MODA TASARIMI ANABİLİM DALI
EYLÜL 2019
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ
EYLÜL 2019
HÜL Y A V A T ANSEVER
YÜKSEK LİSANS
TEZİ HÜLYA VATANSEVER
15. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE İÇ GİYİM FORMLARI VE GİYSİ SİLUETİNE ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
M O D A T A S A R IM I A N A B İL İM D A L I
15. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE İÇ GİYİM FORMLARI VE GİYSİ SİLUETİNE ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Hülya VATANSEVER
DANIŞMAN Prof. Dr. Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
MODA TASARIMI ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ
EYLÜL 2019
15. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE İÇ GİYİM FORMLARI VE GİYSİ SİLUETİNE ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
(Yüksek Lisans Tezi) Hülya VATANSEVER
GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ
Eylül 2019 ÖZET
Giysiler, basit bir şekilde yalnızca bedeni kaplayan bir örtü ya da toplumsal olarak onaylanmış bir giyim eşyası değil, bedeni farklı şekilde yansıtan araçlar olarak işlev görmüşlerdir. Giysilerdeki genel siluet formlarının oluşturulmasında önemli bir paya sahip olan iç giyimler, vücudun desteklenmesi ve biçimlendirilmesi sonucunda giysi siluetlerini görsel olarak değiştirmiştir. Kadın iç giyim çeşitlerini tarihsel gelişimi ile ele alan bu araştırmanın amacı, iç giyimlerin giysi siluetini etkileyen form özelliklerinin ve kullanım amacındaki değişimlerin belirlenmesi olmuştur. Kadın iç giyim çeşitlerinden dış giyime şekil ve form veren korse, sütyen ve iç etek formları araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırmanın amacı doğrultusunda tarama modeli kullanılmış ve ele alınan iç giyim görselleri alt problemlere göre tasnif edilerek, iç giyimler kullanıldığı yıl itibariyle analiz formları ile incelenmiştir. Araştırmacı tarafından hazırlanan görsel analiz tablosuna yerleştirilerek incelenen alt ve üst beden formlarını şekillendiren iç giyim çeşitlerine ait görseller; kullanıldığı dönem, kullanım amacı, model, kumaş, malzeme ve dikim özellikleri açısından değerlendirilmiştir.
Kadınlar, tarih boyunca değişim ve yeniden yapılanma arayışında tercih ettikleri iç giyimler nedeniyle hareket özgürlükleri kısıtlanmıştır. Buna rağmen, sosyal konumlarını nitelendirdiğine inandıkları dış giysi formlarını sağlayan iç giyimleri kullanmışlardır. Değerlendirmeler doğrultusunda alt beden formunu şekillendiren iç giyimlerin, üst beden formunu şekillendiren iç giyim çeşitlerine göre daha fazla biçimsel değişikliğe uğrayarak geliştiği sonucuna varılmıştır.
Bilim Kodu : 40611
Anahtar Kelimeler : İç giyim, iç giyim tarihi, kadın iç giyimi, iç giyim formu, giysi silueti
EVALUATION OF UNDERWEAR FORMS AND ITS EFFECTS ON CLOTHING SILHOUETTE FROM 15TH CENTURY TO PRESENT
(M.Sc. Thesis) Hülya VATANSEVER
GAZİ UNIVERSITY ENSTITUTE OF FINE ARTS
September 2019
ABSTRACT
Clothing simply functioned not only as a covering the body, or as a socially approved item of clothing, but as tools that reflected the body differently. The underwears, which had an important share in the creation of the general silhouette forms in the clothes, visually altered the clothes silhouettes as a result of the support and formatting of the body. The aim of this research, which deals with the historical development of women's underwear types, was to determine the form characteristics and changes in the intended use of underwear that affect the clothing silhouette. The corset, bra and underskirt forms, which give shape and form to the outer clothes from the women's underwear types, formed a sample of the research. For the purpose of the research, the screening model was used and the underwear visuals were classified according to sub- problems and underwear was examined with analysis forms as of the year in which they were used visuals of underwear types that shape the upper and lower body forms that are examined by placing them in the visual analysis table prepared by the researcher were evaluated in terms of the period in which they were used, the purpose of use, the model, fabric, material and planting characteristics. Women have been restricted in their freedom of movement because of their preferred underwear in search of change and restructuring throughout history. Nevertheless, they used underwear that provided outerwear forms which they believed to characterize their social status. In the light of the evaluations, it was concluded that underwear, which shapes the lower body form, undergoes more formal changes than the underwear types that shape the upper body form.
Science Code : 40611
Key Words : Underwear, underwear history, women’s underwear, underwear form, clothes silhouette
Page Number : 143
TEŞEKKÜR
Tez konumun belirlenmesi, yürütülmesi ve düzenlenmesinde bana yol gösteren, akademik bilgisi ve tecrübesini asla esirgemeyen, birlikte çalışmaktan onur duyduğum tez danışmanım ve saygıdeğer hocam Prof. Dr. Sayın Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ’ye, jüri üyeleri Prof. Dr. Sayın Fatma KOÇ’a ve Dr. Öğr. Üyesi Sayın Songül KURU’ya, yüksek lisans hocalarım Prof. Dr. Sayın Fatma ÖZTÜRK’e, Prof. Dr. Sayın Neşe Yaşar ÇEĞİNDİR’e, Prof. Dr. Sayın Birsen ÇİLEROĞLU’na ve Prof. Dr. Sayın Saliha AĞAÇ’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez araştırmalarım boyunca her zaman yanımda olan ve bana güç veren canım eşim Suray VATANSEVER’e, destekleriyle her koşulda yanımda olduklarını bildiğim ailem ve eşimin ailesine, araştırma sürecimde bana manevi desteği olan tüm aile dostlarıma, beni yetiştiren ve mesleki tecrübelerini benimle paylaşarak emeği geçen tüm hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.
İÇİNDEKİLER
ÖZET... v
ABSTRACT ... vi
TEŞEKKÜR ... vii
İÇİNDEKİLER ... viii
TABLOLAR LİSTESİ ... x
GÖRSELLER LİSTESİ ... xii
1. GİRİŞ
... 11.1. Problem Durumu ... 1
1.2. Araştırmanın Amacı ... 3
1.3. Araştırmanın Önemi ... 3
1.4. Varsayımlar ... 3
1.5. Sınırlılıklar ... 4
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
... 52.1. Kavramsal Çerçeve ... 5
2.1.1. İç giyimin tanımı ve sınıflandırılması ... 5
2.1.2. İç giyimlerin tarihi ... 15
2.1.3. İç giyimde model değişimine etki eden faktörler ... 41
2.1.4. İç giyimin değişen görünümü ... 41
2.2. İlgili Araştırmalar ... 50
3. YÖNTEM
... 533.1. Araştırmanın Modeli ... 53
3.2. Evren ve Örneklem ... 54
3.3. Veri Toplama Teknikleri ... 54
3.4. Verilerin Analizi ... 54
4. BULGULAR VE YORUM
... 594.1. 15. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadın İç Giyim Formları ... 59
4.1.1. İç giyimde alt beden formları ... 59
4.1.2. İç giyimde üst beden formları ... 70
4.2. 20. Yüzyıldan Günümüze Bedeni Şekillendiren Kadın İç Giyim Formları ... 84
4.2.1. İç giyimde alt bedeni şekillendiren formlar ... 84
4.2.2. İç giyimde üst bedeni şekillendiren formlar ... 84
4.3. Tarihsel Süreçte Kadın İç Giyim Formlarından Esinlenerek Hazırlanan Koleksiyonlarda Tasarımcı Yorumları ... 93
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
... 1055.1. Sonuçlar ... 105
5.2. Öneriler ... 120
KAYNAKLAR ... 123
EKLER ... 133
EK-1. Görsel analiz tablosu-1... 135
EK-2. Görsel analiz tablosu-2... 137
EK-3. Görsel analiz tablosu-3... 139
EK-4. V&A Müzesi web sitesinden görsel kullanılmasına dair izin metni ... 141
ÖZGEÇMİŞ ... 143
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1. Kadın iç giyimlerinin sınıflandırılması ... 7
Tablo 3.1. 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar iç giyimlerin alt-üst beden form ve kullanım özellikleri ... 55
Tablo 3.2. 20. yüzyıldan günümüze alt-üst bedeni şekillendiren iç giyimlerin form ve kullanım özellikleri ... 56
Tablo 3.3. Tasarımcı koleksiyonlarında iç giyim formları ... 56
Tablo 4.1. Farthingale form ve kullanım özellikleri ... 60
Tablo 4.2. Drum farthingale form ve kullanım özellikleri ... 61
Tablo 4.3. Küçük pannier form ve kullanım özellikleri ... 62
Tablo 4.4. Büyük pannier form ve kullanım özellikleri ... 63
Tablo 4.5. Pocket pannier form ve kullanım özellikleri ... 64
Tablo 4.6. Kafes krinolin (cage crinoline) form ve kullanım özellikleri... 65
Tablo 4.7. Krinolette/yarım krinolin (crinolette) form ve kullanım özellikleri ... 66
Tablo 4.8. Klasik bustle form ve kullanım özellikleri ... 67
Tablo 4.9. Küçük bustle form ve kullanım özellikleri... 68
Tablo 4.10. Bustle yastığı form ve kullanım özellikleri ... 69
Tablo 4.11. 16. yüzyıla ait korse form ve kullanım özellikleri ... 71
Tablo 4.12. 17. ve 18. yüzyıla ait korse form ve kullanım özellikleri ... 72
Tablo 4.13. 18. yüzyıla ait korse (stays) form ve kullanım özellikleri ... 73
Tablo 4.14. 19. yüzyıla ait (1825-1835) korse form ve kullanım özellikleri ... 74
Tablo 4.15. 19. yüzyıla ait (1860) korse form ve kullanım özellikleri ... 75
Tablo 4.16. 19. yüzyıla ait (1864-1880) korse form ve kullanım özellikleri ... 76
Tablo 4.17. 20. yüzyıla ait korse form ve kullanım özellikleri ... 77
Tablo 4.18. Göğüs destekleyici form ve kullanım özellikleri ... 78
Tablo 4.19. Sütyen bandı form ve kullanım özellikleri ... 79
Tablo 4.20. Korselette (corselette) form ve kullanım özellikleri ... 80
Tablo 4.21. Korse (girdle) form ve kullanım özellikleri ... 81
Tablo 4.22. Konik sütyen form ve kullanım özellikleri ... 82
Tablo 4.23. Alt bedeni şekillendiren iç giyimlerin form ve kullanım özellikleri ... 85
Tablo 4.24. Üst bedeni şekillendiren iç giyimlerin form ve kullanım özellikleri ... 89
Tablo 4.25. a) Giles Deacon, Manish Anora ve Jean Paul Gaultier tasarımlarında iç giyim formları ... 93
Tablo 4.26. b) Corrie Nielsen koleksiyonunda iç giyim formları ... 94
Tablo 4.27. c) John Galliano koleksiyonunda iç giyim formları ... 95
Tablo 4.28. d) Yohji Yamamoto koleksiyonunda iç giyim formları ... 96
Tablo 4.29. e) Jean Paul Gaultier koleksiyonunda iç giyim formları ... 97
Tablo 4.30. f) Alexander McQueen koleksiyonunda iç giyim formları ... 98
Tablo 4.31. g) Comme Des Garçons koleksiyonunda iç giyim formları... 99
Tablo 4.32. h) Yohji Yamamoto koleksiyonunda iç giyim formları ... 100
Tablo 4.33. ı) Alexander McQueen koleksiyonunda iç giyim formları ... 101
Tablo 4.34. i) John Galliano koleksiyonunda iç giyim formları ... 102
Tablo 4.35. j) John Galliano koleksiyonunda iç giyim formları ... 103
Tablo 4.36. k) Jean Paul Gaultier koleksiyonunda iç giyim formları ... 104
Tablo 5.1. 15. yüzyıldan 20. yüzyıla iç giyimlerin alt beden formları ... 106
Tablo 5.2. 15. yüzyıldan 20. yüzyıla iç giyimlerin üst beden formları ... 108
Tablo 5.3. 20. yüzyıldan günümüze alt bedeni şekillendiren iç giyim formları ... 113
Tablo 5.4. 20. yüzyıldan günümüze üst bedeni şekillendiren iç giyim formları ... 114
Tablo 5.5. Tasarımcı koleksiyonlarında iç giyim formları ... 116
GÖRSELLER LİSTESİ
Görsel 2.1. İç etek örnekleri (a) 15. yüzyıl farthingale, (b) 18. yüzyıl pannier,
(c) 19. yüzyıl krinolin (crinoline), (d) 19. yüzyıl bustle ... 8
Görsel 2.2. Günümüzde kullanılan iç etek (jüpon) örneği ... 9
Görsel 2.3. Külot örnekleri (a) 19. yüzyılda külot, (b) günümüzde külot ... 9
Görsel 2.4. Jartiyer kemeri örnekleri (a) 19. yüzyılda jartiyer kemeri, (b) günümüzde jartiyer kemeri ... 10
Görsel 2.5. Çorap örnekleri (a) 19. yüzyılda çorap, (b) günümüzde çorap ... 10
Görsel 2.6. Korse örnekleri (a) külot korse, (b) tayt korse ... 11
Görsel 2.7. Atlet örneği ... 11
Görsel 2.8. Fanila örneği ... 12
Görsel 2.9. Sütyen örnekleri (a) Londra Bilim Müzesi’nde sergilenen tarihte bilinen ilk sütyen, (b) günümüzde sütyen ... 12
Görsel 2.10. 17. yüzyıla ait iç elbise örneği ... 13
Görsel 2.11. Kombinezon örneği... 13
Görsel 2.12. Korse örnekleri (a) 19. yüzyılda korse, (b) günümüzde korse... 14
Görsel 2.13. Sabahlık örnekleri (a) 18. yüzyılda sabahlık, (b) günümüzde sabahlık ... 14
Görsel 2.14. Pijama örnekleri (a) 19. yüzyılda pijama, (b) günümüzde pijama... 15
Görsel 2.15. 15. yüzyıla ait ilk farthingale örneği ... 17
Görsel 2.16. 15. yüzyıla ait İspanyol tarzı farthingale ile kullanılan giysi örneği .... 18
Görsel 2.17. Kalçaya takılan bum roll örneği... 18
Görsel 2.18. 16. yüzyıla ait İspanyol tarzı farthingale ve bum roll farthingale’in bir arada kullanılması ... 19
Görsel 2.19. 16. yüzyıla ait drum/barrel/wheel farthingale örneği ... 19
Görsel 2.20. 16. yüzyılda Fransa Kraliçesi Marie de Medici’nin giydiği drum farthingale ile kullanılan giysi örneği ... 20
Görsel 2.21. 1598’de Palatine Prensesi Dorethea Sabina’nın giydiği korse ... 21
Görsel 2.22. İspanya Kralı II. Philip’in kızlarının farthingale ve korseyi birlikte
kullandıkları giysi örnekleri ... 21
Görsel 2.23. Kraliçe I. Elizabeth’in giydiği Westminster Manastırı’nda sergilenen balina kemikli korse örneği ... 22
Görsel 2.24. 1750-80’li yıllara ait hamilelikte kullanılan korse örneği ... 24
Görsel 2.25. 1770-80’li yıllara ait balina kemikli korse örneği ... 25
Görsel 2.26. Pannier örnekleri (a) 1740-80’li yıllara ait küçük pannier, (b) 1760-80’li yıllara ait büyük pannier (c) 1770-80’li yıllara ait pocket pannier ... 26
Görsel 2.27. Krinolin (crinoline) örnekleri (a) 19. yüzyıl yapay krinolin, (b) 19. yüzyıl kafes krinolin (cage crinoline) ... 28
Görsel 2.28. 19. yüzyıl krinolin (crinoline) modasında yardımcıların desteği ... 29
Görsel 2.29. Krinolinlerin zorlukları ve tehlikeleri ... 30
Görsel 2.30. 19. yüzyıla ait krinolette/yarım krinolin (crinolette) örneği ... 30
Görsel 2.31. 1770-75’li yıllara ait klasik bustle örneği ... 32
Görsel 2.32. 1776-82’li yıllara ait küçük bustle örnekleri... 32
Görsel 2.33. 1885-90’lı yıllara ait bustle yastığı örnekleri ... 32
Görsel 2.34. 19. yüzyıla ait korse örneği ... 33
Görsel 2.35. 1910 yılına ait korse (girdle) örnekleri ... 35
Görsel 2.36. 1915 yılına ait sütyenin ön ve arka görünümü ... 36
Görsel 2.37. Galliera Müzesi’nde sergilenen 1920 yılına ait sütyen örneği ... 36
Görsel 2.38. 1920 yılına ait camiknickers örneği ... 37
Görsel 2.39. 1950-51’li yıllara ait waspie korse örneği ... 38
Görsel 2.40. Sütyen örnekleri (a) büyütücü (push-up) sütyen, (b) küçültücü (minimizer) sütyen ... 40
Görsel 2.41. 2010 yılına ait likralı tayt korse örneği ... 41
Görsel 2.42. M.S. 4. yüzyıla ait “bikinili kızlar” mozaiği ... 43
Görsel 2.43. Vivienne Westwood’un 1982 yılına ait koleksiyonundan dış giyim olarak sütyen ... 48
Görsel 2.44. John Galliano’nun iç giyimlerden esinlenerek tasarladığı elbise örnekleri (a) Prenses Diana için tasarlanan elbise, (b)
kombinezondan esinlenerek tasarlanan elbise ... 49
Görsel 2.45. Jean Paul Gaultier’in iç giyimlerden esinlenerek tasarladığı dış giyim örnekleri (a) Madonna’nın sahnede giydiği korse, (b) korseden esinlenerek tasarlanan konik göğüslü elbise... 49
Görsel 2.46. Velda Louder’in dış giyim olarak görsel şovlar için tasarladığı korse ... 50
Görsel 4.1. Farthingale örneği ... 60
Görsel 4.2. Farthingale ile kullanılan giysi örneği ... 60
Görsel 4.3. Farthingale ile kullanılan giysi silueti ... 60
Görsel 4.4. Drum farthingale ve bum roll örneği ... 61
Görsel 4.5. Drum farthingale ve bum roll ile kullanılan giysi örneği ... 61
Görsel 4.6. Drum farthingale ve bum roll ile kullanılan giysi silueti ... 61
Görsel 4.7. Küçük pannier örneği... 62
Görsel 4.8. Küçük pannier ile kullanılan giysi örneği ... 62
Görsel 4.9. Küçük pannier ile kullanılan giysi silueti ... 62
Görsel 4.10. Büyük pannier örneği... 63
Görsel 4.11. Büyük pannier ile kullanılan giysi örneği ... 63
Görsel 4.12. Büyük pannier ile kullanılan giysi silueti ... 63
Görsel 4.13. Pocket pannier örneği ... 64
Görsel 4.14. Pocket pannier ile kullanılan giysi örneği... 64
Görsel 4.15. Pocket pannier ile kullanılan giysi silueti ... 64
Görsel 4.16. Kafes krinolin (cage crinoline) örneği ... 65
Görsel 4.17. Kafes krinolin (cage crinoline) ile kullanılan giysi örneği ... 65
Görsel 4.18. Kafes krinolin (cage crinoline) ile kullanılan giysi silueti ... 65
Görsel 4.19. Krinolette/yarım krinolin (crinolette) örneği ... 66
Görsel 4.20. Krinolette/yarım krinolin (crinolette) ile kullanılan giysi örneği ... 66
Görsel 4.21. Krinolette/yarım krinolin (crinolette) ile kullanılan giysi silueti ... 66
Görsel 4.22. Klasik bustle örneği ... 67
Görsel 4.23. Klasik bustle ile kullanılan giysi örneği ... 67
Görsel 4.24. Klasik bustle ile kullanılan giysi silueti ... 67
Görsel 4.25. Küçük bustle örneği ... 68
Görsel 4.26. Küçük bustle ile kullanılan giysi örneği ... 68
Görsel 4.27. Küçük bustle ile kullanılan giysi silueti ... 68
Görsel 4.28. Bustle yastığı örnekleri ... 69
Görsel 4.29. Bustle yastığı ile kullanılan giysi örneği... 69
Görsel 4.30. Bustle yastığı ile kullanılan giysi silueti ... 69
Görsel 4.31. 16. yüzyıla ait korse örneği ... 71
Görsel 4.32. 16. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi örneği ... 71
Görsel 4.33. 16. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi silueti ... 71
Görsel 4.34. 17. ve 18. yüzyıla ait korse örneği ... 72
Görsel 4.35. 17. ve 18. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi örneği ... 72
Görsel 4.36. 17. ve 18. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi silueti ... 72
Görsel 4.37. 18. yüzyıla ait korse (stays) örneği ... 73
Görsel 4.38. 18. yüzyıla ait korse (stays) ile kullanılan giysi örneği ... 73
Görsel 4.39. 18. yüzyıla ait korse (stays) ile kullanılan giysi silueti ... 73
Görsel 4.40. 19. yüzyıla ait (1825-1835) korse örneği ... 74
Görsel 4.41. 19. yüzyıla ait (1825-1835) korse ile kullanılan giysi örneği ... 74
Görsel 4.42. 19. yüzyıla ait (1825-1835) korse ile kullanılan giysi silueti ... 74
Görsel 4.43. 19. yüzyıla ait (1860) korse örneği ... 75
Görsel 4.44. 19. yüzyıla ait (1860) korse ile kullanılan giysi örneği ... 75
Görsel 4.45. 19. yüzyıla ait (1860) korse ile kullanılan giysi silueti ... 75
Görsel 4.46. 19. yüzyıla ait (1864-1880) korse örneği ... 76
Görsel 4.47. 19. yüzyıla ait (1864-1880) korse ile kullanılan giysi örneği ... 76
Görsel 4.49. 20. yüzyıla ait korse örneği ... 77
Görsel 4.50. 20. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi örneği ... 77
Görsel 4.51. 20. yüzyıla ait korse ile kullanılan giysi silueti ... 77
Görsel 4.52. Göğüs destekleyici örneği ... 78
Görsel 4.53. Göğüs destekleyici ile kullanılan giysi örneği ... 78
Görsel 4.54. Göğüs destekleyici ile kullanılan giysi silueti ... 78
Görsel 4.55. Sütyen bandı örneği ... 79
Görsel 4.56. Sütyen bandı ile kullanılan giysi örneği ... 79
Görsel 4.57. Sütyen bandı ile kullanılan giysi silueti ... 79
Görsel 4.58. Korselette (corselette) örneği ... 80
Görsel 4.59. Korselette (corselette) ile kullanılan giysi örneği ... 80
Görsel 4.60. Korselette (corselette) ile kullanılan giysi silueti ... 80
Görsel 4.61. Korse (girdle) örneği ... 81
Görsel 4.62. Korse (girdle) ile kullanılan giysi örneği ... 81
Görsel 4.63. Korse (girdle) ile kullanılan giysi silueti ... 81
Görsel 4.64. Konik sütyen örneği ... 82
Görsel 4.65. Konik sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 82
Görsel 4.66. Konik sütyen ile kullanılan giysi silueti ... 82
Görsel 4.67. Kalça toparlayıcı tayt korse örneği ... 85
Görsel 4.68. Kalça toparlayıcı tayt korse ile kullanılan giysi örneği ... 85
Görsel 4.69. Popo büyütücü külot örneği ... 85
Görsel 4.70. Popo büyütücü külot ile kullanılan giysi örneği ... 85
Görsel 4.71. Popo ve kalça büyütücü kısa paçalı külot örneği ... 86
Görsel 4.72. Popo ve kalça büyütücü kısa paçalı külot ile kullanılan giysi örneği ... 86
Görsel 4.73. Bel inceltici ve karın düzleştirici külot korse örneği ... 86
Görsel 4.74. Bel inceltici ve karın düzleştirici külot korse ile kullanılan giysi
örneği ... 86
Görsel 4.75. Bel şekillendirici korse örneği ... 87
Görsel 4.76. Bel şekillendirici korse ile kullanılan giysi örneği ... 87
Görsel 4.77. Bel inceltici ve kalça destekleyici etek korse (jüpon) örneği ... 87
Görsel 4.78. Bel inceltici ve kalça destekleyici etek korse (jüpon) ile kullanılan giysi örneği ... 87
Görsel 4.79. Küçültücü (minimizer) sütyen örneği ... 89
Görsel 4.80. Küçültücü (minimizer) sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 89
Görsel 4.81. Büyütücü (push-up) sütyen örneği ... 89
Görsel 4.82. Büyütücü (push-up) sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 89
Görsel 4.83. Balkonet /yarım kaplı sütyen örneği ... 90
Görsel 4.84. Balkonet/yarım kaplı sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 90
Görsel 4.85. Yapışkanlı sütyen örneği ... 90
Görsel 4.86. Yapışkanlı sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 90
Görsel 4.87. Mideli sütyen örneği ... 91
Görsel 4.88. Mideli sütyen ile kullanılan giysi örneği ... 91
Görsel 4.89. Mastektomi sütyen örneği ... 91
Görsel 4.90. Mastektomi sütyeni protez cebi görünümü ... 91
Görsel 4.91. Göğüs dikleştirici ve sırt destekleyici korse örneği ... 92
Görsel 4.92. Göğüs dikleştirici ve sırt destekleyici korse ile kullanılan giysi örneği ... 92
Görsel 4.93. 15. yüzyıla ait İspanyol tarzı farthingale ile kullanılan giysi örneği .... 93
Görsel 4.94. Tasarımcı koleksiyonları (a) Giles Deacon tasarımı, (b) Manish Anora tasarımı, (c) Jean Paul Gaultier tasarımı ... 93
Görsel 4.95. 16. yüzyıla ait drum farthingale ile kullanılan giysi örneği ... 94
Görsel 4.96. Corrie Nielsen koleksiyonu ... 94
Görsel 4.97. 18. yüzyıla ait küçük pannier örneği ... 95
Görsel 4.98. John Galliano koleksiyonu ... 95
Görsel 4.99. 18. yüzyıla ait büyük pannier ile kullanılan giysi örneği ... 96
Görsel 4.100. Yohji Yamamoto koleksiyonu ... 96
Görsel 4.101. 18. yüzyıla ait pocket pannier örneği ... 97
Görsel 4.102. Jean Paul Gaultier koleksiyonu ... 97
Görsel 4.103. 19. yüzyıla ait kafes krinolin (cage crinoline) örneği ... 98
Görsel 4.104. Alexander McQueen koleksiyonu ... 98
Görsel 4.105. 19. yüzyıla ait klasik bustle örneği ... 99
Görsel 4.106. Comme Des Garçons koleksiyonu ... 99
Görsel 4.107. 19. yüzyıla ait küçük bustle ile kullanılan giysi örneği ... 100
Görsel 4.108. Yohji Yamamoto koleksiyonu ... 100
Görsel 4.109. 18. yüzyıla ait korse (stays) örneği ... 101
Görsel 4.110. Alexander McQueen koleksiyonu ... 101
Görsel 4.111. 20. yüzyıla ait korse (girdle) örneği ... 102
Görsel 4.112. John Galliano koleksiyonu... 102
Görsel 4.113. 20. yüzyıla ait korselette (corselette) örneği ... 103
Görsel 4.114. John Galliano koleksiyonu... 103
Görsel 4.115. 20. yüzyıla ait sütyen korse örneği ... 104
Görsel 4.116. Jean Paul Gaultier koleksiyonu ... 104
1. GİRİŞ
15. yüzyıldan günümüze iç giyim formları ve giysi siluetine etkilerinin değerlendirilmesine ilişkin araştırmanın bu bölümünde, problem durumu, problem cümlesi, alt problemler, araştırmanın amacı, araştırmanın önemi, varsayımlar ve sınırlılıklarla ilgili bilgiler yer almaktadır.
1.1. Problem Durumu
Vücudun fiziksel sağlığını koruyan, vücut kusurlarını gizleyerek dış giyime istenilen görünüm ve formu kazandırmayı amaçlayan ve doğrudan tene giyilen giysiler iç giyimi oluşturmaktadır. İnsanların ilk çağlarda soğuk iklim şartlarından korunmak amacıyla kullandıkları dış giyimleri, daha fazla korunabilmek için birkaç kat şeklinde giymeleri sonucunda iç giyim unsurunun ortaya çıktığı görülmektedir. Kültür ve uygarlık seviyesine bağlı olarak değişen ve süreç içerisinde ihtiyaç haline gelen iç giyimin, daha sonraları vücudu istenilen şekle sokmak ve sosyal statüyü belirlemek amaçlı kullanılmaya başlandığı görülmektedir.
Dış giyimlerdeki formların oluşturulmasında, vücut şeklinin desteklenmesi ve görünümünün değiştirilmesinde iç giyimler önemli bir yere sahiptir. 15. yüzyıldan itibaren ayrıcalıklı sınıflar tarafından giyilen iç giyimler, günün belirli saatlerinde giyilen farklı dış giyimleri şekil ve hacim açısından değişime uğratmaktadır.
Kadınların sınıf ayrımını belli etmede bir araç olarak kullanılmış olan iç giyimler, günümüzde de dış giyimin düzgün görünmesini sağlamak amacıyla kullanılmaya devam edilmektedir (Özlü ve Vatansever, 2018, s. 1).
Giyim tarihi incelendiğinde; kadınların çağlar boyunca vücut görünümleri ile ilgilendikleri, güzelliklerine önem verdikleri ve dış görünümlerine gösterdikleri özenin 21. yüzyılda da devam ettiği görülmektedir. İç giyimin, dış giyimin estetik duruşuna yaptığı etkiden dolayı kadınların özgüveni ve güzelliği ile doğrudan ilgili olduğu söylenebilir (Çileroğlu, 2006, s. 2).
İç giyim, kadın ve erkek tarafından kullanılıyor olsa da kadınların vücut özellikleri ve
giyim kullanım alanları daha fazladır (Vural, Koç, Koca ve Pamuk, 2006, s. 342).
Kadın iç giyimlerinin, erotizmin bir parçası olarak kullanılmasıyla, estetik açıdan ayrı bir önem kazandığı ve iç giyimde modadan söz edilmeye başlandığı görülmektedir (Çamurdan, 2013, s. 2). Kadınların estetik algısı, moda kavramının yaygınlaşması ve giyim endüstrisinin gelişmesi ile birlikte, iç giyim ürünlerinin çeşitliliğini arttırdığı söylenebilir (Vural, Koç, Koca ve Pamuk, 2006, s. 342). İç giyimlerin de, diğer giyim çeşitlerinde olduğu gibi modanın etkisi sonucunda şekillendiği gözlenmektedir (Çileroğlu, 2006, s. 19).
15. yüzyıldan günümüze kadar geçen süreçte kullanılan iç giyimler, kadınların sosyal rollerinin değişmesi, yaşam şartları, kullanım kolaylığı, teknolojik yenilikler ve hazır giyim üretiminin etkileri gibi pek çok sebeple form değişikliğine uğramaktadır.
Konuya ilişkin yapılan kaynak taramalarında iç giyim formlarının etkisiyle şekillenen giysi siluetinin yavaş yavaş görünümü değiştirmeye başladığı dönem olarak gösterilen 15. yüzyıl, araştırmanın başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle, 15.
yüzyıldan itibaren alt ve üst bedeni şekillendiren kadın iç giyim formlarının tarihsel süreçte “kullanım amacı, model, malzeme, kumaş ve dikim özellikleri” açısından incelenmesinin araştırmaya değer olduğu düşünülmüştür. Günümüze kadar yapılan araştırmalarda iç giyimin tarihi, dış giyimi şekillendiren form özelliklerinden bağımsız olarak araştırılmıştır. Ancak tarihsel süreçte ele alındığında; iç giyimin dış giyimi destekleme ve hem bedeni hem de giysi formlarını şekillendirme amaçlarıyla kullanılabildiğinin tespit edilmesi sağlanabilir. Literatür araştırmasında, dış giyimi şekillendiren iç giyimlerin görsel analizine yönelik akademik araştırmalara rastlanılmadığından; konu ile ilgili literatüre ve moda tasarımı araştırmalarına katkı sağlaması bakımından bu araştırmanın yapılması önemli görülmüştür.
Problem cümlesi: 15. yüzyıldan günümüze iç giyim formlarının giysi siluetine etkisi nasıldır?
Problem cümlesinin çözümüne yönelik belirlenen alt problemler;
1. 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar kadın iç giyim formları nasıldır?
2. 20. yüzyıldan günümüze bedeni şekillendiren kadın iç giyim formları nasıldır?
3. Tarihsel süreçte kadın iç giyim formlarından esinlenerek hazırlanan koleksiyonlarda tasarımcı yorumları nasıldır?
1.2. Araştırmanın Amacı
15. yüzyıldan günümüze iç giyim formlarını inceleyerek tarihsel sürecini ortaya koymak, form özellikleri ve kullanım amacındaki değişimleri belirlemek araştırmanın genel amacını oluşturmaktadır. Genel amaç çerçevesinde iç giyimin geçmişte ve günümüzdeki önemini tespit etmek, giysi siluetini şekillendiren form özelliklerini belirlemek amacıyla problem cümlesine ve alt problemlere cevap aranacaktır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Araştırmalar sırasında dış giyim kadar önemli bir konu olmasına rağmen iç giyimle ilgili çalışma sayısının az olduğu görülmüştür. Bu araştırmada iç giyimin tarihsel sürecinin incelenmesine ve bilgi verilmesine, 15. yüzyıldan günümüze moda ve teknoloji ile beraber değişen iç giyim çeşitlerine ve kullanım amaçları hakkında değerlendirilmesine odaklanılmıştır. İncelemeler sonucu iç giyim tarihinin günümüze etkileri, markalaşma süreci, kullanım tercihleri, geleneksel özellikleri, müzelerdeki örnekleri, pazarlama faaliyetleri ve kalite kontrol süreçleri hakkında yapılan çalışmalara rastlanırken; iç giyimin dış giyimi şekillendiren formlarının incelendiği çalışmalara rastlanılmamıştır. İç giyim formlarının irdelenerek analizinin yapıldığı bu araştırma, günümüz moda tasarımcılarına geçmiş dönemlerdeki iç giyim formlarının esin kaynağı olması ve yapılacak diğer araştırmalara örnek oluşturması yönünden önem taşımaktadır. Ayrıca dış giysi siluetinin şekillendirilmesinde önemli bir yere sahip olan iç giyim çeşitlerinden korse, sütyen ve iç eteklerin görsellerle ortaya konduğu bu araştırmanın; iç giyim tasarımı ve üretimine yönelik eğitim/ders veren kurum ve kuruluşlara da kaynak oluşturması bakımından katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
1.4. Varsayımlar
Araştırma kapsamında seçilen görsel örneklerinin döneme ilişkin iç giyim özelliklerini
1.5. Sınırlılıklar
Bu araştırma, kadın iç giyim formlarının incelenmesi ve kadın iç giyimlerinden tene giyilen, vücudun korunması ve şekil vermesi için kullanılan kadın iç giyimleri ile sınırlandırılmıştır. Giysi sınıflandırmasında iç giyim grubunda yer alan pijama, gecelik, sabahlık, atlet vb. giysiler ile erkek, çocuk iç giyimleri çalışma kapsamı dışında bırakılmıştır.
Araştırmada, iç giyimin tarihsel süreç kapsamında değerlendirilmesi, 15. yüzyıldan günümüze kadar yer alan iç giyim ürünlerinin dönem giysileri ile birlikte değişimi de göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. 20. yüzyıldaki iç giyim kullanımına ilişkin değerlendirmeler ise, tasarımcı çağının başlangıcı olan 1960’lardan günümüze ele alınarak sınırlandırılmıştır.
Araştırma vücut şeklini ya da formunu değiştiren kadın iç giyiminin model, malzeme, kumaş, dikim özelliklerinin incelenmesi ve kullanım amaçlarının ele alınması ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada sağlık amaçlı kullanılan iç giyim çeşitleri kapsam dışı bırakılmıştır.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Kavramsal Çerçeve
Araştırmanın bu bölümünde, iç giyimin tanımı ve sınıflandırılması, iç giyimlerin tarihi, iç giyimde model değişimine etki eden faktörler ve iç giyimin değişen görünümüne ilişkin konu başlıkları altında ele alınan literatür bilgisine yer verilmiştir.
2.1.1. İç giyimin tanımı ve sınıflandırılması
İç giyim, “vücut ısısını korumak, dış giyimin güzel görünmesini sağlamak amacıyla tene veya dış giyimin altına giyilenlerin yanı sıra, yatakta veya ev içinde giydiğimiz giysiler”dir (Türk Dil Kurumu [TDK], 1974, s. 324).
İç giyim, vücudun fiziksel sağlığını koruyan, dış giyime iyi bir görünüm kazandıran, vücut kusurlarını gizleyerek vücuda istenen formu sağlayan ve doğrudan tene giyilen giysilerdir (Çileroğlu, 2006, s. 19).
İç giyim, dış giyime terin geçmesini önleyen, vücudu hava olaylarının etkilerinden koruyan, kullanılan dış giyimin istenilen formu alması için kullanılan giysilerdir (Pamuk, 2002, s. 27).
Isınma, dış etkilerden korunma, hijyen ve örtünme gibi fizyolojik ihtiyaçları giderme amacıyla ortaya çıkarak kullanılan iç giyim (Ceranoğlu, 2010, s. 11), modanın etkisiyle değişen ve gelişen dış giyimlerin düzgün görünmesine ve vücut güzelliğinin korunmasına hizmet eder hale gelmiştir (Berk ve Emzen, 1941, s. 140, 142). “Estetik kaygıların giderilmesi için iç giyimler, vücudun şekillenmesini sağlayacak özellikte olmalı ve dış giyimi tamamlamalıdır” (Tekel, 1990, s. 10).
Dış giyimlerin estetik görünümünü etkileyen iç giyimler, vücut özelliğine uygun olarak seçilmediğinde güzel görünmenin dışında (Çağdaş, Barışeri ve Kelleci, 1996, s. 6) insan sağlığını da önemli ölçüde etkilemektedir. İç giyimin kullanım amaçları arasında sağlığın korunması yönünden ele alınacak en önemli unsurlar, kullanılan
yerine getirmesine ve rahat hareket etmesine engel olmaması olarak ifade edilmektedir (Bağcı, 2009, s. 7).
Ceranoğlu’na (2010, s. 22) göre kadın iç giyimleri; tene giyilenler, yatakta giyilenler ve yataktan kalkınca giyilenler olarak sınıflandırılmıştır. Tene giyilenler sütyen, atlet, kombinezon, korse, külot, jartiyer, iç etek (jüpon); yatakta giyilenler gecelik, pijama, baby-doll ve yataktan kalkınca giyilenler sabahlık, lizöz olarak gruplandırılmıştır.
Çolak’a (2011, s. 7) göre kadın iç giyimleri; atlet, fanila, iç gömlek, kamisol, sütyen, jartiyer, korse, iç etek (jüpon) ve kombinezon olarak sınıflandırılmıştır.
Gökkaya’ya (2008, s. 28, 38) göre kadın iç giyimleri; tene giyilenler, yatakta giyilenler ve ev içinde giyilenler olarak sınıflandırılmıştır. Tene giyilenler atlet, fanila, kamisol, jartiyer, korse, iç etek (jüpon), kombinezon, badi (body), plaj giysileri, külot, sütyen;
yatakta giyilenler gecelik, yatak bikinisi, baby-doll, pijama, trijama, lizöz ve ev içinde giyilenler sabahlık, yelek, eşofman olarak gruplandırılmıştır.
Saltabaş’a (2015, s. 167, 183) göre kadın iç giyimleri; külot, sütyen, atlet, gecelik, kombinezon, iç etek (jüpon), jartiyer, külotlu çorap, pijama, korse, büstiyer, babydoll ve tayt olarak işlevlerine göre gruplandırılmıştır.
Bağcı’ya (2009, s. 8) göre kadın iç giyimleri; giyim, destekli iç giyim, gece giyimi, ev giysileri, deniz ve plaj giysileri ve çorap olarak sınıflandırılmaktadır. Giyim külot, bayan külotu veya slip, fanila, iç etek (jüpon) ve kombinezon, badiler (bodyler), tişört ve atletten; destekli iç giyim sütyen, korselette (corselette), korse, korse (girdle) ve jartiyer kemerinden; gece giyimi gecelik ve pijamadan; ev giysileri sabahlık, bornoz, ev kıyafetleri ve eşofmandan oluşmaktadır.
Kadın iç giyimlerinin birbiriyle benzerlik gösteren çeşitli sınıflandırmaları yapılmış olmakla birlikte genel anlamda alt ve üst bedene giyilenler şeklinde sınıflandırılmak da mümkündür (Tablo 2.1.).
Tablo 2.1. Kadın iç giyimlerinin sınıflandırılması
Kadın dış giyimlerinin 12. yüzyıldan itibaren vücudu biçimlendirmeye başlaması ile birlikte iç giyim de önem kazanmış; modanın gerektirdiği giysi siluetine uygun formlara ulaşmak amacıyla bedenin şekillendirilmesinde büyük bir etkiye sahip olmuştur (Ayral, 1993, s. 16). İç giyimler, tarihsel sürecin belli dönemlerinde insan vücudunun farklı bölümlerini yeniden şekillendirmek amacıyla kullanılmıştır. Ancak bu dönemlerde estetik görünümle ilgili kullanımın ön plana çıkması sonucunda son derece kullanışsız ve sağlıksız iç giyimler ortaya çıkmış; üst bedende beli inceltmek için korseler, alt bedeni şekillendirmek için ise iç etekler kullanılmıştır (Özgül, 2005, s. 1).
İç giyimler geçmiş dönemden günümüze kadar genel anlamda geleneksel özellikler ve moda akımlarına bağlı olarak değişikliğe uğramış olsalar da (Çalışkan, 2012, s. 13);
bedeni soğuktan koruma, dış giyimin şeklini destekleme ve değiştirme, erotik simge KADIN İÇ GİYİMLERİ
Alt Bedene Giyilen İç
Giyimler
İç Etek (Jüpon) Külot Jartiyer kemeri
Çorap Korse
Üst Bedene Giyilen İç
Giyimler
İç Elbise
Korse Atlet Fanila Sütyen
Kombinezon
Sabahlık Pijama Gecelik
s. 160, 163). Kullanım amaçları değişmeyen iç giyimlerin, tarihi süreç içerisinde formları, üretim teknikleri ve kullanılan destekleyici malzemeler teknoloji ile birlikte gelişmiştir (Bruna, 2015, s. 19, 20).
Alt bedene giyilen iç giyimler
a. İç etek (jüpon): Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre iç etek (jüpon), dış eteğin altına giyilerek görkemini vurgulayan ve kabarık durmasını sağlayan bir iç giyim çeşidi olarak kullanılmıştır. Avrupa’da Orta Çağ’ın sonlarında ortaya çıkarak çeşitli biçimleriyle uzun süre kadın giyiminin bir parçası olmuştur (Çalışkan, 2012, s. 43). İç etekler giyildikleri dış giyimle birlikte gelişme göstermiştir (Bruna, 2015, s. 57). 15.
yüzyılda koni biçiminde İspanya’da giyilmeye başlayan ve 17. yüzyılda silindirik formda bir çemberin kalça hattına takılmasıyla farklı bir görünüm alan iç eteklere
“farthingale” adı verilmiştir (Görsel 2.1a.). 18. yüzyılda iç eteklerin görünümü ön ve arkanın yassı bir forma dönüşmesi ile “pannier” olarak isimlendirilmiştir (Görsel 2.1b.). 19. yüzyılda iç eteğin kabarıklığı artarak çemberli iç etek çeşidi “krinolin (crinoline)” olarak adlandırılmıştır (Kolektif, 1986, s. 175, 203) (Görsel 2.1c.). 19.
yüzyılın sonlarına doğru eteğin yanlara doğru daralarak kabarıklığın arka kısımda yoğunlaşması ile ortaya çıkan yeni görünümlü iç eteklere “bustle” adı verilmiştir (Çalışkan, 2012, s. 46) (Görsel 2.1d.).
a. b. c. d.
Görsel 2.1. İç etek örnekleri (a) 15. yüzyıl farthingale, (b) 18. yüzyıl pannier, (c) 19. yüzyıl krinolin (crinoline), (d) 19. yüzyıl bustle (Tortora ve Marcketti, 2015, s. 224, 285, 365, 394)
Günümüzde iç etek (jüpon), elbise ve eteklerin altına giyilen lastik veya kemerle bele tutturulan farklı formlarda ve kumaşlarla üretilen kadın iç giyim çeşididir (Görsel 2.2.).
İç etekler (jüponlar), ince kıyafetlerin altında astar görevi görerek iç göstermemek, vücut hatlarının görünmesini engellemek, bazı dış giyimlerin dolgun ve kabarık görünmesini sağlamak veya eteklerin altından görünerek süsleme amacıyla kullanılmaktadır (Aydın, 2014, s. 43). Gelinlik ve fantezi giysilerde kullanılan iç eteklere sünger, köpük, tel, balen, fırfır, volan vb. malzemeler ilave edilerek farklı dikim özellikleri uygulanmaktadır (Çalışkan, 2012, s. 58).
Görsel 2.2. Günümüzde kullanılan iç etek (jüpon) örneği (Çalışkan, 2012, s. 58)
b. Külot: 19. yüzyılda moda olmaya başlayan külotlar, bacakları boru biçiminde sarmış ve bel hattında iplerle arkadan bağlanan bir şekilde üretilmiştir (Willett ve Cunnington, 1992, s. 52, 112) (Görsel 2.3a.). Günümüzde model özelliğine göre beli lastikli ya da lastiksiz, paçaları değişik uzunlukta ve farklı kumaşlardan üretilen iç giyim çeşididir (Gökkaya, 2008, s. 34) (Görsel 2.3b.).
a. b.
Görsel 2.3. Külot örnekleri (a) 19. yüzyılda külot (Willett ve Cunnington, 1992, s. 167), (b) günümüzde külot (Çalışkan, 2012, s. 71)
c. Jartiyer kemeri: Çorabı bacakta sabit tutmaya yarayan, belden ya da kalçadan bağlanarak çoraba iliştirilecek uzantıları olan kemerli askılardır (Ayral, 2006, s. 126).
19. yüzyılda kullanımı popüler hale gelerek korseyle birlikte kullanılan ve esnek kumaşlardan yapılan bir iç giyim çeşididir (Görsel 2.4a.). Naylon çorabın icadı ile kullanımı yaygınlaşan iç giyim çeşidi, külotlu çorabın ortaya çıkması ile kullanımı azalmış ve çoğunlukla estetik amaçlı kullanılmaya devam etmiştir (Çalışkan, 2012, s.
31, 55) (Görsel 2.4b.).
a. b.
Görsel 2.4. Jartiyer kemeri örnekleri (a) 19. yüzyılda jartiyer kemeri, (b) günümüzde jartiyer kemeri (Çalışkan, 2012, s. 31, 55)
d. Çorap: Pamuk, yün ya da naylondan üretilen ve ayağa giyilen giysidir. 19. yüzyılda kadınlar tarafından etek boylarının kısalmaya başlamasıyla kullanılan naylon çoraplar görünür hale gelmiş ve kadın giyiminin bir parçası olmuştur. Kadınlar için statü sembolü olan naylon çoraplar giyildiğinde, belli olması için arkaları kömür ya da kalemle çizilmiştir (Görsel 2.5a.). Teknolojinin gelişimi ile birlikte külotlu çorabın üretilmesi, korse ve jartiyer kullanımının azalmasına yol açmıştır. 1970’lerden itibaren külotlu çorap kadınlar tarafından yaygın olarak kullanılan bir iç giyim çeşidi olmuştur (Çalışkan, 2012, s. 30, 61) (Görsel 2.5b.).
a. b.
e. Korse: Günümüzde külot korse ve tayt korse olarak daha çok kullanılan, karın kısmını destekleyen, kalçaya ve bele form veren, genel olarak destekleyici ve biçimlendirici bir etkiye sahip kadın iç giyim çeşididir. Korseler, estetik problemlerden ve sağlık sorunlarından kaynaklı olarak da kullanılmaktadır. Külot korse karın bölgesini desteklerken (Görsel 2.6a.); tayt korse karın bölgesinin dışında üst bacak bölgesini de biçimlendirmektedir (Görsel 2.6b.). Bu korselerin dışında kalçaları büyütme ve kaldırma özelliğine sahip korseler de kullanılmaktadır (Çalışkan, 2012, s.
55, 57).
a. b.
Görsel 2.6. Korse örnekleri (a) külot korse, (b) tayt korse (Çalışkan, 2012, s. 56, 57)
Üst bedene giyilen iç giyimler
a. Atlet: İnce pamuklu ya da ince yünlü kumaştan yapılan kolsuz veya askılı bir şekilde omuzdan birleştirmeli ve farklı yaka kesimlerine sahip kadın iç giyimidir (Görsel 2.7.).
Genellikle yan dikişleri olmadan üretilen atletlerin kol ve yaka çevrelerinde süslemeler uygulanmaktadır (Yakartepe ve Yakartepe, 1995, s. 865).
b. Fanila: Yazın teri emme ve kışın vücut ısısını koruma amacıyla giyilen, ince pamuklu ya da yünlü kumaştan yapılan kısa veya uzun kollu farklı yaka kesimlerine sahip kadın iç giyimidir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995, s. 865) (Görsel 2.8.).
Görsel 2.8. Fanila örneği (Çalışkan, 2012, s. 54)
c. Sütyen:Sütyen, “göğüsleri dik tutup dolgun göstermek için kullanılan, saten, dantel vb. kumaşlardan yapılan kadın iç çamaşırı” olarak tanımlanmıştır (URL-1). Bayanların göğüslerini desteklemek, dik tutmak ve estetik görünüm kazandırmak amacıyla kullanılan, arka ya da ön ortada kopça, toka gibi kapama malzemeleri ile tutturulan, modellerine göre askılara sahip olan, elastik şeritlerle sabitleştirilen göğsü kaplayan kaplardan meydana gelen kadın iç giyim çeşididir (Aydın, 2014, s. 41) (Görsel 2.9a.
ve 2.9b.).
a. b.
Görsel 2.9. Sütyen örnekleri (a) Londra Bilim Müzesi’nde sergilenen tarihte bilinen ilk sütyen (Nursoy, 2016, s. 8), (b) günümüzde sütyen (Çalışkan, 2012, s. 81)
d. İç elbise: “Chemise” veya “smock” olarak adı geçen iç elbiseler, 17. yüzyıldan itibaren dış elbiselerin yaka açıklığı ve kollarından görünerek tarz oluşturmuş, bir dönem korse giyilmesini gereksiz hale getirmiş, sade bir görünüme sahip olmasına rağmen elbiselerden görünen kısımları dantelli fırfırlarla süslenmiş ve 19. yüzyılda
kombinezonun ortaya çıkması ile kullanımı azalan bir iç giyim çeşidi olarak kadınlar tarafından giyilmiştir (Willett ve Cunnington, 1992, s. 63, 225) (Görsel 2.10.).
Görsel 2.10. 17. yüzyıla ait iç elbise örneği (Willett ve Cunnington, 1992, s. 63)
e. Kombinezon: Kullanım amacı iç eteğe (jüpona) benzeyen ancak üst bedeni de kaplayan, dış giyimlerin altına giyilerek astar görevi gören ve vücut ısısını da koruyan bir iç giyim çeşididir (Gökkaya, 2008, s. 32) (Görsel 2.11.).
Görsel 2.11. Kombinezon örneği (Çalışkan, 2012, s. 59)
f. Korse: Ambrose ve Harris’e (2012, s. 165) göre korse “bedeni arzu edilen şekle dönüştürmek için gövde çevresini saran, balenle sertleştirilmiş bağcıklı bir iç giyim çeşidi” olarak tanımlanmıştır. Kadın gövdesini bütünüyle kaplayan, bedenin fiziksel görünümünü modanın da etkisiyle istenilen şekle dönüştüren, fazlalıkları azaltırken kıvrımları vurgulayan, kadının doğal formunu biçilendirirken aynı zamanda sosyal konumunu da nitelendiren bir iç giyim çeşidi olarak kullanılmıştır (Louder, 2010, s.
17, 27) (Görsel 2.12a. ve 2.12b.).
a. b.
Görsel 2.12. Korse örnekleri (a) 19. yüzyılda korse (Louder, 2010, s. 26), (b) günümüzde korse (Çalışkan, 2012, s. 56)
g. Sabahlık: 16. ve 17. yüzyıllarda öğle yemeğinden sonra dinlenme sırasında giyilen, bol ve rahat kesimli ince kumaştan üretilen, varlıklı kesim tarafından tercih edilen bir iç giyim çeşidi olarak kullanılmıştır. 18. yüzyılda Fransa’da tanıtılması ile birlikte herkes tarafından iç giyimle beraber kullanılmaya başlanmıştır (Görsel 2.13a. ve 2.13b.).
a. b.
Görsel 2.13. Sabahlık örnekleri (a) 18. yüzyılda sabahlık, (b) günümüzde sabahlık (Çalışkan, 2012, s.
50, 92)
h. Pijama: 18. ve 19. yüzyıllarda Güney Asya’da Müslümanlar ve Hindistanlılar tarafından yaygın olarak kullanılmış (Görsel 2.14a.); batıda kullanılmaya başlandıktan sonra üst ve alt parçadan oluşarak yatak giysisi haline dönüşen bir iç giyim çeşidi olmuştur (Görsel 2.14b.).
a. b.
Görsel 2.14. Pijama örnekleri (a) 19. yüzyılda pijama, (b) günümüzde pijama (Çalışkan, 2012, s. 52, 90)
ı. Gecelik: 19. yüzyıl sonrasında hijyenin ön plana çıkmasıyla gündüz ve gece giyilen giysi birbirinden ayrı tutularak gecelik kullanılmaya başlanmıştır. Yatakta uyurken giyilmek için üretilen iç giyim çeşididir (Çalışkan, 2012, s. 50, 52, 88).
2.1.2. İç giyimlerin tarihi
15. ve 16. yüzyıl kadın iç giyimleri
15. yüzyıl öncesinde kıyafetlerde oluşan yeniliklerin kadınlar için farklı siluetler ortaya çıkarması ile tarz farklılığı doğmuştur. Giysinin vücudu hangi ölçüde sardığı, değiştirdiği ve gizlediği her tarza göre farklılık göstermiştir. Bu döneme ait giysiler biçimsel olarak eldivenin parmaklara oturduğu gibi vücudu gözler önüne sermiştir.
Destekleyici nitelikte ilave parçaların giysiye eklenmesi ya da çıkarılması ile oluşturulan farklı tarzdaki siluetler, kültürel değerlere sahip özellikleri de içinde barındırmış (Bruna, 2015, s. 31); farklı kültürlerden alınan detaylar giysilere yansımıştır.
Rönesans’ın etkisiyle bilim ve sanat alanında görülen yenilikler giysilerin görünümlerini de değiştirmiştir (Dereboy, 2004, s. 64). Bu dönemde yeni bir giyim çeşidi oluşturmak yerine, mevcut giysinin dış görünümünü değiştirerek biçimlendiren tarzlar ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Vücudun formunu değiştirme özelliğine sahip olmayan bir giysi, bez parçası olarak nitelendirilmiş; Roma togaları, Hint sarileri,
rağmen sarma, katlama ve bağlama yoluyla giysinin dış görünümü oluşturulmuştur.
Kadınların “bliaud” olarak adlandırılan uzun ve geniş bir görünüme sahip cübbeyi, göğüsleri destekleyecek ve kaldıracak özellikte kuşaklarla bağlamaları ve göğüslerini memeliğe benzeyen bant şeklinde bez parçalarıyla sarmaları; giysileri kullanarak vücudu biçimlendirmeyi amaçladıklarını ortaya koymuştur (Libron ve Clouzot, 1933, s. 1, 7).
Bedeni sıkıca saran ve bedenin formunu değiştiren giysiler, halk tarafından uzunca bir süre kabul görmeyerek birtakım eleştirilere maruz kalmıştır. Dönemin inancına göre sahip olunan düşünce ve değerler, gösterilen tepkilerin nedenini oluşturmuştur.
Tanrı’nın eseri olarak görülen bedenin giysiler aracılığıyla değiştirilmesi, Tanrı’nın sınırlarına müdahale etmek olarak görülmüş ve bu şekilde bedene zarar verildiğine inanılmıştır. Bedenin doğal yapısını değiştirecek şekilde giysiler giyen kadınlar, çoğu kez eleştirilmişlerdir (Bruna, 2015, s. 33, 34).
15. yüzyılın ilk yarısında kadının beden şeklini giysiler aracılığıyla değiştirmesi halk arasında kabul görmüş (Ceranoğlu, 2010, s. 14) ve beden şeklini almaya başlayan kadın giysileri beraberinde iç giyimi de gündeme getirmiştir (Ayral, 2006, s. 21). İç giyim olarak kullanılan iç eteklerle yuvarlak kalça formları oluşturulmuş; korselerle bel ve göğüsler sıkıştırılarak kadın dış görünümünün ilk örnekleri ortaya çıkmıştır. Bu dönemden itibaren yüzyıllar boyunca giysilerin altında korse ve çemberli iç eteklerde balina kemikleri, pirinçten teller ya da sert kumaşla güçlendirilmiş malzemeler kullanılmaya başlanmıştır (Bruna, 2015, s. 33). Döneme ait korse, 19. yüzyılda kullanılan korseden daha yumuşak ve hareketleri kısıtlayıcılığı daha az olan bir özellikte olmuştur. Korsenin ön tarafında bulunan bağcıklarla, bele sıkıca oturması ve gövdeyi sertleştirmesi sağlanmış olsa da; silueti dik tutacak ve form oluşturacak nitelikte görülmemiştir (Ceranoğlu, 2010, s. 14).
Orta Çağ’da doğal görünümde olan kadın bedeni, 15. yüzyıldan itibaren giysilerin altında görünmeyen çeşitli iç giyim formları ile yavaş yavaş şekil değiştirmeye başlamıştır. Avrupa’da kadın dış görünümünde bedenin üst kısmı uzamışken; alt kısım genişlemiş ve baş bölgesinin de çeşitli aksesuarlarla vurgulanmasıyla vücut dimdik hale gelmiştir. 15. yüzyılda kadın alt bedenini şekillendirmek amacıyla sert ve kıvrımlı
kumaşlardan yapılan iç etek çeşidi olan farthingale, genel olarak silueti değiştirirken;
bedeni ortaya çıkarmaktan daha çok cinsel uzuvları gizleme amacına da hizmet etmiştir (Bruna, 2015, s. 57). Ayrıca bu dönemde bedenin hareketlerini kısıtlayıcı bir unsur haline gelen tahta korselerin kullanılmasıyla, dişiliğin daha da gizlenmesi amacı güdülmüştür (Ceranoğlu, 2010, s. 14).
“Farthingale”, ilk kez 1468’de Portekiz Kraliçesi Joan’ın zina sonucu oluşan gebeliğini gizlemeye çalıştığı dönemde ortaya çıkmış; kadın dış görünümünü daha dolgun ve yuvarlak hatlı hale getirerek büyük bir yenilik sunmuştur. İspanya’da
“verdugo” olarak adlandırılan farthingale (Görsel 2.15.), ilk şekliyle bir iç giyim çeşidi olarak kullanılmamıştır (Boucher, 1996, s. 205). 15. yüzyılın sonlarına doğru yapılan değişiklik ile dış etekte görünen çemberler, iç eteğin üzerine yerleştirilmiştir. Çember halkalarının eteğin iç kısmına yerleştirilmesiyle, dış etek üzerinden çemberlerin görünmesi engellenmiş ve etek formu belirli bir yumuşaklık kazanmıştır. İspanyol tarzı olarak anılan bu farthingale’lerin, iç eteğe koni şeklinde bir biçim verdiği döneme ait tablolarda görülmektedir (Arnold, 1985, s. 8, 11) (Görsel 2.16.). Avrupa’da kullanımı yaygınlaşarak çevresi zamanla genişleyen farthingale, 1563 yılında Fransa’da IX. Charles tarafından çıkartılan yasayla, çevresi maksimum 1.80 cm olacak şekilde sınırlandırılmıştır (Norris, 1997, s. 604).
Görsel 2.15. 15. yüzyıla ait ilk farthingale örneği (Bruna, 2015, s. 30)
Görsel 2.16. 15. yüzyıla ait İspanyol tarzı farthingale ile kullanılan giysi örneği (Bruna, 2015, s. 58)
16. yüzyılın ortalarına gelindiğinde İspanyol tarzı farthingale, eteğin kalça kısmına yerleştirilen ruloya benzer bir dolgu malzemesi ile birlikte kullanılmıştır. Avrupa’da
“bum roll” ya da “hip roll” olarak adlandırılan rulo şeklindeki ilk farthingale’e göre kalçaları daha geniş göstermiştir (Norris, 1997, s. 604) (Görsel 2.17.). Vücudun alt kısmını genişleten bu iki iç giyim çeşidinin birlikte giyildiği 16. yüzyıla ait tabloda, Avusturya Arşidüşesi Isabella Clara Eugenia İspanyol tarzı bir farthingale giyerken;
sağ yanındaki I. Elizabeth ise, “bum roll farthingale” giydiği görülmüştür (Boucher, 1996, s. 205) (Görsel 2.18.).
Görsel 2.17. Kalçaya takılan bum roll örneği (Bruna, 2015, s. 26, 27)
Görsel 2.18. 16. yüzyıla ait İspanyol tarzı farthingale ve bum roll farthingale’in bir arada kullanılması (Bruna, 2015, s. 58)
Farthingale, tekrar değişikliğe uğrayarak “drum/barrel/Wheel farthingale” ile gelişiminin doruk noktasına ulaşmıştır. I. Elizabeth tarafından 12 Nisan 1578’de bir düğün töreninde ilk defa giyildiği görülen drum farthingale (Norris, 1997, s. 604), koni şeklindeki İspanyol tarzı farthingale ile aynı forma sahip değildir. İspanyol tarzı farthingale çemberli bir iç etek iken; drum farthingale rulo yastığın üzerinde silindirik bir çemberle birlikte kullanılmıştır (Görsel 2.19.). Fransa Kraliçesi Marie de Medici’nin 1609-10 yılları arasında elbisenin altına giydiği drum farthingale dönemin en iyi örneği olmuştur (Bruna, 2015, s. 59) (Görsel 2.20.).
Görsel 2.19. 16. yüzyıla ait drum/barrel/wheel farthingale örneği (URL-2)
Görsel 2.20. 16. yüzyılda Fransa Kraliçesi Marie de Medici’nin giydiği drum farthingale ile kullanılan giysi örneği(Bruna, 2015, s. 62)
16. yüzyılın sonlarına doğru kadın vücudunun biçimlendirilmesi yeni giyim tarzları ile devam etmiştir. 1580’de ortaya çıkan korselerin ön orta kanal dikişlerine karnı düzleştirmek ve gövdeyi sert göstermek için, tahtadan ya da metalden yapılan “busk”
adı verilen bir çubuk yerleştirilmiştir. 16. yüzyıl boyunca korseler de, farthingale gibi önemli değişimler göstererek kadın bedenlerinin daha biçimli görünmesini sağlamıştır.
Kadınların üst vücut formlarını dik tutmaya zorlayan korseler, sert malzemeler kullanılarak üretilmiştir. Bu dönemde giyilen iç giyimlerin, birçok parçadan oluşması, her giyinmede kadınları uzunca bir süre uğraştırmıştır. Parçaların birbirinden bağımsız olması, isteğe göre farklı korse modelleriyle iç eteklerin giyilebilirliğini sağlamıştır (Bruna, 2015, s. 61).
Münih’te Bayerisches Ulusal Müzesi’nde sergilenmekte olan 16. yüzyıla ait ilk korse örneği, mezar kazılarından günümüze ulaşmıştır. Almanya’daki müzede sergilenen bu korsenin, 1598’de 22 yaşında vefat eden Palatine Prensesi Dorethea Sabina’ya ait olduğu bilinmekteydi (Görsel 2.21.). Korsenin üzerinde yapılan ölçümlerde bel çevresinin 50,8 cm ve göğüs çevresinin 71 cm olduğu tespit edilmiştir. Bu ölçüler, prensesin vücudunun fizyolojik gelişimi boyunca korse tarafından kısıtlandığını göstermiştir. Korseye ait iç astar ve balina kemikleri çürümesine rağmen; busk’ın ve balina kemiklerinin yerleştirilmesi için yapılan dikiş yerlerinin izleri kaybolmamıştır.
Görsel 2.21. 1598’de Palatine Prensesi Dorethea Sabina’nın giydiği korse (URL-3)
16. yüzyılda arkadan bağlanan balina kemikleriyle sertleştirilen korse ve farthingale stili iç etek giymek, küçük yaşlardan itibaren zorunlu tutulmuştur. O döneme ait bir tabloda, İspanya Kralı II. Philip’in on yaşındaki kızlarının farthingale ve korseyi birlikte giydikleri görülmektedir (Bruna, 2015, s. 61) (Görsel 2.22.).
Görsel 2.22. İspanya Kralı II. Philip’in kızlarının farthingale ve korseyi birlikte kullandıkları giysi örnekleri (Bruna, 2015, s. 59)
1590’larda Fransız korsesi olarak bilinen balina kemikli korse ilk kez kullanılmıştır.
Westminster Manastırı’nda sergilenen Kraliçe I. Elizabeth’in giydiği ve günümüze kadar ulaşan balina kemikli korsenin, drum farthingale ile birlikte kullanıldığı görülmüştür (Mikhaila ve Davies, 2006, s. 22) (Görsel 2.23.).
Görsel 2.23. Kraliçe I. Elizabeth’in giydiği Westminster Manastırı’nda sergilenen balina kemikli korse örneği (Bruna, 2015, s. 60)
16. yüzyıl boyunca kadın bedenleri korse ile şekillendirilerek desteklenmiş, giysi ön açıklığında bulunan bağcıkların sıkıca bağlanması ile tüm karın düzleştirilmiş ve açıklığın her iki tarafında kullanılan busk’lar sayesinde dik duruş sağlanmıştır.
Kadınların, 17. ve 18. yüzyıllarda farklı form ve amaca hizmet eden balina kemikli korse ve iç etekleri kullanmaya devam etmeleriyle giysi siluetini yapılandırma talepleri daha da artmıştır (Bruna, 2015, s. 63).
17. ve 18. yüzyıl kadın iç giyimleri
Yüzyıllar boyunca giyilen giysiler, kadını çekici yapmanın dışında; toplum içindeki statü durumunu da göstererek modaya uygun bir siluet oluşturmasını ve tanınmasını sağlamıştır (Bruna, 2015, s. 109). Genel anlamda kadınlar, bedenlerini şekillendirmek için giysilerine uyacak bir araç olarak gördükleri korseleri, her dönem farklı amaçlarla kullanmışlardır. Orta Çağ kadınları tarafından vücut kıvrımlarını düzleştirmek ve örtmek için kullanılan, 16. ve 18. yüzyıllarda gövdenin şeklini konik forma dönüştürerek beli incelten korseler; 19. yüzyılda kalça ve göğüsleri vurgulayan bir iç giyime bürünmüştür (Louder, 2010, s. 17, 27).
Korse kelimesi ilk kez 16. yüzyılda İngiltere’de I. Elizabeth tarafından giyildikten sonra kullanılmaya başlanmıştır. Korselerin yapımında sertleştirme amacıyla ahşap, boynuz, fildişi, metal ya da balina kemiği kullanılmıştır (Çalışkan, 2012, s. 36). Süreç içerisinde korsenin işlevi ile birlikte, şekli de değişikliğe uğramıştır. Korselerin modellerinde yüksek kesimli göğüsleri bastıracak bir formdan, göğüsleri açıkta
bırakarak alttan itecek biçime ve sonrasında göğüsleri taşıyacak kısımların oluşturulmasına kadar (Ayral, 2006, s. 23) birçok değişim ve çeşitlilik, kullanılan malzeme ile birlikte görülmüştür (Çalışkan, 2012, s. 35).
17. yüzyılda gelişmiş halleriyle birer sanat eserine dönüşen korseler (Dereboy, 2004, s. 85), günlük yaşamın birer parçası haline gelerek bedeni iyice saran ve kalçaya kadar uzayan bir görünüm kazanmıştır. Kadınlar, keten ve ipekten yapılan iç etek altına paçalı külotlar giymişlerdir (Zengingönül ve İçbilen, 1994, s. 39).
18. yüzyılda da balina kemikli korseyle bedenin sıkıştırılması ve geniş iç etek giyilmesi moda olarak görülmüş; dış giyimin siluetini oluşturmada iç giyimlerin gerekli olduğuna inanılmıştır (Bruna, 2015, s. 109). Ancak 1715 ve 1774 yılları arasında ortaya çıkan özgürlüğün yaşam tarzı haline geldiği Rokoko döneminde ise, kadınlar bedenlerinin hareket özgürlüğünü kısıtlayan giysilerden uzaklaşmak istemişlerdir (Dereboy, 2004, s. 85). Bu dönem sonlarında kemikten yapılan korselerin sertlikleri azaltılmış; bedenin sıkıştırılması amacıyla elbisenin ön bedeninde görünen ve farklı modellerin kullanımını mümkün kılan, süslü karın koruyucuları (stomacher) kullanılmaya başlanmıştır (Zengingönül ve İçbilen, 1994, s. 39).
Kadınların vücutları üzerinde birçok değişikliğe sebep olan ve özgürlüklerini kısıtlayan balina kemikli korselerin oluşturduğu olumsuz etkiler üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Araştırmalarda vücut kan dolaşımının, solunum ve sindirim sisteminin rahat çalışmasının engellenmesinden kaynaklanan sağlık riskleri ortaya konmuştur (Bruna, 2015, s. 90, 91). Korsenin sağlığa zararlı etkilerine rağmen; birçok kadın korse kullanmaya devam etmiştir. Kadınlar arasında korse kullanmamak zevksizlik olarak nitelendirilmiş ve kendisini fiziksel olarak kısıtlamayan kadının ahlaki kısıtlamada da yetersiz olduğu düşünülmüştür (Gürcüm ve Arslan, 2016, s.
1333). Bu nedenle kırsal kesimde fiziksel emek içeren bir yaşam süren kadınlar tarafından da balina kemikli korse kullanılmıştır. Ancak süreç içerisinde yapılan araştırmalar, gövdeyi daraltan korsenin hareket gerektiren bir yaşam için zorlayıcı olduğunu; varlıklı sınıfların kadınları tarafından daha çok tercih edilen bir iç giyim çeşidi olarak kullanılmaya devam edildiğini göstermiştir (Crane, 2003, s. 47).
Kadınların farklı dönemlerde kullanımlarına ve fiziksel durumlarına göre alternatif korse modelleri oluşturulmuştur. Paris’teki Galliera Müzesi’nde sergilenen hamilelik döneminde giyilen korselerin yanlarında kullanılan ilave bağcıklarla, karnın genişlemesine uygun olarak korsenin gevşetilmesi sağlanmıştır (Görsel 2.24.).
Emzirme döneminde giyilen korselerde de, göğüslere erişimi kolaylaştırmak amacıyla oluşturulan kapaklarla göğüs üzerinde açıklık meydana getirilmiştir.
Görsel 2.24. 1750-80’li yıllara ait hamilelikte kullanılan korse örneği (Bruna, 2015, s. 112)
18. yüzyılın sonlarına doğru mevcut korselerde değişimler görülmüştür. Birçok parçanın birleştirilmesiyle oluşan korsenin üretim şeklini kolaylaştırmak amacıyla parça sayısı, omuz bantları ile birlikte on parçadan altı parçaya indirilmiştir.
Korselerdeki balina kemikleri, beden formunun kıvrımlı görünümünü sağlaması amacıyla şekillendirilerek belirlenen kısımlara monte edilmiştir. Göğse daha fazla dolgunluk sağlamak için, korsenin ön tarafına genellikle metalden yapılan iki kavisli parça yatay olarak yerleştirilmiştir. Bu parçalara ilave olarak göğüs altına dikilen vatkalar, göğüsleri yukarı doğru iterek sıkıştırmış ve düşük kesimli yaka formlarında göğüslerin vurgulanmasını sağlamıştır. Bazı balina kemikli korselerde, göğüs hizasında ön astarın içine dikilen ceplerin doldurulmasıyla göğüsleri yukarı kaldırmak amaçlanmıştır (Bruna, 2015, s. 113) (Görsel 2.25.).
Görsel 2.25. 1770-80’li yıllara ait balina kemikli korse örneği (Bruna, 2015, s. 80)
Kadın üst bedenini şekillendiren iç giyimlerde görülen gelişmelerle birlikte, alt bedende kullanılan iç giyimler de çeşitlenmeye devam etmiştir. 18. yüzyılın ilk yarısında arkası ve önü düz, kalça bölgesi iki yana doğru artarak genişleyen bir siluet ön plana çıkmaya başlamıştır. Aristokrat giyime yeni bir standart getiren ve Fransız tarzı elbisenin altına giyilen iç etek çeşidi “pannier” olarak adlandırılmıştır (Fogg, 2014, s. 99). Pannier’lar da balina kemikli korseler gibi fiziksel emek gerektiren kırsal alanda çalışan kadınlar tarafından tercih edilmeyen iç giyim çeşitlerinden olmuştur.
Genellikle burjuva kadını tarafından giyilen pannier’lar, farklı meslek gruplarına ve gün içinde giyilen ortamlara göre şekil ve hacim değişikliğine uğramıştır. Kalçayı dolgun ve beli ince göstermek için yanlara çemberler; kalçaların düzgün görünümü için ön ve arka kısımlara yastıklar eklenerek pannier’ların form çeşitliliği arttırılmıştır (Yarwood, 1975, s. 187, 192). Fransa kontesleri tarafından giyilen, kalçaların yukarısında kalarak yuvarlak ya da yassı formlara sahip iç giyim çeşidi “küçük pannier” olarak adlandırılmıştır (Görsel 2.26a.). Törenlerde giyilen “büyük pannier”
ise, daha dolgun bir etek formuna sahip ve yaklaşık 25 metre kumaş kullanılarak oluşturulmuştur (Görsel 2.26b.). Büyük pannier’ların genişlikleri destekledikleri dış eteğin modeline göre değişikliğe uğramış; uzun elbiselerin ortaya çıkmasıyla birlikte şekli kademeli olarak değiştirilmiştir. Boyu kısalarak kalça hattında genişliği artan ve ikiye bölünerek yana ayrılan balina kemiklerinden yapılan formlar, şeklinden dolayı
“pocket pannier” olarak tanımlanmıştır (Bruna, 2015, s. 118) (Görsel 2.26c.).
