istanbul Üniv. Vet Fak. Dcrg.
30 f i ) . 11-20. 2004
J. Fac. Vet. Med. İstanbul Univ.
30(1), 11-20, 2004
K Ö P E K L E R İ N D İ R S E K E K L E M L E R İ L A T E R A L İ N D E K A R Ş I L A Ş I L A N S U S A M K E M İ K L E R İ
Kemal A L T U N A T M A Z " Aytaç Sedat K A V A L * Ahmet G Ü L Ç U B U K " * Serhat Ö Z S O Y *
The sesamoid bones encountered at l a t e r a l of the elbow j o i n t i n the dog
Summary: The small bones encountered at lateral of the elbow joint in one Great Dane and two Kangal (Anatolian shepherd dog), brought to clinic with compiaint of lameness, were evaluated whether they are normal anatomical formation or a lesion relating to elbow joint. After macroscopic and microscopic investigation of the opeiatively removed bones, it is determined that: these bones have normal bone structure and the lameness arise from a different cause of orthopaedic problem, which is produce arthrosis in the elbow joint
Key Words: Sesamoid Bone, Elbow Joint. Dog.
Özet: Kliniğimize topallık şikayeti ile getirilen bir Great Dane ve kardeş iki Kangal ırkı köpeğin dirsek eklemleri latcralinde karşılaşılan küçük kemiklerin, normal anatomik bir oluşum mu yoksa ekleme ilişkin ortopedik bir lezyon mu olduğu değerlendirildi. Operatif olarak uzaklaştırılan kemiklerin makroskopik ve mikroskopik incelemelerinde: bunların normal kemik yapısında oldukları ve görülen topallığın dirsek ekleminde artrozise neden olan başka ortopedik sorunlardan kaynaklandığı belirlendi.
Anahtar Kelimeler: Susam Kemiği. Dirsek Eklemi, Köpek.
G i r i ş
K ö p e k l e r d e dirsek eklemine ilişkin ve klinik olarak topallıkla seyreden çeşitli ortopedik lezyonlar gelişebilmektedir. Bunların b a ş ı n d a ; ayrık ankoneal çıkıntı, medial processus coronoideus'ta kırıntı, epifiz ayrılmaları ve humerus k o n d i l u s ' l a r ı n d a
İstanbul Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Cerrahi Anabilitn Dalı, 34320, Avcılar-İSTAN BUL
" İstanbul Üniversitesi,Veteriner Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, 34320. Avcılar-İSTANBUL
12 K. ALTUNATMAZ - A. S. K A V A L - A. GÜLÇUBUK - S. ÖZSOY
osteochondrosis dissecans ( O C D ) gelmektedir. Bu hastalıkların s a ğ a l t ı m ı n d a g e ç kalınırsa eklemde değişen derecelerde artrozis şekillenir ( 1 , 3, 6 ) .
Bu lezyonların yanı sıra radius başının lateral inde yer alan, bazı araştırıcılar (6) tarafından sesamoidal fragment, bazılarınca (4, 7, 8) da normal anatomik bir yapı olarak kabul edilen kemiksi oluşumlar da b u l u n m a k t a d ı r (Şekil 1). K i m i literatürler (5, 7), bu kemiksel yapının, topallık ya da artrozis'e neden olmadığını bildirirken.
Grondalen (2) bunların Afgan tazılarında topallığa yol açtığını vurgulamıştır. Bunlar genellikle osteoartritli eklemlerin radyografisinde tesadüfen ortaya ç ı k m a k t a d ı r (5).
Yapılan bir araştırmayla (8) bu kemiklerin kedilerde de aynı b ö l g e d e bulunduğu gözlenmiştir.
Şekil 1. Sol dirsek eklemi ve susam kemiğinin cnınial'den görünümü (llermanson ve Evans'dan).
Figure 1. Cıanial view of left elbow joinl and scsamoid bone (From Hermán.s on and Evans).
M a t e r y a l v e M e t o t
Çalışmanın materyalini; İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi A n a b i l i m Dalı Kliniğine getirilen, 1 Great Dane, 2 Kangal olmak üzere toplam 3 k ö p e k oluşturdu. Hastaların anamnezleri alınıp rutin ortopedik muayeneleri t a m a m l a n d ı k t a n sonra, her i k i dirsek eleminin anterio-posterior ve medio-lateral pozisyonlarda radyografileri çekildi. Kangal ırkı köpeklerin, adı g e ç e n eklemlen bilgisayarlı tomografi ( B T ) ve artroskopik muayene ile de incelenerek şüphelenilen bölgenin daha ayrıntılı bir değerlendirilmesi yapıldı (Şekil 2).
Köpeklerin Dirsek Eklemleri Lateralinde Karşılaşılan Susam Kemikleri 13
Şekil 2. Dişi kangal köpeğinin her iki dirsek ekleminin Bilgisayarlı Tomografi'Sİ (BT) ve radius başı lateralindeki susam kemiklerinin görünümü (Beyaz oklar).
Figure 2. Computed tomogram (CT) through the both elbow joint in a female Kangal (Anatolian shepherd dog) and view of bilateral sesamoid bones at the lateral head of the radias (White arrows).
Erkek olan Kangal köpeğin her iki dirsek ekleminin lateralindeki bu oluşumlar, operatif olarak uzaklaştırıldı. Operasyona hazırlık ve anestezi için hastaya atropin sülfat (0.04 mg/kg. s.c.) ve xylazine hydrochloride (2 mg/kg. i.m.) premedikasyonu uygulandı. Bölgenin tıraş ve dezenfeksiyonu t a m a m l a n d ı k t a n sonra ketamin lıydrochlorür (5 mg/kg. i.v.) ile indüksiyon sağlandı. Entübe edilen hastanın anestezisi, isofuloranla devam ettirildi. Hasta operasyon y a p ı l a c a k bacağı üste gelecek şekilde masaya yatırıldı. Eklemin lateral y ü z ü n e 2-3 cm u z u n l u ğ u n d a bir deri ensizyonu yapıldı. Deri altı dokular disseke edilip, M.extensor digitalis communis ve lateralis kasları arasından lig.collatérale laterale'ye ulaşıldı. Bu ligament ekartör y a r d ı m ı ile kaudale doğru çekilerek, kemiksi oluşum bulundu. İnce bir diseksiyon makası ile kapsula ve collateral ligament'e yapışık yerlerinden ayırılıp dışarı alınan bu kemiğin, eklemle ilişkili olduğu g ö z l e n d i . Eklem lavajının ardından, kapsula 0 numara emilebilir sentetik dikiş materyali ( D e x o ns) ile d i k i l d i ve bölge rutin cerrahi kurallar İçerisinde kapatılarak operasyona son verildi. Uzaklaştırılan kemiksi oluşumlar histopatolojik y ö n d e n incelenmek üzere laboratuvara g ö n d e r i l d i .
ı
14 K. A L T L N A T M A Z - A. S. K A V A L - A. GÜLÇUBUK - S. ÖZSOY
Şekil 3. Dişi kangal köpeğinin sol dirsek ekleminin laterale 50" rotasyonlu ve normal A-P pozisyon ile alınan radyografisinde susam kemiğinin görünümü.
Figure 3. Radiographic view of the sesamoid bones with laterally 50" rotating and normal A-P position of elbow joint in female Kangal.
Köpeklerin Dirsek Eklemlen Lateralindc Karşılaşılan Susam Kemikleri 15
Şekil 4. Erkek Kangal köpeğin sol radius başı lateral"indeki susam kemiğinin, operasyonla uzaklaştırmadan önce ve sonraki radyografik görünümü.
Figure 4. Radiographic view of sesamoid bone at the lateral head of the radius, before and after surgery in male Kangal.
Her Lie köpeğin ileri d ö n e m k l i n i k ve radyolojik kontrolleri yapılarak topallık durumu ve eklemdeki değişiklikler izlendi.
B u l g u l a r
Kangal köpekleri ilk olarak, 23 haftalık iken ve bacaklarında deformasyon şikayeti ile kliniğe getirildiler. Y a p ı l a n klinik ve radyolojik incelemelerden sonra her iki köpeğin ulna distal b ü y ü m e plağında g e c i k m i ş endochondral ossifikasyon o l d u ğ u ve bunun bilateral carpal varus1 a ve radius curvus'a y o l açtığı belirlendi. İleride, gelişmesi olası bozuklukların (dirsek displazİsİ. karpal subluksasyon v.b.) ö n ü n e g e ç m e k için. her iki k ö p e ğ e bilateral ulna ostektomisi yapıldı. Kangal köpeklerinin bu işlemden 16 ay sonra yapılan kontrollerinde hafif aksamanın varlığı gözlendi. Rutin klinik ve radyolojik incelemeler sonrası; daha önce şekillenen ulna'daki g e c i k m i ş endochonra! ossİfıkasyona bağlı, bu köpeklerin dirsek eklemlerinde bir uyumsuzluk geliştiği ve bunun da eklemde artrozis'e neden olduğu belirlendi. Great Dane ırkı köpek, yaklaşık bir yıldan beri, sol ön ayağında hafif aksama ve son zamanlarda dirsek eklemi b ö l g e s i n d e ağrı varlığı y a k ı n m a s ı y l a kliniğe getirildi.
Lfj K. ALTUNATMAZ - A. S. K A V A L - A. GÜLÇUBÜK - S. ÖZSOY
Şekil 5. Great Dane ırkı köpeğin sol radius başı lateralindeki susam kemiğinin A-P radyografideki görünümü.
Figure 5. Radiographic view of sesamoid bone at the lateral head of die left radius in Great Dane.
Radyografide her üç köpeğin dirsek eklemlerinde; radius başı lateralinde iki taraflı kemiksi o l u ş u m u n varlığı g ö z e çarptı (Şekil 3-5). Bunlardan ayrı olarak: Great Dane ırkı köpeğin sol dirsek ekleminde ayrık ankoneal çıkıntı ve ileri derecede osteoartritis. kangal ırkı k ö p e k l e r d e de dirsek eklemindeki u y u m s u z l u ğ a bağlı bir osteoartritis durumu saptandı. Great Dane ırkı köpekteki ayrık olan proccesus anconeus uzaklaştırıldıktan sonra yapılan kontrollerde topallığın hafiflediği, ancak dirsek eklemindeki osteoartritisin varlığını sürdürdüğü g ö z l e n d i .
Her iki kangal köpeğinin dirsek eklemlerine ilişkin bilgisayarlı tomografi g ö r ü n t ü l e r i n d e , eklemdeki kemiksi oluşumların varlığı kesinleştirildi (Şekil 2). Bu köpeklerin dirsek eklemlerinde yapılan artroskopik incelemelerde belirgin bir dejenerasyon olduğu gözlendi. Ayrıca eklem sıvılarının m i k r o s k o p İ k incelenmesinde:
4 0 x ' l i k b ü y ü t m e d e , her alanda 2-3 tane dejeneratif ve normal g ö r ü n ü m d e sinovya epitel hücresi ile 4-5 tane lenfosit ve nadiren ııötrofil lökositlerin varlığı tespit edildi.
Bunların sonucunda dejeneratif değişikliklerin varlığı kesinlik k a z a n d ı .
Köpeklerin birinde kemiksi oluşumların operatif olarak uzaklaştırılmasına karşın dirsek eklemindeki ağrının gerilemediği g ö z l e n d i . Bu nedenle d i ğ e r i k i köpekteki o l u ş u m l a r uzaklaştırılmada
Köpeklerin Dirsek Eklemleri Lateralinde Karşılaşılan Susam Kemikleri 17
Şekil 6. Kollagen doku (1). hiyalin kıkırdak oluşumu (2). lamellar kemik oluşumu (3) ve kemik iliği oluşumunun (4) makroskopik görünümü (H.E.x200).
Figure 6. MacTOSCOpic view of collagen tissue (1). hyaline cartilage formation (2). lamellar bone marrow formation (3) and bone marrow formation (4) [H.E.x200].
Kangal köpeklerinin g e ç d ö n e m takiplerinde, dirsek eklemlerindeki u y u m s u z l u ğ a bağlı artrozisin ve hafif dereceli topallığın varlığını s ü r d ü r d ü ğ ü saptandı.
Bu çalışmayla ilişkin olarak, son b e ş yıl boyunca 237 köpeğin dirsek eklemi bölgesi için çekilen radyografiler tarandığında, sadece bu üç olguda susam kemiği ile karşılaşıldı.
H i s t o p a t o l o j i k bulgular: Makroskopik olarak sağdaki 4x3x2 mm ve soldaki 3x3x2 mm b ü y ü k l ü ğ ü n d e y u m u ş a k doku ile çevrili, sert y a p ı d a ve bıçakla kesilmeyen kemik dokusu saptandı. Kitleler dekalsifıkasyon için gerekli ön işlemlerden sonra, alkol ve ksilol serilerinden geçirilerek parafın bloklara g ö m ü l d ü ve rotary mikrotomuyla 5 um kalınlığında kesilip Hematoksilen-Eosin ve M a l l o r y nin Triple boyası ile b o y a n d ı .
Materyallerin mikroskopik incelenmesinde; en dışta olası eklem kapsulası ve ligament'den köken alan b a ğ dokunun kollagen demetleri gözlendi. B u kollagen demetlerin ç o ğ u n u n hiyalin benzeri g ö r ü n ü m d e o l d u ğ u ve giderek hiyalin kıkırdağa d ö n ü ş t ü ğ ü saptandı. Hiyalin kıkırdağın, merkeze doğru lamellar k e m i ğ e d ö n ü ş t ü ğ ü ve bu kemik doku arasında yer yer kemik iliğinin oluştuğu saptandı (Şekil 6-8).
18 K. A L T U N A T M A Z - A. S. K A V A L - A . G Ü L Ç L B I K - S . ÖZSOY
Şekil 7. Kollagcn doku (1), lamellar kemik (3) ve kemik ilişinin (4) makroskopik görünümü (H.E.xlOO).
Figure 7. Macroscopic view of collagen tissue ( I ) , lamellar bone (3) and bone marrow (4) [H.E.xlOOJ.
Şekil 8- Hiyalin kıksrdak (1) ve lamellar kemik oluşumunun (2) makroskopik görünümü (Mallory'nin Triple'si x200).
Figure 8. Macroscopic view of hyaline cartilage formation (1). lamellar bone formation (2) [Mallory's Triple x200].
Köpeklerin Dirsek Eklemleri Lateralinde Karşılaşılan Susam Kemikleri 19 T a r t ı ş m a
Dirsek eklemindeki bu kemiksel o l u ş u m l a r bir osteogenezis sonucu şekillenmiş olabilir. Vaananen ve Skutnabb (6), bunların travmatik kökenli olduklarını bildirirken, ç a l ı ş m a d a k i olgularda bu y ö n d e bir bulguya rastlanılmadı. Wood ve ark. (7), yaptıkları bir araştırma ile 50 k ö p e k k a d a v r a s ı n d a dirsek eklemine ilişkin 100 supinator kasından 3 1 ' i n i n insertion noktasında, bu kemiksi yapıların varlığını bildirmişlerdir. Ancak bir k ö p e k t e operatif olarak uzaklaştırılan kemiklerin supinator kasından çok, ligamentum collaterale'ye yapışık olması, dikkat çekici i d i .
Literatürlerde (3, 5) de belirtildiği gibi karşılaştığımız bu kemiksi oluşumlar, osteoartritik eklemlerin radyografisinde tesadüfen ortaya çıktı. Bunlar dirsek ekleminin Anterio-Posterior ( A P ) radyografisinde gözlenebilirse de Vaananen ve Skutnabb"m (6) belirttiği gibi laterale 50° rotasyon yaptırılarak çekilen radyografilerde, daha belirgin olarak g ö z e ç a r p m a k t a d ı r (Şekil 3). İki k a r d e ş k ö p e k t e eş zamanlı g ö z l e n m e s i , bunların anatomik bir yapı mı yoksa genetik bir anomali m i olduğu sorusunu akla getirmektedir.
Olguların 3"ünün de iri ırk k ö p e k l e r olması dikkati çeken diğer bir noktaydı.
Kangal köpeklerindeki susam kemiklerinin, daha ö n c e rapor edilenlerden (5, 6) farklı olarak gecikmiş endochondral ossifikasyon lezyonlan ile bir arada g ö z l e n m e s i ilginçti. Ossifikasyondaki gecikmeden dolayı bu i k i köpeğin antebrachiunrlannda deformite mevcuttu. Deformitenin dirsek ekleminde oluşturduğu u y u m s u z l u ğ u n , artroskopik ve radyolojik muayeneleri takiben, eklemde dejenerasyona neden olduğu belirlendi. Vaananen ve Skutnabb (6), radius başı lateralindeki susam kemiklerini uzaklaştırdıktan sonra topallığın azaldığını rapor ederken, adı g e ç e n oluşumları uzaklaştırdığımız köpeğin topallığında herhangi bir değişiklik g ö z l e n m e d i . Çıkarılan susam kemiklerinin topallığı ortadan k a l d ı r m a m a s ı ve bazı yazarların (5, 7, 8) da belirttiği gibi bunların topallığa yol açmadığı bulgusundan yola çıkarak, diğer i k i köpeğin dirsek eklemindeki kemikler u z a k l a ş t ı r a m a d ı . Dirsek eklemindeki ağrı ve topallığın, bu bölgedeki olası bir osteokondrosis'e bağlı şekillenebileceği g ö z ardı edilmemelidir.
Uzaklaştırılan bu kemik parçalarının m a k r o s k o b İ k ve mikroskopik incelemelerinde normal bir kemik y a p ı s ı n d a oldukları belirlendi. Bunların seyrek rastlanan birer susam kemiği olabileceği kanısına varıldı.
Dirsek eklemi lateralinde ç o k seyrek de olsa karşılaşılan (%1.2) bu susam kemikleri değerlendirilirken, ü l k e m i z d e adı geçen kemiklerin varlığına ilişkin bir yayma rastlamadığından, bunların eklem faresi (kırıntı) ya da kırık olarak y o r u m l a n m a s ı n ı ö n l e m e k ve normal birer anatomik yapı olabileceğini vurgulamak amacıy la bu çalışmanın yayınlanması d ü ş ü n ü l d ü .
20 K. ALTUNATMAZ - A. S. K A V A L - A. GÜLÇUBUK - S. OZSOY
K a y n a k l a r
1. Altunatmnz, K.. Yücel, R.: Köpeklerde antebrachiumda karşılaşılan ortopedik Iczyonlar ve bunların sağaltımları ü/erinc klinik çalışmalar. Vet. Cerrahi Dergisi. 1999: 5 (3-4): 118-126.
2. Grondalen J.: Malformation of the elbow joint in an Afghan hound litter. J. Small Anim.
PracL, 1973: 14(2): 83-89.
3. Grondalen, J.: Arthrosis in the elbow joint of young rapidly grow ing dogs. V I I . Occurrence in the Rottweiler breed. Nord. Vet. Med.. 1982: 34 (3): 76-82.
4. Hermanson, J.W., Evans, H.E.: The Muscular System. In: Miller's Anatomy of The Dog.
Ed. Evans H.E.. Third edn. W.B. Saunders Co. Philadelphia. 1993: 326-343.
5. Tirgari, M . : Clinical, radiographical and pathological aspects of arthritis of the elbow joint in dogs. J. Small Anim. Pract.. 1974: 15: 671-9.
6. Vaananen, ML, Skutnabb. K.: Elbow lameness in the young dog caused by a scsamoidal fragment. J. Small Anim. Pract.. 1978: 19: 363-371.
7. Wood, A.K., McCarthy, P.H., Howlett, C.R.: Anatomic and radiographic appearance of a sesamoid bone in the tendon of origin of the supinator muscle of dogs. Am. J. Vet. Res..
1985; 10: 2043-7.
S. Wood, A . K . , McCarthy, P.J.I., M a r t i n , I.C.: Anatomic and radiographic appearance of a sesamoid bone in the tendon of origin of the supinator muscle of the cat. Am. J. Vet. Res..
1995: 56 (6): 736-738.
