Y R D . D O Ç . D R . H . D E N I Z G Ü L L E O Ğ LU
TEST/ÖLÇEK UYARLAMA
SÜRECI
TEST UYARLAMA NEDEN YAPILIR
• Ölçme aracı geliştirmek yerine uyarlanma çalışmalarının tercih edilmesinde bazı nedenler bulunmaktadır. Bu nedenlerden biri, uyarlama işleminin yeni bir ölçme aracı geliştirmeye göre daha çabuk, kolay ve hızlı olduğunun düşünülmesidir.
• Uyarlama çalışmalarına yönelmenin bir başka nedeni de, bazen bir ölçme aracının geliştirilmesi için gerekli olan bilgi birikiminin ve teknik uzmanlığın yeterli seviyede olmamasıdır.
Böyle bir durumda zaten var olan ve nitelikleri yeterli düzeyde olan bir ölçme aracının uyarlanması, geliştirmesinden daha kolay ve etkili olarak görülebilir.
• (Hambleton ve Patsula, 1999).
TEST UYARLAMA NEDEN YAPILIR
• Test uyarlamanın tercih edilmesine neden olarak gösterilebilecek bir diğer durum ise, kültürlerarası ve uluslararası karşılaştırılmaların yapılmak istenmesi durumudur.
• İkinci bir dilde eşdeğer bir psikolojik test geliştirmenin en etkili yolunun uyarlama çalışması yapmak olduğu belirtilmektedir. Ayrıca psikometrik özellikleri bilinen bir testin uyarlanması, yeni geliştirilecek bir testten daha güvenilirdir ve bu nedenle de uyarlama çalışmaları tercih edilebilir.
• Bir testin birden fazla dile uyarlanmış olması, farklı etnik gruplardan bu testi alan kişiler için eşitlik sağlanmasını olanaklı hale getirdiği için de uyarlama çalışmaları gerçekleştirilebilir.
• (Hambleton ve Patsula, 1999).
TEST UYARLAMA SÜRECININ AŞAMALARI
• Uyarlama süreci birden fazla basamaktan oluşmaktadır ve uyarlanacak testin temsil ettiği yapının hedef kültürde mevcut olması uyarlamanın ilk adımıdır.
• Spielberg ve Sharma (1976)’ya göre, ölçme aracı uyarlama süreci en az dört aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar aşağıda sıralanmıştır;
• 1. Maddeler orijinal dilden hedef dile çevrilir.
• 2. Çeviri değerlendirilir ve deneysel form geliştirilir.
• 3. Orijinal form ile deneysel formdaki maddelerin eşdeğerliği saptanır.
• 4. Yeni formun geçerliği ve güvenirliği saptanır. (akt. Gülgöz, 1994).
TEST UYARLAMA SÜRECININ AŞAMALARI
• Hambleton ve Patsula (1999) ise ölçme aracı uyarlama sürecini 14 adımda özetlemişlerdir :
• 1. Yeni bir test geliştirmenin mi, yoksa var olan bir testi uyarlamanın mı daha kullanışlı olacağına karar verilmelidir.
• 2. Uyarlama çalışmasına karar verildiğinde, yapılacak ilk iş izin almaktır.
• 3. Testin hem dilsel hem de kültürel yönden yapısal eşdeğerliğinin sağlandığından emin olunmalıdır.
• 4.Yüksek nitelikli çevirmenler seçilmelidir.
• 5. Test hedef dile çevrilmeli ve uyarlanmalıdır.
• 6. Testin uyarlanmış hali gözden geçirilmeli ve gerekli düzeltmeler yapılmalıdır
• 7. Testin uyarlanmış halinin küçük bir grup üzerinde deneme uygulaması yapılmalıdır.
• 8. Olası hedef kitleyi temsil edecek küçük bir grup üzerinde yapılan deneme uygulamasından elde edilen veriler ile geçerlik, güvenirlik hesaplamaları ve madde analizleri yapılmalıdır.
• 9. Testin özgün form ve hedef dil formlarından elde edilen puanlar arasındaki ilişkiyi bulmak için istatistiksel bir desen belirlenmelidir.
• 10. Kültürlerarası karşılaştırma yapmak amaçlanıyorsa, özgün form ve hedef dil formları arasında dilsel eşdeğerlik sağlanmalıdır.
• 11. Uygun bir yöntem belirlenerek geçerlik çalışmaları yapılmalıdır.
• 12. Uyarlama süreci raporlaştırılmalı ve uyarlanmış olan testi kullanacak olan kişiler için bir el kitabı hazırlanmalıdır.
• 13. Uyarlanmış ölçme aracını kullanacaklara gerekli eğitim verilmelidir.
• 14. Testin güncelliği yeni çalışmalarla korunmalıdır
TEST UYARLAMA SÜRECINDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR
• Uyarlama çalışması sürecinde oluşan bazı sorunlar da bulunmaktadır. Bunlar;
• 1. Çalışmanın Başlığı
• 2. Kavramsal Tanımlama Eksikliği ve Madde-Yapı Uyumsuzluğu
• 3.Deneme Uygulaması
• 4. Madde Analizi
• 5. Güvenirlik/Geçerlik
• 6. Puanların Yorumlanması
• 7.Çalışmanın Raporlaştırılması
• (Gülgöz, 1994)
TEST UYARLAMA SÜRECINDEKI SORUNLARA ÇÖZÜM ÖNERILERI
• i) Test ve Ölçek Denetleme Merkezi’nin kurulması,
• ii) Bu merkeze bağlı Test ve Ölçek Bankası’nın oluşturulması,
• iii) Böylelikle, geliştirilen ve uyarlanan her ölçeğin denetlenmesi, ölçeklerin bir tek merkezde toplanması, ölçek kullanıcılarının eğitilmesi, izinsiz ölçek kullanılmaması, her ölçek için küçük de olsa bir bedel ödetilerek ölçek geliştiricilerinin özendirilmesi-ölçek kullanıcılarının caydırılması vb. sağlanmalıdır. Zaman geçirilmeden, bu alanda eleman yetiştirmek için;
• .
• (Gülgöz, 1994)
TEST UYARLAMA SÜRECINDEKI SORUNLARA ÇÖZÜM ÖNERILERI
• i) yurtiçi bütünleştirilmiş lisansüstü programların açılması,
• ii) yüksek lisans, doktora ve doktora sonrası eğitim için yurtdışı eğitim olanaklarının yaratılması,
• iii) ulusal hizmet içi programlarının yaşama geçirilmesi,
• iv) Türkçe yayın gereksinimini karşılamak için destek sağlanması gerekmektedir.
• (Gülgöz, 1994)
KAYNAKÇA
• Hambleton, R.K. & Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology
• Gülgöz, S. (1994). Test Kullanımında Temel Konular. Ankara:
Türk Psikoloji Dergisi
