FEN ÖĞRETİMİNİN NİTELİĞİ VE AMAÇLARI

(1)

FEN ÖĞRETİMİNİN NİTELİĞİ VE

AMAÇLARI

(2)

Fen Öğretiminde Öğrencilerin Zihinsel Gelişim Özellikleri

Zihinsel gelişim bireyin daha çok düşünme, kavrama ve öğrenme

yetenekleriyle ilişkilidir. Birey öğrenme-öğretme sürecinde bu yeteneklerinden sürekli biçimde yararlanarak bilgileri özümlemeye, uygulamaya ve kendine mal etmeye çalışır. Ayrıca birey akıl yürütme ve problem çözme etkinliklerinde de bulunur. Bu nedenle sınıfında etkili ve verimli bir fen öğretimi

gerçekleştirmeyi amaçlayan öğretmenin öğrencilerin zihinsel gelişim özelliklerini bilmesi gerekir.

Zihinsel Gelişim Dönemleri

Zihinsel gelişimle ilgili en geçerli açıklamalar J. Piaget tarafından yapılmıştır.

Piaget zihinsel gelişimle ilgili görüşlerini öğrenme psikolojisindeki deneysel çalışmalarına dayandırmaktadır. Piaget’e göre birey, zihinsel gelişimini

doğuşundan itibaren dört dönemde tamamlar. Birbirini izleyen bu dönemler şöyle sıralanır:

• Duyusal devinim dönemi (0-2 yaş arası dönem)

• İşlem öncesi dönem (2-7 yaş arası dönem)

• Somut işlemler dönemi (7-11 yaş arası dönem)

• Soyut işlemler dönemi (11- yaş ve sonrası dönem)

(3)

Duyusal Devinim Dönemi

Duyusal devinim dönemindeki birey hangi özelliklere sahiptir?

• Bu dönem bireyin 0-2 yaş arasını kapsar.

• Bu dönemde birey yakın çevrede ulaşabileceği olgu, olay ve cisimleri algılar;

onlara tepki göstererek onlarla ilgili somut yaşantılar geçirir ve kavram geliştirmeye başlar.

• Birey, dil gelişimi henüz tamamlanmadığı için eşya veya olayları temsil eden semboller kullanır.

İşlem Öncesi Dönem

• İşlem öncesi dönemdeki birey hangi özelliklere sahiptir?

• Bu dönem 2-7 yaş arasını kapsar. Bu dönemde birey sözcük dağarcığını zenginleştirerek ana dilini öğrenir.

• Çevresindeki eşya ve kişileri kendisinden ayrı varlıklar olarak görmeye başlar ve yaşantı geçirdikçe ben-merkezli düşüncelerden vazgeçer.

• Bu dönemde birey tersinir olarak düşünebilir. Yani algıladığı bir olay zincirinin halkalarını sondan başa doğru ters sırayla düşünebilir.

• Cisimleri yalnız tek bir özelliğine göre sınıflandırabilir.

• Çevresindekileri kavramsal olarak algılar ve düşünme sürecinde kavramları kullanır.

• Birey bu dönemde ailesine ait olma duygusunu geliştirmeye başlar.

(4)

Somut İşlemler Dönemi

Bu dönem 7-11 yaş arasındaki dönemi kapsar. Birey bu dönemde ilköğretimin birinci kademesinde bulunmaktadır. Birey 4. ve 5. sınıftaki fen konularını

somut yaşantılar geçirerek öğrenmeye çalışır.

• Sınıflandırma yeteneği geliştiğinden elindeki cisimlerle farklı diziler oluşturabilir.

• Yönergesi verilen basit işlemler dizisini her basamağı açık bir biçimde anlatılmak koşuluyla yapabilir.

• Bire bir eşleme yapabilir. Örneğin elindeki 20 kalemi sınıfındaki arkadaşlarına birer tane düşecek biçimde eşleyebilir.

• Birey bu dönemde, cisimlerin madde miktarı, uzunluk ve ağırlıkla ilgili korunum ve dönüşlülük kavramlarını geliştirir.

Soyut İşlemler Dönemi

Bu dönem bireyin 11 yaş sonrası yaşamını kapsar.

• Bu dönemde birey, biçimsel mantık kurallarına uygun çıkarsamalarda bulunur.

Örneğin; “Bütün metaller elektriği iletir.” ve “Bakır bir metaldir.” önermelerine dayalı olarak birey, “O halde, bakır elektriği iletir.” biçiminde bir çıkarsamada bulunur.

• Birey, problem durumuyla ilgili değişkenleri belirleyip değişkenler arasındaki ilişkileri açıklayabilir.

• Birey belirlediği değişkenlerden yararlanarak ele aldığı problemin çözümüne

yönelik denenceler kurabilir.

(5)

Eğitimde Amaçlar

Amaçlar, “eğitim yoluyla bireylere kazandırılacak özellikler” biçiminde tanımlanabilir. Amaçlar, “niçin eğitim yapıyoruz?” sorusunu yanıtlar. Eğitim amaçları çeşitli biçimlerde sınıflandırılır.

Eğitim Sistemini Oluşturan Alt Sistemlerin Düzeyine Göre Amaçların Sınıflandırılması

Uzak amaçlar: Bunlar eğitimin ülke düzeyinde çok genel olarak ifade edilen amaçlarıdır.

Genel amaçlar: Bu amaçlar da belli bir eğitim düzeyinin genel anlamda ya da belli bir konunun belli bir düzeydeki amaçlarıdır. Örneğin, fen eğitiminin ilköğretim düzeyindeki amaçları bu kapsamdadır.

Özel amaçlar: Bu amaçlar beli bir dersin veya onun belli bir konusunun belli bir düzeydeki amaçlarıdır. Örneğin, “İlköğretim 6. Sınıf Fen Bilgisi Dersinin Özel Amaçları”, “İlköğretim 7. Sınıf Fen Bilgisi Dersinin Güneş Sistemi ve Uzay Konusunun Amaçları” bu kapsamdadır. Aşağıdaki bu amaçla ilgili örnekler verilmiştir.

• Dünyamızın hareketlerini kavrayabilme.

• Güneş sistemindeki diğer gezegenler ve hareketlerini kavrayabilme.

(6)

Davranış Alanlarına Göre Amaçların Sınıflandırılması

Davranış alanlarına göre amaçlar nasıl sınıflandırılmaktadır?

Bilişsel alan amaçları:Bunlar, bilgi veya bilgiden doğan zihinsel yeterliklerle ilgili amaçlardır. Bilişsel alandaki amaçlar, bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme alt basamaklarından oluşmaktadır.

Duyuşsal alan amaçları: Bunlar, sevgi, korku, nefret, ilgi, tutum ve

güdülenmişlik gibi duygularla ilgili davranışlardan oluşan amaçlardır. Duyuşsal alan amaçları, alma, tepkide bulunma, değer verme, örgütleme ve kişilik haline getirme alt basamaklarından oluşmaktadır.

Devimsel alan amaçları: Bu alandaki amaçlar, duyu, algı, hareket ve

becerilerle ilgili davranışların oluşturduğu amaçlardır. Devimsel alandaki

amaçlar algılama, kurulma, Kılavuzla yapma, mekanikleşme, beceri haline

getirme, duruma uydurma ve yaratma alt basamaklarından oluşmaktadır.

(7)

Bilişsel alanın aşamaları-basamakları (6 basamak):

Bilgi

Kavrama

Uygulama

Analiz

Sentez

Değerlendirme

(8)

Alma

Tepkide Bulunma

Değer Verme

Örgütleme

Kişilik

Duyuşsal alan 5 basamaktan oluşur:

(9)

Psiko-motor Alan Hedeflerinin Aşamalı Sınıflaması

Uyarılma

Rehber

Denetiminde Yapma

Beceri Haline Getirme

Duruma Uydurma

Yaratma

(10)

Düzeyi Göstergeleri Örnekler

1- BİLME - HATIRLAMA - Kavram bilgisi

- Olgu bilgisi - Araç – gereç bilgisi - Sıralama bilgisi - Sınıflama bilgisi - Yöntem bilgisi

- Hatırlama - Tanıma

- Vücudumuzu tanıyalım ünitesinde geçen kavram bilgisi - Maddenin çeşitlerini sınıflama

- Türkçede yazım kuralları bilgisi - Türkiye’nin komşu ülkeleri bilgisi

2- KAVRAMA - Çevirme - Yorumlama - Öteleme

- Önem açıklama - Neden-sonuç açıklama - İlişki kurma

- Ana fikri bulma - Özetleme - Çevirme - Yorumlama

- Tahmin etme (yordama) - Başka forma çevirme

- Okuduğu parçanın ana fikrini çıkarabilme - Okuduğu bir parçaya başlık bulma - Bir metni yorumlayabilme, özetleyebilme - Benzerlik ve farklılıkları açıklayabilme - Verilen grafikten anlam çıkarabilme - Tarih dersinde haritayı okuyabilme - Bir kavrama örnek verebilme - Dil bilgisi kurallarını kavrayabilme

3- UYGULAMA

Öğrenileni karşılaştığı ilk durumda uygulama

- Uygulayabilme - Gösterme - Deneme - Kullanma - Çizme

- İlişkilerinde demokratik ilkeleri kullanabilme - Verilen bir problemi formül kullanarak çözme - Kurallarına uygun cümleler yazma

- Fen bilgisi dersinde deney yapabilme

- Yön bulma bilgisini harita üzerinde kullanabilme

(11)

4- ANALİZ

- Öğelerine ayırma - İlişkileri belirleme - Şemalaştırma - İnceleme

- Alt bölümlere ayırma

- Okuma parçasını bölümlere ayırabilme

- Okuma parçasını, tarih, yer, zaman ve olay olarak inceleyebilme

- Kimya dersinde maddelerin bileşenleri arasındaki ilişkiyi saptayabilme

- Osmanlı devletini dönemlerine göre inceleyebilme

5- SENTEZ

Özgün ve yeni bir ürün ortaya koyabilme

- Orijinallik

- Özgün bütün oluşturma - Yapılandırma

- Üretme

- Öneride bulunma - Derleme

- Kurallarına uygun kompozisyon yazabilme - Özgün bir öykü, şiir yazabilme

- Enflasyonu düşürebilmek için öneride bulunma

6- DEĞERLENDİRME Bir ürünün bir ölçütle karşılaştırma

- Yargıda bulunma - Karar verme - Değerlendirme - Takdir etme - Eleştirme - Karşılaştırma

- Atatürk ilkelerini evrensel olarak değerlendirebilme - Bir metnin eleştirisini yapabilme

- Belli ölçütlere göre insanları ve davranışları

değerlendirebilme

(12)

Duyuşsal ( Efektif ) Hedef Alanları

Düzeyi Göstergeleri Örnekler

1- ALMA

- Farkında olma - Almaya açık olma - Seçici Dikkat

- Derste dikkatini konuya yöneltme - Bir müzedeki eserlere dikkatle bakma - Öğretmenini dinlemeye isteklilik

- İlgi alanına uygun kitabı seçmede dikkatli oluş

2- TEPKİDE BULUNMA

- Uysallık - İstekli olma

- Derste soru sormaya ve cevaplamaya istekli olma - Sınıfın kurallarına uyma

- Türkçe dersinde konu ile ilgili tartışmaya katılma - Tiyatro aktivitelerinde görev almaya hazıroluş

3- DEĞER VERME

- Kabullenme - Adanma - Takdir etme

- Bilimin rolünü takdir etme

- Sınıf kurallarına uymaya önem verme - Ders araçlarını korumayı takdir ediş

4- ÖRGÜTLEME

- Değeri kavramsallaştırma - Değerle örgütlenmişlik

- Sınıf kurallarına uymada kararlılık - Bir bilim dergisine abone olma

5- KİŞİLİK HALİNE GETİRME

- Nitelenmişlik - Oluş

- Atatürkçü kişiliğe sahip oluş

- Ülke ve milletinin değerlerine sahip oluş

- Yasalara saygı duymayı alışkanlık edinmiş

(13)

Devinimsel ( Psiko-motor ) Hedef Alanları

Düzeyi Göstergeler Örnekler

1- Uyarılma

- Algılama

- Bedensel hazır olma

- İlk yardım becerilerini izleyebilme - Öğretmenin gösterdiği davranışı izleme

2- Kılavuzla Yapma

- Kılavuzla yapma

- İlk yardım becerilerini öğretmenin yardımıyla yapabilme - Bir makete öğreticinin yardımıyla iğne yapabilme

3- Beceri Haline Getirme

- İstenilen nitelikte yapma - İstenilen sürede yapma

- İlk yardım becerilerini yapabilme - Bir hastaya iğne yapabilme - Araba kullanabilme - Bir deneyi yapabilme