Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

MECMUATÜ'N-NEZAJR'iNYENİ BİR NÜSHASINA DAiR

Yrd.Doç:.Dr.TurgutKARABEY·

E<ıkiTürkEdebiyatı'nınönemlikaynaklarındanbiri de her devirdeşiir meraklıları tarafında sevilen ve okunan şairlerin toplandığı şiir mecmuaları ile nazire

mecmualandır.Bunlar hangi devirlerde, hangi çevrelerde hangi şairlerin daha çok

okundu~unuve hangi şairler üzerinde etkili oldu~unu gösteren önemli belgeler

arasında yer alır. Şairlerin biribirine yazdıkları nazireleri toplayan nazire

mecmualarında, hangişairlerin hangi dc\ir veşairler üzerinde etkili olduklarını\e hangi şairlerin de kimlerden etkilendiklerini tesbit etmek ve ayrıea şuara

tezkirerelerinde bulunmayan bir çok şair \e şiire rastlayıpedebiyat dünyasına tanıtmakmUtnlcündür.

Öte yandan şiirdil ve mazmunlarının tarihi gelişimini de bu mccmualardan . kolayca takip edebiliriz.

XV. yüzyıl Türk Edebiyatının önemli kaynaklarından biri ve nazire

mecmualarınınilki ömer b. Mezid'in 840/1437yılında tarnarnıadı~ı Mecmuatü'n-nezairdir.19"..8yılından bu yana üzerineçeşitli yazılar yazılmış ve nihayet Doç.Dr. Mustafa Canpolat tarafından hazırlanan ilmi bir çalışma 1982 yılında Türk Dil Kurumuyayınları arasındayeralmıştır.367.s.

Bu konuda tek yazma üzerinde '(alışma yapmanın yararlan yanında çok da

sakıncalan olduğu erbabıncabilinen önemli bir gerçektir. Canpolat elindeki sınırlı

verilerle bu güçlükleri yenerek transkripsiyonlu şekildeeseri yayınladı.Bu yayından

Mecmuatti'n-nezair 'in tck yazmanüshasının bu gün O:tl'ord'da School of Oriental and African Studies kitaplığında olduğunu ö~eniyoruz.Böyle değerli bir eserin

elde tek yazma nüshasının bulunmasıve üstelik baştandabir varak eksikolması

üzücü birşeydir.Dahasonra küti.iphanelerdcyaptığım çalışmalarda bu eserin ikinci bir yazma nüshasma Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Karahanoğlu bağış kitapları

arasında rastladım.Bu eseri tanılıp ikinci baskısındadüzeltmelere gidilmesini

düşünürKenMccmuatü'n-nc/airün Ankara'da Türk Dil Kurumu Yayınlan arasında

1995 yıl ında tıpkıbasımıylabirlikte tekrar yayınlandığınıgördüm. Bu yazıda bulduğumbu yazmayı kısaca tanıtarak Mustafa Canpolat Sey'indeğerli çalışmasına katkıda bulunmak ve bu yalmayı ilim dünyasınasunarak bu eserin ikinci bir

nüshasınınbizde olduğunu ve ayrıcakütüphanelerimiz taranırsadaha birçok tek yazmanüshalarıolan eserlerin belki yeni nüshaları bulunacağı kanaatindeyjm. Mecmuatü'n-nczairün bu yazma nüshası Atatürk Üniversitesi Karahanoğlu Bağış

kitaplan no: lO<! 91 de kayıtlıolup nüsha tavsifi şöyledir; i24yk (71 b-195barası)

.!OOx16O(70xlOO) mml3. satırinee beyazkağıt.Ta'Iikyz(Başlıklarve şiirlersiyah mürekkeble ve cetvelli.)Deri kaplama eilt.Miklcbli.

86811463 taıihinde Derviş Mehmet adlı bir müstensih tarafından istinsah

ediJmi~1ir. Baş:

Hamd-i bi-haddolvahide kim hürriyetlin celal-i tesavir-i akldan müberradur. Son:

Günahınyüzine urma ilahi Getürme yüzineayb-ısiyahi

Yazıdaharekekullanılmamış, diğernUshada ümizdizar,şeklinde yazılmışolan bu tUr kelimeler bu yazmada ümid, didarşeklindedir.

MecmuatU'n-ne7.air'in mensur mukaddimesi bu yazmadaşöyle başlıyor:

70b (i) Hamd-i bi-hadd ol vahide kim hüviyyetün celal-İ tesavir-i akıldan

mübeItidur .(2) Vesena-yı bi-add ol samede olsun kimkem~l.1-iuluhiyyeti keyfiyyet-i (3) evhfkeyfiyyet-imdan muarradur. OL mübdkeyfiyyet-i kkeyfiyyet-i cevher-keyfiyyet-iinsanı egerçi gfiş-maı-ı ı~ıl bula. U1uvv-i evcinden haziz-i havass uşehevatanüzul buyurdl. Giru (5) kemend-i

i~2 ü cezbe-i tekellüm ile selsebile sebil virrli. Ye nev-i insanı (6) saye-i mahJukat u kaffe-i mevcui.lat üzerine 0L...:,~i L.:.i.J...;.

.aP

(7) teşrifiyle mahsus eyledi. ~ .)~} tırazıyla bezedi. Ye nev-i insan (8) ortasından ki

Şumus-ıfelek-i uluhiyyet ünüeüm-ısemavi-yi rububiyyet (9) dürerler. NübüvveWn vilayetinün tae utahtıbirle müzeyyen ümüşerrcfeyledi. (10)

~

4 '-'"

L.:Ji0:-:'

F

Ü

v':o')

~

i

~ ~..L;.

..:J

~ L:ıI

'1J1.1

1..:

5

Elimizdeki yazma nüshada bundan sonraki (7la-7lb) sayfasıeksik. eanpolaı'ın kullandığı nüsharla ise bu eksik sayfabulunmaktadır. Yukarıdakisayfa da ondaki yazmada yok. Dolayısiylebenim bulduğumbu yazmayla eserineksiği tamamlanmış

oluyor. Bendeki yazmada sayfaşöyledevam ediyor:

72a(1)Her birisinün heva-cuy udua-guyıyam. Ümid Oldur kim huzurlanna (2)

erişdürieekmakbul olına ve mutala'a kılınupmecbul biline. Ger vezinde (3) vü lafzda kitabetden ükıra'atdansehvolınupsekamet bulunursa(4) ıslah-ına7.m ile anı

mevztln buyuralar ve dahı bu da'i-yi du'u-guyı hayr du'ayile (5) analar. İnşaıaılahu

ta'ala v'ahsene tevfikihi ve bu kitabı gören kişiler(6) ümid oldur ki bu Ömer bendeyi du'adan unutmayalar

_.

(7)

ı.Muradum bunca sözlerden du'adur

Du'adıır ,,~ ki her derde devadur

(8) :!.Çıger tir-i kazanun rOOdi yokdur Du'akalkanıgibi seddi yokdur

(9) 3. Bizi her kim du'ayile ana ol Hudaya lutf u rahmetkılana bol

2 "Geliniz"Kur'an-ı Kerim Al-i imran 3161,64, 167: Nisa4/61:Maide51104:En'am 61151; MunarileOn 63:5

3 "Andolsun bizinsanı yarattık. Kur'an-ı Kerim llicr5/26 4 "Sizeşekilverip"Kur'an-ıKerim, Mümin(Gafır)40164.

5 "Ey Davud! Biz serti yeryüzünde halifeyaptık. Ohaldeinsanlararasında adaletle hükmeL"Kur'an-ıKerim, Sad 38/26.

2

( 10) 4. Sözüm evvel du'a ahir du'adur Du'alarHallkatındaçün revadur

( 11) 5. ömer sendenanıister eyaHall Karayüzini anun eylegil ak

(12) 6.Varıcak:hazretUne lutfooişle

Muhammed yüzi suyına bagışla

( 13) 7.Günahınyüzine unna ilahi Gettinne yüzineayb-ı siyahı

72b(1) Vedahıbu kitabun adısee'iledüştnişdür, işburesme kim Mecmuatti'n-nezayir

Nüzhet-geh-i delatir Saykal-zen-ihavatır

Durc-i dür-i cevabir tki bahr i1e(2) takli' ohnur mesela kim:

Müstef'ilün fe'illün müstefilUn feGlün (3) gerekse işburesme takli'ile:

Meraıüfailatün mefOlti fmlatUn

(4) tentani ten tena ten ten tani ten tena ten v'es-selam

Bu yazmada 79şaırin336şiiriyeralmaktadır. Şairlerinalfabetik olarakadlarıve

yazdıkları şiirlerin sayısı şöyledir:

Abdu'r-rahim Acem Mevlevi Adil

Ahi Ahmed

Ahmed-i Da'i ıo ! Ahmedi

27

Akbıyık Alayi 6 Ali 2 Askeri Bahşayiş Baba Bayram 4 Behram0g1ı 3 Cemali Ce"ri Dehhani 4 Dil-suz Muhammed Ekmel 3 Eş'ari Ezheri 4 -' Fethe'd-din Fethi-yi Tebrizi Gül-şehri Haki HakimOgll 2 Halveli Harimi HasanO@1 Hassan 12 Huyi Hüseyn Hümayi Hüseyn 3

Hüseyni lşki 7 İma:! Katibi 9 Kerimı 2 Kussa-hanlşki 2 Kimya Köylüce 3 Lebibi Luıfi Ma'euni Ha<;an Mahmudi 2 Mansur Muhammed Muhammed-i Sinobi Muhibbi Muhsin Mukbil Mukimi l8 Musi 3 Na'imi Namusi 13 Nebi LO Nesimi 8 Ne~ti ömer 66 Rızayi Safi 5 Sahibi 3

Sa'idi ~ Sayratı Sinan Sultan Ahmed Süleyman Şemsi (Şiıvani) Şevki Şeyh Şeyhi Şeyh ogıı Şirazi TacAhmed Taci Ulvi Yahyaoglı Zeyni 6 2 10 2 2 LO 3 8 4 3

Prof. Dr.MustafaCanpolat'ınyayınladıgıMecmuatü'n-nezair ,84şairin yazdıgı

3cn

şiiryer alan zengin bir nüshaolmasına ragıtıenbenimtanınığım nüshada bulunan Ali:2, Cemali:l, Eş'ari:l,Fethi-yi Tebrizi:l, Haki:I, Hümayi:l, Katibi:9, Kerimi:2, Muhibbi: 1, Rızayi:\, ve Şevki:2, gibi II şair ve onlara ait 22 şiir onda bulunmamaktadır.

Şu halde bu yeni ntisha , Mecmuatti'n-nezair'in yeni baskısınadahil edilirse eksikliklerigideriImişdaha zengin ve mükemmel biryayın ortayaçıkacaktır.