F NANSAL ARAÇLAR. TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme TFRS 7: Finansal Araçlar: Aç klamalar

(1)

F‹NANSAL ARAÇLAR

TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme TFRS 7: Finansal Araçlar: Aç›klamalar

Yrd. Doç. Dr. Volkan DEM‹R Galatasaray Üniversitesi ‹flletme Fakültesi Muhasebe-Finansman Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi

(2)

8.1 STANDARDIN AMACI

TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum stadard›n›n amac›; iflletmede bulu- nan finansal araçlar›n borç veya özkaynak olarak s›n›fland›r›lmas›na ve finansal araçlar›n (finansal varl›k ve finansal borçlar›n) netlefltirilme- lerine iliflkin ilkeleri belirlemektir.

TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme standard›n›n amac›; finansal varl›klar›n, finansal borçlar›n ve finansal olmayan kalem- lerin al›m-sat›m›na iliflkin sözleflmelerin muhasebelefltirme ve ölçül- mesine iliflkin ilkeleri belirlemektedir.

TFRS 7 Finansal Araçlar: Aç›klamalar standard›n›n amac›; finansal tablo kullan›c›lar›n›n, finansal araçlar›n iflletmenin finansal durumu ve performans› aç›s›ndan önemi ve iflletmenin dönem içerisinde ve raporlama tarihinde finansal araçlar nedeniyle maruz kald›¤› risklerin niteli¤i ve düzeyi ile iflletmenin riskleri yönetme fleklini de¤erlendirebilmeleri için gerekli olan bilgilerin kamuoyuna aç›klanmas›d›r.

8.2 STANDARDIN KAPSAMI

Finansal araçlara iliflkin TMS 32, TMS 39 ve TFRS 7 (sunum-muhasebelefltirme ve ölçme-aç›klamalar) standartlar› temel olarak afla¤›daki durumlar d›fl›ndaki her türlü finansal araca uygulan›r:

• TMS 19 Çal›flanlara Sa¤lanan Faydalar standard›n›n uyguland›¤›

çal›flanlara sa¤lanan fayda planlar›ndaki iflveren hak ve yükümlülükleri- ne bu standart uygulanmaz.

• Bir iflletmenin baflka bir iflletmedeki menkul k›ymetleri üzerinde önemli etkinli¤i veya kontrol gücü olmas› durumunda veya ifl ortakl›¤›

fleklinde bir yat›r›m› olmas› durumunda bu standart uygulanmaz. (TMS 27 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar veya TMS 31 ‹fl Ortakl›klar›ndaki Paylar standartlar› uygulan›r).

• TFRS 2 Hisse Bazl› Ödemeler standard›n›n kapsam›na giren finansal araçlar için bu standart uygulanmaz.

• TFRS 4 Sigorta Sözleflmeleri standard›n›n kapsam›na giren finansal araçlar için bu standart uygulanmaz.

(3)

8.3 STANDARDIN GET‹RD‹KLER‹

Ülkemizde Vergi ve Tekdüzen Hesap Plan› uygulamalar› dikkate al›nd›¤›nda finansal araçlara iliflkin kavramlar (finansal varl›k ya da finansal borç) standard›n kulland›¤› finansal araç kavramlar› ile de¤ifliklik göstermektedir. Finansal araçlar standartlar› dikkate al›nd›¤›nda, standartlar›n hesap numaralar›n› veya hesap isimlerini temel alan bir tan›m- lama yaklafl›m› bulunmamaktad›r. Ancak standartlar›n içeri¤i ve aç›klamalar› incelendi¤inde hesap numaral› veya hesap isimli olarak ve uygu- lamadaki bilanço flekline uygun tan›mlama yapabilmek de mümkündür.

Afla¤›daki flekilde finansal araçlara örnek teflkil edebilecek hesaplar ve bilanço içerisindeki yerleri gösterilmektedir:

31.12... TAR‹HL‹ B‹LANÇO

Aktif Pasif

F‹NANSAL VARLIKLAR F‹NANSAL BORÇLAR

Kasa Mali Borçlar

Bankalar Ticari Borçlar

Al›nan Çekler Ç›kar›lan Menkul K›ymetler

Al›c›lar Mevduatlar (Bankalar ‹çin)

Alacak Senetleri Menkul K›ymetler

Kredi Alacaklar (Bankalar ‹çin)

TÜREV F‹NANSAL ARAÇLAR

Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts)

Seçimlik Hak Sa¤layan Sözleflmeler (Options Contracts) Organize Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts)

Vadeli ‹fllem Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts) Finansal araçlar ile ilgili standartlar›n daha iyi anlafl›labilmesi için baz› tan›mlamada yapmak gerekmektedir.

TMS 32’de finansal araç flu flekilde tan›mlanm›flt›r: “Bir finansal araç, bir iflletmenin finansal varl›¤›nda ve di¤er bir iflletmenin fi-

(4)

nansal borcunda ya da özkayna¤a dayal› finansal arac›nda art›- fla neden olan herhangi bir sözleflmedir.” Bu tan›mlamaya göre fi- nansal araçlar; finansal varl›klar, finansal borçlar ve türev finansal araç- lardan oluflmaktad›r.

Finansal varl›klar TMS 32’de afla¤›daki unsurlar ile tan›m- lanmaktad›r

• Nakit ; Kasa ve Banka hesaplar›

• Baflka ‹flletmeden Finansal Varl›k Alma Hakk›; Al›c›lar

• Baflka ‹flletme ‹le Olas› Olumlu Koflullarda Finansal Araç De¤iflim Hakk›; Al›nan Çekler, Alacak Senetleri

• Baflka ‹flletmenin Özkaynak Arac›na Sahip Olmak; Men- kul K›ymetler

Finansal borçlar TMS 32’de afla¤›daki unsurlar ile tan›mlan- maktad›r.

• Borcun Nakit Olarak ya da Bir Finansal Varl›k Verilerek Ödenmesi; Mali Borçlar, Ticari Borçlar, Ç›kar›lan Tahviller

• Özkayna¤a Dayal› Borçlanma: ‹flletmenin borcunu sahip oldu¤u özsermaye araçlar› ile ödeyecek olmas›, özsermayeye dayal› borç- lanmad›r.

Türev finansal araçlar

‹flletmeler aras› sözleflme ile bir finansal arac›n bir veya daha fazla finansal riskini nakletme amac›yla flartl› ya da flarts›z de¤iflim hakk› tan›- yan sözleflmelerdir. En çok kullan›lan türev finansal araçlar afla¤›da s›ra- lanm›flt›r:

• Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts)

• Organize Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts)

• Vadeli Takas Sözleflmeleri (Swap Contracts)

• Seçimlik Hak Sa¤layan Sözleflmeler (Option Contracts)

• Vadeli ‹flleme Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts) TFRS finansal araçlar ile ilgili flu aflamalar›n yap›lmas› gereklili¤ini vurgulamaktad›r:

(5)

1- SINIFLANDIR!

2- DE⁄ERLEMEYE TAB‹ TUT!

3- MUHASEBELEfiT‹R!

4- GEREKEN AÇIKLAMALARI D‹PNOTLARDA BEL‹RT

8.3.1. F‹NANSAL ARAÇLARIN DE⁄ERLEME ÖLÇÜLER‹

8.3.1.1. Maliyet De¤eri

‹flletmenin edindi¤i finansal varl›klar›n ve yükümlülü¤e girdi¤i finansal borçlar›n tutar›d›r. ‹fllem maliyetleri (komisyon benzeri ödemeler) dahildir.

8.3.1.2. ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri

‹flletmenin edindi¤i finansal varl›klar›n ya da yükümlülü¤e girdi¤i finansal borçlar›n ilk muhasebelefltirmede ölçülen tutar›na, etkin faiz oran› ile ölçülen tutar ile sabit faiz oran› ile ölçülen tutar aras›ndaki far- k›n eklenmesi, finansal varl›¤›n ya da finansal borcun itfa edilmifl maliyet de¤erini göstermektedir. ‹tfa edilmifl maliyet de¤erine baz› kaynak- larda iskontolanm›fl maliyet de¤eri de denilmektedir.

Etkin faiz yöntemi; finansal varl›k veya borcun itfa edilmifl mali- yetlerinin hesaplanmas› ve ilgili faiz gelir veya giderlerinin iliflkili oldu-

¤u döneme da¤›t›lmas› yöntemidir.

Etkin faiz oran›; finansal arac›n beklenen ömrü boyunca veya uy- gun olmas› durumunda daha k›sa bir zaman dilimi süresince yap›lacak gelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatlar›n›, tam olarak ilgili finansal varl›k veya borcun net defter de¤erine indirgeyen orand›r. Bu oran finansal arac›n iç verim oran›d›r. Bu oran flöyle hesaplanabilir:

n Nakit Ak›fl›

‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri =

∑

(1+Faiz Oran›)^t

VEYA

‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri

Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli

= 0 + 1 + 2 + t

t=o

(1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›)

(6)

8.3.1.3. Gerçe¤e Uygun De¤er

Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili ve istekli gruplar aras›nda bir varl›¤›n el de¤ifltirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kmas› gereken tutard›r. Gerçe¤e uygun de¤erin hesaplanmas›nda afla-

¤›daki unsurlar gösterge olarak kullan›labilir:

• Aktif Bir Piyasa; borsadan, sat›c›dan, simsardan, sanayi grubun- dan, fiyatlama hizmeti yapan veya düzenleyici bir kurulufltan elde edil- mesinin mümkün olmas›

• Son dönemlerde gerçeklefltirilen piyasa ifllemleri

• Büyük ölçüde ayn› olan baflka bir finansal araca iliflkin gerçe¤e uygun de¤erin referans olarak al›nmas›

• ‹skonto edilmifl nakit ak›fl› analizleri

• Opsiyon fiyatlama modellerini

8.3.2. F‹NANSAL ARAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI-DE⁄ERLEMES‹

VE MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹

8.3.2.1. Finansal Varl›klar

Finansal varl›klar 4 (dört) s›n›fa ayr›labilir ve bu s›n›fland›rmaya gö- re de¤erlenir ve muhasebelefltirilir.

• Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Fi- nansal Varl›klar: (1) Al›m-sat›m amaçl› elde tutulan finansal varl›klar ile (2) ilk muhasebelefltirme s›ras›nda, iflletme taraf›ndan, gerçe¤e uygun de¤eri kar veya zarara yans›t›lan varl›klar olarak s›n›fland›r›lan varl›klar- d›r. Borsada ifllem gören finansal varl›klar ve aktif piyasas› olan finansal varl›klar bunun en temel örne¤idir.

De¤erleme: Gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.

Muhasebelefltirme: Gerçe¤e uygun de¤er fark› gelir tablosunda raporlan›r.

• Vadeye Kadar Elde Tutulacak Yat›r›mlar : ‹flletmenin vade- ye kadar elde tutma niyet ve imkan›n›n bulundu¤u, sabit veya belirlenebilir nitelikte ödemeler içeren ve sabit bir vadesi bulunan finansal var- l›klard›r. Devlet tahvilleri (özel sektör tahvili de olabilir ancak ülkemizde günümüz koflullar›nda s›kl›kla kullan›lmaz) bunun en temel örne¤idir.

De¤erleme: ‹tfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenir.

(7)

Muhasebelefltirme: De¤erleme fark› gelir tablosunda raporlan›r.

• Kredi ve Alacaklar : ‹flletmenin sabit ya da belirlenebilir nitelikte ödemelere sahip olan ve aktif bir piyasada ifllem görmeyen alacaklar›ndan oluflur. Al›c›lar, Alacak Senetleri gibi hesaplar bu s›n›ftaki finansal araçla- r›n en temel örnekleridir.

• Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar : Yukar›daki üç s›n›fland›r- maya da girmeyen finansal varl›klar ile iflletmenin al›m-sat›m amaçl› elde tutmad›¤› finansal varl›klar Sat›lmaya Haz›r Finansal varl›klar olarak s›n›f- land›rabilir.

Sat›lmaya haz›r finansal varl›klar için iki ayr› de¤erleme ve muhasebelefltirme yöntemi vard›r.

De¤erleme ve Muhasebelefltirme-1: Gerçe¤e uygun de¤eri saptanabi- len sat›lmaya haz›r finansal varl›klar gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.

Gerçe¤e uygun de¤er fark› özkaynaklarda raporlan›r.

De¤erleme ve Muhasebelefltirme-2: Gerçe¤e uygun de¤eri saptanama- yan sat›lmaya haz›r finansal varl›klar maliyet de¤eri ile de¤erlenir. De¤er- leme fark› (de¤er düflüklü¤ü durumunda) özkaynaklarda raporlan›r.

Örnek 1: (Menkul K›ymetler ile ilgili S›n›fland›rma-De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

USB ‹flletmesinin vergi mevzuat›na göre 110 Hisse Senetleri hesab›n›n detaylar› flu flekildedir.

‹flletmenin bu menkul k›ymetleri elinde bulundurma amaçlar› ile ilgili iflletmeden edinilen bilgiler flu flekildedir:

• Nisoto A.fi. halka aç›k bir flirkettir ve ‹flletme bu flirketin hisselerini k›- sa süreli sermaye kazanc› elde etmek amac›yla edinmifltir ve bu hisseleri bor- san›n yükselmesine ba¤l› olarak elinden ç›karabilecektir. Nisoto A.fi.

hisselerinin raporlama tarihindeki borsa de¤eri 12.000 TL’dir.

Hisse Senedi Edinme Tarihi Maliyet De¤eri De¤erleme Ölçüsü 31.12.2007 De¤eri Nisoto A.fi. 18 Eylül 2007 8.000 TL Al›fl Bedeli 8.000 TL Hamza Tic. A.fi. 14 Aral›k 2006 5.000 TL Al›fl Bedeli 5.000 TL Asya Paz.A.fi. 14 Aral›k 2006 3.000 TL Al›fl Bedeli 3.000 TL 16.000 TL

(8)

• Hamza Ticaret A.fi.’nin hisseleri ilmuhaber fleklindedir. Bu flirket kurulurken flirkete sermaye deste¤i sa¤lamak amac›yla bu hisseler elde edilmifltir.

• fiirket Asya Paz.A.fi.’nin % 5’ini elinde bulundurmaktad›r. 15 Ara- l›k 2007 tarihinde bu flirketin % 10’nuna sahip olan Ayd›n Ticaret A.fi. bu hisseleri net 14.000 TL’ye elinden ç›karm›flt›r.

• fiirketin hisselerini elinde bulundurdu¤u üç flirkette de önemli etkinli¤i ve kontrol gücü bulunmamaktad›r.

SINIFLANDIRMA

• ‹flletme, Nisoto A.fi.’nin hisse senetlerini al›m-sat›m amaçl› elde tuttu¤undan bu hisseleri, Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yan- s›t›lan Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›rmal›d›r.

• ‹flletme, Hamza Ticaret A.fi.’nin hisselerini al›m-sat›m amaçl› olarak elinde bulundurmamaktad›r. Ayr›ca bu hisse senetlerinin piyasa de-

¤erinin tespit edilebilmesini sa¤layacak bir bilgi de bulunmad›¤›ndan ve iflletmenin bu hisse senetlerinin k›sa vadede elinden ç›karabilece¤ine dair iflletme yönetiminin bir karar› bulunmad›¤›ndan, bu hisseler Sat›l- maya Haz›r Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›r›lmal›d›r.

• ‹flletme, Asya Paz.A.fi.’nin hisse senetleri ile ilgili edindi¤i bilgiler ve bu hisse senetlerinin baflka bir iflletme taraf›ndan karl› sat›fl›n› da de-

¤erlendirerek bu hisse senetlerini elinden ç›karabilece¤ini düflünmekte- dir. Bu nedenlerle iflletme bu hisseleri, Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›rmal›d›r.

Bu aç›klamalar çerçevesinde TFRS’lere göre ilgili menkul k›ymetlerin s›n›fland›rmas› flu flekildedir:

DE⁄ERLEME

S›n›fland›r›lan finansal varl›klar ile ilgili de¤erleme bilgileri flu flekildedir:

Hisse Senedi S›n›fland›rma

Nisoto A.fi. GUD FARKI KAR (ZARAR)’A YANSITILAN F‹NANSAL VARLIKLAR Hamza Tic. A.fi. SATILMAYA HAZIR F‹NANSAL VARLIKLAR

Asya Paz.A.fi. GUD FARKI KAR (ZARAR)’A YANSITILAN F‹NANSAL VARLIKLAR

(9)

MUHASEBELEfiT‹RME

Yukar›daki menkul k›ymetlerin muhasebelefltirilmesi esnas›nda mevcut Tekdüzen Hesap Plan›’na baz› ilaveler ve de¤ifliklikler yap›lma- s›n›n gerekece¤i TMSK taraf›ndan çeflitli platformalarda dile getirilmifltir.

Buna göre bu finansal varl›klar›n mevcut hesap plan›ndaki ve de¤iflik- likten sonra olmas› muhtemel¹⁰hesap plan›ndaki hesaplar ile görünümü flu flekildedir:

Nisoto A.fi. ile ilgili;

Nisoto A.fi. hisseleri, borsada ifllem gördü¤ünden bu hisselerin GUD’i borsa fiyatlar›d›r. Bu hisselerin Vergi Mevzuat›na göre de¤erleme ilkesi Al›fl Bedeli, TFRS’lere göre GUD oldu¤undan de¤erleme fark›n›n muhasebelefltirilmesi gerekir.

10 TFRS’ye uyumlu Tekdüzen Hesap Plan› çal›flmas› TMSK ve Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan sürdürülmektedir. Çal›flmalar tamam- land›¤›nda, Maliye Bakanl›¤›n›n Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i ile Tekdüzen Hesap Plan›nda baz› de¤ifliklikler, ekleme ve ç›karmalar yapmas› beklenmektedir. Bu çal›flma yap›l›rken henüz yay›nlanm›fl ya da yay›nlanmam›fl (taslak) bir tebli¤ bulunmamaktad›r. “Akdo¤an, Nalan; Sevilengül, Orhan: Türkiye Muhasebe Standartlar› ile Uyumlu Tekdüzen Hesap Sistemi Uygulamas›, ‹SMMMO Yay›nlar›, 13. Bask›, ‹stanbul 2007” isimli kitapta önerilen hesaplar mevcuttur. Ayr›nt›l› bilgi için bu kayna¤a baflvurulmas› okuyucular için faydal› olabilecektir.

Hisse Senedi Vergi TFRS’ye Vergi TFRS’ye De¤erleme

Mevzuat›na Göre De¤erleme Mevzuat›na Göre Fark›

Göre De¤erleme Ölçüsü Göre De¤erleme De¤erleme

Ölçüsü Ölçüsü Ölçüsü

Nisoto A.fi. Al›fl Bedeli GUD 8.000 TL 12.000 TL 4.000 TL Hamza Tic. A.fi. Al›fl Bedeli Maliyet De¤eri 5.000 TL 5.000 TL 0 Asya Paz.A.fi. Al›fl Bedeli GUD 3.000 TL 7.000 TL 4.000 TL

Toplam 16.000 TL 24.000 TL 8.000 TL

Hisse Senedi Mevcut THP’deki Yeni (Muhtemel) THP’deki Hesab›

Hesab› S›n›fland›rmaya Uygun Olmas› Beklenmektedir.

Nisoto A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar Hamza Tic. A.fi. 110 Hisse Senetleri Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar

Asya Paz.A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar

(10)

31/12/07 Borç Alacak

110 Hisse Senetleri 4.000

110.00 GUD Fark› KIZ’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar

645 Menkul K›y. Sat. Karlar› 4.000

645.00 GUD Karlar›

Hamza Tic. A.fi. ile ilgili;

Hamza Tic. A.fi. hisseleri borsada ifllem görmedi¤inden ve bu hisselerin gerçe¤e uygun de¤erini sa¤l›kl› bir flekilde tespit edebilecek bir gösterge bulunmad›¤›ndan, Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar olarak s›- n›fland›r›lan bu hisselerin maliyet de¤eri ile de¤erlenmesi gerekmektedir. Bu hisseler ile ilgili Vergi Mevzuat› ve TFRS’ler aras›nda bir de¤erleme fark› bulunmamaktad›r. Ancak bu hisselerin Dönen Varl›k hesaplar›ndan ç›kar›l›p Duran Varl›k hesaplar›na nakledilmesi gerekmektedir.

240 Ba¤l› Menkul K›ymetler 5.000

240.10 Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar

Hisse Senetlerinin Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›k olarak s›n›fland›r›lmas›

Asya Paz. A.fi. ile ilgili;

Asya Paz. A.fi. hisseleri de borsada ifllem görmemektedir. Ancak bu hisselerin gerçe¤e uygun de¤erinin hesaplanmas›na olanak tan›yan bir gös- terge mevcuttur. Bu gösterge de, bu hisse senetlerinin yak›n bir zamanda (yak›n bir zamanda kas›t ifllemin gerçekleflti¤i tarih ile de¤erleme yap›lan tarih aras›nda enflasyon ve(veya) faiz aç›s›nda paran›n za- man de¤erini çok fazla etkilemeyecek bir zaman dilimidir) baflka bir iflletme taraf›ndan sat›lmas› dolay›s›yla ortaya ç›kan piyasa de¤eridir. Bu nedenle de bu hisselerin de¤erlemesinin yap›lmas› gerekmektedir.

(11)

110.00 GUD Fark› K/Z’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar

645 Menkul K›ymet Sat›fl Karlar› ¹¹ 4.000

645.00 GUD Karlar›

Hisse Senetlerinin De¤erlemesi

USB iflletmesinin 31.12.2007 tarihi itibariyle ilgili hisse senetlerinin bilanço görünümü flu flekildedir:

USB ‹flletmesi 31.12.2007 Tarihi itibariyle TFRS Bilançosu 110 Hisse Senetleri 19.000 TL

GUD Fark› K/Z’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar Nisoto A.fi. 12.000 TL Asya Paz.A.fi. 7.000 TL

240 Ba¤l› Menkul K›ymetler 5.000 TL

Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar Hamza Tic.A.fi. 5.000 TL

Örnek 2: (Alacaklar ile ilgili S›n›fland›rma- De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

Flash Ticaret A.fi.’nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat›na göre haz›rlanm›fl genel geçici mizan›ndan ticari alacaklar ile ilgili flu bilgiler elde edilmifltir:

12 Ticari Vergi Mevzuat›ndaki TFRS’lerdeki Vergi Mevzuat› ve Alacaklar De¤erleme Ölçüsü De¤erleme Ölçüsü TFRS’ler aras›nda De¤erleme Fark›

Var m›?

Al›c›lar Mukayyet De¤er 30.000 TL ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri VAR Vadeli Çekler Nominal De¤er 25.000 TL ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri VAR Toplam 55.000 TL

11 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda 645 Menkul K›ymet Sat›fl Karlar› hesab›n›n yap›lacak de¤ifliklikler ile 645 Finansal Varl›k De¤erleme Farklar› hesab› olarak kullan›lmas› daha uygun olacakt›r. Ya da bu hesap yerine mevcut tekdüzen hesap plan›nda 649 Di¤er Ola¤an gelir ve Karlar hesab›n›n alt hesab›nda da izlenebilir.

(12)

Örne¤imizde alacaklara karfl›l›k ay›rmak baflka bir standard›n konu- sunu oluflturdu¤u için, flirketin alacaklar› ile ilgili bir de¤er düflüklü¤ü ol- mad›¤› kabul edilmifltir.

• fiirketin al›c›lar ve vadeli çekler (alacak senetleri) hesaplar›ndaki tutarlar TMS 39 çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de¤eri ile hesaplanma- l›d›r. Bu nedenle bu hesaplar›n tahsil edilmesine (vadeye) ne kadar sü- re kald›¤›n›n tespit edilmesi baflka bir deyiflle de alacaklar›n yaflland›r›l- mas› gerekmektedir.

• Al›c›lar hesab›n›n ortalama vadesinin ¹²45 gün oldu¤u tespit edilmifltir.

• Vadeli çekler (bu çekler özün önceli¤i kavram› gere¤i 101 Al›nan Çekler hesab›ndan ç›kar›lm›fl ve 121 Alacak Senetleri hesab›n›n alt›nda bir alt hesaba kaydedilmifltir) flu vadeleri ve tutarlar› içermektedir:

Vadeli çekler ve al›c›lar hesaplar›n›n vadeye kadar kalan gün say›- s› baflka bir deyiflle tahsil edilme tarihi ile raporlama tarihi aras›ndaki far- k› oluflturan gün say›s› ile bu hesaplar›n itfa edilmifl maliyet de¤erlerini bulmak mümkündür. Bu hesaplamada kullan›lan faiz oran› iflletmenin vadeli sat›fllarda belirledi¤i ve kulland›¤› vade fark› oran›d›r. Böyle bir oran yok ise piyasada oluflan faiz oran› dikkate al›nabilir. Örne¤imizde hesaplama yap›l›rken piyasa faiz oran›n›n % 10 oldu¤u kabul edilmifltir.

Bu oran ile vade tarihindeki tutarlar bugüne indirgenmifltir. ‹tfa edilmifl maliyet de¤erinin hesaplanmas›nda baz› formüller kullan›labilir.

12 Ticari alacaklar›n ortalama vadesi hesaplan›rken Alacak Devir H›z› Oran›ndan yararlan›labilir. Alacak Devir H›z› = Vadeli Sat›fllar / Ort.Tic.Alacaklar’d›r. Bulunan Alacak devir h›z›, ortalama Ticari Alacak tahsil süresini hesaplamada kullan›labilir. Ortalama Ticari Alacak Tahsil Süresi = 365 gün / Alacak Devir H›z› =...gün

Çekin Vadesi Tutar› Vadeye Kalan Gün Say›s›

31 Ocak 2008 vadeli çek 3.500 TL 31 gün

25 fiubat 2008 vadeli çek 5.500 TL 56 gün 31 Mart 2008 vadeli çek 8.000 TL 90 gün 15 Nisan 2008 vadeli çek 3.000 TL 105 gün 30 Nisan 2008 vadeli çek 5.000 TL 120 gün

(13)

(Tahsil Edilecek Tutar) / (1+Faiz Oran›)n = ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri VEYA

‹skonto Tutar›=

Tahsil Edilecek Tutar – (Tahsil Edilecek Tutar x 360) / ( 360 + Vadeye Kalan Gün Say›s› x Faiz Oran›)

Bu formüllere göre hesaplanan itfa edilmifl maliyet de¤erleri flu flekildedir.

‹flletmenin yapaca¤› kay›t flu flekildedir.

E¤er iflletme Sat›fllar Hesab›n›n›n içerisindeki vade farklar›n› TMS 18’e göre ayr›ca ay›rmad›ysa bu kay›t yap›l›r.

600 Yurtiçi Sat›fllar 926

122 Alacak Reeskontu ¹³ 926

122.01 Al›c›lar›n Reeskontu 370 122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556

‹tfa edilmifl Maliyet De¤eri De¤erleme

‹flletmenin Sat›fllar Hesab›n›n›n içerisindeki vade farklar›n› TMS 18’e göre ayr›ca ay›rmas› durumunda ise flu kay›t yap›l›r.

13 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda 122 Alacak Senetleri Reeskontu (-) hesab›n›n yap›lacak de¤ifliklikler ile 122 Alacaklar›n Reeskontu (-) hesab› olarak kullan›lmas› daha uygun olacakt›r.

VVaaddeellii ÇÇeekklleerr NNoommiinnaall DDee¤¤eerrii VVaaddeeyyee KKaallaann GGüünn ‹‹sskkoonnttoo TTuuttaarr›› ‹‹sskkoonnttoolluu DDee¤¤eerrii

3.500 31 30 3.470

5.500 56 84 5.416

8.000 90 195 7.804

3.000 105 85 2.915

5.000 120 162 4.839

T

Tooppllaamm 2255..000000 555566 2244..444444 A

All››cc››llaarr MMuukkaayyyyeett DDee¤¤eerrii VVaaddeeyyee KKaallaann GGüünn ‹‹sskkoonnttoo TTuuttaarr›› ‹‹sskkoonnttoolluu DDee¤¤eerrii

30.000 45 370 29.630

T

Tooppllaamm 3300..000000 337700 2299..663300

(14)

657 Reeskont Faiz Giderleri 926

122 Alacak Reeskontu 926

122.01 Al›c›lar›n Reeskontu 370 122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556

‹tfa edilmifl Maliyet De¤eri De¤erleme

Örnek 3: (Devlet Tahvili ile ilgili S›n›fland›rma-De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

ZND flirketi; KLM flirketinin ihraç etti¤i, nominal de¤eri 100.000 TL olan cari faiz oran› % 6 ve y›ll›k kupon faizi ödemesi 6.000 TL olan (y›l sonu faiz ödemeli) 5 y›ll›k bir tahvili 1 Ocak 2001 tarihinde 93.400 TL’ye (100 TL komisyon dahil) sat›n alm›flt›r. ZND flirketi, sat›n ald›¤› bu tahvili VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK YATIRIMLAR (Finansal Araç) olarak s›n›fland›rm›flt›r.

(100.000 TL -93.400 TL = 6.600 TL ‹skonto Tutar›)

• 1 Ocak 2001 tarihindeki kay›t flu flekildedir;

248 Di¤er Mali Duran Varl›klar 93.400 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak

Fin.Varl›klar

100 Kasa 93.400

-Finansal Varl›k Sat›n Alma-

‹flletmede etkin fazi oran› (iç verim oran›) % 7,64’dür. Bu oran va- deler itibariyle ve anapara ödemesi yap›laca¤› tarihlerdeki tutarlar› tahvilin bugünkü de¤eri olan 93.400 TL’ye iskontolayan orand›r.

(15)

Tahvilin Faiz ve ‹tfa Tablosu

• 31.12.2001 tarihindeki kay›t;

100 Kasa 6.000

Fin.Varl›klar

642 Faiz Geliri 7.133

100 Kasa 6.000

Fin.Varl›klar

100 Kasa 6.000

Fin.Varl›klar

Y›llar (A) ‹LK (B) YILLIK (C) (D) ‹SKONTO (E) DÖNEM

MUHASEBELEfiT‹RME KUPON FA‹Z‹ RAPORLANACAK ED‹LEN SONUNDA DE⁄ER‹ ÖDEMES‹ FA‹Z GEL‹R‹ TUTARIN ‹TFA ED‹LM‹fi

(% 6) (A X % 7.64) ‹TFASI MAL‹YET

(C - B) DE⁄ER‹ (A - D)

2001 93.400 TL 6.000 TL 7.133 TL 1.133 TL 94.533 TL

2002 94.533 TL 6.000 TL 7.220 TL 1.220 TL 95.753 TL

2003 95.753 TL 6.000 TL 7.313 TL 1.313 TL 97.066 TL

2004 97.066 TL 6.000 TL 7.413 TL 1.413 TL 98.479 TL

2005 98.479 TL 106.000 TL 7.521 TL 1.521 TL 0 TL

130.000 TL 6.600 TL

(16)

100 Kasa 6.000

Fin.Varl›klar

• 31.12.2005 tarihindeki (vade sonu) kay›t;

100 Kasa 106.000

Fin.Varl›klar

8.3.2.2. Finansal Borçlar

Finansal borçlar 2 (iki) s›n›fa ayr›labilir ve s›n›fland›r›lmas›na göre de¤erlenir ve muhasebelefltirilir.

• Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Fi- nansal Borçlar: (1) Al›m-sat›m amaçl› elde tutulan finansal borçlar ile (2) ilk muhasebelefltirme s›ras›nda, iflletme taraf›ndan, gerçe¤e uygun de¤eri kar veya zarara yans›t›lan borçlar olarak s›n›fland›r›lan borçlard›r.

De¤erleme: Gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.

Muhasebelefltirme: Gerçe¤e uygun de¤er fark› gelir tablosunda raporlan›r.

•Di¤er Finansal Borçlar: Gerçe¤e uygun de¤er fark› kar (za- rar)’a yans›t›lan finansal borçlar d›fl›ndaki finansal borçlard›r. Bu tür finansal borçlar›n da genelde aktif bir piyasas› yoktur. Bu tür finansal borçlara, itfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenen finansal borçlar da denebilir.

(17)

Örnek 1: (Banka Kredisi ve Sat›c›lar ile ilgili S›n›fland›rma- De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

TMR Ticaret A.fi.’nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat›na göre haz›rlanm›fl genel geçici mizan›ndan banka kredileri ve sat›c›lar hesab› ile ilgili flu bilgiler elde edilmifltir.

31.12.2007 tarihinde banka kredilerine ait hesaplar›n bilgileri flu flekildedir;

400 Banka Kredileri 42.000 TL (Anapara)

381 Gider Tahakkuklar› 6.024 TL (Faiz)

381.70 Finansman Giderleri Tahakkuku

fiirketin banka kredileri ve sat›c›lar hesaplar›ndaki tutarlar TMS 39 çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de¤eri ile hesaplanmal›d›r. Bu nedenle bu hesaplar›n ödenmesine (vadeye) ne kadar süre kald›¤›n›n tespit edilmesi baflka bir deyiflle de bu yükümlülüklerin yaflland›r›lmas› gerekmektedir. Banka kredilerinin itfa edilmifl maliyet de¤erinin hesaplanmas›nda kredi sözleflmeleri ile birlikte imzalanan kredi itfa tablolar› kullan›labilir.

Banka kredileri, vergi mevzuat›na göre oluflturulan kay›tlarda anapara ve faiz tahakkuklar› (di¤er borç ve gider karfl›l›klar› alt›nda) olarak izlen- mektedir. TFRS’lere göre banka kredilerinin finansal tablolarda ödeme tarihlerinde yap›lacak ödemelerin bugünkü de¤eri ile izlenmesi gerekmektedir. ‹flletme, kredi ile ilgili faiz ve anapara dahil toplam yap›lacak ödemelerin bir tablosunu oluflturarak ve kredinin kendi faiz oran› ile ge-

14 “VUK 285: Borçlar mukayyet de¤erleriyle de¤erlenir. Mevduat veya kredi sözleflmelerine müstenit borçlar de¤erleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate al›n›r.”.

Yükümlülükler Vergi Mevzuat›ndaki TFRS’lerdeki Vergi Mevzuat› ve De¤erleme Ölçüsü ve De¤erleme Ölçüsü TFRS’ler aras›nda

De¤erleme Fark›

Var m›?

Banka Kredileri VUK 285¹⁴ ‹tfa Edilmifl Maliyet VAR (K›st Gider) 42.000 TL De¤eri

Sat›c›lar Mukayyet ‹tfa Edilmifl Maliyet

De¤er 32.000 TL De¤eri VAR

Toplam 74.000 TL

(18)

lecekte yap›lacak ödemelerin bugünkü de¤erini hesaplayarak afla¤›daki ifllemleri yapmal›d›r.

Afla¤›daki muhasebe maddesinde, banka kredileri itfa edilmifl maliyet de¤eri ile düzeltilirken yasal kay›tlarda di¤er borç ve gider karfl›l›k- lar› içinde yer alan faiz tahakkuklar›n›n, banka kredileri hesab›nda yan- s›t›lmak üzere s›n›fland›r›lmas› da birlikte yap›lm›flt›r. Daha önce tahak- kuk ettirilen 6.024 TL, 381 Gider Tahakkuklar› hesab›ndan iptal edilmifl ve 780 Finansman Giderleri hesab›ndan (6.024 TL - 3.215 TL) da 2.809 TL iptal edilmifltir. Döneme ait 3.215 TL finansman gideri 780 Finansman Giderleri Hesab›nda kalm›fl ve TFRS’ye uygun olarak 400 Banka Kredi- leri hesab›nda raporlanm›flt›r.

381 Gider Tahakkuklar› 6.024

381.70 Finanman Giderleri Tahakkuku

400 Banka Kredileri 3.215

780 Finansman Giderleri 2.809

Banka Kredisi Tutar› (TL) Vadeye Kalan ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri

Ödemeleri (TL) Gün Say›s› (TL)

15.Oca.08 6300 15 6.264

15.fiub.09 6300 412 5.381

15.Mar.10 6300 805 4.629

15.Nis.11 6300 1201 3.978

15.May.12 6300 1597 3.418

15.Haz.13 6300 1993 2.937

15.Tem.14 6300 2388 2.525

15.A¤u.15 6300 2784 2.170

15.Eyl.16 6300 3181 1.864

15.Eki.17 6300 3576 1.602

15.Kas.18 6300 3972 1.377

15.Ara.19 48300 4367 9.070

TOPLAM 45.215

(19)

Sat›c›lar hesab›n›n ortalama vadesinin ¹⁵ 54 gün oldu¤u tespit edilmifltir. Ayr›ca piyasadaki vade fark› oran› da 0,10’dur.

E¤er iflletme Sat›fllar›n Maliyeti hesaplar› içerisindeki vade farklar›- n› TMS 2 ve TMS 23’e göre ayr›ca ay›rmad›ysa bu kay›t yap›l›r. Yani bu kay›ttaki varsay›m ticari borçlar›n Sat›fllar›n Maliyetine yans›t›lan al›mlarla ilgili oldu¤udur.

322 Borç Senetleri Reeskontu 473 322.01 Sat›c›lar Hesab›n›n De¤erlemesi

621 Sat›lan Ticari Mal›n Maliyeti 473

‹flletme Sat›fllar›n Maliyeti hesaplar› içerisindeki vade farklar›n› TMS 2 ve TMS 23’e göre ayr›ca ay›rd›ysa ve(veya) ticari borçlar›n Sat›fllar›n Maliye- tine yans›t›lmayan al›mlarla ilgili oldu¤u durumda da afla¤›daki kay›t yap›l›r.

322 Borç Senetleri Reeskontu 473 322.01 Sat›c›lar Hesab›n›n De¤erlemesi

647 Reeskont Faiz Gelirleri 473

8.3.3. F‹NANSAL ARAÇLARIN D‹PNOT AÇIKLAMALARI

‹flletmelerin finansal araçlar ile ilgili dipnotlar›nda finansal durumlar›

ile ilgili ve iflletmenin riskleri ile ilgili aç›klama yapmalar› gerekmektedir.

8.3.3.1.Finansal Durum ile ilgili Aç›klamalar

‹flletme TFRS 7 çerçevesinde dipnotlar›nda finansal duruma iliflkin afla¤›daki sorular›n cevab› niteli¤inde aç›klamalar› yapmal›d›r.

15 Sat›c›lar hesab›n›n ortalama vadesi hesaplan›rken Borç Devir Devir H›z› Oran›ndan yararlan›labilir. Borça Devir H›z› = Vadeli Al›mlar / Ort.Tic.Borçlar’d›r. Bulunan borç devir h›z›, ortalama Ticari Borç ödeme süresini hesaplamada kullan›labilir. Ortalama Ticari Borç Ödeme Süresi = 365 gün / Borç Devir H›z› =...gün

Sat›c›lar Mukayyet Vadeye ‹skonto Tutar› ‹skontolu De¤eri

De¤eri (TL) Kalan Gün (TL) (TL)

32.000 54 473 31.527

Toplam 32.000 473 31.527

(20)

• Finansal araçlar nas›l s›n›fland›r›ld›?

• Finansal araçlar nas›l de¤erlendi?

• S›n›fland›rma ve de¤erlemeye iliflkin muhasebe politikalar› nelerdir?

• De¤erlenen finansal araçlar gelir tablosunda m› , özkaynakda m›

raporland›?

• Finansal araçlar gerçe¤e uygun de¤erle hangi kriyerlere göre de-

¤erlendi?

• Finansal riskten korunma ve finansal riskten korunma muhase- besi uyguland› m›?

8.3.3.2. Risk Aç›klamalar›

‹flletmelerin TFRS 7 çerçevesinde; kredi riski, likidite riskleri ve piyasa riskleri ile ilgili niteliksel ve say›sal aç›klamalar ve bu risklere iliflkin duyarl›l›k analizleri yapmalar› gerekmektedir.

Örnek: (Kredi Riskine ‹liflkin Niteliksel Aç›klama)

Finansal araçlar› elinde bulundurmak, karfl› taraf›n anlafl- man›n gereklerini yerine getirememe riskini de tafl›maktad›r. Bu risk, derecelendirmeler veya belli bir firmaya kulland›r›lan fonun s›n›rland›r›lmas›yla yönetilmektedir. Farkl› sektörlerde çal›flan çok say›da firmaya fon kulland›r›lmas›yla riskin da¤›t›lmas›na çal›fl›lmaktad›r.

Örnek: (Kredi Riskine ‹liflkin Say›sal Aç›klama)

Vadesi geçmifl fakat de¤er düflüklü¤üne u¤ramam›fl finansal varl›klar

Örnek: (Likidite Riski Say›sal Aç›klama)

fiirketin olas› likidite riskini aç›klamaya yönelik 31 Aral›k 2006 tarihi itibariyle vade analizleri flu flekildedir.

Toplam Vadesi Vadesi Geçmifl Fakat De¤er Düflüklü¤üne U¤ramam›fl Alacaklar (TL)

<30 gün 30-60 gün 60-90 gün 90-120 gün >120 gün 2006 42.000 26.000 3,000 8,500 2,500 1.250 750 2005 34.000 19.000 9.000 2.000 1,250 750 2.000

(21)

Örnek: (Piyasa Riskine ‹liflkin Niteliksel Aç›klama)

Bir iflletmenin al›fllar› yurt d›fl›ndan EURO- sat›fllar TL vadeli ve vadeli sat›fllar› çek veya senet ile yapmaktad›r.

AÇIKLAMA: ‹flletme bu kur riskini çek veya senetleri iskonto ettire- rek ve EURO alarak yönetmektedir.

Örnek: (Duyarl›l›k Analizi)

fiirket, dönem sonunda alacak ve borçlar› ABD Dolar› cinsinden oldu¤undan ve flirket nakit ak›m riskine karfl› korunma amac›yla EURO cinsinden türev ürünler bulundurdu¤undan duyarl›l›k analizini bu iki para birimi için yapm›flt›r.

Banka kredileri 1.000 400 500 100 400 100 300 2.800 Finansal kiralama

Yükümlülükleri - 300 400 200 450 50 - 1.400

Di¤er yükümlülükleri 300 200 750 670 320 50 200 2.490 Ticari Borçlar› 350 250 250 300 230 - - 1.380 1.650 1.150 1.900 1.270 1.400 200 500 8.070

2006 (% 15 Kur Düflmesi) 2005 (% 15 Kur Düflmesi) ABD Dolar› EURO ABD Dolar› EURO Vergi Öncesi Dönem Kar› 20.000 TL 15.000 TL 14.000 TL 10.000 TL Özkaynaklar 5.000 TL 4.000 TL 4.250 TL 3.750 TL