YYÜ. Vet. Fak. Derg .. 1998, 9 (1-2):32-35
Van Kedilerinde Tiletamin- Zolazepam Anestezisinin Klinik Tablo Ve Kan
Gazları Üzerine Etkisi
Nihat ŞINDAKI ismail ALKAN! Z.Tcvfık AGAOGLU:! Burhanettin BAYDAŞJ Hasan A. AKKAN2 Loğman ASLAN'
ı Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Veteriner Faküııesi, Cerrahi Anabilim Dalı -VAN
2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Veteriner Fakültesi,
iç
Hastalıkinn Anabilim Dalı - VAN3 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Veıeriner Fakültesi, Fizyoloj;] Anabilim Dalı -VAN
ÖZET
Bıı çalışma Val/ Kedi/eril/de tiletamiıı-zo!azepaııı kombiıımyoıııııııııı aııesıezik etkilerini araştml/ak amacıyla değişik yaş, canlı ağırlık ve cinsiyefte toplam 5 kedi iizerinde gerçekleştirildi. Kedilere lileıaıııiıı-zolazepam kombiııasyoıııı LO mg/kg
dOZlında iiLi uygulandı. Anestezi öncesi, sırası ve anestezideıi 24 saat soııra klil/ik bıılgıı/ar kan grm parametrelerİ ife ilgili sol/uçlar belirlendi. Bııııa göre bıı kombiııasyoııuıı kaıı gazı parametreleriilde miııiıııal etkiler meydana getirdiği, aynca miikemmel kas gevşeıııesi sağlayarak uyguıı aııestezik koşullar oluşturduğu tespit edildrOlgularda ortalama 6.6 dk'da indiiksiyoıı ve 107 dk'hk şirıııjikal anestezi siiresi sağ/aııdı. iııdüksiyoıı döııeıııi. {t//eslezi sırası ve uya/lma periyod1lııda sapımIG" değişiklikler kaydedildi, Ayrrca anestezi sırasıııda kedilere Ilosisept{f stimüller uygulanarak sağlemail anestezi";,,
etkinliği ve sİiresi ortaya konuldu. Çalışmada kedjferde ıile/aıııiıı-zolazepaııı kombiııasyolııl1lll11 praıikte uygulanabileceği ortaya
kOl/llldlı.
Aııahtar Kelimeler: Tile/(lıııiıı-Zolozepaııı, Kedi, Anestezi
Ei/eels of Tiletaıııiıı-Zolazepam Aııesthe.\·ia 011 Clinical Fiııdiııgs aııd B/ood Gas Parameıer.\' iıı Van Cats SUMMARY
/ıı this study the rıııcsrlıeric e/fecı oftlıe combinarioıı oftilefwııill-lOiazepall/ were iııııesrigated iıı 5 Vali cats wfıiclı H'ere iıı
differem age (2-3 years). bot(v weight (2.5-3 kg) aııd sex (3 female, 2 //Iale).Cats iııjeeted ıvir" the combinalioıı of ti!eıuıııiıı
lOIazepum (JO mg/kg) iIllHlll1l1sclı/a,-/y_ Cüııical jil/diııgs. blood gas parameıers were rc(:orded before. duriııg aııd 24 /ıoıır (ifter
aııcsılıesia. The res/llts slwwed ı/wı eoıııbiııatioıı had aıı excelleııı effecf of ııli/sel/lar relaxioıı aııd positive aııesthetie ['Oııdiıioıı.
011 the other halUl, enll/biıımioıı lIad aliııle effect oıı the b/ood gas parameters.CtllS that iııjeefed wi'lı tiletamiıı-zolazepııııı had {/ //laııı valile of 5.9 miıııııes indııcıioıı period (/Iul 107 ıııiııılfes sl/rgical wıestheric dllraıiolı. The /)e/wviora! d!'[fereııces wue recorded dııriııg indııctioıı period, wıesıhesia a/ld recovery. The aııesthetic iıııpacı 0/1 ıhe cats werl! also resred by some J/ociceptive sıiııııılations.lıııhis s/mly res/llts demonsırafeci ıhat the coıııbiııaıioııs (~ftilet((ıııiıı-zol(/zepall/ c(lll be ıısed iıı pmetiee Wi (lııes,lı'!rics.
Key Words: Tiletaıııiıı -Zolozepaııı. Cat. Aııeslhesia GiRiŞ
Tiletamin-zolazepam kombinasyonu (CL-744).
dissosiyalif bir anestezi" olan tiletarnin HCl (CL-634) ile bir benzodiazepin derivesi ve minor trankilizan olan zol::ızepanı
HCl (CL-716) 'ün eşit oranda karışımıyla elde edilen 11011-
narkotik, non-barbitürat bir ajandır (3, 9, IS). Bu kombinasyonun, kullanımda büyük bir güvenilirlik, hızlı
uygulanabilille, yeterli kas gevşemesi, cpileptojcn risk
taşıınama ve solunum depresyoııu oluşlurmama gibi önemli avantajlara sahip olduğu bildirilmektedir (16). Tiletamİn
zolazepam köpeklerde zaptı capt ve kısa süreli şinııjikal işlemlerde, kedilerde ise önemli şirurjikal uygulamalar için
tasarlanmıştır. Aynea uygun dozlarda verildiğinde diğer
birçok vahşi ve cveil hayvan türlerinde de benzeri amaçla
kullanılabilmektedir (3, 7, 1 I, lS).Kedilcrdc im yolla 1.5-6 dakika içinde şirurjikal anestezi oluştunıbihncktedir.
Güvenilir marjinaı dozun, ıerapötik dozdan 4.5 kat fazla ve istenmeyen eıkilerinin az olınası nedeniyle ketaminden üstün
olduğu vurgulanınakıadır (12,14).
Bu çalışma, Van Kedilerinde tiletamin-zolazepamın
klinik tablo ve kan gazları üzerinde oluşturduğu değişiklikleri
32
belirlemek amacıyla yapıldı.
MATERYAL VE METOT
Çalışımı materyalini, 2-3 yaş ve 2.5-3 kg ağırlığında 3'ü
dişi, 2'si erkek toplam 5 adet sağlıklı Van Kedisi
oluşturdu.Anestezik ajan olarak; tiletamin J-ICI-zolazepam HCl (Tilest, 100 mg/ml, Parke-Oavis) kullanıldı.Oeneklerin
klinik kontrolleri sistemik olarak muayene şemasına göre
yapıldı (8).Hayvl.lnlara LO ınglkg dozda tileta11liıı-zolazepam
im olarak uygulandı. Anestezi öncesi, sırası (5, ıo, 20, 30, 45. 60. 90. ı 10. ı 30. dk) ve anesteziden 24 saat sonraki beden
ısısı, solunum ve nabız sayıları kaydedildi. Ayrıca indüksiyon süresi değerlendirilerek anestezi döneminde ortaya çıkan
salya artışı, güz kapaklarının durumu, pupillar, kOl-ncal, flexor-extensor ve patellar refleksler ıetkik edildi.Araştırmada kullanılan anestezi k maddenin anestezi öncesi, sırası (10, 30, 60_ dk) ve anesteziden 24 saat sonrası venöz kan pH, pC02•
pOı ve HCOJ düzeyleri kangazı cihazında (I.L. 1610 8100d Gas Analyser) ölçüldü. Kan vcnn cephalica antebrachi'den hava ile teması minimum düzeyde olacak şekilde
mikrohematokrit tüplere alındı.
IlCLGULAR
An~stczik madde uygulamasInt takip eden süreçte
sallantılı yürüyüş, yere düşme ve yatma ile karekterize değişiklikler saptandı. Buna göre enjeksiyondaıı sonra ortalama 2 (1-3) dk'da sa11antl, 3 (2-4.5) dk'da yere düşme meydana geldi ve 6.6. (3-11) dk'da indüksiyon dönemi taınam:anarak şirurjika! anestezi dönemi başladı (tablo 1).
Duyarsızlık önce arka bacaklarda başlarken, uyanma döneın:ndc uyanlara ilk cevabın ön bacakta oluştuğu gözlendi.
Şirurjika! anestezi döneminde 1, 2 ve 3 nolu deneklerde salivasyon artışı şekillenirken 4 ve 5 nolu kedilerde bu bulguya rastlanmadı. Bütün kedilerde anestezi periyodu boyunca gözlerin açık kaldığı, pupillar, palpebral ve korneal reflekslerin korunduğu, flexor-extensor reflekslerinde hafif azalma tespit edilse de patellar refleksin değişmediği gözlendi.Şirurjikal anestezi periyodunda kedilerin sm ve karın bölgesi derHerine !1C'siscptif stinıül1cr uygulandığında uyanlara karşı tepkisizlik belirirken, kulağa klemp uygulanmak istendiğinde hayvanların kulaklarını hareket ettirerek buna karşı reaksiyon gösterdiği tespit edildi. Çalışmasırasında şekillenen değişiklikler tablo 2'de sunuldu. Tablo ı. Van kedilerinde anesteziyc giriş süresi
Anestezi öncesinde ortalama 38.8 oC olan vüeut ısısıom, anestezinin başlamasıyla kademeli olarak düştüğü, 130. dk'da
en düşük seviyeye (34.5 OC) indiği ve 24 saat sonra 38.6 oC'
ye ulaştığı belirlendi (tablo 3).Anestezi öncesinde ortalama 38.4/dk olan solunum sayısının anestezi periyodunca artış ve azalmalar gösterdiği, 24 saat sonra ise ortalama 36.6/dk'llk bir değere geldiği gözlendi (tablo 3).Çalışma öncesinde ortalama 142/dk olan nabız sayısının anestezi sırasında artarak 60.
dk'da 178/dk'ya çıktığı, 110. Dk'da maksimum değere ulaştığı (186/dk) daha sonra azaldığı, anesteziden 24 saat sonra ise ortalama 136/dk olduğu belirlendi (tablo 3).
Bu çalışmada, ortalama 107 elk'lık şiruıjikaJ anestezi dönemi elde edilirken, kedilerin ortalama 176 dk'da sternal pozisyon aldığı ve 212 dk'da ise yürüdüğü gözlendi.Anestezi periyodunda kan gaz ölçümlerinde pOı ve pl-1 düzeylerinde artış, pC02 ve HC03' seviyelerinde ise düşüş belirlendi.
Ancak 111eydana gelen bu değişikliklerin nonnal fizyolojik Tablo 3. Klinik bulgular
Bul!2u AÖ
Y.Y.Ü. Veı. Fak. Derg., 1998, 9(1-2):32-35
sınırlar içinde olduğu gözlendi. Anesteziden 24 saat sonra tespit edilen veriler anestezi öncesi değerlere yakın bulundu (tablo 4).
T bl a o 1 A nestez. b ı uıg-u arı i
Kedi no Sallantı (dk) Düşme(dk) Anestezi
(ok)
1 3 4.5 ii
2 1 2 3
3 2.5 3.5 6
4 1.5 2 6
5 2 3 7
Ortalama 2 3 6.6
Tablo 2 ÇahSl'lU , . sırasında , aözlenen bazı klinik bulaular Hareket
i .kedi 2. kedi 3.kedi 4.kedi S.kedi
Türü
Esneme 20.dk
Yalama S.dk i 13.dk
Tiıreme 20.dk
Zemini
20.dk Tırmalama
Ön bacakla
155.dk 20.dk 47.dk
Hareket Baş bölgesi
6S.dk 17S.dk ISS.dk 45.dk G2.dk Hareketleri
Etrafıııa
70.dk Bakımı
Sterna!
SS.dk 26S.dk 170.dk ISO.dk
Pozisyon
Yürüme 192.dk 287.dk l80.dk 190.dk
Tablo 4 Vel1öz kan aazları
Bu!gu A.Ö. Anestezi Esnası A.S.
10. dk 30. dk 60. dk
PH 7.314 7.338 7.334 7.376 7.274
PCO, 42.J 31.6 31.3 30.9 38.7
PO, 40.6 50.2 53 44.8 33.4
HCO, 2Ll 17.2 17.1 18.1 17.8
A.O: Anestezı oncesı, A.S: Anestezı sonrası
Anestezi Esnası A.S
S.dk ıo. dk 20. dk 30. dk 45. dk 60. dk 90. dk i LO. dk 130. dk
Vücut ısısı 38.8 37.9 37.4 37.0 36.8 36.7 36.5 36.4 36.4 34.5 38.6
SOIUn'J111 Sayısı 38.4 S7.4 49.2 47.6 53.6 56 53.8 75 64 80 36.6
Nabız Sayısı 142 174 174 168
TARTIŞMA VE SONUÇ
Kedilerde tiletal11in-zolazepamlll iv ve im uygulanması ile .5-6 dakikada şiruıjika! anestezi meydana geldiği ve indüksiyon döneminde herhangi bir sorunla karşılaşmadığı araştırmacılar (9, 10, 12, 14) tarafındmı vurgulanmaktadır.
Yapılan çalışmada anestezi k madde uygulamasından sonra ortalama 2 (1-3) dk'da sallantı, 3 (2-4.5) dk'da yere düşme ve 6.6 (3-11) dk'da indüksiyoıı dönemi tamamlanarak şiruıjikal anestezi dönemi başladı. Elde edilen bulgular literatür (9, 10,
166 174 178 ın 186 170 136
12, 14) verilerini destekler nİteliktcdir.Lin ve arkadaşları (lO) ilc Shof( ve Tracy (14), tiletamin-zolazepam anestezi si sırasında oluşabilecek salya artışının, atropin veya glikopyrolate gibi antikolineıjik ilaçlarla kontrol edilebileceğini belirtmektedirler. Nitekim bu çalışmada şiruıjikal anestezi döneminde 1,2 ve 3 nolu deneklerde sali- vasyon artışı belirlendi.
Tiletamin-zolazepaın kombinasyonu ile kedilerde sağlanan şinırjikal anestezi sırasında gözlerin açık kaldığı,
33
Y. Y. Ü. Vet. Fak. Derg., 1998, 9 (1-2):32-35
komeal ve peda! refleks ile kusma ve yuıkunma gibi koruyucu reflekslerin kaybolmadığı bildirilmektedir (10).
. Uygulamalar sırasında bütün hayvanlarda anestezi
periyodu boyunca gözlerin açık kaldığı, pupillar, palpcbral ve komeal reflekslerin kartlnduğu, flexor-cxtensor reflekslerde hafif azalına tespit edilmesine karşın patellar refleksin hiç
değişmediği gözlendi. Bu sonuç, Lin ve arkadaşlarını (10) destekler niteliktedir.
Tiletaınin-zolazepaın anestezisinde iyi kas rclaksiyonu
sağlamr ve ckstemal uyanlara yanıt alınmaz. Bilindiği gibi dissosiyatif ancstezidc analjezi beyne duyusal girişin kesilmesiyle gelişir ve çoğunlukla anesIezik etki yatıştıktan
sonra analjezi bir süre daha devam eder (I O).
Çalışınanın şi11lrjikaJ anestezi periyodunda, kcdilerin sırt
ve karın bölgesi deriıcrine nosiseptif stinııiller uygulandığında uyarılara karşı tepkisizlik belirlendi. Bu tepkisizliğin
anestezinin bitip uyanmanm şekillendiği dönemde de bir süre devam ettiği gözlendi. Bu bulgular Lin ve arkadaşlarını (10) destekler doğrultudadır. Bununla birlikte kulağa klemp uygulanmak istendiğinde kedilerin kulaklarıııı hareket ettirerek reaksiyon göstermeleri ilginç bulunmuştur.
Ko ve arkadaşları (9), tiletamin~zolazepam-ketamin
xylazin kombinasyonun kedilere uygulanmasıyla vücut
ısısının belirgin olarak düştüğünü savunmaktadırlar.Yapllan çalışmada anestezi öncesinde 38.8 oC olan ortalama vücut
ısısı, anestezinin başlamasıyla kademeli olarak düşerek 130.
dk'da en düşük değer olan 34.5 °C'ye indi. 24 saat sonra
yapılan ölçümlerde ise ortalama vücut ısısı 38.6 oC idi. Bu sonuçlar Ko ve arkadaşlarını (9) desteklemektedir.Kedilerdc
ıj\etamin~zolazepaın kombinasyonunun LO ıng/kg dozunda im
uygulanmasıyla solunum sistemi üzerinde minimal etkiler
oluştuğu ve 12.8 mg/kg dozunda ise apneustik soluımınun
meydana gelebileceği belirtilmektedir (4, 6, 10). Anestezi öncesinde ortalama 38.4/dk olan solunum sayısı anestezi sırasında artış gösterdi. Çalışma boyunca artış ve azalmalar şeklinde seyreden solunum sayısının anesteziden 24 saat sonra ortalama 36.6/dk olduğu saptandı. Bu süre içinde hiç bir kedide solunum sayısındaki artma kritik değere ulaşmadı ve böylece bu uygulamanın solunum sistemi üzerinde minimal etkiler oluşturduğu gözlendi.
Caldcrwood ve arkadaşları (4), kedilere tiletamin (ı i mg/kg iv) enjcksiyonundan 5-30 dakika sonra nabız sayısında oluşan düşüşün dereceli olarak normale döndüğünü, Lin ve
arkadaşları (10) ise i O ınglkg dozda zolazepaının im
uygulanması ile nabız sayısında artış meydana geldiğini öne sürmektedirler. Heliyer ve arkadaşları (6), bu hayvanlara tiletamin~zolazepanı kombinasyonunun ıo~20 mg/kg dozunda im ve iv uygulamasından sonra nabız sayısınm arttığını ancak bu artışın köpeklerdeki kadar fazla olnıadığnH vurgulamaktadırlar. Traey ve arkadaşları (I 7) ise, tiletanıin
zolazepam uygulamasından sonra kedilerde nabız sayısının preenjeksiyon değerden yüksek olduğunu, uyanmanın başlamasıyla preenjeksiyon değere döndüğünü bildirmektedirleLÇalışma öncesinde ortalama 142/dk olan nabız sayısının anestezi sırasında artarak 60. dk'da i 78/dk'ya
çıktığı, 110. Dk'da maksimum değere ulaştığı (l86/dk) daha sonra azaldığı, anesteziden 24 saat sonra yapılan ölçümde ise 136/dk olduğunun belirlenmesi, Heliyer (6) ve Traey (I7)'nin bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Bu artışın Calderwood 34
(4) ve Lin (i O)'inde belirttiği gibi zolazcpam'dan
kaynaklandığı sonucuna vanlmıştır.Aynı zamanda deneklerde esneme (l nolu denek, 20. dk), yabına (I nolu denek, 5. Cık, 2 nolu denek 113. Dk), titreme (4 nolu denek, 20. Dk), zemini
ttmıalama (4 nolu denek, 20. Dk), ön bacaklarını oynatına (2 nolu denek, 155. Dk,4 nolu denek, 20. Dk, 5 nolu denek, 47.
Dk) gibi hareketler gözlendi. Yapılan literatür taramalarında belirtilen değişikliklerle ilgili ayrıntılı bilgilere rastlanınaması çalışmanın farklı bir bakışını gündeme getirmesi açısından
olumlu bulunmuştur. Kedilerde tiletaminin 201l1g/kg ve
zolazepaınm IOmglkg'lik dozunun şirurjikal anestezi yi 1.5 saat sürdürdüğü ve bu sürenin tiletaminin tck başına sağladığı
anestezi süresinin iki katı olduğu belirtilmektedir (lO).Vaıı
kedilerinde i O ıng/kg dozunda gerçekleştirilen bu uygulama ile ortalama 107 dk devam eden şinırjikal anestezi süresi belirlendi. Bu sonuçlar Lin (I O)'in bulgularına yakın bulundu.
Hcerden ve arkadaşları (5), anesteziğin verilmesinden sonra ölçülen LO ve 20. dk'daki kan gazı değerleri arasındaki farkın istatistiki olarak önemli olmadığını savunmaktadırlar.
Bednarski ve arkadaşları (2) yaptıkları bir çalışmada kedi ve köpeklere tilcıaınin-zolazepam uygulaması ile sağlanan
anestezi sırasında elde edilen arteriyel kan gazı değerlerinin normal sınırlar içinde kaldığını belirtınektedir1er.Bu çalışmada veııöz kan gazlarından pOı ve pH dlizeyleri artarken pC02 ve HCO) seviyeleri azaldı, ancak bu değişikliklerin normal fizyolojik sınırlar içinde seyrettiği ve 24 saat sonra bu tablonun preenjeksiyoıı döneminde belirlenen değertere döndüğü saptandı. Bulunan kan gazı değerleri Heerden (5) ve Bednarski (2)'nin sonuçlarıyla örtüşmektediL
Sonuç olarak, tiletarnin-zolazcpam kombinasyonu Van kedilerinde gerek venöz kan gazları gerekse klinik tablo üzerinde risk oluşturacak düzeyde bir değişikliğe yol açmadı.
Bunun yanısıra uygulamayla yeterli etki ve sürede şiruıjikal
anestezi sağlandı ve belirtilen ııvantaj ları göz önüne
alındığında bu hayvanlarda güvenle kullanılabilecek bir anestezik kombinasyon olduğu kanısına varıldı.
KAYNAKLAR
1- Baukema, .I., Glazko, A.J. (1975): Metabolic disposition of Ci -744 in eats and dogs. Daıa on Ille. Parke- Davis , Co., Ann Arbor, Michigan.
2~ Bednarski, R.M., Muir, W.\V. (1990): Venıricular arrhythmogcııic dose of epinephrine dog and eats anesthetized with liletaınine/zolazepaın and halotane. Am. J. Yet. Res., 51: 9.1468-1470.
3- Bush, M., Custer, R.S. (1980): Use of dissociative anaethcties for the iınmobilizatioıı of eaptive bears: Blood gas, hematology and bioclıernistry values. J. Wild. Ois., ıo:
481-489.
4-Caldcrwood, H.\V., Klide, A,M., Cohn, B.B., Soına, L.R. (1971): Cardiorespiratory cffeets of ıilelamine in caıs.
Am. J. Vet. Res., 32,1511-1515.
5-Hecrden, J.V., Burroughs RE.J., D~ıuth, J., 5~5~S~
Dre)'er, M. J. (1991): lınınobilizaıiol1 of wild Dogs (Lycaon pictus) with a Tiletamine hydroch!oriderzolazepaın
hydrochloride combination and Subsequenı evaluation of selectcd blood ehemisıry parameters. J. Wild. Ois., 27 (2) 225-229
6· Hellyer, P., Muir,
''''. ''V.,
Hubbell, J.A.E., Sally, J.(1988): Cardiorespiratory effects of the intravenous
administraıion oftiletamine-zolazcpam to catS. Vet. Surg., 18, 105-110.
7- Holz P. (1992): lmmobilization of marsupials witlı
tiletaınil1e and wlazepaın. 1. Zoo. Wild. Med., 23, 4, 426-
428.
8-Kelley, W.R. (1977): Veıerinary clinical diagnosis 5111 Ed. Bailliere Tinda!!. London. 1-362.
9- Ko, I.C.H., Thurınon,
J. e.,
Benson, G . .J., Tranquilli, W.J. (1993): An alternative drug combimıtion for use in declcwing and castrating enıs. VeL Med. i November.1061-1065.
10- Lin, H.C, Thurmon,
J.c.,
Benson, G.S.,Traııquilli, W.J., (1992): Telazol a review of its phannacology and ııse in Vcıcrinary Medicine. J. Vet.
Pharma. Ther., 16,383-418.
11-Schobert, E. (1987): Tclazol use in wild and exatie
• Ilimals. Vet. Med., 82,1080-1085.
Y.Y.Ü. Veı. Fak. Derg., 1998, 9 (1-2):32-35
12- Short
c.E.
(1987): Telazol a new injeetable anesthetic. Feline Health Tapies. 2. 1-3.13- Short,
c.E.
(1989): Talking about telazol: round table. VeL Med., 84,1-8.14- Short, C.E. , Tracy, C.H. (1988): Technical discussion about telazoL. Yet. Med., 83, 8-ıo.
15-Silvcrman, J., Huhndorf, M., Eeek M., Slatcr G.
(1983): Evalualion of a combination of Tiletamine and zoIazepam as an ancsthctic for laboratory rabbits. Lab. Anim.
Sci., 33.457-460.
16· Smith, R.D., PeUway, C.E (1975): Absence of sensitization to epinephrine-indııced cardiac arrIıythmia and fibrillation in dags and cats anestherized with CI-744. Am. J.
Vel. Res., 36, 695-698.
17- Tracy, C.H., Short,
c.E.,
Clark, B.C. (1988):Comparing the effects of intravenous and inıramuscular
administralion of ıclazol. Vel. Med., 83, 104-111.
18-Trah, M. (1990): Tilest-ein ncues Narkotikum. auch für die Voge1praxis. Kleintierpraxis. 35. Jahrg, 143-416 .
35
