Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Aug. 2004

YILLARA YAYGIN ĐNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM FĐRMALARINDA STANDART MALĐYET YÖNTEMĐNĐN

MUHASEBE SĐSTEMĐNDE UYGULANMASI Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Aug. 2004

GĐRĐŞ

Ülkemizde inşaat faaliyetleri vergisel açıdan iki şekilde düzenlenmiştir.

- özel inşaat işleri

- inşaat taahhüt ve onarım işleri.

Özel inşaat işleri bir üretim işletmesi olarak kabul edilirken , inşaat taahhüt ve onarım işleri bir hizmet işletmesi olarak kabul edilmiştir. Bu ayrım muhasebe sistemini işleyişinde farklılıkları da beraberinde getirmiştir.

Đnşaat taahhüt ve onarım işleri de kendi içinde iki faklı şekilde değerlendirilmiştir. Yapılan inşaatlar bir takvim yılını geçiyorsa bu inşaatlar “yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım” işleri olarak, bir yılı geçmiyorsa “inşaat taahhüt ve onarım işi” olarak kabul edilmiştir.

Đşletmelerin maliyet kontrolü, verimlilik ve kalite maliyetleri konusunda uyguladıkları standart maliyet sistemi inşaat firmaları içinde kullanılabilir bir ölçüdür. Bu sayede inşaat firmaları kontrol mekanizmalarını sağlıklı bir şekilde kullanma imkanına kavuşurlar.

1.YILLARA YAYGIN ĐNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ĐŞLERĐNĐN VERGĐSEL BOYUTU

Đnşaat firmasının(müteahhit firma) bir başka gerçek ya da tüzel kişilere ait bir inşaat eylemini sözleşme koşullarına uygun olarak belirlenen bir ücret karşılığında yapması işidir.

Yapılan inşaat eylemi bir takvim yılını geçtiği takdirde bu inşaat taahhüt eylemi yıllara yaygın olarak kabul edilir.

GVK nun da yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işlerinde kar veya zararın işin bitim yılında hesaplanmasını ve

tamamının o yılın geliri sayılarak mezkur yıl beyannamesinde gösterilmesini ön görmüştür.

2.TEK DÜZEN HESAP PLANINDA YILLARA YAYGIN

ĐNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ĐŞLERĐ ĐÇĐN

KULLANILAN HESAPLAR

Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinde vergi hukukunun benimsediği inşaat eylemi tamamlandıktan sonra kar ve zarar hesaplanır ilkesi nedeniyle tek düzen hesap planında bu işletmelere özgü iki hesap kullanılmıştır. Bu hesaplar;

170-178 Yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyeti

Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işleri nedeniyle ortaya çıkan maliyetlerin dönem sonunda toplandığı hesaplardır.

Đnşaat eylemi devam ettiği sürece tüm maliyetler dönem sonunda bu hesaplarda toplanır. Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinde her bir inşaatın gelir ve giderlerinin ayrı ayrı tutulması nedeniyle tek düzen hesap planında “yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri hesabı” 170-178 arasında dokuz ana hesaba ayrılmıştır. Böylece her bir inşaat için maliyetler ayrı ayrı takip edilebilmektedir.¹

350-358 Yıllara Yaygın Đnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmesinin inşaatın yapmış olduğu kısmı karşılığında ihaleye veren makamdan almış olduğu hakediş² bedellerinin kaydedildiği hesaplardır. Đnşaat eylemi devam ettiği sürece elde edilen tüm hakedişler bu hesaplarda toplanır. Her inşaatın maliyet ve gelirinin ayrı ayrı tutulması nedeniyle bu hesap dokuz ana hesap olarak düzenlenmiştir.³

3. STANDART MALĐYET KAVRAMI

Standart maliyetler işletmenin önceki dönem bilgilerini kullanarak bilimsel incelemeler ışığında ilgili işletmeler için önceden belirlenen maliyetlerdir. Belirlenen standart maliyetler ile ilgili dönemde ortaya çıkan maliyetler karşılaştırılır. Bu

1 Firmanın yürüttüğü inşaatların sayısı dokuzdan fazla ise o zaman her inşaata ait maliyetler yardımcı defter düzeyinde takip edilir.

2 Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmesinin yapmış olduğu iş dolayısıyla elde ettiği gelirler.

3 Firmanın yürüttüğü inşaatların sayısı dokuzdan fazla ise o zaman her inşaata ait gelirler yardımcı defter düzeyinde takip edilir.

karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan olumlu veya olumsuz farklar analiz edilerek farkların nedenleri ortaya konur. Elde edilen bilgiler doğrultusunda gerekli düzeltici önlemler alınarak maliyet azaltıcı ve verimlilik konularında işletmeye olumlu katkı sağlanır.

4.STANDART MALĐYETLERĐN YARARLARI

-Standart maliyetler firma yönetime etkin ihale bedelini belirleme ve rekabet stratejilerinin saptanmasında yol gösterir.

-Fiyat ve miktar standartları ile inşaat eylemindeki maliyetlerin standartları ortaya konacak, çalışanların görev ve sorumluluklarını belirler ve kaynak kullanımını etkinliğini sağlar.

-Çalışanların başarı değerlemesi ve ücret politikasının belirlenmesini sağlar.

-Đnşaat maliyetlerinin tespitinde sürat ve kolaylık sağlayarak kayıt giderlerinde indirim sağlar.

-belirlenen standartlarla gerçekleşen değerler karşılaştırılarak ortaya çıkan olumsuzluklar belirlenir ve maliyet azaltımı ve verimlilik artışı sağlanır.

5.STANDARTLARIN SAPTANMASI

Maliyetlerle ilgili olarak belirlenecek standartların saptanmasında firmanın yapmış olduğu birden fazla inşaat taahhüt ve onarım işi mevcut ise ilk olarak her inşaat eylemi için ayrı ayrı standartlar belirleme zorunluluğu söz konusudur. Çünkü yapılan her inşaatın projesi bir birinden farklıdır.Aynı nitelikte ve farklı yerlerde bir inşaat eylemi söz konusu ise bu durumda da her bir inşaat eylemi için farklı standartların belirlenmesi gerekir. Örneğin iki farklı yerde aynı proje bazında bir okul inşaatı söz konusu ise bu inşaatlar için de ayrı ayrı standartlar belirlemek gerekir.

Đkinci olarak her inşaat eylemi için ortaya çıkan farlardan sorumlu olacak personelin belirlenmesi önem taşır. Bu şekilde firmada çalışan personel hangi işten sorumlu olduğunu hangi hedefi yakalaması gerektiğini bilir.

6.STANDART MALĐYETLERDE FARK ANALĐZĐ

Belirlenen standartlar ile dönem içinde gerçekleşen maliyet arasındaki sapma fark olarak nitelenir.

Fark = Standart Maliyet – Fiili Maliyet

Gerçekleşen maliyetler belirlenen standartlardan yüksek ise ortaya çıkan fark olumsuz olarak nitelenir. Çünkü firma belirlediği standartlardan daha fazla bir maliyet yüküyle karşılaşmıştır. Firma yönetimi bu olumsuz sapmanın ortadan kaldırılması yönünde çalışır.

Gerçekleşen maliyetler belirlenen standartlardan düşük ise ortaya çıkan fark olumlu olarak nitelenir. Çünkü firma belirlediği standartlardan daha düşük maliyetle inşaat eylemini gerçekleştirmiştir.

7. YILLARA YAYGIN ĐNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ĐŞLETMELERĐNDE STANDART MALĐYETLERĐN 7 / A SEÇENEĞĐNDE UYGULANMASI

7.1 Maliyet Hesaplarının Đşleyişi

Yıllara yaygın inşaat ve taahhüt işletmeleri bir hizmet işletmesi olarak kabul edildiği için 7/A seçeneğinde üretim maliyeti olarak kullanılan

710 Direkt Hammadde ve malzeme maliyetleri 720 Direkt Đşçilik maliyetleri

730 Genel üretim giderleri

Hesaplarının yerine tüm üretimle ilgili maliyetler

740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabında toplanmaktadır. Standart maliyet sisteminde maliyet hesaplarına kaydedilen tutarlar fiili tutarlar olmaktadır.

741 Hizmet üretim maliyetleri yansıtma hesabı aracılığı ile dönem sonunda 170-178 yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyeti hesaplarına aktarılan tutarlar ise önceden belirlenen standart tutarlar olacaktır.

Dönem sonunda maliyet hesapları ile yansıtma hesapları kapatılırken ortaya çıkan farklar

742 hizmet üretim maliyeti hesabına aktarılır. bu hesap fiili hizmet üretim maliyetleri ile standart hizmet üretim maliyeti arasındaki olumlu ve olumsuz farkları gösterir.

Ortaya çıkan fark hesapları

740 Hizmet üretim maliyeti > 741hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabı ise olumsuz fark

740 Hizmet üretim maliyeti < 741hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabı ise olumlu fark⁴

Hizmet üretim maliyetlerinin fiili tutarları ile önceden saptanmış hizmet üretim maliyetleri arasındaki olumlu ve olumsuz farkların izlendiği hesaptır. Olumsuz farklar hesabın borcuna

4 Fark kavramı için ÜSTÜN Rifat, Yönetim muhasebesi, Bilim Teknik Yayın

Evi, sayfa 129,Đstanbul,1997.

olumlu faklar hesabın alacağına kaydedilir. Her yılın sonunda 170- 178 yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım maliyetleri hesabına aktarılarak kapatılır. Bu şekilde dönem içinde 170-178 yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım hesabında takip edilen maliyetler standart değerleri ifade ederken dönem sonunda fark hesapları kapatılarak 170-178 hesapta ki maliyetler fiili değerlere dönüştürülmüş olur.⁵

Đnşaat eyleminin tamamlandığı yılın sonunda 170-178 nolu hesapta biriken tutarlar⁶ 622 satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılarak gidere dönüştürülür. Aynı dönemin sonunda 622 satılan hizmet maliyetindeki tutarlar, 690 dönem karı veya zararı hesabına aktarılarak kapatılır. Böylece tüm giderler 690 dönem karı veya zararı hesabının borç tarafında toplanmış olur.

7.2. Gelir Hesaplarının Đşleyişi

yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinin yapımını üstlendiği inşaatlardan elde ettiği hakediş bedelleri inşaat eylemi devam ettiği sürece 350-358 yıllara yaygın inşaat ve onarım hakediş bedelleri hesabına aktarılır. Đnşaat eylemi tamamlandığı yılın sonunda bu hesaplardan eğer gelir yurt içinden elde edilmişse 600 Yurt Đçi Satışlar hesabına, yurt dışından elde edilmişse 601 Yurt Dışı Satışlar hesabına aktarılarak kapatılır. 600 ve 601 nolu hesaplarda biriken tutarlar yine o dönemin sonunda 690 dönem kar zarar hesabına aktarılır. Böylece tüm gelirler 690 hesabın alacak tarafında toplanır.

5 Đnşaat eyleminin devam ettiği her yılın sonunda fark hesapları kapatılır. Ve 170-178 hesap gerçek değerlere dönüştürülür.

6 Fiili tutarlara çevrilmiş olarak satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılır.

740 Hizmet Üretim 741 Hizmet Üretim Maliyeti 170 –178 Yıllara Yaygın A inşaatı 622 Satılan Hizmet 690 Dönem Karı Maliyeti Yansıtma Hesabı Maliyeti Maliyeti veya Zararı

Fiili Değer Standart Değer Standart Değer Standart Değer Fiili Değer Fiili Değer Fiili Deger

Dönem Sonunda ortaya çıkan Fark tutarı Fark Tutarı Fark 742 hesaba aktarılır

Đnşaat Tamamlandığında

740< 741 olumlu Fark 740>741 Olumsuz Fark

742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hs

Olumsuz fark kadarlık tutar 170 hesaba ilave edilerek 742 hesap kapatılır ve 170 hs. Fiili tutara eşitlenir

Olumlu Fark kadarlık kısım 170-178 hesaptan düşülerek 742 hesap kapatılır ve 170 hesap fiili tutara eşitlenir

350 Yıllara Yaygın Đnşaat 600 Yurt içi Satışlar Onarım Hakediş Bedeli

Đnşaatın tamamlandığı yılın sonunda aktarılar Đnşaatın tamamlandığı yılın sonunda aktarılır

G Đ L Đ

A K T Đ F

V E

P A S Đ F

H E S A P

olumsuzlukları en aza indirerek maliyet azaltımını gerçekleştirmiş olur.

Standartlar sayesinde işgören ve yöneticilerin başarılı olup olmadıkları standartlarla gerçekleşen değerlerin karşılaştırılması sonucunda tespit edilir. Böylece yönetim kaynaklarını daha verimli kullanma imkanına kavuşur.

Muhasebe uygulamasında 740 hizmet üretim maliyeti hesaplarında fiili (gerçekleşen) tutarlar kayıt altına alınırken 741 yansıtma hesapları aracılığı ile 170-178 yıllara yaygın inşaat maliyetleri hesabına aktarılan maliyetler standart tutarlar olmaktadır. Böylece dönem sonunda maliyet hesapları ile yansıtma hesapları kapatılırken ortaya çıkan olumlu veya olumsuz farklar net bir şekilde görülür. Ortaya çıkan farlar olumsuz ise yönetim gerekli düzeltici önlemleri alır.

Bu noktada standart maliyet sisteminin amacına ulaşılmış olur. Vergi kanunları açısından dönem kar veya zararında gerçek rakamların yer alması zorunludur. Bu nedenle dönem sonunda 742 hizmet üretim maliyeti fark hesabındaki tutarlar ,170-178 hizmet üretim maliyeti hesapları ile karşılaştırılarak kapatılır ve böylece 170-178 nolu hesaplar fiili değerlere dönüştürülmüş olur. Đnşaatın devam ettiği her yılın sonunda mutlaka standart değerlerin (170-178 nolu hesaplardaki) fiili değerlere çevrilmesi ve fark hesaplarının kapatılması gerekir.

KAYNAKLAR

AKDOĞAN Nalan- SEVĐLENGÜL Orhan, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, ĐSMMMO YAYIN NO 7 Đstanbul, 1998.

ALTUĞ Osman, Maliyet muhasebesi, Evrim Yayınevi, Đstanbul, 1996

BURSAL Nasuhi, ERCAN Yücel, Maliyet Muhasebesi A.Ö.F. Yayınları, Eskişehir, 1996,

BÜYÜKMĐRZA Kamil, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Barış Yayınevi, Ankara, 1998,

BÜYÜKMĐRZA Kamil, Maliyet Muhasebesinde Standart Maliyet Sapmaları ve Yönetim Açısından Analizi A.Đ.T.Đ.A Yayını No 87, Ankara,1984

TUAN A. Kadir- SAĞLAR Jale “inşaat işletmelerinde, inşaat Maliyetlerinin Tespitinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme” Muhasebe ve Denetime Bakış , Yıl 4 Sayı 11 Ocak 2004 ÇANKAYA islam Đnşaat Muhasebesi, Meslek Yapıtları, Ankara 2003

ÇELĐK Abdullah, “Yıllara Sair Đnşaat ve Onarım Đşlerinde Müşterek Genel Giderlerin Tespitine Yönelik Bir Sorun” Vergi Dünyası Dergisi,Kasım 1997, Sayı 195

GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar, Maliyet Muhasebesi Ders Notları, Emet 2000

GÜRSOY C.Tuncer, Yönetim ve Maliyet muhasebesi, Lebib Yalkım yayınları,

JACOBSEN Backer, Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi, Çev. Sadıkbaklacıoğlu, Beta Yay. Đstanbul

KARAKAYA Mevlüt, “Üretim ve Yaşam Seyrindeki Değişim ve Standart Maliyet Sistemi” Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt1 Sayı 1 Nisan 1999

KAYRAK Metin “Yıllara Sair Đnşaat ve onarım Đşlerinde Dönem Sonu işlemleri” Vergi Dünyası Dergisi, Aralık 2001.

Đstanbul, 1998.

SEZGĐ Önder, “Yurtdışı Đnşaat Onarım Đşlerinin Vergilendirilmesinde Gereksinim Duyulan Yasal Çatının ilkeleri Neler Olmalıdır” Vergi Dünyası Dergisi,Kasım 1997 Sayı 195

SĐPAHĐOĞLU Hürol, “Yıllara Yaygın Đnşaat ve Onarım Đşleriyle Đlgili Bazı Düzenlemeler”

Maliye Postası, Yıl 18, Sayı 391, 1996

ÜSTÜN Rifat, Yönetim muhasebesi, Bilim Teknik Yayın Evi, Đstanbul,1997.

ÜSTÜN Rifat “Standart maliyetlerin tekdüzen hesap planı açısından uygulanması”

Anadolu Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Dergisi Haziran 1988, Cilt: 6, Sayı: 1, Sayfa: 67-88.