HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR

HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Asitler  1) Sülfürik asit (H2SO4) 

     Halk arasında zaç yağı veya dumanlı asit olarak bilinir. Yoğun kıvamlı,  renksiz, kokusuz bir sıvıdır. Suda her oranda çözünebilir. Sanayi açısından en  önemli mineral asididir. Oldukça korozif bir özelliğe sahiptir. Soy metaller  (Au, Pt) hariç tüm metallerle tepkime verir.  

     Oldukça tehlikeli bir asittir. Temas halinde ciltte kimyasal yanıklara ve kalıcı  körlüğe sebep olabilir. Ayrıca seyreltilirken dahi dışarıya oldukça büyük 

miktarlarda ısı verir. Bundan dolayı bu asitle çalışılırken çok dikkatli olunmalı ve  mutlaka temel güvenlik önlemleri alınmalıdır. 

     Dünya sülfürik asit üretiminin yaklaşık %60’ı yapay gübre yapımında 

kullanılır. NH3 ile tepkimesinden oluşan (NH4)2SO4 tuzu bitkilerin azot ihtiyacını  karşılamada kullanılırken, diğer gübrelerin üretim aşamalarında da yine  sülfürik asitten yararlanılır. 

     Dünya sülfürik asit üretiminin %20’si ise kimya sektöründe kullanılmaktadır. 

Deterjan, su arıtım reçinesi, boyar madde, ilaç, petrol katalizörü, böcek ilacı,  antifriz üretiminde bu asit kullanılmaktadır. Boya, mürekkep, kağıt, selofan,  asetat, boyalı kumaş üretimi ile akülerde sülfürik asit kullanılmaktadır. 

     Sülfürik asit iyi bir su tutucudur. Bundan dolayı kuru ortamlarda saklanması gereken maddelerin  saklanmasında kullanılır. 

2) Nitrik asit (HNO₃) 

     Halk arasında kezzap olarak bilinir. Suda çok iyi çözünür bundan dolayı H2SO4  gibi güçlü bir asittir. Oldukça korozif bir mineral asittir. Renksiz, saydam bir  sıvıdır. Piyasada %68’lik çözeltisi halinde bulunur. Daha derişik nitrik asit  dumanlar çıkardığından elde edilmez. Kaynama noktası 83^oC’dir. 

     Sanayi açısından çok önemli bir asittir. Dünyadaki en büyük kullanım alanı  gübre yapımıdır. Dünya üretiminin yaklaşık %75’i gübre imalatında kullanılır. 

NH3 ile tepkimeye girerek oluşturduğu NH4NO3 en fazla  azot içeren yapay gübredir. 

     Bunun dışında diğer önemli kullanım alanı patlayıcı üretimidir. Dinamitler ve  TNT’ler, bu asit kullanılarak üretilirler. Ayrıca plastik üretiminde ve çelik 

parlatmak amacıyla da kullanılırlar. 

3) Hidroklorik Asit (HCl) 

     Halk arasında tuz ruhu olarak bilinir. Renksiz, berrak bir sıvıdır. Erime noktası 

‐114,9^oC ve kaynama noktası ‐85,1^oC’dir. Oda koşullarında gaz halinde bulunur. 

Suda çok iyi çözünür. Oldukça korozif bir mineral asididir.  Ayrıca toksik özelliğe  de sahiptir. Mide hariç vücudun herhangi bir noktasına temas etmesi oldukça  tehlikelidir. Mide asidinde doğal olarak bulunur.  

     Yıllık dünya üretimi 20 milyon tonun üzerinde olan bu asit birçok sanayi dalında  kullanıldığından oldukça önemlidir. En önemli kullanım alanlarından biri demir‐

çelik sanayisidir. Burada pasın uzaklaştırılması işleminde kullanılır. Bunun dışında  diğer önemli bir kullanım alanı PVC üretimidir. Diğer kullanım alanları: 

 Bazı tuzların üretiminde 

 Piller için gerekli olan bileşiklerin üretiminde 

Mehmet

Ali ALBAYRAK Kimya

Öğ retmeni

 İlaç, gıda vb alanlarda pH değerinin ayarlanmasında 

 İyon değiştirici reçinelerin geri kazanılmasında 

 Deri sanayisinde 

 Petrol üretiminde 

 Katkı maddesi olarak gıdalarda 

 İlaç sanayisinde 

 Petrol üretiminde  

 Temizlikte kullanılır. 

4) Asetik Asit (CH3COOH) 

     Halk arasında sirke asidi veya sirke ruhu olarak bilinir. Bilimsel ismi  etanoik asittir. Zayıf bir asittir. Suda her oranda çözünebiliyor olsa da  iyonlarına çok az ayrışır. Keskin kokuya ve ekşi bir tada sahip, renksiz  saydam bir sıvıdır. Zayıf asit olduğundan seyreltik çözeltileri zararsız olsa  da derişik çözeltileri tahriş edici ve tehlikelidir. Sindirim sistemine zarar  verebilir ve kanın pH oranını ölümcül düzeyde değiştirebilir. 

     Karbonhidratların yükseltgenmesiyle veya sanayide kimyasal yöntemlerle yapay  olarak elde edilebilirler. 6.5 milyon tonluk dünya üretimine sahip olan asetik asidin  en önemli kullanım alanlarının başında tutkal üretimi gelir. Tahta tutkalı bu asitten  elde edilir. Diğer kullanım alanı ise asetik anhidrit ve asetik ester üretimidir. Bu  kimyasallarda fotoğrafçılıkta, tekstilde, boya ve mürekkep üretiminde kullanılır.  

     Bunların dışında PET üretiminde bu maddenin monomerini elde etmek  için, gıda sanayisinde besinlerin pH’ını ayarlamada E260 koduyla katkı  maddesi olarak, sirke üretiminde, turşu yapımında, sebze ve meyvelerin  dezenfeksiyonunda, kireç sökücü olarak kullanılır. 

5) Fosforik asit (H3PO4) 

     Fosforik asit, zayıf bir asittir. Kaynama noktası 158^oC olan dolayısıyla  oda koşullarında sıvı halde bulunan bir mineral asittir. Piyasada genellikle 

%75 veya %80’lik çözeltisi şeklinde bulunur. Bu çözeltisi renksiz, saydam  ve uçucu olmayan kıvamlı bir sıvı şeklindedir. 

     En önemli kullanım alanı gübre üretimidir. NH3 ile verdiği tepkime 

sonucu oluşan (NH4)3PO4 açısından en zengin gübrelerden biridir. Fosforik asit ayrıca HCl, HI, HBr gibi  diğer bazı asitlerinde üretiminde kullanılır. 

     Çok geniş bir kullanım alanı bulunan fosforik asidin diğer kullanım alanları: 

 Demir‐çelik sanayisinde pas sökücü 

 Gazlı içecekler 

 Gıdalarda katkı maddesi olarak E338 koduyla 

 Diş hekimliği 

 Kozmetikte pH düzenleyici 

 Deterjan üretimi 

 Yarı iletken üretimi 

 Kabartma tozu üretimi 

 Sinek ilacı üretimi 

 Yağ sanayisi 

 İlaç endüstrisi olarak sırlanabilir. 

Mehmet

Ali ALBAYRAK Kimya

Öğ retmeni

Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bazlar  1) Sodyum Hidroksit (NaOH) 

     Halk arasında ve sanayide kostik soda veya sud kostik olarak bilinir. Beyaz  renkli nem çekici özellikte bir maddedir. Erime noktası 318^oC ve kaynama noktası  1398^oC’dir. Kuvvetli baz grubundandır. Suda çok iyi çözünür. Sulu çözeltisi ele  kayganlık hissi verir ve kaşındırıcı özelliğe sahiptir. 

     Dünya genelinde en çok üretilen kimyasallardan biri olan 

sodyum hidroksitin en önemli kullanım alanı kağıt sanayisidir. Burada selüloz  liflerinin birbirinden ayrılıp kağıt hamurunun yapımında rol alır. Diğer önemli  bir kullanım alanı da sabun üretimidir. Çevremizde gördüğümüz katı sabun  veya sert sabun adını verdiğimiz sabunların tümü sodyum hidroksit ile yağ  asitlerinin tepkimesi sonucu oluşmaktadır. 

     Çok yaygın bir kullanım alanına sahip olan sodyum hidroksitin diğer kullanım alanları: 

 Deterjan üretimi 

 CO2 VE SO2 gibi asidik gazların yakalanması 

 Organik bileşik sentezi 

 Alüminyum üretimi 

 Alkolsüz içecek üretimi 

 Dondurma üretiminde kıvam verici 

 Gıda katkı maddesi ve üretim proseslerinde  yardımcı bileşen 

 Lavabo açıcı 

 Yapay ipek üretimi 

 Boya ve petrol endüstrisi 

 Serigrafi 

 Organik madde tayini olarak sıralanabilir. 

2) Potasyum Hidroksit (KOH) 

     Halk arasında ve sanayide potas kostik olarak bilinir. Beyaz renkli katı halde  bulunan kuvvetli bir bazdır. Erime noktası 406^oC ve kaynama noktası 1327^oC’dir. 

Suda çok iyi çözünür. Sodyum hidroksite benzer şekilde birçok kullanım alanı  olmasına rağmen üretimi sodyum hidroksite oranla daha azdır. 

     Potasyum hidroksitin en önemli kullanım alanı sabun üretimidir. Başta arap  sabunu, sıvı el sabunu, tıraş sabunu olmak üzerek yumuşak sabunların 

tümünün üretiminde bu baz kullanılır. Diğer önemli bir kullanım alanı ise  tarımdır. Tarımda asidik toprakların pH değerlerinin ayarlanmasında, gübre ve  tarım ilacı üretiminde kullanılır. 

     Potasyum hidroksitin diğer kullanım alanları: 

 Pillerde elektrolit olarak 

 Tıp 

 Endüstriyel kimya 

 CO2 tutucu 

 Veterinerlik 

 Geri dönüşümlü kağıt üretimi 

 Biyodizel üretimi 

 Petrol rafinasyonu olarak sıralanabilir. 

Mehmet

Ali ALBAYRAK Kimya

Öğ retmeni

3) Amonyak (NH3) 

     Amonyak, kaynama noktası ‐33,34^oC olan renksiz, keskin ve hoş olmayan  kokuya sahip olan bir bileşiktir. Oda koşullarında gaz halinde bulunur. Suda  moleküler olarak çözünür ve zayıf baz özelliği gösterir. Tahriş edici ve zararlı  bir bileşiktir. 

     Amonyağın oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. En önemli kullanım alanı gübre  üretimidir. Bitkilerin azot ihtiyacını karşılamak için üretilen gübreler amonyak ile H2SO4  ve H3PO4 gibi asitlerin tepkimesinden elde edilirler. Dünya amonyak üretiminin 

%80’inden fazlası bu amaçla kullanılmaktadır. Diğer bir önemli kullanım alanı ise  temizliktir. Amonyağın dezenfektan özelliği vardır ve aynı zamanda yüzeylerde iz  bırakmaz. Dolayısıyla amonyağın %5 veya %10’luk çözeltileri evlerde temizlik ürünü olarak kullanılır. 

Bunların dışında diğer kullanım alanları: 

 Boya üretimi 

 Parfüm üretimi 

 Sanayi 

 Patlayıcı yapımı 

 Üre üretimi 

 Plastik üretimi 

 Nitrik asit üretimi 

 Soğutucu sistemler 

 Gıda katkı maddesi 

 Motor yakıtı imalatı 

 Kereste sanayisi 

 Tekstil sanayisi  

 Zeplinler 

 Azot gazı üretimi olarak sıralanabilir. 

4) Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH)2) 

     Halk arasında sönmüş kireç veya kalsiyum kostik olarak bilinir. Kristal beyaz renkli  toz halinde bulunur. Genellikle kalsiyum okside (CaO) su ilavesi ile elde edilir. Suda  çözündüğünde beyaz hamurumsu görünümlü bir hal alır. Erime noktası 580^oC’dir. 

     Kalsiyum hidroksitin en önemli kullanım alanı su arıtımıdır. Kalsiyum hidroksit, su 

içerisindeki istenmeyen maddelerin çöktürülerek uzaklaştırılması ve suyun pH değerinin yükseltilmesi  amacıyla kullanılır. Diğer bir önemli kullanım alanı ise gıda sektörüdür. Şeker pancarı veya kamışından  şeker eldesi, alkollü içecek üretimi, mısır ekmeği yapımının yanı sıra birçok gıdada katkı maddesi  olarak kullanılır. Bunların dışında diğer kullanım alanları: 

 Kağıt sanayisi 

 Deniz altılarda ve atmosferde CO2 yakalama 

 Evlerde badana 

 Metal üretimi 

 Petrol üretimi 

 Kimyasal üretimi 

 Yola dökülen plastik malzemelerin iyileştirilmesi 

 Diş hekimliği 

 Ağartıcı, harç ve betonlar 

 Akvaryumlarda biyolojik denge sağlama 

 Deri tabaklama sanayisi olarak sıralanabilir. 

Mehmet

Ali ALBAYRAK Kimya

Öğ retmeni

Mehmet

Ali ALBAYRAK Kimya

Öğ retmeni