YATIRIM TEŞVİKLERİ DÜNYA-TÜRKİYE-KONYA

(1)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 1

YATIRIM TEŞVİKLERİ DÜNYA-TÜRKİYE-KONYA

Gizem ERİM ÖZÇELİK – Hacı Dede Hakan KARAGÖZ

Konya Ticaret Odası

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü

KONYA Mart, 2021 www.kto.org.tr

(2)

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ... 3

1. YATIRIM TEŞVİK BELGESİ NEDİR? ... 5

2. YATIRIM TEŞVİK BELGE TÜRLERİ ... 6

3. YATIRIM TEŞVİK BÖLGELERİ ... 8

4. YATIRIM TEŞVİK BELGESİ 2021 YILI DÜZENLEMELERİ ... 9

5. DÜNYA’DA YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ ... 10

5.1. Doğrudan Yabancı Yatırımlar ... 10

6. G7 ÜLKELERİNDE YATIRIM TEŞVİK UYGULAMALARININ İÇERİĞİ ... 13

6.1. ABD ... 13

6.2. ALMANYA ... 14

6.3. İNGİLTERE ... 15

6.4. FRANSA ... 16

6.5. İTALYA ... 17

6.6. JAPONYA ... 19

6.7. KANADA ... 22

7. YATIRIM TEŞVİK İSTATİSTİKLERİ -TÜRKİYE ... 25

8. YATIRIM TEŞVİK İSTATİSTİKLERİ -KONYA ... 31

SONUÇ ... 34

KAYNAKÇA ... 35

(3)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 3 GİRİŞ

Ülkemiz, bölgesel gelişmişlik farklılıklarının belirgin olduğu ve bu dengesizliklerin kamusal müdahalelerle azaltılmaya çalışıldığı bir ülkedir. Yatırım Teşvikleri, bölgesel dengesizliklerin azaltılmasına ve bölgesel kalkınmaya yönelik uygulanabilen ciddi araçlardır. Bu açıdan bakıldığında yatırım teşviklerin niteliği de bölgelere göre farklılık göstermektedir. Benzer şekilde yıllara göre verilen teşvik belgelerinin tutarı ve sektörel dağılımları da değişiklik arz etmektedir.

Çalışmamızda, G7 ülkelerinde (ABD, Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa, Japonya, Kanada) ve ülkemizde uygulanan yatırım teşvik sistemi ele alınarak incelenmiştir. Türkiye’de 21.08.2020 tarihinde yapılan değişiklik ile il bazlı yatırım teşvik sisteminden ilçe bazlı teşvik sistemine geçilmiştir. İlçe bazlı yatırım teşvik sisteminin getirdikleri irdelenmiştir. Ayrıca 2006-2020 yılları arasında düzenlenen yatırım teşvik belgeleri, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu istatistiki verilerden faydalanarak analiz edilmeye çalışılmıştır.

(4)

(5)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 5 1. YATIRIM TEŞVİK BELGESİ NEDİR?

Ülkemiz sınırlarında yapılacak yatırımlara uygulanacak devlet destekleri ve teşviklerden yararlanabilmek için sahip olunması gereken belgedir. Bu belgenin farklı yatırımların ihtiyaçlarını karşılamak üzere belirlenmiş çeşitli türleri mevcuttur.

Her biri için başvuru ve kullanma şartları farklılık gösteren Yatırım Teşvik Belgeleri, devlet destekleri ile teşvik unsurları da farklılık arz etmektedir. Bu kapsamda vergisel avantajlar, nakdi yardımlar, yatırım yeri tahsisi gibi çok çeşitli destek unsurları bulunmaktadır. Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında uygulanan tüm destekler projenin yatırım aşaması olan başlangıçtan itibaren geçerli olup işletme dönemi ve firmanın kazanç elde ettiği dönemi de desteklemeyi amaçlamaktadır. Tüm bu faaliyetlerle amaçlanan ülkemizin ekonomik kalkınma hızını artırmak, bölgesel gelişmişlik farklılıklarını ortadan kaldırmak ve ürün çeşitliliğini artırmaktır.

(6)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 6 2. YATIRIM TEŞVİK BELGE TÜRLERİ

Yatırım Teşvik Belgeleri temelde genel ve bölgesel olarak sınıflandırılmaktadır. Buna göre aşağıdaki görselde teşvik belgesi türlerinin sınıflandırmasını daha ayrıntılı bir şekilde görebilirsiniz.

Teşvik unsurları ve kısa bilgi aşağıdaki gibidir:

• KDV İstisnası: Satın alınacak makine ve teçhizat için KDV ödenmemektedir.

• Gümrük Vergisi Muafiyeti: Yurt dışından temin edilecek makine ve teçhizat için gümrük vergisi ödenmemektedir.

• Kurumlar Vergisi İndirimi: Kurumlar vergisi indirimli olarak ödenmektedir.

• Sosyal Sigortalar Prim Desteği (İşveren Payı): İstihdam için hesaplanan sosyal sigorta primi işveren payı devlet tarafından karşılanmaktadır.

• Sosyal Sigortalar Prim Desteği (Çalışan Payı): İstihdam için yasal asgari ücret tutarı üzerinden hesaplanan sosyal sigorta primi çalışan payı devlet tarafından karşılanmaktadır.

• Gelir Vergisi Stopajı Desteği: İstihdam için belirlenen gelir vergisi ödenmemektedir.

• Faiz Oranı Desteği: Çekilen krediye ilişkin ödenecek faizin belirli bir kısmı devlet tarafından karşılanmaktadır.

(7)

• Arazi Tahsisi: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde arazi bulunabilirliğine bağlı olarak yatırım arazisi tahsis edilmektedir.

• KDV İadesi: Bina-inşaat harcamalarında KDV iadesi sağlanmaktadır.

• Altyapı Desteği: Yatırımcının elektrik, doğal gaz vb. altyapı ihtiyaçları karşılanabilmektedir.

• Enerji Desteği: Enerji harcamalarının bir kısmı yatırımcıya geri ödenmektedir.

• Sermaye Katkısı: Devlet tarafından yatırım tutarının %49’una kadar sermaye katkısı yapılabilmektedir.

• Alım Garantisi: Yatırım kapsamında üretilecek ürünlere kamu alım garantisi verilebilmektedir.

• İzin-Ruhsat-Lisans Süreçlerinde Kolaylık: İzin, tahsis, ruhsat, lisans ve tesciller ile diğer kısıtlayıcı hükümler için Cumhurbaşkanı kararı ile istisna getirilebilir veya yatırımları hızlandırmak ve kolaylaştırmak amacıyla yasal ve idari süreçlerde düzenleme yapılabilir.

• Eğitim Desteği: Günlük giderler ve uygun bulunan eğitim maliyetleri İŞKUR tarafından karşılanmaktadır.

• Nitelikli Personel Desteği: 5 yıla kadar istihdam edilecek nitelikli personelin brüt ücretleri karşılanmaktadır (Brüt asgari ücretin 20 katına kadar)

• Ar-Ge/Tasarım İndirimi: Ar-Ge ve tasarım harcamalarının tamamı kurumlar vergisi matrahından indirilebilmektedir.

• Kurumlar Vergisi Muafiyeti: Kurumlar vergisi ödenmemektedir.

• Hibe Desteği: Harcamaların yapılmasını takiben desteği veren kurum tarafından ilgili harcamalardan uygun bulunanlar ödenmektedir.

• Kredi Desteği: İhracatın geliştirilmesi için yatırımcılara indirimli oranlar üzerinden kredi imkanları sunulmaktadır.

• Özel Tüketim Vergisi Muafiyeti: Serbest bölgelerde yer alan işletmeler özel tüketim vergisinden muaftır.

• Emlak Vergisi Muafiyeti: Arazi ve bina için emlak vergisi ödenmemektedir.

• Damga Vergisi Muafiyeti: Evraklarda damga vergisi ödenmemektedir.

(8)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 8 3. YATIRIM TEŞVİK BÖLGELERİ

Yatırım Teşvik Bölgeleri, yatırım teşvik belgelerinde yer alan destek unsurları yatırımın yapıldığı bölgeye göre değerlendirilmekte ve bu şekilde uygulanmaktadır. Az gelişmiş illerde destek yoğunluğu fazla iken gelişmiş illerde destek yoğunluğu daha düşüktür. Eski uygulamada Yatırım Teşvik Bölgeleri il bazında düzenlenmekte ve teşvik belgeleri buna göre verilmekteydi. Fakat 21.08.2020 tarihinde bir değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişikliğe göre Yatırım Teşvik Bölgeleri sadece il bazında değil ilçe bazında da çok önemli uygulama farklılıkları yaşamıştır. Bu kapsamda yatırım kararı alınırken yalnızca il değil ilçenin de dikkatle incelenmesi yatırımlara uygulanan destek yoğunlukları açısından önemli farklılıklar oluşturmuştur.

Güncel değişiklik ile birlikte 2020 yılında çıkan karar değişikliğinin ardından Yatırım Teşvik Bölgeleri şu şekilde oluşmuştur:

Tablo 1. İllere Göre Yatırım Teşvik Bölgeleri

BÖLGELER İLLER

1. Bölge Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Muğla, Tekirdağ

2. Bölge Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Çanakkale (Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri hariç), Denizli, Edirne, Isparta, Karabük, Kayseri, Kırklareli, Konya, Manisa, Sakarya, Yalova

3. Bölge Adana, Burdur, Düzce, Gaziantep, Karaman, Kırıkkale, Kütahya, Mersin, Samsun, Trabzon, Rize, Uşak, Zonguldak

4. Bölge Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Elazığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırşehir, Malatya, Nevşehir, Sivas

5. Bölge Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop Tokat, Tunceli, Yozgat

6. Bölge Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van, Bozcada, ve Gökçeada ilçeleri

Yatırım bölgeleri dikkate alınarak hazırlanmış illere göre yatırım teşvik haritası aşağıdaki gibidir:

Şekil 1. 2021 Türkiye Bölgesel Yatırım Teşvik Haritası

(9)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 9 4. YATIRIM TEŞVİK BELGESİ 2021 YILI DÜZENLEMELERİ

2021 yılında Yatırım Teşvik Belgesi’nde birçok değişikliğin öngörüldüğü bir yıl olmuştur. Yatırım Teşvik Bölgelerinde oldukça köklü bir değişiklik yapılmıştır. Bu kapsamda, il bazındaki düzenleme tamamen farklı bir hal almış ve ilçe bazında yeniden düzenlenmiştir. Buna göre;

• Aynı ile bağlı ilçeler arasında bölge farklı ve destek oranları farklı olacaktır.

• 01/01/2021 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş olan bu uygulama neticesinde yatırımların ilçe bazında dahi planlanması gerekmektedir.

• Aynı il içerisinde bir alt bölge desteklerinden yararlanabilecek olan ilçeler arasında bulunan bir ilçede eğer Organize Sanayi Bölgesi de varsa bu durumda söz konusu yatırım 2 alt bölge desteklerinden yararlanabilecektir.

• Aynı ile bağlı iki ilçe arasında 2 bölge oranında destek yoğunluğu bakımından farklılıklar bulunması olasıdır.

• Yatırım Teşvik Belgesi başvuruları 2021 yılında E-TUYS adı verilen sistem kullanılarak yapılmaktadır.

E-TUYS, Elektronik Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Sistemi olarak adlandırılan web tabanlı portal sistemidir. 2021 yılı içerisinde yapılacak tüm Yatırım Teşvik Belgesi başvuruları bu sistem kullanılarak yapılacaktır.

• Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) 2017 çalışması sonucu oluşan illerin gelişmişlik düzeyi sınıflandırması tablosuna göre bölgelerinde değişiklik olan illerin yeni bölgelerine göre dağılımı yapılmıştır. Yeni dağılıma göre 10 ilimizin bölgesi bir üst gelişmişlik seviyesine çıkmış, 2 ilimizin seviyesi ise bir basamak gerilemiştir.

Şekil 2. 2021 Yılında İllerin Gelişmişlik Düzeyi Sınıflandırması Bölge Değişikliği Olan İller

Tekirdağ (3'ten 2'ye) Manisa (3'ten 2'ye) Balıkesir (3'ten 2'ye) Bilecik (3'ten 2'ye) Karabük (3'ten 2'ye) Düzce (3'ten 2'ye) Kırıkkale (3'ten 2'ye) Kütahya (3'ten 2'ye) Rize (4'ten 3'e) Aksaray (5'ten 4'e)

Adana(2'den 3'e) Adıyaman(5'ten 6'ya)

Bir Üst Basamağa Çıkan İllerimiz Bir Basamak Gerileyen İllerimmiz

(10)

• SEGE 2017 çalışması sonucu oluşan il ve ilçelerin gelişmişlik düzeyine göre yapılan sınıflandırma tablosunda, bulunduğu il sınırına göre görece daha az gelişmiş ilçelere bulunduğu ile göre daha fazla destek sağlamak suretiyle il ve ilçeler arası gelişmişlik farklılıklarının azaltılmasına yönelik düzenleme yapılmıştır. Böylece ilk kez ilçe bazlı bir model sisteme entegre edilmiştir.

• İlçe bazlı teşvik sistemi sonucunda yapılan düzenlemeler ile il sınırlarına göre görece daha az gelişmiş 263 ilçeye bulunduğu ile göre daha fazla destek sağlanmıştır.

• Kapsama alınan ilçeler, illerin bulunduğu gelişmişlik seviyesinin bir alt bölgesine sağlanan desteklerden, aynı ilçelerin organize sanayi bölgelerinde yer alan yatırımlar ise iki alt bölgesine sağlanan desteklerden yararlanabileceklerdir.

5. DÜNYA’DA YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ 5.1. Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan yabancı yatırımlar, başka bir ülkede yerleşik işletmeler tarafından sınır ötesinde yapılan yatırımlardır. Doğrudan yatırım yapanlar, kalıcı olarak kalmak niyetindedir.

Doğrudan yabancı yatırımlar iki şekildedir:

1. Doğrudan yatırımlar: Yabancıların doğrudan yatırım yapmasını ifade eder. Bu yatırımlar; tesis kurmak, şube açmak, taşınmaz edinmek veya bir şirketi satın almak gibi yöntemlerle yapılabilir.

2. Dolaylı yatırımlar: Hisse senedi, tahvil gibi yapılan portföy yatırımlarını ifade eder.

Tablo 2. İki Tür Yatırım Arasındaki Farklılıklar

Doğrudan DYY Dolaylı DYY

Vade Uzun vadeli (kalıcı) Kısa vadeli (geçici)

Yönetim Yönetim yetkisi verir Vermez

Ülkeler doğrudan yatırımları çekmeye çalışırlar. Gelişmiş ülkeler hali hazırda yatırımları çekerken gelişmekte olan ülkelerin doğrudan yatırım çekmesinin bazı koşulları vardır;

• Ekonomik ortamının çekici olması gerekmektedir. Bu kapsamda; ücretlerin düşüklüğü, verimlilik yüksekliği, nüfus ve iç talep, potansiyel büyüme eğilimi bu faktör içerisinde yer alabilir.

• Siyasal, sosyal ve ekonomik istikrarın bulunması gerekmektedir. İstikrarsız bir ülke, risklerin büyük olduğu ülkedir. Bu da yabancı yatırımları en çok etkileyen olumsuz nitelikte unsurdur.

Ülkelerin yatırım ortamına ilişkin en önemli göstergelerden biri de CDS Primidir. CDS, Credit Default Swap deyiminin kısaltması olup kredi risk primi olarak adlandırılmaktadır. CDS; bir kuruluşun, kredi sahibinin karşılaşabileceği alacağın ödenmemesi riskini belirli bir bedel karşılığında üstlenmeyi kabul etmesinin bedelidir. Bu kapsamda, kredi sigortası gibi çalışır. CDS primi, anlık arz ve talebe göre belirlendiği için piyasanın anlık tepkilerini yansıtmaktadır.

(11)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 11 CDS, elinde bir finansal araç olan kişi ya da kuruluşun, vade sonundaki alacağının belirli bir bedel karşılığında ödenmeme riskini ortadan kaldıran bir finansal enstrümandır. Ülkelere göre yorumlamak gerekirse, ülke CDS’leri, ülkenin dış piyasalarda sattığı tahvillerin ve bonoların ana para ve faizlerini ödeyememe riskidir. CDS ne kadar yüksekse ülkenin borçlanma maliyeti de o kadar yüksektir. Çünkü bu prim, faiz oranlarına da yansımaktadır.

Dünya ülkelerinin 5 yıllık tahvilleri baz alınarak gösterilen CDS primlerinde, Türkiye’nin CDS primi, 2 Şubat 2021 itibariyle 313 düzeyindedir. Türkiye bu sınıflandırmada yüksek riskli ülkeler arasında olarak yer alırken, Brezilya ve Endonezya orta riskli, diğer ülkeler ise düşük riskli ülkeler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tablo 3. Ülkelerin Kredi Risk Primleri S. Ülke S&P Kredi

Notu

5 Yıllık CDS Primi

S. Ülke S&P Kredi Notu

5 Yıllık CDS Primi

1 Hollanda AAA 9,70 16 Kanada AAA 36,60

2 Norveç AAA 10,40 17 Portekiz BBB 37,00

3 Danimarka AAA 11,17 18 Hong Kong AA+ 37,80

4 ABD AA+ 11,30 19 G. Kore AA 42,31

5 Almanya AAA 11,40 20 İspanya A 42,60

6 Belçika AA 13,10 21 Polonya A- 53,40

7 Finlandiya AA+ 13,84 22 Çin A+ 74,63

8 İsveç AAA 13,94 23 Yunanistan BB- 94,50

9 Avustralya AAA 14,51 24 Meksika BBB 95,07

10 Yeni Zelanda AA 14,90 25 İtalya BBB 96,10

11 Japonya A+ 15,30 26 Rusya BBB- 98,02

12 Avusturya AA+ 15,69 27 Brezilya BB- 166,30

13 İrlanda AA- 16,20 28 Endonezya BBB 171,81

14 Fransa AA 16,70 29 Türkiye B+ 313,27

15 B. Krallık AA 25,58

Kaynak: http://www.worldgovernmentbonds.com/sovereign-cds/

Türkiye’nin son beş yıllık CDS macerasına bakıldığında, en yüksek CDS primlerine 10 Mayıs 2020 (643,2) ve 4 Eylül 2018 (566,4) tarihlerinde ulaştığı görülmektedir. Türkiye’nin risk primi düşmüş olmasına rağmen hala yüksek riskli düzeyde bulunmaktadır.

Tablo 4. Türkiye’nin Kredi Risk Primi (2015-2021)

Kaynak: http://www.worldgovernmentbonds.com/sovereign-cds/

(12)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 12 A.T. Kearney danışmanlık şirketi tarafından 1998 yılından bu yana her yıl düzenli olarak Doğrudan Yabancı Sermaye Güven Endeksi yayımlanmaktadır. Anket 28 ülkeden 500 üst düzey yöneticinin katılımıyla gerçekleştirilmektedir. Sıralama, şirketlerin gelecek 3 yılda doğrudan yatırım yapma olasılıklarına göre hazırlanan sorulara göre oluşmaktadır.

Endekste skor aralığı 0-3 arasında olup, ülke sırası 0’a yaklaştıkça yatırımcıların ilgili ülkeye güveni azalmakta, ülke skoru 3’e yaklaştığında ise yatırımcıların o ülkeye güveni artmaktadır. Endeks sıralamasında, ABD, üst üste 8 yıl ilk sırada yer almıştır. 2020 yılı endeksinde, Kanada 2. sıraya yükselirken Almanya 3. sıraya gerilemiştir. Listedeki ilk 10 ülke için bir değerlendirme yapıldığında, 10. sıraya yükselen İsviçre dışında sıralamada dikkat çekici bir değişim görülmemiştir. Türkiye için endeks değeri 1,48 olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin en düşük puanı 2005 yılında 1,13 ile gerçekleşirken en yüksek puanı 1,69 ile 2015 yılında gerçekleşmiştir.

(13)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 13 6. G7 ÜLKELERİNDE YATIRIM TEŞVİK UYGULAMALARININ İÇERİĞİ

6.1. ABD Genel Görünüm

Resmi Adı : Amerika Birleşik Devletleri

Nüfus : 328 Milyon (2019)

Dil : İngilizce

Yüzölçümü : 9.161.923 km²

Başkent : Washington

Yönetim Şekli : Federal Cumhuriyet Para Birimi : ABD Doları ($)

GSYİH : 21,4 trilyon $ (2019)

Enflasyon : %1,8 (2019)

İşsizlik Oranı : %3,7 (2019) Amerika’da Yatırım

2011 yılında ABD Başkanı Barack Obama tarafından Select USA Programı başlatılmıştır. Bu programla, yatırım yapmak isteyen girişimcilere, yardımcı olunması amaçlanmaktadır. ABD’de yatırım teşvikleri federal ve eyalet düzeyinde verilmektedir.

1. Federal Yatırım Teşvikleri:

SelectUSA web sitesinde teşviğin türü, amacı, endüstrisi ve ilgili bakanlığa göre arama yapılabilmektedir. Federal teşviklere örnek vermek gerekirse;

• EB-5 Göçmen Yatırımcı Vize Program (İç Güvenlik Bakanlığı): USCIS (ABD Vatandaşlık ve Göçmen Ofisi) tarafından yönetilmektedir. Bu program kapsamında, girişimciler bir işletmeye yatırım yapmak ve 10 kişilik istihdam oluşturmak için yeşil kart başvurusunda bulunabilmektedir.

• Uluslararası Alıcı Programı (Ticaret Bakanlığı): Programla, büyük fuarlara uluslararası katılımı teşvik etmek amaçlanmaktadır.

• Tekstil ve Konfeksiyon Ofisi İhracatı Teşvik Programı (Ticaret Bakanlığı): Program, tekstil sektöründe ihracat yapmak isteyenlere özel destekler vermektedir.

2. Eyalet Yatırım Teşvikleri

SelectUSA web sitesinde ilgili eyalete göre verilen teşvikler üzerine araştırma yapılabilmektedir. Eyalet düzeyinde yapılacak yatırımlara yönelik çeşitli araçlar geliştirilmiştir. Bu araçlar şu şekilde sıralanabilir:

• Eyalet düzeyinde sanayi sektörlerinin hangi bölgelerde aktif ve gelişmiş olduğu bulunabilmektedir.

Bununla ilgili www.clustermapping.us aracı geliştirilmiştir.

• Eyalet bazında doğru tüketiciye ulaşmak için www.zoomprospector.com aracı bulunmaktadır. Bu web sitesiyle doğru müşteri kitlesine şehir düzeyinde ulaşılabilmektedir.

• Eyaletlerin yenilik gücü ve potansiyelini görmek için “Eyalet Yenilik Endeksi” geliştirilmiştir.

• Eyalet düzeyindeki vergi oranları için http://taxfoundation.org web sitesine bakılabilir.

Eyalet teşviklerine bakıldığında; toplam 50 eyalette 2.165 program bulunmaktadır.

(14)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 14 6.2. ALMANYA

Genel Görünüm

Resmi Adı : Almanya Federal Cumhuriyeti

Nüfus : 82,9 milyon (2019)

Dil : Almanca

Yüzölçümü : 357.376 km²

Başkent : Berlin

Yönetim Şekli : Federal Parlamenter Cumhuriyet

Para Birimi : Avro

GSYİH : 3,8 trilyon $ (2019)

Enflasyon : %1,3 (2019)

İşsizlik Oranı : %3,4 (2019) Almanya’da Yatırım

Almanya'da teşvik programları farklı fon araçları ve amaçları doğrultusunda gerçekleştirilmektedir.

Hazırlanacak iş planı ile yatırımın ülkeye sağlayacağı katkıya bakılmaktadır. Teşvikler üç grupta toplanabilir:

1. Yatırım Hibeleri

a) GRW Hibesi: Bu teşvik programına ilişkin şartlar Federal Enerji ve Ticaret Bakanlığı tarafından, Avrupa Birliği standartları da göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Buna göre, en yüksek teşvik Almanya'nın doğu bölgeleri için sağlanmaktadır. Şirket kuruluşu için ortaya çıkan yeni binalar, ekipmanlar, makineler ve personel maliyetlerinin bir kısmı bu hibe kapsamında karşılanabilmektedir.

Tablo 5. Türkiye’nin Kredi Risk Primi (2015-2021)

Bölge Küçük Orta Büyük

Polonya Sınırı 40% 30% 20%

C Bölgesi 30% 20% 10%

D Bölgesi 20% 10% 200.000 €

* Almanya’daki yatırım teşvikleri, Polonya sınırı, C Bölgesi D Bölgesi olarak 3 bölgede yapılmaktadır.

b) Ar-Ge Hibeleri: Bu hibenin amacı öncelikle Ar-Ge projelerinin, bu projelerde yer alan çalışanların giderlerinin ödenmesi vasıtasıyla desteklemek ve bu projeler aracılığıyla da Alman ekonomisine fayda sağlamaktır. Bununla birlikte, proje ekipmanları için yapılan giderler de bu giderlerin projeyle bağdaştırılması halinde karşılanabilmektedir. Özellikle ‚Ufuk 2020 projesi kapsamında Almanya'daki Ar-Ge projeleri Federal Hükümet tarafından teşvikler vasıtasıyla finanse edilmektedir. Teşvik oranı projenin özelliklerine göre farklılık göstermektedir.

c) Personel İstihdam Hibeleri: Alman İstihdam Ajansı ile eyaletlerin özellikle kuruluş aşamasındaki önemli gider kalemlerinden birini oluşturan personel istihdamı giderlerine ilişkin teşvik programları bulunmaktadır. Bu teşvikler; işe alım desteği, istihdam öncesi eğitimler, maaş destekleri ve istihdam sırasında eğimler şeklinde örneklendirilebilir.

(15)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 15 2. Kamu Kredileri

Krediler, uzun vadeli geri ödeme programları, geri ödemesiz dönem imkanları sağlaması ve nispeten düşük faizler sunması nedeniyle yatırımcılar için önemli bir teşvik niteliği taşımaktadır. Bu kredilerle yatırımın finansmanı sağlanabilmekte ve yardımcı esnek geri ödemelerle kişilere işletmesini kurma ve büyütme aşamalarında büyük avantaj sağlamaktadır.

3. Kamu Garantileri

Kamu garantileri özellikle düşük kredi notu bulunan ve bankalardan kredi almakta zorlanan yatırımcılar için büyük önem arz etmektedir. Nitekim kamu garantisi sayesinde hem bankalar sağladıkları krediler için teminat elde etmekte hem de yatırımcılar ihtiyaç duydukları kredileri kolayca kullanma imkanına sahip olmaktadır. Garanti kapsamı, bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir.

6.3. İNGİLTERE Genel Görünüm

Resmi Adı : Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı

Nüfus : 67,2 milyon (2020 tahmini)

Dil : İngilizce

Başkent : Londra

Yönetim Şekli : Meşruti Monarşi, Parlamenter Demokrasi Para Birimi : Pound (Sterling) GBP

GSYİH : 2,8 trilyon $ (2019)

Enflasyon : %1,8 (2019)

İşsizlik Oranı : %3,8 (2019)

İngiltere’de Yatırım 1- Vergilendirme

İngiltere, tüm yerleşik şirketler için %19'luk (1 Nisan 2017'den itibaren geçerli) tek ve şeffaf bir vergi oranına sahiptir. Bu aynı zamanda İngiltere’de şubesi olan denizaşırı şirketler için de geçerlidir. Bu oran G7 ülkeleri arasında en düşük oran ve G20 ülkeleri arasında en düşük ortak orandır. İngiltere hükümeti daha fazla denizaşırı işletmeyi çekmek için bir dizi rejim ve muafiyet oluşturmuştur. Bu kapsamda bir İngiliz şirketi tarafından alınan temettülerin çoğu için vergi alınmamaktadır.

İngiltere’deki bir şirketten denizaşırı ana şirkete ödenen temettüler üzerinden stopaj vergisi alınmamaktadır. Ayrıca İngiltere’de Sermaye Kazançları Vergisi oldukça düşüktür. En yüksek oran %20’dir ve girişimcilik faaliyetlerini desteklemek için bu oran azaltılabilmektedir. Şirketler eğer belirli koşulları yerine getirirse hisselerini elden çıkardıklarında Sermaye Kazanç Vergisi’nden muaf olmaktadır. İngiltere’de patenti alınan ürünlerden elde edilen gelirler üzerinden %10 (normalde %19) Kurumlar Vergisi alınmaktadır. Ar-Ge projelerine yatırım yapan şirketler için %230’a varan teşvikler yapılmaktadır.

(16)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 16 2- Vergi Teşvikleri

Kurumsal Yatırım Planı (EIS): İş Genişletme Planı doğrultusunda 1994 yılında başlatılan bir dizi vergi indirimidir. Küçük, gelecek vaat eden şirketlerin finansmana erişmesine yardımcı olmak için tasarlanmıştır.

Başlangıç Kurumsal Yatırım Programı (SEIS): Yatırımcıların çok riskli bulduğu projeleri desteklemek için vergi indirimleri sağlayarak girişimleri finanse etmeye yönelik tasarlanmıştır.

Sosyal Yatırım Vergi Yardımı (SITR): Sosyal girişimler, hayır kurumları vb. işletmeler için uygun fiyatlı ve esnek sermaye sağlamak için oluşturulmuştur. Nitelikli yatırımlarda %30 vergi indirimi sunarak yatırımcılar için riski dengelemektedir.

Risk Sermayesi Fonu (VCT): İngiltere’deki küçük ölçekli, büyüyen işletmelere sermaye ve verimli vergi oranları sağlamak için oluşturulmuştur.

6.4. FRANSA Genel Görünüm

Resmi Adı : Fransa Cumhuriyeti

Nüfus : 65 milyon

Dil : Fransızca

Başkent : Paris

Yönetim Şekli : Cumhuriyet (Yarı Başkanlık)

Para Birimi : Avro (€)

GSYİH : 3 trilyon € (2019)

Enflasyon : %1,3 (2019)

Fransa’da Yatırım

Fransa, Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu’na göre altyapı kalitesi açısından 137 ekonomi arasından 8.

olmuştur. Dünyanın en uzun 2. yüksek hızlı demiryolu ağına sahiptir. Yeni bir şirket kurmak için diplomatik işlemler 3,5 gün gibi kısa bir sürede tamamlanabilmektedir. Yüksek eğitim yatırımlarının (GSYİH’in %5’i) bir getirisi olarak eğitimli, üretken ve yeni teknolojiler üzerinde ustalaşabilen yüksek nitelikli iş gücüne sahiptir.

Fransa'da bulunan çeşitli teşvik programları, büyük ölçüde, ulusal ve yerel düzeyde DATAR (Bölgesel Planlama ve Bölgesel Çekicilik için Bakanlıklar Arası Delegasyonun) tarafından koordine edilir. Belirli coğrafi alanlarda yapılan yatırımlar için nitelikli sanayi şirketlerine sübvansiyon verilmektedir. Kanunlarda listelenen coğrafi alanlarda yapılan yatırımlar için küçük ve orta ölçekli hizmet şirketlerine yeterlilik kazandıran devlet teşvikleri verilmektedir. Yine mevzuatta belirtilen faaliyetlerle ilgili araştırma ve geliştirme projeleri yürüten şirketlere, ticari amaçla kullanılan binaların inşasını finanse eden veya kiralamak üzere yeni ekipman satın alan şirketlere devlet desteğinde bulunmaktadır.

(17)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 17 Mali Yardımlar

Kurumlar vergisi normal şartlarda %33,33 iken belirli durumlarda %19’a indirilebilmektedir. Katma Değer Vergisi oranı genel olarak %19,6’dır. Ancak yiyecek, bazı tarım ürünleri, ilaç, kitap, otel, kamu taşımacılığı, gazete ve mecmua, bazı eğlence türleri (kültürel amaçlı sinema ve tiyatro gibi) üzerindeki KDV oranı %5,5 ile %2,1 arasında uygulanmaktadır. Bankacılık, finans ve sigorta işlemleri ile eğitim ve bazı gayrimenkul kiralamaları KDV’den muaftır. Benzer şekilde ihracatta da KDV istisnası bulunmaktadır.

Yerel hükümet yetkilileri bina veya bina arsasını yeni işlerin kurulmasını desteklemek amacıyla maliyetinin altında satabilme ya da kiralayabilme yetkisine sahiptir. Ayrıca İş Vergisi beş yıllık bir süre için yerel yönetimler tarafından istisna kapsamına alınabilmektedir. Şirketler endüstriyel araştırmalar için mali destekler alabilmektedir.

6.5. İTALYA Genel Görünüm

Resmi Adı : İtalya Cumhuriyeti

Nüfus : 60,3 milyon (2019)

Dil : İtalyanca

Başkent : Roma

Yönetim Şekli : Parlamenter Demokrasi

Para Birimi : Avro (€)

GSYİH : 2 trilyon $

Enflasyon : %0,6 (2019)

İtalya’da Yatırım

İtalya, yapılan reformlarla birlikte doğrudan yabancı yatırımları artırmayı, Ar-Ge’yi geliştirmeyi ve yenilikçi girişimcilerin büyümesini teşvik etmeyi amaçlayan çok sayıda mali teşvik getirmiştir.

1. Vergi Teşvikleri:

Kalıcı istihdam sağlayan işverenlere yönelik işgücü maliyetlerinde indirim yapılmaktadır. Gençleri istihdam eden işveren teşviği, sosyal güvenlik primleri üzerinden %50’ye yakın vergi indirimi veya Güney İtalya’da %100 indirim sağlamaktadır. Ayrıca enerji verimliliği, mevcut bina verimliliğini %75’e kadar artırmak için yatırım yapan mükelleflere indirim sağlanmaktadır. Patent rejimi, maddi olmayan varlıkların (patent, know-how, marka) lisanslanması ve doğrudan kullanımından elde edilen gelir üzerinden vergilerin

%50’ye kadar indirilmesini içeren vergi teşviğidir. Şirketlerin yeniden sermayelendirilmesi, öz sermayelerini kapsayan vergi teşvikleri mevcuttur. Tüm bunlara ek olarak 2017-2020 döneminde yapılan Ar-Ge giderleri için %50 Ar-Ge vergi kredisi, yılda maksimum 20 milyon Euro’dur.

(18)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 18 2. Proje Yatırım Teşvikleri:

Geliştirme Kontrakt Programı, 20 milyon Euro’dan fazla olan yeşil alan ve genişleme projeleri için üretim, turizm ve çevrenin korunmasına yönelik yatırımları desteklemektedir. Teşvikler, toplam uygun harcamaların %75’ine kadar olan tutarda hibe ve kredilerden oluşmaktadır. Yabancı yatırımcıların projelerinde bu miktar 50 milyon Euro’dur.

3. Start-Up:

İtalya, yüksek teknolojiye sahip yenilikçi girişimlerden oluşan ekosistemi desteklemek için mevzuat üzerinde çalışmaktadır. Start-up girişimlere yönelik teşvikler şunlardır:

• İtalya Başlangıç Vizesi

• Bürokrasi ve ücretlerde indirim

4. Sermaye Mallarına Yönelik Teşvikler: Yeni makine, tesis veya ekipman satın almak isteyen KOBİ’ler için devlet hibeleri mevcuttu. KOBİ’ler ayrıca kamu kredi garantisi mekanizmasına da erişebilmektedir.

İtalya’da bölgelere yönelik desteklenen sektörler aşağıdaki haritada yer almaktadır.

(19)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 19 6.6. JAPONYA

Resmi Adı : Japonya

Nüfus : 125,5 milyon (2020)

Dil : Japonca

Yüzölçümü : 377.899 km²

Başkent : Tokyo

Yönetim Şekli : Parlamenter Monarşi Para Birimi : Japon Yeni (JPY)

GSYİH : 5,7 trilyon $ (2019)

Enflasyon : %0,48 (2019)

İşsizlik Oranı : %2,3 (2019)

Japonya’da Yatırım

Japonya’da teşvikler çeşitli kategorilerde değerlendirilmiştir. Bunlar:

• İstihdam Teşvikleri

• Özel Bölgelere Yönelik Teşvikler

• Bölgesel Yatırım Teşvik Yasasına Dayalı Vergi İndirimi

• Tsunami ve Nükleer Felaketten Kurtulan Bölgeler İçin Verilen Sübvansiyonlar

• Özel Bölgeler İçin Tercihli Vergi Uygulaması

• Endüstriyel Rekabeti Geliştirme Yasasına Kapsamındaki Teşvikler

• Ar-Ge Teşvikleri

Tablo 6. Japonya’daki İstihdam Teşviki Merkezin, Bölgesel Canlandırma

Alanları içinde kurulması veya genişletilmesi durumunda

Tokyo’daki 23 Alan içinde merkezin konumlanması durumunda

İstihdam Teşviki Yeni istihdam başına 600.000 Yene kadar vergi indirimi

Yeni istihdam başına 900.000 Yene kadar vergi indirimi

Sermaye Yatırımı Vergi İndirimi

Belirlenen tesislerin edinimi üzerinden %15 özel amortisman veya %4 vergi indirimi

Belirlenen tesislerin edinimi üzerinden %25 özel amortisman veya %7 vergi indirimi

Vergi Muafiyeti

Sertifikalı şirketler, yerel şirket vergileri, mülk edinme vergileri ve emlak vergilerinde

muafiyet veya indirim alabilirler.

-

Kaynak: https://www.jetro.go.jp/en/invest/support_programs/incentive/

(20)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 20 Tablo 7. Özel Bölgelere Yönelik Teşvikler

Genel Bakış

Ulusal Stratejik Özel Bölgeler Bu bölgelerde, iş planları olan şirketler için özel düzenleyici önlemler, vergi işlemleri ve mali destekler mevcuttur.

Kapsamlı Özel Bölgeler

Bu bölgelerde, iş planları olan şirketler için özel düzenleyici önlemler, vergi işlemleri ve mali destekler mevcuttur.

İki türlüdür: Uluslararası rekabet gücü ve yerel canlanma.

Yeniden Yapılanacak Özel Bölgeler

Afetten etkilenen bölgelerde iş planları olan şirketler için deregülasyon, vergi teşvikleri vb.

özel önlemler bulunmaktadır.

Tablo 8. Bölgesel Yatırım Teşvik Yasasına Dayalı Vergi İndirim Sistemi Genel Bakış

Sermaye Yatırımına İlişkin Özel Vergilendirme Tedbiri

Vergilendirme Önlemleri:

Makine, ekipman ve demirbaşlar: %40 özel amortisman, %4 vergi indirimi, Ticari tesis, ekli binalar ve yapılar: %20 özel amortisman, %2 vergi indirimi,

Alınabilecek toplam destek: 8 milyar Yen,

Maksimum vergi indirim tutarı: Kurumlar/Gelir vergisi %20’si.

Vergi muafiyeti veya yerel vergilerin eşit olmayan

vergilendirilmesi

Onaylanmış şirketler, yerel makamlar tarafından verilen mülk edinme ve emlak vergilerinden muafiyet veya indirim alabilmektedir.

Tablo 9. Tsunami ve Nükleer Felaketten Kurtulan Bölgeler İçin Verilen Sübvansiyonlar

Sübvansiyonlu Projeler Destek Oranı / Maksimum Miktar

Tsunami ve nükleer felaket alanlarında istihdam yaratmaya

yönelik yeni iş kurulumu sübvansiyon programı

Yeni fabrika, dağıtım tesisi, araştırma laboratuvarı, çağrı merkezi, veri merkezi, Fukuşima nükleer kazasından

etkilenen yerler

Sübvansiyon oranları, uygun alan ve şirket büyüklüğüne göre değişmektedir:

Büyük şirketler 1/3, KOBİ’ler ½ (Maksimum: 3 milyar yen)

Endüstriyel yer ve iş yaratma destekleme programı

Bu program, bir iş yeri sağlamak için fabrikalar kuran veya genişleten şirketleri desteklemeyi amaçlar.

Sübvansiyon oranları, değişiyor:

Büyük şirketler 2/3, KOBİ’ler 3/4.

Maksimum: 3 milyar yen.

Fukuşima sanayinin yeniden inşası için işyeri desteği

Fukuşima’da üretim kapasitesinin genişletilmesi ve sürdürülebilir istihdam yaratılması için fabrika, dağıtım tesisi, Ar-Ge merkezi, çağrı

merkezi.

Sübransiyonlar, yatırım yeri ve işletme büyüklüğüne göre değişmektedir.

Büyük işletmeler ve KOBİ’lere 1/2 Büyük işletmeler 1/3.

(Maksimum: 1 milyar yen)

Fukuşima sanayinin yeniden inşası için istihdam desteği

Fukuşima Valiliği tarafından belirlenen işletmeler tarafından afetzedelerin

istihdamı.

KOBİ’leri için çalışan başına 3 yıl için 1,2 milyon yen,

Felaketten etkilenen 15 şehir için işe alınan çalışan başına 3 yıl için 2,25 milyon yen, Üst sınır, işletme başına 3 yıl için 20 milyon yen.

Fukuşima Valiliği tarafından belirlenen işletmeler için şirket tarafından kiralanan ev veya apartmanlarla ilgili

konut ödenekleri ve giderleri.

Uygun harcamaların 3/4’ü,

İşletme başına maksimum yılda 2,4 milyon yen, Maksimum sınır işletme başına 7,2 milyon yen.

(21)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 21 Tablo 10. Ar-Ge Teşvikleri

Başlık Genel Bakış

Ar-Ge Vergi İndirim Sistemi Özel şirketlerin Ar-Ge harcamalarının belirli bir oranı ilgili mali yılın kurumlar vergisinden indirilebilir.

İnovasyon Teşviki Toplam Ar-Ge harcamalarının %20-%30.

Üretimin Geliştirilmesi:

Verimliliği Artırmaya Yönelik Özel Tedbirler Yasasına Dayalı Teşvikler;

Siber güvenliğe yönelik sistemler, sensörler, robotlar vb. tanıtılmasını destekleyen vergi teşvikleri bulunmaktadır. Bu kapsamda yazılım, aparat, ekipman, makine ve cihazlar desteklenir. Yapılan harcamaların

%30’u özel amortisman ve %3 vergi indirimi sağlamaktadır.

Ücret ve Verimlilik Artışına Yönelik Teşvikler:

Vergi teşvikleri; bir önceki mali yıl ücret artış tutarının %15’i oranında kesinti sağlamaktadır. Eğitim maliyetleri, son 2 yılında ortalamasından %20 ve üstü artarsa, bu artış tutarının bir önceki mali yılın maksimum indirim tutarı ise kurumlar vergisinin %20’si kadardır.

Yabancı Profesyonellere Yönelik Teşvikler: Yabancı ülkelerden nitelikli yabancı uzmanların teşvik edilmesi.

1. Bu profesyoneller için puana dayalı tercihli göçmenlik uygulaması: Bu kapsamda 70 puan kazanan profesyoneller, (yüksek vasıflı yabancı profesyonel olarak tanınır ve tercihli göçmenlik muamelesi görür. Bir nevi, ABD yeşil kartı gibidir. Yabancı uyruklu profesyonellere şu durumlarda kalıcı oturum verilmektedir: Ya 1 yıl ikamet ettikten sonra bu sistemde 80 ve üzeri puan almak ya da 3 yıl ikamet ettikten sonra bu sistemde 70 puan almak.

2. Ulusal stratejik özel bölgeler için “yabancı girişimcilerin kabulünü teşvik eden programlara dayalı olarak ikamet verilmesi: Japonya’da iş kurmaya çalışan yabancı uyrukluların “işletme yöneticisi”

vizesi alması gerekmektedir. Uygulayan bölgeler; Tokyo, Fukuoka, Niigata, Sendai, Imabari, Hiroşima, Aichi. Kalma süresi ise 6 aydır. Yerel makamlar yetkilidir.

3. Yabancı girişimcileri iş kurmaya teşvik etme projelerine dayalı olarak başlangıç vizesi olarak adlandırılan ikamet verilmesi: Japonya’da iş kurmaya çalışan yabancı uyrukluların “işletme yöneticisi vizesi” alması gerekir. Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

(22)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 22 6.7. KANADA

Resmi Adı : Kanada

Nüfus : 38 milyon (2020)

Dil : İngilizce ve Fransızca

Yüzölçümü : 9.987.670 km²

Başkent : Ottava

Yönetim Şekli : Parlamenter Demokrasiye dayalı Anayasal Monarşi, Federasyon Para Birimi : Kanada Doları

GSYİH : 1,7 trilyon $

Enflasyon : %1,9 (2019)

İşsizlik Oranı : %5,7 (2019) Kanada’da Yatırım

Kanada’da yatırımlara yönelik verilen teşvik programları şu şekilde sıralanabilir:

1. Bilimsel Araştırma ve Deneysel Geliştirme Programı

Kanada’da Ar-Ge’ye yatırım yapan her firma, Kanada’nın en büyük Ar-Ge Programı olan Bilimsel Araştırma ve Deneysel Geliştirme Programı (SR&ED) vergi teşviklerinden yararlanabilmektedir.

Program kapsamında vergi teşvik türleri şu şekildedir:

a) Temel Araştırma b) Uygulamalı Araştırma c) Deneyimsel Gelişim Bu vergi teşvikleri iki şekildedir:

a) Gelir vergisi indirimi, b) Yatırım indirimi.

2. Hızlandırılmış Yatırım Teşviki:

2018 yılında çıkarılan Hızlandırılmış Yatırım Teşviki, ekipman satın alımlarında gelişmiş bir sermaye maliyeti ödeneği (CCA) sağlamaktadır. Üretim&İşleme (M&P) ve temiz enerji ekipmanı satın alımları için ilk yıl tam destek sağlanmaktadır.

Bu program, yatırımcıların yatırımın yapıldığı veya hazır hale geldiği yılda, sermaye varlıklarının maliyetinden daha yüksek pay almalarına olanak tanımaktadır.

• 20 Kasım 2018’den sonra edinilen ve 2024’ten önce kullanıma hazır olacak mülk için mevcut CCA kesintisinde %50 artış,

• 20 Kasım 2018’den sonra edinilen ve 2024’ten önce kullanıma sunulan mülkle ilgili mevcut CCA yarı yıl kuralının askıya alınması.

Bu teşvik, CCA’nın azalan bakiye esasına göre hesaplanan mülkler için geçerlidir.

Üretim ve işleme yatırımları: Bu yatırımların, makine ve ekipmanlarının geçici olarak tam harcanmasına izin verilmektedir.

(23)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 23 3. Stratejik İnovasyon Fonu:

Fon, işletmeleri Kanada’da yatırım yapmaları için 5 akımda desteklemektedir:

• Akım 1: Teknoloji transferini hızlandıracak inovatif ürünlerin ticarileştirilmesi için Ar-Ge’nin teşvik edilmesi,

• Akım 2: Kanada’da firmaların büyüme ve gelişiminin sağlanması,

• Akım 3: Kanada’ya büyük yatırımların çekilmesi,

• Akım 4: Özel sektör kamu iş birliğiyle araştırma, geliştirme ve teknolojinin geliştirilmesi,

• Akım 5: Büyük ölçekli ulusal inovasyon sisteminin desteklenmesi.

Uygun maliyet kalemleri şunlarla sınırlıdır: Direk işgücü, taşeron ve danışmanlar, doğrudan malzeme ve ekipman, arazi ve binalar

Sektörlere göre teşvikler:

Tarım:

• Kanada Tarım Ortaklığı (CAP): Program, 5 yıllık süre için 3 milyar dolar tutarında tarım, tarımsal gıda ve tarıma dayalı ürünler için estek vermektedir.

• Protein Ürünler Üst Kümesi: Bitki genomiği ve tarımsal üretimi geliştirmeye odaklanmaktadır.

• Diğer Tarımsal Programlar;

o Gelişmiş Ödeme Programı; Tarımsal ürünlerin değeri üzerinden nakit sağlamaktadır.

o Agriinnovate Programı: İnovatif çözümlerin benimsenmesi ve ticarileştirilmesini hızlandırmayı amaçlamaktadır.

o AgriInsurance: Varlık kaybının minimize etmek için doğal afetlerde maliyet paylaşımı sigortası sağlamaktadır.

o AgriScience Programı: Ticaret öncesi bilim etkinlikleri ve araştırmalar için finansman ve destek sağlamaktadır.

o Süt İşleme Yatırım Fonu: Ekipman ve altyapı yatırımlarını destekleme için 10 milyon dolara kadar destek sağlamaktadır.

o Canlı Laboratuvarlar Girişimi İş Birliği Programı: Çeşitli grupların tarım ve çevre sorunlarını ele almak için yenilikçi çözümler üretmek için geliştirmek, değerlendirmek ve uygulamak için ülke çapındaki ağdır.

o Saint-Hyacinthe Araştırma ve Geliştirme Merkezi Endüstriyel Programı: Tarımsal gıda şirketlerine gelişmiş ekipman ve Ar-Ge ortamına erişim sağlamaktadır.

o Teknoloji Transferi ve Lisanslama: Çeşitli teknolojilerin ve fikri mülkiyetlerin uygun ticarileştirilmesini sağlamaktadır.

• Temiz Enerji:

o Temiz Büyüme Merkezi, Kanada’daki şirketleri ve projeleri temiz enerjiye yönelik desteklemeyi sağlamaktadır.

(24)

• Yaşam Bilimleri:

o Kanada İnovasyon Kurumu (CFI): Kanada bu alanda uğraşan kurumları dünya standardına taşımak için altyapı kapasitelerini fonlamaktadır. Program içerisinde Temel Bilimler Girişim Fonu (MSI) da bulunmaktadır.

o Genom Kanada: Yeni teknolojileri geliştirmek, sağlık gibi alanlarda çözümler sunmak için büyük yatırımlara destek sağlamaktadır.

o Kanada Sağlık Araştırma Enstitüsü (CIHR): Sağlık sistemlerini geliştirmek için 13 iş birliği kurumu tarafından oluşturulan fon ajansıdır.

o Kanada Beyin Araştırma Fonu (CRF): Kanada’daki beyin araştırmalarını fonlamayı sağlayan kamu özel ortaklığıdır.

• Medya:

o Kanada Medya Fonu (CMF): Kanada’daki TV ve dijital medyaya yönelik finansal destek sağlamaktadır.

o Bölgesel düzeyde teşviklerine örnek olarak şunlar verilebilir;

▪ Dijital Medya Vergi İndirimi (Nova Scotia)

▪ Film ve Televizyon Vergi İndirimi (British Columbia)

▪ Multimedya Üretimi Vergi İndirimi

(25)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 25 7. YATIRIM TEŞVİK İSTATİSTİKLERİ -TÜRKİYE

Yatırım teşvik sistemi kapsamında 2016-2020 döneminde 33.063 adet teşvik belgesi düzenlenmiş olup, bu yatırımlar kapsamında 903,2 milyar TL tutarında sabit yatırım harcaması yapılmış ve 1 milyon 111 bin kişilik istihdam öngörülmüştür.

Grafik 1. 2020 Yılı Sabit Yatırım Tutarı Sektörel Dağılımı (%)

Kaynak: https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/yatirim-istatistikleri/mi1304021615

2020 yılında gerçekleştirilen yatırımlar incelendiğinde ise, yatırımların sermaye türü bakımından

%91,4’ü yerli sermaye ve %8,6’sı yabancı sermaye olduğu görülmektedir. 2019 yılında ise gerçekleştirilen yatırımlara sermaye türü açısından bakıldığında %88,7’si yerli ve %11,3’ü yabancı yatırımlar olduğu görülmektedir.

2016-2020 yılları arasında gerçekleştirilen yatırımlar incelendiğinde istihdam başına sabit yatırım tutarının 3,1 milyon TL’lik kısmının yatırımın birden fazla ili kapsadığı muhtelif bölgede gerçekleştiği görülmektedir. Çok bölgeye yayılmış muhtelif bölge yatırımları bir yana bırakılırsa verilen yatırım teşvikleriyle 2016-2020 döneminde istihdam başına sabit yatırım tutarı; 3. Bölge (1,27 milyon TL), 2. Bölge (1,23 milyon TL), 1. Bölge (906 bin TL), 4. Bölge (602 bin TL), 5. Bölge (532 bin TL) ve son olarak 6. Bölge (135 bin TL) olarak sıralanmaktadır.

Grafik 2. 2016-2020 Yılları Destek Bölgesine Göre İstihdam Başına Sabit Yatırım (TL)

Kaynak:https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/yatirim-istatistikleri/mi1304021615

%19,3

%14,6

%60,7

%2,9 %2,5

Enerji Hizmetler İmalat Madencilik Tarım

906.231 TL

1.231.745 TL 1.279.006 TL

642.296 TL 532.670 TL

135.031 TL

3.147.131 TL

0 TL 500.000 TL 1.000.000 TL 1.500.000 TL 2.000.000 TL 2.500.000 TL 3.000.000 TL 3.500.000 TL

1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge 6. Bölge Muhtelif Bölge

(26)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 26 2016-2020 yılları arasında sermaye türleri bakımından sabit yatırım yüzdesine bakıldığında yıllara göre yerli ve yabancı sermaye yüzdeleri değişim göstermektedir. 2016 ve 2017 yılında yerli sermaye, yabancı sermayenin yatırım yüzdesi daha fazladır. 2019 ve 2020 yıllarında kurda yaşanan dalgalanmalar ve Covid- 19 virüsünün etkisiyle yabancı sermayenin sabit yatırım yüzdesi içerisindeki payında ciddi oranda düşüş yaşanmıştır.

Grafik 3. Sermaye Türü Bakımından Sabit Yatırım Yüzdesi (%)

Grafik 4’te, ülkemizde 2019-2020 döneminde verilen yatırım teşvik tutarlarının ve teşvik belgelerinin yıllara göre değişimi aylık bazda verilmiştir. Görüleceği üzere düzenlenen yatırım teşvik belgeleri 2019-2020 yıllarında genel olarak bir artış seyrinde ilerlemiştir. Yatırım teşvik tutarı 2020 yılının Kasım ayında en yüksek şekilde gerçekleşerek 25 milyar 331 milyon TL olmuştur.

Grafik 4. Sabit Yatırım Tutarı ve Belge Adedi (2019-2020)

Kaynak:https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/yatirim-istatistikleri/mi1304021615 59%

41%

21%

79% 82%

18%

98%

2%

94%

6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı

2016 2017 2018 2019 2020

375 277 449 451 501 267 450 400 207 637 616 788 783 671 816 542 513 859 1200 911 1127 974 1009

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

0 5E+09 1E+10 1,5E+10 2E+10 2,5E+10 3E+10

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

2019 2020

Sabit Yatırım Belge Adedi

(27)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 27 Aşağıdaki grafiklerde 2019-2020 yıllarında sektörlere göre ilk 10’da yer alan iller gösterilmektedir:

Buna göre Grafik 5’te imalat sektöründe ilk 10 ilin sabit yatırım tutarları ve istihdam sayıları verilmiştir.

2020 yılında imalat sektöründe, sabit yatırım tutarı bir önceki yıla göre %76,9 artışla toplamda 109,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. İmalat sektöründe hem sabit yatırım hem de istihdam rakamlarına bakıldığında İstanbul’un başı çektiği görülmektedir.

Grafik 5. İmalat Sektörü İlk 10 İl (2019-2020)

Grafik 6’da tarım sektöründe ilk 10 ilin sabit yatırım tutarları ve istihdam sayıları verilmiştir. 2020 yılında tarım sektöründe, sabit yatırım tutarı bir önceki yıla göre %82,4 artışla toplamda yaklaşık 5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörünün sabit yatırım ve istihdam rakamlarına bakıldığında Antalya’nın ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Konya ise bu listede ne yazık ki ilk 10 il içerisine girememiş ve 49,8 milyon TL’lik sabit yatırım tutarı ile 19. sırada yer almıştır.

Grafik 6. Tarım Sektörü İlk 10 İl (2019-2020)

13119 2615 4204 3221 2956 3424 4698 4775 5207 2719 21645 10532 7006 7538 6761 8417 7746 5860 3720 3584

0 5000 10000 15000 20000 25000

2E+090 4E+09 6E+09 8E+09 1E+10 1,2E+10 1,4E+10

İSTANBUL MANİSA İZMİR TEKİRDAĞ GAZİANTEP KOCAELİ YALOVA BURSA ANKARA KONYA İSTANBUL BURSA GAZİANTEP KOCAELİ TEKİRDAĞ ANKARA İZMİR KONYA YALOVA MANİSA

2019 2020

Sabit Yatırım (TL) İstihdam

1200 630 464 133 95 264 178 168 163 167 3693 1087 850 346 293 217 118 166 72 175

0 1000 2000 3000 4000

0 500000000 1E+09 1,5E+09 2E+09 2,5E+09

ANTALYA MERSİN ADANA BALIKESİR SİVAS İZMİR AFYONKARAHİS… KONYA ŞANLIURFA GAZİANTEP ANTALYA MERSİN ADANA İZMİR MUĞLA AFYONKARAHİS… MANİSA HATAY KIRKLARELİ NEVŞEHİR

2019 2020

(28)

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 28 Grafik 7’de enerji sektöründe ilk 10 ilin sabit yatırım tutarları ve istihdam sayıları verilmiştir. 2020 yılında enerji sektöründe, sabit yatırım tutarı bir önceki yıla göre %79,9 artışla toplamda 33,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Enerji sektörünün sabit yatırım ve istihdam rakamlarına bakıldığında 2019 yılında Konya’nın ve 2020 yılında Sakarya’nın ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Konya 2020 yılında 705,6 milyon TL’lik sabit yatırım ve 267 istihdam ile 15. sırada yer almıştır.

Grafik 7. Enerji Sektörü İlk 10 İl (2019-2020)

Grafik 8’de hizmetler sektöründe ilk 10 ilin sabit yatırım tutarları ve istihdam sayıları verilmiştir. 2020 yılında hizmetler sektöründe, sabit yatırım tutarı bir önceki yıla göre %4,2 azalışla toplamda 30 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Hizmet sektörünün sabit yatırım ve istihdam rakamlarına bakıldığında İstanbul’un ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Konya ise bu listede ilk 10 il içerisine girememiş ve 2020 yılında 518,6 milyon TL sabit yatırım ve 836 istihdam ile 15. sırada yer almıştır.

Grafik 8. Hizmetler Sektörü İlk 10 İl (2019-2020)

564 500 45 37 272 43 93 25 25 50 153 390 110 18 116 1658 304 129 80 73

0200 400600 8001000 12001400 16001800

1E+090 2E+09 3E+09 4E+09 5E+09 6E+09

KONYA MUHTELİF İLLER BURSA İSTANBUL İZMİR MANİSA DENİZLİ ÇANAKKALE AFYONKARAHİ… MUĞLA SAKARYA KAHRAMANM… İSTANBUL BİLECİK AYDIN İZMİR MUHTELİF İLLER BURSA MANİSA BALIKESİR

2019 2020

9435 4591 3289 397 682 1876 1454 205 1105 2645 6291 4717 520 3559 825 1049 1055 65 1940 2448

0 2000 4000 6000 8000 10000

1E+090 2E+09 3E+09 4E+09 5E+09 6E+09 7E+09 8E+09

İSTANBUL ANTALYA ANKARA DENİZLİ MANİSA MUĞLA MERSİN ORDU KOCAELİ İZMİR İSTANBUL AKSARAY HATAY ANTALYA ADANA KOCAELİ KÜTAHYA ÇANAKKALE İZMİR DİYARBAKIR

2019 2020