1
HEMŞİRELİK
2 HEMŞİRELİK TARİHİ VE ETİK-HEY 143
Dersin Haftası: 13 Hafta
Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Öğr. Gör. Bahar KANBUR E-Posta:bnkanbur@gelişim.edu.tr Telefon: 212 422 70 00 - 407 Bölüm Adı
DersinAdı
Geçen Ders Hakkında
Etik karar verme
3
Pazartesi/18.30-20.00
4 2 Kredi
Pazartesi / 18.30-20.00 https://gbs.gelisim.edu.tr/ders-detay-5-51-11011-1
B Blok-Sağlım Bilimleri Yüksekokulu Ders Günü v e Saati
Görüşme Gün v e Saatleri
Dersin Öğretim Üyesinin Konumu Dersin Kredisi
GBS Linki DERSBİLGİLERİ
Haftalık Akış
Meslek Tarihi ve Etik Eğitiminin Amaç ve Hedefleri, Temel Kavramlar ve Kazanımlar - İlkçağlarda Sağlık Bakım Uygulamaları
Ortaçağ ve Dinlerin Sağlık Bakım Uygulamalarına Etkisi Florence Nightingaleve Hemşireliğe Etkileri Türkiye’de Hemşireliğin Gelişimi Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Hemşirelik Eğitimi Türkiye’de ve Dünya’da Öncü Hemşireler Ulusal Ve Uluslararası Hemşirelik Kuruluşları Hemşirelik ve Meslek Özelliği Ahlak, Etik ve Deontoloji Kavramları ICN, ANA Hemşirelik Etik Kodları THD ne Göre Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumlulukları Etik karar verme
Etik Uygulama Alanları
Temel Hukuki Kavramlar Ve Hemşirelikte Yasal Düzenlemeler
5
Haftalık Öğrenim Kazanımları
Malpraktis bilir Tıbbi hataların sebeplerini bilir
Tıbbi hataların bildirilmesinde hemşirenin sorumluluklarını bilir
6
ETİK UYGULAMA ALANLARI
• Tıbbi hata (malpraktis), Latince kökenli “Male” ve “Praxis” kelimelerinden türemiş olup “hatalı uygulama” anlamına gelir.
MALPRAKTİS
MALPRAKTİS
Tıbbi hata kavramıyla ilgili olarak, Sağlık Kuruluşları Akreditasyonu Ortak Komisyonu (The Joint Commision on Accredition of Healtcare Organizations-JCAHO); “sağlık hizmeti sunan bir profesyonelin uygun ve etik olmayan bir davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve ihmalkâr davranması sonucu hastanın zarar görmesi” şeklinde bir tanımlama yapmıştır.
Dünya Tabipler Birliği (DTB) ise malpraktisi “Hekimin tedavi sırasında standart güncel uygulamayı yapmaması, beceri eksikliği veya hastaya tedavi vermemesi ile oluşan zarar”
şeklinde tanımlamaktadır
Hata türü açısından tıbbi hatalar;
• ilaç hataları,
• cerrahi hatalar,
• tanı koymada hatalar,
• sistem yetersizliğine bağlı hatalar
Kök nedenlerine göre tıbbi hatalar ise;
• işe bağlı hatalar,
• ihmale bağlı hatalar,
• uygulamaya bağlı hatalar
Tıbbi Hataların Türleri
Bu hataların çoğu önlenebilir hatalardır.
Tıbbi Hataların Sebepleri
• Girişim hataları,
• İletişim eksiklikleri ve kayıt hataları,
• Yetki sınırlarının aşılması,
• Aydınlatma ve onam eksikliği,
• Hatalı karar,
• Terk etme ve özen eksikliği
Hastanın içinde bulunduğu durum, iletişim
sorunları, kişilik yapısı ve sosyal faktörler laboratuvar sonuçlarındaki yanlışlıklar yada sonuçların geç çıkması, bu sonuçların
güvenilirliği ve doğruluğu protokollerin olmaması
bilgi ve beceri eksikliği, motivasyon eksikliği, fiziksel veya mental sağlık
yönetimsel desteğin olmaması, ekipmanların yetersizliği ve dizaynının kullanışsız olması, iş yükü
kaynakların kısıtlılığı, güvenlik kültürü ve öncelikler
Tıbbi Hataların Sebepleri
Tıbbi Hataların Bildirilmesinde Hemşirelerin Sorumlulukları
• Hasta güvenliğinin sağlanması ve tıbbi hataların önlenmesinde sağlık hizmeti sunumundaki önemli bir yere sahip olan hemşirelerin rolü büyüktür.
• Hata bildiriminin yapılmasında hemşireler hekimlere göre daha etkin pozisyondadırlar.
• Özellikle hekimlerin disiplin cezası almaktan korkmaları, aynı zamanda kendilerine karşı açılabilecek davalardan dolayı hata bildiriminde çekingen davranmaktadırlar
• Hemşirelerde ise durum biraz daha farklıdır. Hemşireler ilaç hatalarını disiplin cezası korkusu olmadan bildirmelerine rağmen diğer hataların bildirilmesinde ihmalkar hareket etmektedirler
HASTA GÜVENLIĞININ SAĞLANMASI VE TIBBI HATALARIN ÖNLENMESI
• Sağlık kurum ve kuruluşlarında sağlık hizmeti sunucularının hasta güvenliği ve tıbbi hatalar konusunda farkındalıklarının geliştirilmesi önemlidir.
• Hasta güvenliğinin sağlanması ile hem hastalar hem de hasta yakınları fiziksel ve psikolojik anlamda rahatlamaktadırlar.
• Tıbbi hataların oluşmadan engellenmesi ancak tehdidin bilinmesi ve önlem alınması ile mümkün olabilir. Böylelikle tıbbi hatalar, hastalara zarar vermeden belirlenip düzeltilmektedir.
• Hasta güvenliği kültürü ile hataların bildirilmesi önemlidir. Zaten hasta güvenliği kültürü, tıbbi hataların belirlenmesi ve bu hataların bildirilmesi sonucu oluşur
• Hataların bildirilmesi ve bu hataların değerlendirilerek analiz edilmesi sonucunda tıbbi hataların altında yatan sebepler belirlenebilecek ve bu hataların tekrarı engellenebilecektir.
HASTA GÜVENLIĞININ SAĞLANMASI VE TIBBI HATALARIN ÖNLENMESI
Mayıs 2006'da, bir jüri 84 yaşndaki Kentucky'li bir adam olan Loren Richards'ın ailesine 20 milyon ödenmesine karar vermiştir. Richards'ın ölümünde bakımevinin yanı sıra iki hemşire de kabahatli bulunmuştur. Yaşamının son saatlerinde, Richards acı içinde bağırarak "Bir doktora ihtiyacım var. Bir hemşireye ihtiyacım var. Lütfen ölmeme izin vermeyin"
demişti. Tedavi edilmeyen bir bağırsak tıkanmasının neden olduğu ağrı yüzünden ilk şikayet etmeye başladıktan 10 saat sonra ölmüştür. Üçü hemşire olan on üç personelin o gün 100 hastaya baktığı bildirilmiştir. Bir ara on üç personelden, üç hemşire dahil on personel mola vermiş ve bütün hastalarla hemşire asistanları İlgilenmek zorunda kalmıştır. Jüri, hemşirelerin Richards'ın durumunu takip etmediğini veya ağrı ve kusma gibi semptomlarına yanıt vermediğini doğrulayan tanıklar dinlemiştir. Aile, ülkenin en büyük bakımevi zincirine ait olan kurumda ciddi bir personel sıkıntısı olduğunu iddia etmiştir. Davalıların avukatı vakanın gerçekte ailenin tamahkârlığı ile ilgili olduğunu öne sürmüştür.
VAKA SUNUMU
Bakım evinde yetersiz sayıda personel varsa hemşireler neden kabahatli bulunmuştur?
Neden hemşire asistanları yerine hemşireler sorumlu tutulmuştur?
Hemşireler hangi bakım standartlarını ihlal etmiştir? Bu durumda siz ne yapardınız?
VAKA SUNUMU
ÖTENAZİ
• Tıp bilimi açısından ötenazi; hiçbir şekilde tedavisi mümkün olmayan, insanda acıma duygusu uyandıran bir hastalıkla yaşamak zorunda olan, hastanın talebiyle,icraiya da ihmalibir davranışla, tıbbi yoldan hastanın hayatına son verilmesidir
• Tıbbi yardım ile veya yardımsız, aktif veya direkt yardım ile yaşamın kısaltılmasıdır.
• Bir hasta veya yaralının hayatını uzatacak yardımlardan vazgeçilmesi veya geri alınmasıdır
Aktif ötenazi Pasif ötenazi
• Her ülke ötenaziye farklı bir şekilde yaklaşmakta, örneğin; ABD aktif ötenaziyi yasaklarken pasif ötenazi uygulanmasına ılımlı yaklaşmaktadır.
• Hollanda, Belçika ve Lüksemburg’da yasal kabul görürken Almanya, İngiltere, Fransa gibi ülkeler uygulamayı tamamıyla yasaklamışlardır. bununla birlikte Dünya Tabipler Birliğinin Ekim 1987’de kabul ettiği ve hala geçerli ötenazi bildirgesinde, “Bir hastanın yaşamını, kendi ya da yakınlarının izniyle bile olsa, sonlandırmak olan ötenazi etik değildir!” şeklinde sunulmuştur
ÖTENAZİ
• Hastanın destekli intihar veya ötenazi talebinin nedeninin dikkatli incelemek önemlidir.
• Hasta yaşamının katlanılmaz bir hale geldiğini dile getirebilir ancak biz onun nedenini belirlemek durumundayız.
• çoğu zaman ağrı tedavisinin yetersiz olması ve depresyon bu tür bir algıya neden olan faktörlerdendir.
ÖTENAZİ Resüssite Etmeyin/Canlandırma Yapmayın" Direktifi
• Kardiyopulmoner resusitasyon (CPR), hemşirelerin yaşamı kurtarıcı tedaviyi başlatmada veya sürdürmede aktif rol üstlendikleri bir alandır.
• Resusitasyon yapmama (DNR) yasal olarak kardiyak veya solunum arresti gerçekleşmesi durumunda CPR uygulanmamasıdır.
• Daha önce belirtildiği gibi, DNR direktifi bireyin tıbbi kayıtlarına kardiyopulmoner resusitasyondan kaçınılması şeklinde yazılmaktadır.
• DNR direktifi en kısa zamanda hastanın kayıtlarına yazılmalıdır, neden bu direktifin verildiği, izni kimin verdiği ve bu konunun tartışıldığı ortamda kimlerin olduğu, uygulamaya kimin yetkili olduğu, DNR direktifini uygulama zamanı belirtilmelidir.
• Tıbbi yararsızlık durumlarında CPR'I durdurmak hekimin sorumluluğudur ve böyle
Resüssite Etmeyin/Canlandırma Yapmayın" Direktifi
• Bir DNR direktifi, sadece kardiyak veya solunum arresti durumunda hiçbir girişimin veya resusitasyonun yapılmaması anlamına gelmektedir.
• Arrestin olmaması durumunda, hastanın hastanede yatmasını gerektiren sorun iyileşebilir ve hasta evine dönebilir.
Resüssite Etmeyin/Canlandırma Yapmayın" Direktifi
• DNR direktifleri sadece resusitasyonda uygulanır. CPR'ın yararsız olduğunun düşünüldüğü bir durum yaşamı devam ettiren diğer girişimleri uygulamanın yararsız olduğu veya diğer tedavilerin kullanılmayacağı anlamına gelmez.
• Sağlık ekibi üyeleri sıklıkla bu ayırımı yapmada başarısız olmakta, bu hastalarda da karışıklığa neden olmaktadır.
• Pek çok kurum hasta için durumun ne olduğu ve ne yapılmaması gerektiği konusunda daha spesifik talimatlara gereksinim duymaktadır.
• Bu girişimler arasında; ateş veya kardiyak aritmi gibi fizyolojik anormalliklerin tedavi edilmesi, beslenme veya mekanik ventilasyon ve CPR uygulaması sayılabilir.
Resüssite Etmeyin/Canlandırma Yapmayın" Direktifi Yanlış Resusitasyon
• Jacop, 32 yaşındadır ve son 10 yıldır kronik akciğer hastalığı vardır. Bu durum hayatında bir takım sınırlılıklar getirmiştir, fakat Jacop işine devam etmiş ve kiliseye katılmıştır. Ancak Jacop, acilen ciddi solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle hastaneye yatırılmıştır. Durumu çok ciddi görülmemekle birlikte, hastaneye yattığında tedavi tabelasında DNR direktifi olduğu görülür, hastanın katı bir dindar olduğunu, ölüm zamanına hekimin değil Tanrı'nın karar verebileceğine ilişkin bir inancı olduğunu belirten bir not eklenmiştir. Yeterli çalışan olmaması nedeniyle, başka bir ünitede çalışan hemşire Lashanda, Jacob'un bulunduğu ünitede görevlendirilmiştir. Lashanda o ünitenin diğer bölümünde çalışmakla birlikte, diğer personel öğle yemeğinde olduğu için o anda bütün birimle ilgilenir. Jacob'un oda arkadaşndan bir çağrıyacevap verirken, Jacob'un nefes almadığını ve nabız alınamadığım fark eder. Jacob'un DNR konusundakiisteğinin farkında olmayan hemşire, soruya yer bırakmayacak şekilde bu yaştaki bireye bu girişimin uygunolduğunu düşünerek, hemen "kod" vermek için arar ve CPR'I başlatır. Jacob, ciddi bir sekel olmadan başarılı bir şekilde resusite edilmesine rağmen. aşırı derecede sinirlidir, bunun Tanrı'nın planına bir müdahele olduğunu söylemektir.
• Terminal dönemde olan birey için; rahatlık ve destek sağlama (yanımda olma) olmak üzere başlıca iki yükümlülük vardır. Yaşamı destekleyen girişimlerin acı çeken bir birey için artık bir yararı olmadığında, bakımın odağı direkt olarak rahatlık ve destek sağlamayı amaçlayan palyatif bakım olur. Palyatif bakım; temel olarak kronik bir hastalığı olan ya da mevcut tedaviye yanıt vermeyen birey ve ailelerinin rahatlık ve desteğini amaçlayan kapsamlı, interdisipliner bakımdır.
Palyatif bakım
• Hasta ve ailesi için ağrı ve diğer belirtilerin dikkatli bir şekilde incelenmesi ile en iyi yaşam kalitesi sağlamaya odaklanan palyatif bakım; hasta ve ailesi tarafından tanımlanan yaşam kalitesinin, spirutuel ve psikososyal bakımın bireysel olarak planlanmasıdır.
• Palyatif bakım; koordine ve sürekli olarak ev, hospis, bu konuda beceri sahibi olan hemşireler tarafından bakım verilen kuruluşlar, ya da hastane gibi yerlerde gerçekleştirilebilir ve yas sürecindeki, desteği de içerir.
Palyatif bakım
Palyatif bakımın temel amacı; hasta ve ailesinin saygınlığını ve öz-saygınlığını destekleyen sürekli uygulanan iyi bir hemşirelik bakımı vermektedir.
Hasta ailesi, bakım ve tedavi girişimlerinin uygulanmasını kabul etmediğinde/ istemediğinde palyatif bakımın odağı; hemşirenin iletişim becerilerini etkili bir şekilde kullanabilmesi ve gerektiği yerde yetkili kişiler arasındaki iletişime yardımcı olmaktır. Aileler sıklıkla hastanın genel durumunu ve çeşitli girişimlerden beklenen sonuçları öğrenmek isterler. Bu durumda bakım kararları uygun zamanda ve gerektiği kadarı ile açıklanmalıdır.
Palyatif bakım Organ Doku Bulma ve Transplantasyonu
• Organ transplantasyonunun çok uzak olmayan geçmişte olduğu gibi olağanüstü nadir görülen bir sağlık olayı olarak düşünülmesi gerekir.
• Bilim ve teknolojinin gelişmesi ile, transplantasyon olasılığı hayati organ yetersizliği ile üzülen çok fazla kişi için daha da fazla umut olmuştur.
• Organlar için talep fazla olduğundan ve destekler sınırlı olduğundan ikilemler, az kaynakların dağıtımı/ tahsis edilmesinden ortaya çıkar.
• Transplantasyon, ölü ya da canlı insan donörlerin, hayvanların organları veya yapay cihazları içerebilir ve bunların her biri ile ilişkili ikilemler vardır. Burada tartışma insan donör konusuna odaklanmaktadır.
• Transplantasyon iyi beslenen organ gerektirdiğinden dolayı, organ nakli mümkün olabildiğince ölümden hemen sonra yapılmalıdır. Bunun için ölümün gerçekleştiğini belirleme kriteri zorunludur.
• Kardiyopulmoner fonksiyonun geri dönüşümsüz olarak sonlanması bu kriterlerdendir. Bununla birlikte, bu sonlanmanm geri dönüşümsüz olduğunu bildiğiniz birisi için CPR başlamalı mıdır?
Şayet CPR başlarsa bağışlanan organlarda hasar görülebilir, CPR'a karşılık kişinin organ dönorlüğü isteğinin nasıl göz önüne alınacağına ilişkin konular ortaya çıkmaktadır.
Organ Doku Bulma ve Transplantasyonu
• CPR'ın ne zaman ve hangi yoğunlukta başlatılmasına ilişkin sorular, organ bağışlanmasına ilişkin en önemli konular haline gelmiştir. Şayet bir kişi yaşamım teknolojik destek ile sürdürüyorsa, beyin ölümü nedenine yönelik beyin ölümü kriteri dikkate alınmalıdır.
• Bazılan beyin fonksiyonlarının geri dönüşümsüz olarak yok olmasının yeterli bir kriter oluşturacağım ileri sürmektedir.
• Beyin ölüm kriterlerindeki böyle bir değişiklik sürekli bitkisel hayat veya sürekli komadaki organların idareli kullanma olasılığına açık olabilmektedir ve bu etik açıdan bazı sorular oluşturmaktadır.
Organ Doku Bulma ve Transplantasyonu
KÜRTAJ
• Kürtaj konusu politik, sosyal, yasal, dini ve ahlaki arenalarda heyecanlı duygusal tartışmaları ateşlemektedir.
• Anneninkendi vücudunu ve yaşamını kontrol etme hakkı (seçme hakkı)karşısında doğmamış fetüsün yaşam hakkı ile ilgili özgür iradesorunları ortaya çıkmaktadır.
• Yaşama hakkı tarafında olanlar, kürtajın doğmamış bir insanı öldürmek anlamına geldiğine inanmakta, bununla kürtajın hem etik hem de yasal bir konu olduğunu ileri sürmektedir.
• Seçme hakkı taraftarları, üreme tercihinin de sağlık ile ilgili kararlara dair gizlilik hakkına dahil olduğunu savunmakta, bu bağlamda resmi düzenlemelerin bu gizliği ihlal edeceğini ifade etmektedir.
• Yaşam ile ilgili değerler kürtaj konusunda önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu değerler yaşamın ne zaman başladığına dair inanışlar, istenmeyen çocukların yaşam kalitesi ile ilgili endişeler ve annenin hayatı ve sağlığına ilişkin kaygıları kapsar. Bazıları yaşamın gebe kalma ile birlikte başladığına inanırken diğerleri yaşamın, fetüsün rahim dışında yaşayabildiği andan itibaren başladığı görüşünü savunur.
KÜRTAJ
• Değişen teknoloji, düşük ağırlıklı bebeklerin hayatta kalmasını sağlayacak şekilde ilerledikçe ve kürtajla alınan fetüslerle aynı gestasyon yaşında riske olan bebeklerin yaşamı kurtarılmaya başlandıkça, yaşama olasılığı kavramına dair tartışmalar yeni bir şekil almaktadır.
• Kürtaj karşıtları, fetüsün insanlık kimliğine sahip olduğundan tüm insan haklarının fetüs için de geçerli olması gerektiğini, buna yaşama hakkının da dahil olduğunu savunur.
KÜRTAJ
• Kürtaj taraftarları ise otonomi temelinde kadının kendi vücudu üzerinde hakka sahip olduğuna ve hiçbir kadının istemediği bir çocuğu doğurmaya zorlanamayacağını savunur.
• Kürtaj iki yaşamın söz konusu olduğu bir durum olduğundan kimin hak sahibi olduğuna ve kimin hakkının öncelikli olduğuna dair ikilemler ortaya çıkar.
KÜRTAJ
• İki perspektifte de kürtaj söz konusu kişiler için bir ikilem teşkil etmektedir.
• Toplumumuzda kürtajın ahlaki olup olmadığına dair bir fikir birliği bulunmamaktadır.
Tartışmalar genellikle kadın veya fetüsün hakları üzerinde yoğunlaşsa da
• Mahowald'a göre bazen kürtaja götüren ahlaki olmayan koşullar arasında yoksulluk, gebelik veya ebeveynlik için gerekli sosyal ve tıbbi desteğin olmaması, cinsiyet rollerine ve biyolojik ebeveynliğe dair klişe görüşler ve sadece ebeveynlerin arzu ettiği özelliklere sahip bebeğin doğrulmasını isteyen öjenik mantık yer almaktadır.
KÜRTAJ
Soru v eÖneriler
SORULAR ???
39
Önerilen Haftalık Çalışmalar
Konular tekrar edilecek Bir sonraki haftaya yeni konu okunacak
40
Bir Sonraki DersHakkında
Hasta hakları ve sorumluluklar- yasal düzenlemeler
41
Başv urulan Kaynaklar
Özden, M. (2013). Tıbbi Etik ve Meslek Tarihi. Ankara: Ayrıntı Basımevi.
Şentürk, E. S. (2011). Hemşirelik Tarihi. İstanbul: Nobel Matbaacılık.
Burkhardt, M.A., Natkaniel, A.K. (2013). Çağdaş Hemşirelikte Etik. Çev.Ed.:Ş.E. Alpar, Bahçecik, N., Ka ra bacak, Ü., İstanbul Tıp Kitabevi.
Şentürk, E. S.(2012). Meslek Olarak Hemşirelik ve Hemşirelikte Etik İlkeler. İstanbul: Nobel Matbaacılık.
Şentürk S.E. (2014). Hemşirelik Tarihi. Nobel Tıp Kitapevleri
42
43
