Bilgisayar Donanım 2010

(1)

Yard. Doç. Dr. C. Harmanşah Ege Ü. Ege MYO

1 BİLGİSAYAR

CPU, bellek ve diğer sistem bileşenlerinin bir baskı devre (pcb) üzerine yerleştirildiği platforma Anakart adı verilmektedir. Anakart üzerinde CPU, bellek, genişleme yuvaları, BIOS, çipsetler, keyboard ve mouse gibi giriş ve çıkış birimler bulunmaktadır.

Çip üretim teknolojisinin gelişmesi ile birlikte anakart üzerine ekran, ağ ve ses gibi modüller yerleştirilmiştir. Bu tür anakartlar “onboard” olarak adlandırılmaktadır. Anakartların kullanılan CPU modeli ve çip seti ile kodlanmaktadır.

Anakart başka bir deyişle, CPU ve diğer birimler arasındaki haberleşmeyi sağlayacak şekilde tasarlanmış devreler bütünüdür. CPU, bellek ve diğer I/O birimler yol olarak adlandırılan yapıyla birbirleri ile haberleşmekte ve işlem yapmaktadırlar.

İşlemci anakart üzerinde yer alan ve tüm çevre birimlerin denetim, kontrol ve yönetimlerinin gerçekleştiren birimdir. İşlem yapmakla yükümlü olan işlemci birimi aritmetik ve mantık işlemlerin yürütüldüğü merkezi işlem birimi olarak da adlandırılmaktadır.

Başka bir deyişle, komutları getirir, kodlarını çözer ve onları işleten merkezi işlem birimidir.

CPU’ nun yapmakla sorumlu olduğu işleri maddeler halinde yazacak olursak:

1. Sistemdeki bütün elemanlar ve birimleri için zamanlama ve kontrol sinyali sağlar.

2. Bellekten komut veya veri alıp getirir, kod çözer ve işletir.

3. Aritmetik ve mantık işlemlerini gerçekleştirir.

4. G/Ç cihazlarından gelen servis isteklerine cevap verir.

Bellek G/Ç

Birimi Kontrol Yolu

Adres Yolu

MİB

Veri Yolu

(2)

2 Görevleri aynı olan sinyal hatlarının gruplandırılması oluşturulan fiziksel yapıya Yol (Bus)

denilmektedir. Anakart üzerindeki bileşenlerin birbirleri ile haberleşmeleri yollar üzerinden gerçekleştirilmektedir. Yolları işlevlerine göre sınıflandırmak gerekirse:

Data yolu

Birimler arası data transferinin gerçekleştirildiği hatlardır. Çift yönlüdür. (CPU dan I/O birimlerine veya I/O birimlerinden CPU’ya doğru)

Adres yolu

Adresleme amacıyla kullanılan sinyal hatlarıdır. Tek yönlü olup (unidirection) CPU’ dan birimlere doğrudur.

Kontrol yolu

Sisteme bağlı birimlerin çalışmalarını düzenleyen denetim ve yönetim sinyallerinin bulunduğu yol yapısıdır. Bu hatlarda READ/WRITE, Clock ve chip select gibi kontrol, yönetim ve denetleme sinyalleri bulunmaktadır. Bu yoldaki sinyalleri görevlerine göre gruplandıraak olursa:

1. Sinyal seçimi 2. Yön tayin seçimi 3. Zamanlama

CPU ve bileşenleri birbirine bağlayan yolları 3 ayrı kategoride inceleyebiliriz.

CPU/Memory Bus

Veri transfer açısından en yüksek hıza sahip olan yol yapısıdır. Günümüzde bu yolun hızı 800 MHz ve daha yukarısındadır. Özellikle cache bellek ile gerçekleştirilen yol bağlantısı en kısa yol yapısıdır. Bu yol bağlantısı CPU’ dan Cache belleğe ve Cache bellekten anabelleğe doğrudur.

I/O Bus

I/O yolu Giriş-Çıkış aygıtlarını CPU/Memory yoluna bağlar. Bu yol diğer yola göre daha yavaştır.

Günümüde bu yolun hızı 100 MHz daha yukarısındadır.

(3)

3 CPU performansı; Internal (iç) saat hızı, External (dış) saat hızı, kelime uzunluğu, veriyolu - adres yolu genişliği, kod verimi gibi faktörler etkilemektedir.

i. İç saat hızı

CPU’ nun komutları yürütürken kullandığı saat hızıdır. İşlemcinin üzerinde yazılan çalışma hızı iç saat hızıdır.

ii. Dış saat hızı

CPU’ nun anakart üzerinde işlem yaparken kullanılan saat hızıdır. Bu hıza anakart yol hızı da denilmektedir. Anakart yol hızı denildiğinde Bellek ile CPU arasındaki yolun hızı olarakda adlandırılmaktadır.

iii. Kelime uzunluğu

Mikroişlemcilerin bir defada işleyebileceği kelime uzunluğu, paralel olarak işlenen veri bitlerinin sayısı ile ifade edilmektedir. Kelime uzunluğunun büyük olması; aynı anda daha fazla sayıda verinin işletilmesi anlamına gelmektedir.

iv. Adres yolu: Mikroişlemcini adresleyebileceği bellek büyüklüğünü ifade etmektedir. Veri yolu ise CPU’ dan (yada CPU’ ya) taşınacak verinin miktarını belirleyecektir.

Bunların dışında CPU’ nun üretim teknolojisi ve CPU komut seti de performansı etkileyen diğer faktörlerdir.

Bilgisayar sistemlerinde kullanılan bazı yol mimarilerine kısaca değinelim. Bunlar:

ISA (Industry Standart Architecture) 16 bit - 8 bit / 4.77 Mhz

ISA mimarisi 8086 işlemcilerle birlikte kullanılan 8-16-32 bit olmak üzere farklı işlemciler için üretilmiş bir yol mimarisidir. İlk PC XT makinelerde kullanılan yol mimarisi olup 8 bitlik 4.77 MHz hızında çalışmaktaydı. 16 bitlik CPU’ ların geliştirilmeye başlanması ile ISA mimarisinde veriyolu 16 bit’ e çıkarılmıştır. Günümüzde anakart üzerinde ISA mimarisine ait genişleme yuvaları bulumamaktadır.

İlk nesil CPU larla üretilen sistemlere XT kasa denilmiştir. 16 bit lik ( I/O yolu ) veri yoluna sahip 286 işlemcilerin üretilmesi ile anakart üzerinde önemli değişiklikler yaşanmıştır. 286 işlemcilerle tasarlanan sistemler AT adı verilmiştir.

(4)

4 PCI (Peripheral Component Interconnect)

PCI veri yolu Intel, AMD, Compaq vb firmalar tarafından geliştirilmiştir. İlk olarak 32bit veri yolu ve 33 MHz çalışma hızı olarak tasarlanmıştır.

Bu yol bilgisayar dünyasına bir çok yeni özellik kazandırmıştır. Pentium işlemcilerin performansını kullanmak üzere geliştirilmiştir. Bu mimarinin getirdiği en önemli özelliklerden birisi işlemciden bağımsız yol yapısıdır. Böylece anakartlar üzerindeki işlemci soketine farklı firmalar tarafından geliştirilen CPU lar takılabilmektedir. ( AMD işlemcileride aynı anakartlarda kullanılabilmektedir.)

Diğer önemli bir yenilik; cihazların otomatik olarak algılanmasını sağlayan tak & çalıştır (plug&

play) özelliğidir. Böylece işletim sistemi bilgisayarınıza takacağınız aygıtları otomatik olarak tanıyacak ve ardından cihaz kullanıma hazır hale getirilecektir.

CPU üretim teknolojisinin gelişmesine paralel olarak bu mimari ile birlikte CPU’ lar düşük çalışma gerilimlerinde ( 3.3 V gibi) çalıştırılmaya başlamıştır.

ATX

Pentium işlemcilerin kullanılmaya başlaması ile birlikte PCI mimarisinin getirdiği önemli yenilik sistem güç kaynağının yazılım kontrollü olarak tasarlanmasıdır. Güç kaynağının yeniden tasarımı ve bağlantı arayüzü değiştirilmesi ile bilgisayar anakartları ve sistem kasa yapısı değiştirmiştir. Bu yenilik, bilgisayarın işletim sistemi tarafından kapatılabilmesi sağlamaktadır. Yeni tasarlanan sistem kasalarına ATX adı verilmiştir.

VERİYOLU BANT

GENİŞLİĞİ FREKANS VERİ AKTARIMI

ISA 8 Bit 16 Bit

33.3 MHz 33.3 MHz

33.3 MB/sn 66.6 MB/sn

PCI 32 Bit 33.3 MHz 133.2 MB/sn

AGP 1X 32 Bit 32 Bit

33.3 Mhz x 1 = 33.3 MHz 66.6 MHz x 1 = 66.6 MHz

133.2 MB/sn 266.4 MB/sn

(5)

5 AGP 2X 32 Bit 66.6 MHz x 2 = 133.2

MHz 532.8 MB/sn

AGP 4X 32 Bit 66.6 MHz x 4 = 266.4

MHz 1065.6 MB/sn

16 Bit CPU’lar

Intel firması, ilk 16-bitlik 8086 işlemciyi 1978 yılında üretmiştir. 16-bitlik 8086 CPU kullanılarak üretilen bilgisayarlara, XT (eXtended Technology- Gelişmiş Teknoloji) adı verilmiştir.

1982 yılında Intel firması tarafından 80286 işlemcinin geliştirilmesi ile XT sistemlerin 1 MB lık bellek kapasitesi 16 MB’ a çıkarılmıştır. Bu işlemcilerin kullanıldığı bilgisayarlara AT(Advandec Technology-İleri Teknoloji) adı verilmektedir. Bu yeni standart geriye doğru uyumlu olup temel 8086/8088 komut setine de destek vermektedir.

32 Bit CPU’ lar

1984 yılında Motorola tarafından üretilen 68020 işlemcisi ve 1985 yılında Intel tarafından üretilen 80386 32-bitlik işlemcilerdir. 80386, 80286’dan 8086’ya kadar geriye doğru uyumludur. 32 –bitlik işlemciler 4 GB’ lık bellek alanını adresleyebilmektedir.

1989 yılında, Intel firmasından tarafından üretilen 80486 işlemci de matematik işlemleri için kayan noktalı hesaplama birimi (FPU) CPU’ nun içerisine yerleştirilmiştir. Matematik işlemcinin CPU içerisine alınması performansın önemli ölçüde artmasına neden olmuştur.

64 Bit CPU’ lar

Pentium işlemcilerinin 1993 yılında piyasaya çıkmasıyla Intel x86 Ailesinin veri yolu genişliği 64- bit olmuştur. CPU nun içerisine eklenmiş ön belleğe L1 (level-1 birinci seviye) bellek denilmektedir.

Pentium Pro, x86 ailesinin altıncı nesil olduğundan, başlangıçta P6 kod adı ile anılmaktadır. P6 CPU mimarisi ile birlikte CPU’ nun içerisindeki L1 cache belleğin yanısıra CPU’ nun dışarısına yeni bir cache bellek yerleştirilmiştir. CPU’ nun dışarısına yerleştirilen ikinci ön belleğe L2 cache bellek denilmektedir.

1997 yılında Pentium işlemcilerine yeni özellikler kazandıran MMX teknolojisi ile birlikte CPU’ ya multi-media işlemleri için gerekli yenilikler eklenmiştir.

Pentium II işlemcisi, Pentium Pro ve MMX teknolojilerinin entegrasyonu ile üretilmiştir. Bu işlemci de en önemli değişiklik soket mimarisi yerine slot mimarisi kullanılmasıdır. Diğer taraftan

(6)

6 512 KB ‘lık L2 ön bellek eklenmiştir. Intel, Pentium II işlemciyi iki farklı modelde piyasaya sürülmüştür. Celeron modeli orjinal P II işlemcide bulunan L2 ön belleğin çıkarılması ile tasarlanmıştır.

Pentium III 1999 yılında Intel tarafından piyasaya sürülmüştür. Pentium III işlemcinin önemli yenilikleri; ileri görüntü işleme, 3D, ses ve video gibi uygulamalarda kullanılabilecek yeni komutlar eklenmesi ve işlemci seri numarasıdır.

BIOS

BIOS (Basic Input / Output System) Temel Giriş / Çıkış Sistemi kelimelerinin kısaltılmıştır. BIOS bilgisayara bağlı bulunan aygıtları belirlemek ve ilk kullanıma hazırlamak için denetler. BIOS işlemlerini, 2 gruba ayırabiliriz. Birincisi, bilgisayar açıldığındaki başlangıç tanımlarını içeren bölüm; ikincisi sistemin bütün giriş/çıkış işlemlerinin tanımlandığı bölüm^. BIOS, bilgisayarınız için en önemli bilgileri tutar. Bilgisayarınızın doğru bir şekilde açılması BIOS’un doğru yapılandırılmasına bağlıdır. BIOS’ta ayrıca anakartın neleri desteklediğiyle ilgili bilgilerde mevcuttur. Gelişen yeniliklere anakart ve işlemcinin uyumlu olarak yanıt verebilmesi için, BIOS’un yeni versiyonları takip edilmeli, güncellenmelidir.

Bilgisayarı açma/kapama tuşuna basarak açtığınızda anakart üzerindeki ROM BIOS da yüklü bulunan yazılım bigisayarın çalıştırılması ile ilgili ilk işlemleri gerçekleştirir. Ayrıca, işletim sistemi ve diğer eklenmiş cihazlar, örneğin klavye, mouse, hard disk, arasındaki veri akışını ve kontrolu sağlamaktadır.

Sistem açıldığında başlatma prosedürü RAM belleğe yüklenir ve sonrasında aşağıdaki süreçler gerçekleştirilir.

BOOT İŞLEMİ

Microsoft DOS (Disk İşletim Sistemi ) sisteminde boot işlem basamakları şöyle sıralanabilir:

1. Güç anahtarını açtığınızda, ROM’da bulanan açılış prosedürleri belleğe yüklenir ve CPU çalışmaya başlar.

CPU çalışmaya başladıktan sonra donanım test edilir. Bu işlem sonrasında "power-on self test" (POST) adı verilen bir test işlemi yürütülür.

POST test sırasında üç işlem yapılmaktadır. Bunlar video testi, BIOS kimliği görüntülenir ve RAM testi gerçekleştirilir. Bu test sonucu, ekranda bir liste yada tablo şeklinde görüntülenir.

Bu aşamada bir sorun çıkarsa hata mesajları ile kullanıcıya bilgi verilmektedir.

(7)

7 POST sonrasında “açılış yazılımı” açılışın hangi sürücüden devam edeceğine CMOS SETUP adı verilen bir programdan alarak açılış süreci devam edecektir. CMOS SETUP içerisinde tanımlanan yan bellek elemanı üzerinden işletim sistemi devreye girecektir.

2. İşletim sisteminin yüklenmesi için ilk sürücü A olarak ayarlanmışsa (CMOS SETUP içerisinde birinci sürücü disket [A] ikinci sürücü Harddisk[C] olarak tanımlanmışsa) ilk önce disket kontrol edilecektir. A sürücüsünde disket yoksa otomatik olarak harddiske bakılacaktır.

Harddiskin açılış bilgisi MBR Master Boot Record (Ana Açılış Kayıtları) kayıdına bakılır. Ana Açılış kayıdı bulunduktan sonra açılış İşletim sistemine geçecektir.

Bu kayıdın belleğe yüklenmesinin ardından açılış süreci işletim sistemine devredilir.

Bu aşamada işletim sistemine ait başlangıç dosyaları RAM’e yüklenmeye başlar. [Microsoft DOS için ilk dosya IO.SYS dir.]

3. Bu başlangıç dosyası (örneğin, IO.SYS, SYSINIT programını içerir) yüklendikten sonra diğer işletim sistemi dosyaları yüklenmeye başlayacaktır.

IO.SYS dosyasının yüklenmesinin ardından işletim sisteminin diğer önemli dosyası olan MSDOS.SYS dosyası yüklenir.

4. İşletim sistemine ait açılış dosyaları yüklendikten sonra BIOS kontrolü işletim sistemine verilir.

BELLEK

Bellek programların ve verilerin saklandığı depolama alanıdır. Bellek; ana bellek ve yan bellek olmak üzere gruplandırılmaktadır. Ana belleğe RAM denilmektedir.

RAM Bellek

Ana bellek yada RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek) okunur - yazılır bellek alanıdır. Çalışan program ve verilerin saklandığı depolama alanıdır.

Ana bellek çiplerden oluşmaktadır. RAM’ daki bilgiler geçici olarak saklanabilmektedir. Sistemin enerjisi kesildiğinde saklamakta olduğu bilgileri kaybetmektedir.

Ana bellekte bulunan bilgiler daha sonra kullanmak üzere yan bellek elemanlarında depolanmaktadır.

Geleneksel Bellek (Conventional Memory)

1 MB’a kadar olan bellek alanı; 384KB’lık kısmı VideoRAM ve ana kart üzerindeki BIOS için kullanılmaktadır. 640KB’lık kısmına da geleneksel bellek olarak yararlanılmaktadır.

(8)

8 Uzatılmış Bellek (Extended Memory)

1 MB’ ın üstündeki bellek boyutu uzatılmış bellektir. Uzatılmış bellek sınırı 80286 işlemcilerde 16MB’ a, 80386 işlemcilerde ise 4GB’a kadar çıkmaktadır.

Anakart Yapısı

Anakartlar aynı zamanda yazıcı, fare,klavye gibi harici bağlantılar için de konektörlere sahiptir.Harici konektörlerin yapısı birbirinden farklı olduğu için, aygıtları yanlış yere takma olasılığı çok düşüktür.

PS/2 Connectors ATX anakartlar üzerinde 2 adet PS/2 konnektör bulunur. Bunlardan biri Mouse için, diğeri de klavye için kullanılır. Her ikisi de şekil ve pin sayısı itibariyle aynıdır. Bu yüzden genellikle farklı renklerde olmaktadır. Bu renklerde yeşil olanı Mouse için, mor olanı klavye standart olarak kullanılmaktadır.

USB (Universal Serial Bus) Portları USB port günümüzde en popüler olan harici porttur. En büyük avantajı, sabit disk de dahil olmak üzere birçok aygıtı harici olarak bilgisayara kolayca takıp kullanılabilme imkanı sunmasıdır. USB porttu kullanmanın diğer önemli avantajı; USB aygıtları takıp çıkartırken portu ya da aygıtı korumak amacıyla bilgisayarı kapatma zorunluluğunun olmamasıdır. Anakartlar genellikle 2 USB port ve ekstra/alternatif 2 kablo seçeneği ie üretilmektedir.

Paralel Port Paralel port genellikle tarayıcı ve yazıcı bağlantısı için kullanılmaktadır. Paralel portun alışık olduğumuz adlandırılışı “LPT” dir. Paralel port üzerinde bir seferde 1 bitten daha fazla bilgi gönderilir.

Game Port Oyun portu ses kartları üzerinde bulunan bir seri porttur. Ses kartının anakart üzerinde yer aldığı durumlarda oyun portu da USB ve paralel portu gibi anakart üzerinde, hoparlör ve mikrofon bağlantı noktalarının üst kısmında yerini alır. Gamepad joystik ismi verilen oyun aygıtları oyun portuna takılır.

Audio Connectors: Ses kartı anakart üzerinde bir çip olarak yer aldığı zaman, 3 adet ses konektörü de anakart üzerinde yer alır.genellikle bu konektörlerin birbirlerine karıştırılmaması için standartlaşan renklere kullasnılmaktadır. Bunlar yeşil renkte olan çıkış,hoparlör/ses çıkışıdır.

Diğer bir konektör noktası olan Line-In olarak adlandırılan giriş noktası, harici bir aygıttan

(9)

9 (walkman) bilgisayara ses girişi yapılması veya kayıt amacıyla kullanılır.üçüncü olarak mikrofon girişi kırmızı renkte olur ve mikrofon bağlamak ve ses kaydı maksadıyla kullanılır.

Video Connector Anakart üzerinde monitör bağlantı konektörünün yer alması, ekran kartının ayrı bir kart olarak değil, seskartında olduğu gibi anakart üzerinde bir çip olarak yer aldığı anlamına gelmektedir. Normalde monitör bağlantı konektörü ekran kartının üzerinde bulunmaktadır. Eğer bilgisayar kasasının arkasında iki adet ekran çıkış konektörü varsa, anakart ya da ekran kartı üzerindeki çıkışlardan daha iyi olanı tercih edilmeli ve istenilen çıkış noktasından görüntü alabilmek için mutlaka BIOS ayarlarından gerekli iptal veya öncelik yarı yapılmalıdır.

COM(Communications) Port COM potrlar fare ve harici modem bağlantıları için kullanılır.

Günümüzde PS/2 ve USB’nin yanında zorunlu haller dışında kullanım etkinliği kalmamıştır.

Günümüzde üretilen anakartalar da bir adet COM porta yer verilmekte, bunun yerine mümkün olduğunca USB portlarının sayısının artırılmasına özen gösterilmektedir.

(10)

10 GÜNÜMÜZDE YAYGIN OLARAK KULLANILAN ANAKARTLAR

Bilgisayarın tüm parçalarının bağlandığı en büyük elektronik karttır. Kasa içerisindeki en büyük yeri işgal eder ve işlemci, hafıza, tüm kartlar (ses kartı, ekran kartı, modem, televizyon kartı vs.) ile tüm sürücü tipi aygıtlar (disket sürücü, CD-ROM, sabit disk v.s.) bu karta bağlıdırlar. Bu aygıtlardan kart tipinde olanları direkt ana kart üzerindeki özel yuvalara takılır, diğer sürücü tipindeki aygıtlar ise özel kablolar vasıtasıyla ana karta bağlanırlar. Görevi ise tüm bu aygıtlar arasındaki iletişimi sağlamaktır. Vücudumuzla karşılaştırıldığında sinir sistemine karşılık geldiğini bile söyleyebiliriz. Bazı ana kartlar bahsedilen ek kartlardan bir kısmını içerirler. Örneğin ekran kartı, ses kartı gibi bazı kartlar ana kart ile bütünleşik olarak gelir ve kısmen daha ucuza mal olur.

• AT ve Baby AT Anakartlar

• ATX ve Mini ATX Anakartlar

• LPX ve Mini LPX Anakartlar

• NLX Anakartlar

Bizim içeriğine gireceğimiz anakart türleri AT ve ATX anakartlar olacaktır. Bunlar hakkında bazı bilgiler verilecektir.

AT Anakartlar : Anakart üreticileri yıllarca IBM uyumlu anakart ürettiler. Bu standartların başında gelen At modeli, 1982’den itibaren geliştirilen ve günümüzde eski nesil sınıfına giren yaygın olarak kullanılan standartlardan biridir.

AT anakartlar çeşitli boyutlarda olabilmektedir. AT anakartların büyüklükleri eski nesil Pentium işlemcilerle uyumlu olanlarda 1/3AT veya 3/4AT olarak isimlendirilmekteydi. AT anakartlar Pentiun III işlemci dönemine kadar yenilenerek geldiler ve hala çok nadir de olsa bulunabilmektedir. AT anakart alırken dikkat edilmesi gereken iki nokta vardır.Bunlar klavye ve kasanın günümüzde yaygın olarak kullanılanlarından farklı olmasıdır.

Klavye girişi günümüzde artık kullanılmayan geniş uçlu klavye girişidir.Fakat normal PS/2 klavyenin ucunda dönüştürücü kullanılarak bu problem çözülebilmektedir.

Kasa seçiminde dikkat edilmesi gereken nokta ise, güç kaynağının anakarta takıldığı konnektörün uygunluğudur. Bu sorunu göz önünde tutan bazı anakart üreticileri, AT anakartlar

(11)

11 üzerine yaygın olarak kullanılan her iki güç konektörü de genellikle ihmal etmemişlerdir. Fakat her zaman böyle olmadığı unutulmamalıdır.

ATX Anakartlar

Pentium III işlemcilerle birlikte ilk kez tanıştığımız ATX standardı da sürekli olarak geliştirilerek günümüzde de popüler olarak kullanılan bir standarttır. Özellikle ısınma ve modülerlik sorunlarını aşmak için rahat bir tasarıma sahiptir. Bir önceki nesil AT standardı üzerinde çok köklü değişiklikler yapmış olması nedeniyle, beraberinde ATX kasa türünü de getirmiştir.

ATX standardı, geniş endüstri teknolojisi, parçaların değiştirilebilirliği ve doğrudan kullanıma hazır oluşu yönüyle anakart standartları içinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Önceki nesil AT anakartlardan hemen tüm parçaları ile farklı olduğu için geriye uyumluluğu çok düşüktür.

ATX Anakartlar

- Kasa içindeki kablo kargaşası biraz daha azaltılmıştır. Seri ve paralel portların anakartın üzerine oturtulmuş durumda.

- ATX anakartlar işletim sisteminden kapatma komutunun verilmesi ile birlikte gücü otomatik olarak kendi kendine kapayabilme özelliğine sahiptir. Eski nesil PC kullanıcıları çok sık sordukları

“Neden bazı bilgisayarlar kapatıldığında gücü otomatik kestiği halde bazılarını manuel olarak kapatmak gerekiyor?” şeklinde soruların cevabı ATX anakartların özelliğidir. Bu seçeneği kullanabilmeniz için ATX kart üzerinde bulunan BIOS’ta Power Management seçeneğini açık tutmalısınız.

- ATX kasaların geniş olması nedeniyle daha kolay monte edilebilirler.

- ATX anakartlar üzerindeki diğer önemli bir farklılık, klavye ve fare konektörlerini PS/2 standardında olmasıdır.

(12)

12 Yeni Bir Anakart Alımında Dikkat Edilecek Noktalar

Yeni bir anakart alırken bazı önemli noktalara dikkat edilmesi gerekir. Çünkü bilgisayar üzerindeki tüm donanım birimleri, anakart aracılığıyla birbirleriyle haberleşmektedirler. Bu yüzden işinize ve amacınıza uygun doğru anakart seçimi diğer birimlerin seçiminden daha önemlidir.

İlk olarak göz önünde tutulması gereken nokta, anakartın hangi platform üzerinde çalışacağına karar vermektedir. Kullanılacak olan işlemci türüne bağlı olarak, farklı soketlere sahip çok sayıda anakart bulunmaktadır.

Günümüzde anakartlarda kullanılan işlemci soketleri INTEL ve AMD firmaları atarafından geliştirilen işlemciler tarafndan belirlenmektedir. Anakart alımında tercih edilecek işlemci ailesi daha sonra ne tür işlemcileri kullanabileceğinizi belirleyecektir. Bu yüzden, ileriye dönük planlamanız satın alımında önemli rol oynacaktır.

Anakartların; hangi tür donanım aygıtlarını ve işlemcileri desteklediği, genişleme yuvalarının tipleri, sayısı ve BIOS özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Aşağıda bazı ip uçları verilmiştir.

Onboard

Audio, Network, Video bileşenleri anakartların üzerinde yerleşik olarak gelmektedir. Bu bileşenlerin BIOS’ tan “disable” edilebilir olması bazı uygulamalar için avantajlar sağlamaktadır.

Konfigürasyondan kaynaklanan herhangi bir sorunda genişleme yuvalarına bu ihtiyaçları karşılamak üzere kullanılabileceği unutulmamalıdır.

Anakart için Kasa Seçimi

ATX kasalar aralarında boyutlarına göre Full, Tower ve Micro ATX gibi sınıflara ayrılabilmektedir. ATX kasa seçimi yapılrken sistem e bileşenlerinin harcayağı güç tüketimi hesaplanmalıdır. Örneğin bir AMD Athlon için 300-400 W gücünde güç kaynağı yeterli iken profesyonel bir iş bilgisayarı için bu değer 500 W ciarındadır.

Anakartın Çalışma Hızı

Anakart alırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de anakartın çalışma hızıdır. Aslında anakartınızın çalışma hızı; maksimum desteklenebilir işlemci hızı, bellek hızı ve veri yolu hızı gibi bileşenleri doğrudan etkilemektedir. Özellikle overclock uygulamalarında sistem çalışma performansının arttırılmasını sağlayacaktır.

(13)

13 Anakart üzerindeki RAM bankları

RAM’ler farklı tiplerdeki bellek modüllerine takılmaktadır. Tipik olarak anakat üzerinde bulunan bellek soket tipleri; SIMM, DIMM ve RIMM olmak üzere üçe ayrılmıştır. Diğer taraftan bellekler günümüzde DDR, DDR II ve DDR III olarak farklı yapıda üretilmektedir. Her bir tip bellek kendisine ait bellek bankına takılabildiği için anakart alırken kullanılacak bellek teknolojisi de belirlenmiş olacaktır. Yeni nesil bellekler DDR III olarak üretilmektedir. Anakart alımında kullanılacak bellek tipi ve hızı hesaba katılmalıdır. Bellek tipi seçiminin ek maliyetler getireceği unutulmamalıdır. Diğer önemli bir nokta ise desteklenen maksimum RAM kapasitesidir. Böylece anakart ile kullanabileceğiniz bellek üst sınırını belirlenecektir.

Giriş / Çıkış Kapıları

Yazıcı, fare, tarayıcı vb. aygıtlar bilgisayarın üzerindeki soketlere özel arabirim kabloları ile bağlanmaktadırlar. Bu Giriş/Çıkış noktalarına kapı ya da port adı verilmektedir. Günümüzde standart bir bilgisayarda 1 tane paralel ve 2 tane seri kapı bulunmaktadır. Bunun yanında yeni teknolojilerle birlikte USB kullanımı da artmaya başlamıştır.

LPT

LPT LinePrinTer sözcüğünden alınmıştır. Yazıcıları bağlamak için kullanılması dolayısıyla bu ad verilmiştir. Ancak, son yollarda paralel portlar bilgisayara başka tip aygıtları bağlamak için de kullanılmaktadır.

Verilerin her bir seferde bayt olarak iletimi gerçekleştirildiği için paralel port ismi anılmaktadır.

Port sekiz adet veriyi (D0-D7 hatları üzerinden) aynı anda diğer aygıta iletir. Paralel portlar LPT1, LPT2 gibi isimlendirilir.

Gelişmiş paralel portlar çift yönlü çalışabilmektedir. Örneğin bir yazıcı PC’ye durumuyla ilgili (kağıt sıkışması, kağıdın bitmesi gibi) bilgi gönderebilir. Paralel portlar için 25 pinlik bir dişi konnektör kullanılmaktadır.

Seri (COM) portlar

Verilerin porttan seri bir biçimde, başka bir deyişle her bir seferde bit-bit gönderilmektedir. Dış aygıtlarla PC arasında biri iletim arayüzü sağladığı için seri portlara COM (communication) portlar da denilmektedir. Seri port genellikle modemler, fareler, yazıcı ve çizici gibi aygıtlar için kullanılmaktadır. Seri portların konnektörleri için 25 ve 9 pin konektör kullanılmaktadır.

(14)

14 USB (Universal Serial BUS) : USB (Universal Serial Bus) bilgisayar ile takılabilir aygıtlar (joystick, klavye, telefon, tarayıcı, yazıcı gibi aygıtlar) arasında iletişim sağlamak için geliştirilen bir yol tknolojisidir. Tak ve çalıştır özelliğini desteklemektedir. Böylece yeni bir aygıt herhangi bir bağdaştırıcı kartı kullanmadan veya bilgisayarı kapatmadan takılabilmektedir. USB yol sistemi Compaq, IBM, DEC, Intel, Microsoft, NEC ve Northern Technology gibi firmaların yer aldığıbir çalışma grubu tarafından geliştirilmiştir.

Ref:

Topaloğlu, N., Mikroişlemciler ve Assembly Dili, Seçkin Yayınevi, Ankara, 1999.

Gümüşkaya, H., Mikroişlemciler ve Bilgisayarlar, Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul, 1999.

Uffenbeck, J., Microcomputers and Microprocessors, Prentice-Hall, 1991.

D. GOOKIN & A. RATHBONE, PCs For Dummies, IDG Books, 1992 Ciaran MacNamee / Karl Rinne, Lecture Notes

Diğerleri*

* Diğer ders notlarının hazırlanmasında kullanılan kaynaklar