Volga ›rma¤› k›y›s›ndaki Tatar kenti Kazan yak›nlar›nda eski Sovyetler Birli¤i’nin yar›m kalm›fl füzesavar sistemi için bir yeralt›
laboratuvar›nda bulunan küçük bir ayg›t, bu küçük özerk cumhuriyeti, fizik alan›nda dünya devleriyle boy ölçüflür hale getirmeye aday. Ayg›t ve deneye ayr›lan bütçe (yaln›zca bir milyon dolar), ABD’nin, Japonya’n›n ve Avrupa ülkelerinin projeleri yan›nda cüce kal›yor. Ama Einstein’›n genel görelilik kuram›nca öngörülen kütleçekim dalgalar›n›n varl›¤›n› kan›tlamak için yürütülen yar›flta (bkz: Kütleçekim Dalgas› Peflinde, Bilim ve Teknik, Say› 395, Ekim 2000, s. 20-23) küçük Tatar projesi sürpriz yapabilecek at olarak de¤erlendiriliyor. Zafer Murakhanov liderli¤indeki Tatar araflt›rmac›lar, Avustralya’n›n Perth kentinde önümüzdeki Temmuz ay›nda yap›lacak olan y›ll›k Edoardo Amaldi Konferans›’na davet edilmifller. Amaldi toplant›lar›, kütleçekim dalgalar› üzerinde çal›flan önde gelen araflt›rmac›lar› bir araya getiriyor. Konferansta Tatar araflt›rmac›lar›n uyand›raca¤› ilgi, projeye uluslararas› para deste¤i sa¤layabilir. Murakhanov ve arkadafllar›n›n "Dulkyn"
(Tatarcada dalga) ad›n› verdikleri ayg›t, flimdilik yaln›zca Ay’›n, Dünya’n›n kütleçekim alan› üzerindeki etkisini ölçmek için tasarlanm›fl. Ancak ekibin as›l amac›, lazer düzene¤ini daha da gelifltirip uzayda birbiri etraf›nda dolanarak birleflen nötron y›ld›zlar›n›n yayd›klar›
düflük frekansl› kütleçekim dalgalar›n› yakalayabilmek. Bu son derece iddial› bir hedef; ama gerçeklefltirilebilirse Tataristan’›n ad›n› dünyaya duyuraca¤› kesin. Çünkü kütleçekim dalgalar›n› ilk yakalayan›n Nobel fizik ödülü alaca¤›na da kesin gözüyle bak›l›yor. Tataristan projesinin gücü,
yarat›c›l›¤›nda yat›yor: fiimdiye kadar dev projelerin bir çözüm
bulamad›klar› gürültü (parazit) ay›klama sorunu için ilginç bir çözüm getiriyor. Düzenekte bir lazer kayna¤›ndan ç›kan bir ›fl›n demeti, beflgen bir odac›kta dizili eflit boyutta aynalar›n befl metrelik çevresini dolaflacak. Farkl› biçimde kutuplanm›fl ikinci bir demetse, k›r›n›m aynalar›nca bu rotadan sapt›r›larak daha uzun bir yol izleyecek. Kütleçekim dalgalar›, lazerce bu dalgalar›n hem dalga fazlar›nda, hem de rezonant
frekanslar›nda çok ufak de¤ifliklikler yapacak. Ifl›¤›n izledi¤i çevresel yolda aynalar aras›ndaki eflit mesafe, kütleçekim dalgalar›n›n yol açt›¤› de¤iflimi giderecek. Ifl›¤›n, k›r›n›ma
u¤rad›ktan sonra aynalar aras›nda daha uzun mesafeler kaydetti¤i iç yoldaysa, kütleçekim dalgas›n›n etkisiyle ortaya ç›kan faz de¤iflimleri varl›klar›n› koruyup güçlenecek ve günler ya da haftalar sonra, her iki demetteki gürültü hesaplan›p düflüldü¤ünde gözle görülür bir fark olarak ortaya ç›kacak.
Amerikal› ve Alman fizikçiler, kütleçekim dalgalar›n› yakalamak için büyük düzeneklerin gere¤ine inanmakla birlikte, Tatar projesini deste¤e lay›k buluyorlar. Çünkü Almanya’n›n Konstanz
Üniversitesi’nden Winfried Zimdahl’a göre "küçük Davud, efsanede öldürdü¤ü devden çok daha sempatik". Science, 5 Ocak 2001 11 Mart 2001 B‹L‹MveTEKN‹K B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
