversitelere göre maliyet ve kullanım oranları

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Üniversiteler

Ma li ye t ve K u lla n ım Or a n la rı (% )

Maliyet Oranı K ullanım Oranı

(26)

Fiyatlandırma

• Fiyat modeli belirli bir müşteri grubunun ihtiyaçlarını karşılamak için geliştiriliyor.

• Her iki tarafın da memnun olması lazım.

• Örneğin, artık eşzamanlı kullanıcı sayısına göre fiyat belirlenmesi pek anlamlı değil

çünkü bilgisayar gücü ve bant genişliği

ucuz (bulut hesaplama)

(27)

Lisans modelleri

• Ulusal lisans

• Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme (pay per view converting to subscription)

• Önceden kullanım başına ödeme satın alma

• Açık Erişim (AE) – yazar öder

• AE - karışık

(28)

ANKOS’ta geçmişte kullanılan lisans modelleri

• “sadece elektronik artı konsorsiyum ücreti” (American Chemical Society, Elsevier Science Direct, IOP, Wiley);

• “basılı artı konsorsiyum ücreti" (Emerald, Springer – with Kluwer);

• Nüfusa dayalı (TZE) (American Institute of Physics,

Blackwell Synergy, Cambridge University Press, ebrary, JSTOR, Oxford University Press);

• “ölçekli" (fiyat azalması üyelerin artmasına bağlı

(Association of Computing Machinery, Bowker Books in Print & Ulrich's, MathSciNet, OVID, Serials Solutions, SIAM, Taylor & Francis;

• TZE, derme bütçesi, İngilize düzeyi ve kullanımı (EBSCOhost, IEL, ProQuest, Web of Science).

• Sadece Thomson Gale konsorsiyumdaki tüm kurumlardan sabit bir ücret alıyor.

Kaynak: Erdoğan ve Karasözen, 2005

(29)

Kullanıma dayalı lisanslandırma

• Standart kullanım istatistikleri

• Aşırı ya da az kullanımın dengelenmesi (hem yayıncılar hem kütüphaneler

açısından)

• Yıldan yıla fiyatı ayarlama süreci

• Kullanım başına fiyat konusunda uzlaşma (hem yayıncılar hem kütüphaneler

açısından)

(30)

Kullanıma dayalı modeller

• Kullanım başına ödeme (Elsevier Science PEAK)

• Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme (pay per view converting to subscription)

• Çekirdek dergiler artı çevre dergiler (Core plus periphery)

Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005)

(31)

Kullanıma dayalı modellerin sorunları

• Çift sayma

• Çekirdek dergilerin yıldan yıla az da olsa değişmesi

• Kullanım başına ödeme miktarının belirlenmesi

• İlk yıl için ya da konsorsiyuma yeni katılan üyeler için fiyatın belirlenmesinde güçlükler

• Hem yayıncılar hem de kütüphaneler açısından kullanım kayıtlarının tutulması ve izlenmesi

• Bütçelendirme sorunları

Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005)

(32)

Öneriler

Konsorsiyum çekirdek dergileri saptanmalı ve koleksiyonda tutulmalı

Hiç kullanılmayan ya da seyrek kullanılanlar

ayıklanmalı ve lisans ücretinden kademeli olarak düşülmeli (OhioLink uygulaması)

Konsorsiyum üyelerinin kullanım verileri analiz edilmeli

Kullanılan dergiler için maliyet-yarar analizi yapılmalı

Kullanım verilerine ve güç yasalarına göre

fiyatlandırma politikaları gözden geçirilmeli

(33)

Teşekkür

• Bu çalışma TÜBİTAK destekli bir projenin (SOBAG-

106K068) verilerine dayanmaktadır (Y. Tonta ve Y. Ünal, Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve

Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı. (Proje No. SOBAG 106K068) H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Ankara, 2008. (xvi, 88 s.). Projeyle ilgili diğer yayınlar için bkz.

– http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-elpub-2008-06-26.pdf – http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-urquhart-issi-nisan-2009-

son.pdf

• Çalışmanın değişik aşamalarındaki katkıları için:

M. Uğur Yılmaz; Hatim El Faiz; Zeynep Niksarlı; Burcu Keten; Erol Gökduman; Dr. Umut Al; Dr. Stephen J.

Bensman; ULAKBİM ve TÜBİTAK’a

teşekkür ederiz.

(34)