Ankara da Bir Huzurevinde Kalan Yafll lar ile Bir Sa l k Oca na Gelen Yafll lar n Mini Mental Test ile De erlendirilmesi

(1)

Ankara’da Bir Huzurevinde Kalan Yaﬂl›lar ile Bir Sa¤l›k Oca¤›na Gelen Yaﬂl›lar›n

Mini Mental Test ile De¤erlendirilmesi

Evaluation of the Elderly Living in a Nursing

Home and the Elderly Visiting a Health Center in Ankara with Standardized Mini-Mental

State Examination

Hakan Alt›ntaﬂ¹, M. O¤uz Ad›güzel¹, Samet Y›lmaz², Emre Özbek², Fatma Betül Esen²

1Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye

1Department of Public Health, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara, Turkey

2Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Ö¤rencisi, Ankara, Türkiye

2Medical Faculty Student, Hacettepe University, Ankara, Turkey

ÖZET

Girifl: Ankara’da bir huzurevinde kalan yafll›larda ve bir sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›larda demans görülme riski ve demans› etki- leyen baz› faktörlerin belirlenmesi amaçlanm›flt›r.

Materyal ve Metod: Huzurevinde kalan 42 ve sa¤l›k oca¤›na gelen 58 yafll› tan›mlay›c› bu araflt›rman›n çal›flma grubunu olufl- turmufllard›r. On yedi soruluk anket ve mini mental test (MMT) yüz yüze görüflülerek uygulanm›flt›r. MMT puan›n›n 24’ün alt›n- da olmas› demans riskini göstermektedir.

Bulgular: Huzurevinde kalan yafll›lar›n yafl ortalamas› 76.5 ± 5.8 y›l, sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n yafl ortalamas› 69.3 ± 4.0 y›l olarak bulunmufltur. Huzurevinde kalanlar›n %45.2’si, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %55.2’si erkektir. Huzurevinde kalan- lar›n %57.1’inde, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %3.8’inde demans riski tespit edilmifltir. Huzurevinde kalanlar›n MMT puan ortala- mas› 21.2 ± 5.7, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin ise 24.7 ± 3.7 olarak bulunmufltur. Huzurevinde kalan yafll›lar›n MMT puan› ile ö¤- renim durumu, güncel olaylar› takip etme durumu, güncel olay bilme say›s›, aspirin kullanma durumu aras›nda istatistiksel ola- rak anlaml› iliflki bulunmufltur. Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n MMT puan› ile yafl, cinsiyet, ö¤renim durumu, evli olma durumu, ayl›k geliri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki bulunmufltur.

(2)

G‹R‹ﬁ

Demans, birden fazla kognitif fonksiyon alan›nda, sosyal ve meslekle iliflkili fonksiyonlarda bozulmaya neden olacak düzeyde, ilerleyici y›k›m olarak tan›mlanan bir sendromdur. Demans ayr›ca, normal bilinç dü- zeyine sahip bir kiflinin bazal kognitif fonksiyon düzey- lerindeki düflüfl ile karakterizedir. ‹lerleyen yaflla birlikte hayat›n ileri dönemlerinde ortaya ç›kmas›na ra¤- men normal yafllanma sürecinin bir sonucu olmad›¤›

kabul edilir (1). Demans; eriflkin santral sinir sistemin- de, zihinsel ifllevlerin nöral altyap›lar›n›n primer ya da sekonder olarak hasarlanmas› sonucu, birden fazla kognitif alan›n bozulmas›, bununla ilintili olarak gün- lük yaflam aktivitelerinin eski düzeyinde sürdürüleme- mesine neden olan, do¤al seyri bak›m›ndan kal›c›, s›k- l›kla ilerleyici bir tablodur (2). Demans yafll› sa¤l›¤›n›

yani 65 yafl ve üzerindeki kiflileri ve yaflam kalitesini belirgin olarak etkileyen hastal›klar›n bafl›nda gelmek- tedir (3). Altm›fl dört yafl üzeri kiflilerde demans görül- me s›kl›¤› %15, 80 yafl ve üzerinde ise %50’dir (4). De- mans hastal›¤› Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde ilk 10 ölüm nedeni içerisinde yer almaktad›r (5). Unut-

kanl›¤›n, kognitif ve fonksiyonel yetersizliklerin yaﬂl›l›-

¤›n do¤al bir sonucu oldu¤u yanl›fl inan›fl›n›n gerek toplumda gerekse hekimlerde yayg›n olmas›, y›llard›r yafll›da demans tan›s›n›n az konulmas›na ve s›kl›kla gözden kaçmas›na neden olmaktad›r. Demans hastal›-

¤› hastaya, yak›nlar›na, sa¤l›k personeline, devlet büt- çelerine ve sa¤l›k sigorta sistemlerine önemli yükler getirmektedir. Bir demans hastas›n›n ABD’ye bir y›ll›k maliyeti 27.600 TL (18.400 $) ve 48.000 TL (36.000 $) aras›ndad›r. Tüm demans hastalar›n›n ABD’ye maliyeti ise y›ll›k 150.000.000 TL’yi (100.000.000 $) bulmak- tad›r. Hastal›k ne kadar erken evrede teﬂhis edilirse psikolojik kay›plar ve ekonomik güç kayb› o kadar az olmaktad›r.

Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›n›n 1998 y›l›n- daki verilerine göre 65 yafl ve üstü nüfus %5.2 iken, bu rakam 2009 y›l› TU‹K Adrese Dayal› Nüfus Kay›t Siste- mi (ADNKS) Nüfus Say›m› sonuçlar›na göre %7.0 olarak bulunmufltur (6,7). Ülkelerin geliflmifllik derecesine paralel olarak yafll› nüfusu artmaktad›r. Türkiye’nin ge- liflmekte olan bir ülke oldu¤u düflünüldü¤ünde önümüz- deki y›llarda yafll› nüfusu daha da artacak ve ülkenin Sonuç: Huzurevinde kalanlar›n yaklafl›k yar›s›nda, sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n yaklafl›k üçte birinde demans riski vard›r. Hu- zurevinde kalacak yafll›lara ve sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lara ilk gelifllerinde demans riski belirlenmesi amac›yla MMT veya ben- zeri tarama testleri uygulanmal›, sonra düzenli aral›klarla test tekrarlanmal›d›r.

Anahtar Kelimeler:Demans, huzurevi, yaﬂl›, sa¤l›k oca¤›.

ABSTRACT

Introduction: We aimed to determine the risk of dementia and the factors affecting it among elderly nursing home dwellers and health center visitors in Ankara.

Materials and Methods: In this descriptive study, 42 elderly nursing home dwellers and 58 health center visitors composed the study group. They were interviewed using a 17-item questionnaire and the standardized mini-mental state examination (SMMSE). SMMSE score below 24 indicated risk of dementia.

Results: The mean ages of elderly nursing home dwellers and health center visitors were 76.5 ± 5.8 and 69.3 ± 4.0 years, respectively. The percentages of males among the elderly nursing home dwellers and health center visitors were 45.2% and 55.2%, respectively. The risk of dementia was 57.1% for the elderly nursing home dwellers (average SMMSE score= 21.2 ± 5.7) and 32.8% for the health center visitors (average SMMSE score= 24.7 ± 3.7). For the elderly nursing home dwellers, the- re were statistically significant associations between educational status, following the daily news, the number of daily news items known, use of aspirin, and SMMSE score. For the health center visitors, a statistically significant association existed between age, sex, educational status, marital status, monthly income, and SMMSE score.

Conclusion: Almost half of the elderly nursing home dwellers and one-third of the health center visitors showed risk of demen- tia. To determine the risk of dementia, either SMMSE or a similar test could be used before admission or during the first visit.

The test should be periodically repeated.

Key Words:Dementia, nursing home, aged, community health center.

(3)

sa¤l›k sorunlar› içerisinde yaﬂl›lar›n sa¤l›k sorunlar›

daha da önemli bir duruma gelecektir.

Bugün için Türkiye’de tahminen 250.000-500.000 aras› demans hastas› oldu¤u düflünülmektedir. Dünya- da ise 81 milyon kiflinin demans hastas› oldu¤u tahmin edilmektedir. Hacettepe Üniversitesi Eriflkin Hastanesi Geriatri Ünitesinde yap›lan bir çal›flmada 1255 hasta- da demans boyutu %15 olarak bulunmufltur (8).

Yafll›lar, kas-iskelet sistemi hastal›klar›, kardiyo- vasküler sistem hastal›klar› gibi sorunlar›nda doktora gitmekte, fakat demans gibi kognitif y›k›mla giden bir hastal›kta doktora baflvurmay› göz ard› edebilmekte- dirler. Özellikle birinci basamak sa¤l›k hizmetlerinde görev yapan hekimlerin bu konuda bilgili ve flüpheci olmas› demans›n erken tan›s›na olanak sa¤layacakt›r.

Erken tan› ile hastal›¤›n ilerlemesi kontrol alt›na al›na- bilmektedir.

Tüm bu nedenlerle bir huzurevinde kalan ve bir sa¤- l›k oca¤›na gelen yafll›larda demans riskini ve bunu etkileyen baz› faktörleri belirlemek amac›yla bu çal›flma yap›lm›flt›r.

MATERYAL ve METOD

Araflt›rma Ankara’da bir huzurevinde ve bir sa¤l›k oca¤›nda yap›lm›flt›r. Huzurevinde kalan yafll›lar ve 2- 8 Aral›k 2009 tarihleri aras›nda sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar araflt›rman›n evrenini oluflturmufllard›r. Huzu- revinde kalan 77 yafll›dan, alt›s› demansl›, befli iflitme engelli, sekizi izinli oldu¤u için, 16’s› ise çal›flmaya ka- t›lmay› reddetti¤i için geriye kalan 42 yafll› ve bir sa¤- l›k oca¤›na 3.5 ifl günü süresince gelen yafll›lardan araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden ve demans tan›s› al- mam›fl olan 58 yafll› araflt›rman›n çal›flma grubunu oluflturmufllard›r.

Araflt›rma tan›mlay›c› bir araflt›rmad›r. Yafl, cinsiyet, ö¤renim durumu, sosyoekonomik durum, medeni durum, meslek, kronik hastal›k, ailede demans öyküsü, kafa travmas› geçirme hikayesi, kitap okuma durumu, güncel olaylar› takip etme s›kl›¤›, ilaç, alkollü içki kullanma durumu, antioksidan ve omega-3 ya¤ asidi tüke- timi ve vitamin içeren besinlerin tüketimi araflt›rman›n tan›mlayan de¤iflkenleri olmufltur. Yafll›larda demans riski olmas› ise çal›flman›n tan›mlanan de¤iflkenidir.

Araflt›rmada veriler, 17 sorudan oluflan bir anket ve mini mental test (MMT)’in yafll›lara yüz yüze görüflme

tekni¤iyle uygulanmas› sonucunda toplanm›flt›r. MMT ilk kez Folstein ve arkadafllar› taraf›ndan yay›nlanan özellikle deliryumda olan ve/veya demansl› yafll›lar›n biliflsel de¤erlendirmesinde kullan›lan uygulamas› k›sa süren bir testtir (9). Otuz puan üzerinden yap›lan de¤er- lendirmede, 24 puan alt› alan yafll›lar demans yönün- den riskli, 24 puan ve üstü alan yafll›lar ise normal olarak de¤erlendirilir. Araflt›rman›n ön denemesi, 15 yafl- l›n›n kat›l›m›yla yap›lm›flt›r. Anketin ve MMT’nin uygulanmas› ortalama 10 dakika sürmüfltür.

Araflt›rman›n analizlerinde SPSS 15.0 paket prog- ram› kullan›lm›flt›r. Ki-kare, Mann-Whitney U istatistik testlerinden yararlan›lm›flt›r. ‹ncelenen iliflkilerde p de-

¤eri 0.05’ten küçük oldu¤unda istatistiksel olarak anlaml› bir fark oldu¤u kabul edilmiﬂtir.

Araflt›rmaya kat›lan kiflilere araflt›rman›n amac›

anlat›lm›fl, anket ve MMT uygulamas› öncesi kat›lan yafll›lar›n sözlü izinleri al›nm›flt›r. Demans yönünden riskli bulunan kimselere tavsiyelerde bulunulmufl, doktora baflvurarak yard›m almalar› teflvik edilmifltir. Ça- l›flman›n huzurevinde ve sa¤l›k oca¤›nda yap›labilmesi için gerekli izin kurumlardan al›nm›flt›r.

BULGULAR

Çal›flma grubunun genel yafl ortalamas› 72.3 ± 6.0 y›l (ortanca= 71, alt-üst s›n›r= 65-90), huzurevinde kalanlar›n yafl ortalamas› 76.5 ± 5.87 y›l (ortanca=

77.5, alt-üst s›n›r= 65-89), sa¤l›k oca¤›na gelenlerin yaﬂ ortalamas› 69.3 ± 4.0 y›l (ortanca= 68.5, alt-üst s›n›r= 65-90) bulunmuﬂtur (p< 0.001).

Yafl de¤iflkeninin normal da¤›l›p da¤›lmad›¤›na araflt›rma yerine göre bak›lm›fl ve normal da¤›l›m göstermedi¤i bulunmufltur. Kat›l›mc›lar›n yafl ortala- malar›n›n birbirinden farkl› oldu¤u Mann-Whitney U testi ile görülmüfltür (p< 0.001). Huzurevinde kalanlar, sa¤l›k oca¤›na gelenlere göre daha yafll›d›r. ‹sta- tistiksel fark 75-79 ile 80 yafl ve üstü gruptan kay- naklanm›flt›r. Huzurevinde kalanlar›n %7.1 (n= 3)’i evli, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %70.7 (n= 41)’si evli- dir (p< 0.001). Huzurevinde kalanlar›n %52.4 (n=

22)’ü, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %24.1 (n= 14)’i okuma yazma bilmediklerini söylemiﬂlerdir (p= 0.007).

Huzurevinde kalanlar›n %78.3 (n= 18)’ü, sa¤l›k oca-

¤›na gelenlerin %40.7 (n= 22)’si 500 TL ve alt› geli- re sahiptir (p= 0.006). Huzurevinde kalanlar›n ayl›k geliri ortalama 419.2 ± 173.4 TL (alt-üst= 65-800

(4)

TL, ortanca= 400 TL), sa¤l›k oca¤›na gelen yaﬂl›la- r›n ayl›k geliri ortalama 656.9 ± 250.1 TL (alt-üst=

65-1500 TL, ortanca= 600 TL) bulunmuﬂtur. Huzure- vinde kalanlar›n %50 (n=18)’si, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %20.8 (n= 11)’i güncel olaylar› takip etme- mektedir (p= 0.008). Huzurevinde kalanlar›n %16.7 (n=7)’si, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %3.4 (n=2)’ü

unutkanl›k ﬂikayetiyle doktora gitmiﬂtir (p= 0.033) (Tablo 1).

Huzurevinde kalanlar›n %52.4 (n= 22)’ü, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %44.8 (n= 26)’i ev han›m›d›r. Hu- zurevinde kalanlar›n %2.4 (n= 1)’ü, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %6.9 (n= 4)’u çok az› görece entelektüel faali-

Yer

Huzurevi (n= 42) Sa¤l›k oca¤› (n= 58)

Özellik Say› % Say› % Ki-kare p

Yaﬂ 45.921 < 0.001

65-69 7 16.6 35 60.3

70-74 5 11.9 19 32.8

75-79 13 31.0 3 5.2

≥ 80 17 40.5 1 1.7

Cinsiyet 0.606 0.436

Erkek 19 45.2 32 55.2

Kad›n 23 54.8 26 44.8

Medeni durum 37.4 < 0.001

Evli 3 7.1 41 70.7

Di¤er 39 92.9 17 29.3

Ö¤renim durumu 7.25 0.007

Okuma yazma bilmiyor 22 52.4 14 24.1

Okur yazar ve üstü 20 47.6 44 75.9

Gelir durumu (TL)* 7.656 0.006

≤ 500 18 78.3 22 40.7

> 500 5 21.7 32 59.3

Güncel olaylar› takip etme durumu 7.07 0.008

Takip etmiyor 18 50.0 11 20.8

Takip ediyor 18 50.0 42 79.2

Unutkanl›k durumu 1.046 0.306

Unutkanl›¤› olanlar 36 85.7 45 77.6

Unutkanl›¤› olmayanlar 6 14.3 13 22.4

Unutkanl›k ﬂikayetiyle doktora gitme durumu 0.033

Gitmiﬂ 7 16.7 2 3.4

Gitmemiﬂ 35 83.3 56 96.6

* Huzurevi: Ortalama ± standart sapma= 419.2 ± 173.4, alt-üst s›n›r= 65-800, ortanca= 400.0.

Sa¤l›k oca¤›: Ortalama ± standart sapma= 656.9 ± 250.1, alt-üst s›n›r= 200-1500, ortanca= 600.0.

Tablo 1. Yaﬂl›lar›n baz› özelliklerinin araﬂt›rma yerine göre da¤›l›m›

(5)

yet gerektiren ifllerde çal›flm›fllard›r. Huzurevinde kalanlar›n %81 (n= 34)’i, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin %69 (n= 40)’u kitap okumamaktad›r.

Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar aras›nda, demans risk faktörleri aras›nda say›- lan, fleker hastal›¤›, hipertansiyon, kalp hastal›¤›, kolesterol yüksekli¤i, kafa travmas› geçirme ve ailesinde demans görülme durumu bak›m›ndan anlaml› bir fark bulunmam›flt›r (p de¤erleri s›ras›yla; p= 0.714, p=

0.411, p= 0.519, p=0.576, p= 0.824, p= 0.513).

Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafl- l›lar aras›nda demanstan koruyucu olabilece¤i düflünü- len ilaçlardan kolesterol ilac›, aspirin ve E vitamini kullanma bak›m›ndan anlaml› bir fark gözlenmemifltir (p de¤erleri s›ras›yla; p= 1.000, p= 0.556, p= 0.307).

Ayr›ca, her iki grupta da A, B

12ve C vitamini kullanan- lar say›ca azd›r. Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar bal›k ve soya ya¤› kullanmad›k- lar›n› söylemifllerdir. Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n alkollü içki içme durumlar› aras›nda istatistiksel olarak bir fark bulunmam›flt›r (p= 0.160). Her iki grupta da alkollü içki tüketimi dü- flüktür.

Huzurevinde kalanlar›n %57.1 (n= 24)’inde, sa¤- l›k oca¤›na gelenlerin %32.8 (n= 19)’inde demans riski tespit edilmiﬂtir (p= 0.026). Huzurevinde kalanlar›n MMT puan›, ortalamas› 21.2 ± 5.7 (ortanca=

21.5, alt-üst s›n›r= 7-29) bulunmufltur. Sa¤l›k oca¤›- na gelenlerin MMT puan›, ortalamas› 24.7 ± 3.7 (ortanca= 26.0, alt-üst s›n›r= 17-30) olarak saptanm›fl- t›r. Toplam MMT puan› ortalamas› 23.2 ± 5.0 (ortanca= 24.5, alt-üst s›n›r= 7-30) olarak bulunmufltur (Tablo 2).

Huzurevinde kalan yafll›lar›n baz› özellikleriyle MMT puanlar› aras›ndaki iliflkiler incelenmifltir. Huzu- revinde kalan okuma yazma bilmeyen yafll›lar›n %77.3 (n= 17)’ü, okuryazar ve üstü ö¤renim durumuna sahip yafll›lar›n %35 (n= 7)’i 24’ün alt›nda puan alm›fllard›r (p= 0.014). MMT puan› 24’ün alt›nda olanlar›n %26.3 (n= 5)’ü güncel olaylar› takip ederken, MMT puan› 24 ve üstünde olanlar›n %76.5 (n= 13)’i güncel olaylar›

takip etmektedir (p= 0.008). MMT puan› 24’ün alt›nda olanlar›n %73.7 (n= 14)’si, 24 puan ve üstünde olanlar›n ise %23.5 (n= 4)’i hiçbir güncel olay› bilememiﬂ- lerdir (p= 0.008) (Tablo 3).

Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n baz› özellikleriyle MMT puanlar› aras›ndaki iliflkiler incelenmifltir. Sa¤l›k oca¤›na gelen 69 yafl ve alt› yafll›lar›n %20 (n= 7)’si, 70 yafl ve üstü yafll›lar›n %52.2 (n= 12)’si 24’ün alt›n- da puan alm›flt›r (p= 0.02). Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›

erkeklerin %18.8 (n= 6)’i, yaﬂl› kad›nlar›n %50 (n=

13)’si 24’ün alt›nda puan alm›ﬂlard›r (p= 0.025). Sa¤- l›k oca¤›na gelen okuma yazma bilmeyen yaﬂl›lar›n

%71.4 (n= 10)’ü, okuryazar ve üstü ö¤renim düzeyine sahip yafll›lar›n %20.5 (n= 9)’i 24’ün alt›nda puan al- m›fllard›r (p< 0.001). MMT puan› 24’ün alt›nda olanla- r›n %64.7 (11 kifli)’si, 24 puan ve üstünde olanlar›n

%86.1 (n= 31)’i güncel olaylar› takip etmektedir (p=

0.143). MMT puan› 24’ün alt›nda olanlar›n %35.3 (n=

6)’ü, 24 puan ve üstünde olanlar›n %13.9 (n= 5)’u hiç- bir güncel olay› bilememiﬂlerdir (p= 0.143) (Tablo 4).

Demans için risk faktörleriyle MMT puanlar› aras›n- daki iliflkiler incelenmifltir. Huzurevinde kalan yafll›la- r›n fleker hastal›¤›, kalp hastal›¤› ve kolesterol yüksek- li¤ine sahip olma durumlar› ile MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmam›flt›r (fle-

Yer

Huzurevi (n= 42) Sa¤l›k oca¤› (n= 58) Toplam

MMT puan› Say› % Say› % Say› % p

< 24 24 57.1 19 32.8 43 43.0 0.026

≥ 24 18 42.9 39 67.2 57 57.0

Ortanca 21.5 26.0 24.5

Alt-üst s›n›r 7-29 17-30 7-30

MMT: Mini mental test.

Tablo 2. Yaﬂl›lar›n araﬂt›rma yeri ve mini mental test puanlar›na göre da¤›l›mlar›

(6)

ker hastal›¤› p= 0.893, kalp hastal›¤› p= 0.483, kolesterol yüksekli¤i p= 0.483). Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n fleker hastal›¤›, tansiyon hastal›¤›, kalp hastal›¤› ve kolesterol yüksekli¤ine sahip olma durumu ve kafa travmas› geçirme durumlar› ile MMT puanlar› ara- s›nda anlaml› bir iliflki bulunmam›flt›r (fleker hastal›¤›

p= 0.136, tansiyon hastal›¤› p= 0.302, kalp hastal›¤›

p= 0.502, kolesterol yüksekli¤i p= 0.752, kafa travmas› p= 0.456).

Demanstan koruyucu olabilece¤i düflünülen ilaç kullan›m›yla MMT puanlar› aras›ndaki iliflkiler incelenmifltir. Huzurevinde kalan yafll›lar›n (p= 0.047), kolesterol ilac› kullanma ile MMT puan› aras›nda bir iliflki bulunmam›flt›r (p= 0.281). Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›- lar›n kolesterol ilac› ve aspirin kullanma durumu ile MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmam›flt›r (s›ras›yla p= 0.35, p= 0.752).

TARTIﬁMA

Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n yafllar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Huzurevinde kalanlar, sa¤l›k oca¤›na gelenlere göre daha yafll›d›r. Adana Huzurevinde yaflayan yafll›lar ile Çukurova Üniversi- tesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Poliklini¤ine baflvuran yafll› kiflilerle ilgili yap›lan bir çal›flmada da aile hekimli¤i poliklini¤ine baflvuran yafll›lara göre huzurevinde kalan yafll›lar›n daha yafll› oldu¤u bulunmufltur (10). Bunun nedeni daha ileri yafllarda kiflilerin kendine bakabilmesi veya ailelerinin onlara bakabilmesi zorlaflt›¤› için bu yafl grubundakilerin huzurevinde kal›yor olmas› olabilir. Ayr›ca, ileri yafllardaki kifli- ler aileleriyle veya kendi evlerinde kal›yor olsalar bile hareket k›s›tl›l›¤›, yeti kayb› vb. nedenlerle sa¤l›k oca-

¤›na gelemiyor olabilirler.

Mini mental test puan›

< 24 ≥ 24

Yaﬂ* 0.232 0.89

≤74 ve alt› 7 58.3 5 41.7

75-79 8 61.5 5 38.5

≥ 80 9 52.9 8 47.1

Cinsiyet* 2.18 0.14

Erkek 8 42.1 11 57.9

Kad›n 16 69.6 7 30.4

Ö¤renim durumu* 6.02 0.014

Okuryazar ve üstü 7 35.0 13 65.0

Güncel olaylar› takip etme durumu** 7.13 0.008

Takip ediyor 5 26.3 13 76.5

Güncel olay bilme say›s›** 7.13 0.008

Hiç bilmedi 14 73.7 4 23.5

En az bir tane bildi 5 26.3 13 76.5

* Yüzde de¤erlerde sat›r yüzdesi al›nm›ﬂt›r.

** Yüzde de¤erlerde sütun yüzdesi al›nm›ﬂt›r.

Tablo 3. Huzurevinde kalan yaﬂl›lar›n baz› özellikleri ile mini mental test puanlar› aras›ndaki iliﬂkiler

(7)

Huzurevinde kalanlar›n ço¤unlu¤u dul iken, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin ço¤unlu¤u evli bulunmufltur. Ankara Alt›nda¤ Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi Sakarya Mahallesi’nde yaflayan 65 yafl ve üzeri kiflilerle ilgili olarak yap›lan bir araflt›rmada da bu bölgedeki yafll›lar›n %68.1’inin evli oldu¤u bulunmufltur (11). Yafll›lar›n efllerinin vefat et- mesi sebebiyle yaln›z kalmalar› ve bak›mlar›n›n yap›l- mas› için huzurevine geçmifl olduklar› düflünülmüfltür.

Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n e¤itim durumlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Huzurevinde kalanlar›n daha yafll› olmalar› nedeniyle geçmifl y›llar›n flartlar›

göz önünde bulundurularak daha az e¤itim alm›fl olmalar›, sa¤l›k oca¤›na gelenlerin daha genç yafll›lardan oluflmas› ve e¤itim olanaklar›n›n daha iyi oldu¤u bir dö- nemde yetiflmeleri ve görece daha çok e¤itim alm›fl olmalar›yla bu durum aç›klanabilir.

Huzurevinde kalan yaﬂl›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yaﬂl›lar›n güncel olaylar› takip etme durumu aras›nda

istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Bu durum huzurevinde kalanlar›n daha yafll› olmas› ve odalar›nda televizyon olmamas›, huzurevine gazete al›nm›yor olmas› sebebiyle aç›klanabilir ya da bu durum demans riskinin yüksek bulundu¤u huzurevi sakin- lerinde, demansa ba¤l› olarak kiflilerin çevre ile olan iliflkilerinin azalmas›ndan kaynaklanabilir. Huzurevin- de kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n gün- lük hayatlar›n› etkileyen unutkanl›klar›n›n olmas› ara- s›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmam›fl- t›r. Bu durum araflt›rma popülasyonunda minimum yafl›n 65 olmas› ve bu yafl grubunda demans prevalans›- n›n %15, 80 yafl ve üzerinde %50 olmas›yla aç›klanabilir (4). Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n unutkanl›k flikayetiyle doktora gitme durumu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Ancak her iki grup için de unutkanl›k fli- kayeti nedeniyle doktora gitme düflüktür. Bu durum yafll›lar›n unutkanl›k flikayetlerinin kendilerine fiziksel Mini mental test puan›

< 24 ≥ 24

Yaﬂ* 5.14 0.02

≤69 7 20.0 28 80.0

≥ 70 12 52.2 11 47.8

Cinsiyet* 5.02 0.025

Erkek 6 18.8 26 81.2

Kad›n 13 50.0 13 50.0

Ö¤renim durumu* 12.528 < 0.001

Okuryazar ve üstü 9 20.5 35 79.5

Güncel olaylar› takip etme durumu** 0.143

Takip ediyor 11 64.7 31 86.1

Güncel olay bilme say›s›** 0.143

Hiç bilmedi 6 35.3 5 13.9

En az bir tane bildi 11 64.7 31 86.1

* Yüzde de¤erlerde sat›r yüzdesi al›nm›ﬂt›r.

** Yüzde de¤erlerde sütun yüzdesi al›nm›ﬂt›r.

Tablo 4. Sa¤l›k oca¤›na gelen yaﬂl›lar›n baz› özellikleri ile mini mental test puanlar› aras›ndaki iliﬂkiler

(8)

Ek: Anket Formu

KEÇ‹ÖREN BELED‹YES‹ SOSYAL H‹ZMETLER MÜDÜRLÜ⁄Ü HUZUREV‹NDE KALAN YAﬁLILARDA VE 2-8 ARALIK 2009 TAR‹HLER‹ ARASINDA ATAPARK SA⁄LIK OCA⁄INA GELEN YAﬁLILARDA

M‹N‹ MENTAL TEST ‹LE DEMANS TARAMASI ANKET FORMU (Kas›m-Aral›k 2009, ANKARA)

Say›n kat›l›mc›; bu anket formu Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesinde Halk Sa¤l›¤› staj›n› yapmakta olan üç intörn doktor taraf›ndan Keçiören Belediyesi Sosyal Yard›m ‹flleri Müdürlü¤ü Huzurevinde kalan yafll›lar›n ve 2-8 Aral›k 2009 tarihleri ara- s›nda Atapark Sa¤l›k Oca¤›na gelen yafll›larda demans riskini saptamak üzere haz›rlanm›flt›r. Bu çal›flman›n sonuçlar› size su- nulan sa¤l›k hizmetlerinin gelifltirilmesine katk› yapacakt›r.

Tarih : ………..

Anket no : ………..

Anketör : ………..

A. Baz› sosyodemografik özelliklerle ilgili sorular:

1) Kaç yaﬂ›ndas›n›z?: ………..

2) Cinsiyetiniz nedir?

a. Erkek b. Kad›n

3) Medeni haliniz nedir?

a. Evli b. Dul

c. Bekar d. Boflanm›fl e. Ayr› yafl›yor

4) Ö¤renim durumunuz nedir?

a. Okuma yazma bilmiyor b. Okur yazar

c. ‹lkokul mezunu d. Ortaokul mezunu e. Lise mezunu f. Yüksek ö¤renim

5) Mesle¤iniz ne idi? : ………

6) Ayl›k geliriniz ne kadar? : ………

B. Demans geliﬂiminde etkili olabilecek baz› risk faktörleri ile ilgili sorular:

7) Ne s›kl›kta kitap okuyorsunuz?

a. Hiç okumuyor b. Haftada bir kitap c. Ayda bir kitap d. Y›lda bir ve daha az

8) Güncel olaylar› takip ediyor musunuz?

a. Evet (nerden? ...) b. Hay›r

(9)

Ek: Anket Formu (devam›)

9) ﬁu anda medyada (TV, radyo, gazete vb.) güncel olarak yer alan üç konu baﬂl›¤› s›ralay›n›z.

1. ……….

2. ……….

3. ……….

10) Günlük hayat›n›z› etkileyen unutkanl›¤›n›z oluyor mu?

a. Evet b. Hay›r

11) Daha önce unutkanl›k ﬂikayetiyle doktora gittiniz mi?

12) Aﬂa¤›daki hastal›klardan herhangi biri sizde var m›?

13) Daha önce kafa travmas› geçirdiniz mi?

14) Ailenizde bunama ﬂikayeti olan var m›?

a. 1. derece akraba b. 2. derece akraba

c. 3 derece akraba ve daha uzak d. Yok

Var Yok

ﬁeker hastal›¤› (DM) Hipertansiyon (HT)

‹nme (SVO) Kalp hastal›¤›

Kolesterol yüksekli¤i (hiperkolesterolemi) Depresyon

Di¤er:

...

(10)

Ek: Anket Formu (devam›)

C. Demans geliﬂimini engelleyebilecek baz› koruyucu faktörler ile ilgili sorular:

15) Aﬂa¤›dakilerden herhangi birini kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz?

16) Aﬂa¤›daki yiyecekleri hangi s›kl›kta tüketiyorsunuz/tükettiniz?

17) Alkollü içki içtiniz mi?

1. ‹çtim b›rakt›m.

Ne kadar süre : ………

Ne kadar s›kl›kta : ………

Ne kadar alkol : ………

Hangi alkollü içecek : ………

2. Hala içiyorum.

Ne kadar süredir : ………

Ne kadar s›kl›kta : ………

Ne kadar alkol : ………

Hangi alkollü içecek : ………

3. Hiç içmedim.

Evet/Ne kadar süre? Hay›r Kolesterol ilac› kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz ? ...

Aspirin kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

E vitamini kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

C vitamini kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

B₁₂vitamini kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

A vitamini kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

Bal›k ya¤› kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

Soya ya¤› kulland›n›z m›/kullan›yor musunuz? ...

Her gün Haftada bir Ayda bir Hiç tüketmedim Di¤er

Turunçgiller Et, süt ve ürünleri Yumurta sar›s›, havuç

(11)

olarak bir rahats›zl›k vermemesi ve bunu önemsemiyor olmalar›yla aç›klanabilir. Ayr›ca, genellikle unutkanl›k yaﬂ›n artmas›yla ortaya ç›kan normal bir durum gibi al- g›lan›yor olabilir.

Huzurevinde kalan yafll›lar ile sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak fark bulunmufltur. Bu durum huzurevinde kalanlar›n daha yafll› kiflilerden oluflmas› ve aile faktöründen yok- sun olma, okuma yazma bilmeme gibi baz› koruyucu faktörlerin eksikli¤iyle aç›klanabilir.

Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n yafllar› ile MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Bu durum ileri yaflla birlikte demans riskinin artmas›yla uyumlu bulunmufltur. Ancak huzurevi grubunda böyle bir iliflki saptanmam›flt›r. Tersine 80 ve üstü yafl grubunda 24’ün alt›nda puan alanlar önceki yafl gruplar›na göre azalm›flt›r. Edirne Huzurevinde ya- p›lan bir araflt›rmada da yafl artt›kça MMT puanlar›n›n düfltü¤ü bulunmufltur (12). Bu durum huzurevinde ha- len yaflayan ve demansl› oldu¤u için çal›flmaya kat›l- mam›fl olan kiflilerden veya demansl› olan ileri yafl kiflilerin ölmüfl olmalar›ndan kaynaklanabilir.

Huzurevinde kalan yafll›lar›n ve sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n ö¤renim durumlar› ile MMT puanlar› ara- s›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur.

Okuryazar ve üstü ö¤renim düzeyine sahip olanlar›n görece daha yüksek entelektüel kapasiteye sahip olmalar› demans riskini azalt›c› bir faktör olmufl olabilir. Ay- r›ca, okuryazar olmayanlar da daha yafll› gruptan olabilirler ve bu nedenle, asl›nda yaflla ilgili olarak demans riskleri artm›fl olabilir.

Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar›n cinsiyetleri ile MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Bu durum kad›n cinsiyetinin demans için bir risk faktörü olmas›yla uygun bulunmufltur.

Sa¤l›k oca¤›na gelen yaﬂl›lar›n medeni durumlar›

ile MMT puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlam- l› bir fark bulunmufltur. Bu durum sosyal ve kognitif aktivitelerin demans riskini azaltmas›yla aç›klanabilir. Evli yafll›lar›n sosyal iletiflimlerinin di¤er yafll›lardan yüksek olabilmesi ile demans riskinin azalmas›

iliﬂkili olabilir.

Huzurevinde kalan yafll›lar›n MMT puanlar› ile gün- cel olaylar› takip etme durumlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Burada etkileflim

iki yönlü olabilir. Bu durum güncel olaylar› takip etme- nin kognitif fonksiyonlar üzerindeki olumlu etkisiyle aç›klanabilir veya demans riski yüksek olanlar›n güncel olaylar› takip edememesinden de kaynaklanabilir.

Çal›flmaya kat›lan kifli say›s›n›n azl›¤›, kat›lan kiflilerin yafll› olmas› olas› demanslar›n›n bulunmas› sebebiyle haf›za faktörünün çal›flmaya getirdi¤i k›s›tl›l›k- lar ve çal›flmada demans için klinik olarak kesin tan›

konmamas› çal›flman›n bafll›ca s›n›rl›l›klar›n› olufltur- mufltur.

Çal›ﬂmada MMT’nin kullan›lm›ﬂ olmas›, iki farkl›

ortamdan yafll›lar›n çal›flmaya kat›l›yor olmalar› ve demans konusunda al›nabilecek baz› önlemlere ait ipuçlar›n› ortaya koyuyor olmas› da çal›flman›n güçlü yönleridir.

Sonuç olarak demans, yafll›larda s›k görülen bir hastal›kt›r. Demans›n olumsuz etkilerini azaltmak için huzurevinde kalan yafll›lar ilk giriflte ve sonras›nda dü- zenli olarak demans taramas›ndan geçirilmelidir. Bu amaçla MMT veya benzeri tarama testleri kullan›labilir. Benzer bir uygulama sa¤l›k oca¤›na baflvuran yafll›- lar için de yap›labilir. Böylece erken tan› ve tedavi imkan› sa¤lanm›fl olur. Demanstan korumada entelektüel aktivitenin önemli olmas› nedeniyle okuma yazma bi- lenler kitap okumaya teflvik edilmelidir. Huzurevinde kalan yafll›lar›n uygun ve yeterli say›da kitaba ulaflabi- lecekleri bir kütüphane kurulmal›d›r. Okuma yazma bilmeyenlere ise bir gönüllü taraf›ndan her gün düzenli olarak kitap okunabilir. Sa¤l›k oca¤›na gelen yafll›lar için ise belediye taraf›ndan yafll›lar lokali kurularak kitaba ulaflma imkan› ve okuma yazma bilmeyenlere kitap dinleme f›rsat› sa¤lanabilir. Yafll›lar güncel olayla- r› takip etmeleri konusunda teflvik edilmelidir. Huzure- vinde ayr›lm›fl bir salonda televizyon, dergi ve günlük gazeteler bulundurulmal›d›r. Huzurevindeki yafll›lar belli aral›klarla tiyatroya, sinemaya, yak›n çevreye ge- zilere ve piknik gibi aktivitelere götürülmelidir.

KAYNAKLAR

1. Karakoç E, Selekler K. Alzheimer hastal›¤› ve di¤er demanslar.

Gökçe Kutsal Y (editör). Temel Geriatri. 1. Bask›. Ankara: Güneﬂ T›p Kitabevi, 2007: 1055-104.

2. Bulut S, Ekici ‹, Polat A, Berilgen MS, Gönen M, Da¤ E ve ark.

Elaz›¤ ‹li Abdullahpaﬂa bölgesinde demans prevalans› ve de- mans alt gruplar›. Demans Dergisi 2002; 2: 105-110.

(12)

3. Türk Geriatri Vakf›. Geriatri Hakk›nda Eriﬂim Tarihi:

17.12.2009, A¤ Sitesi: http://www.turkgeriatrivakfi.org.tr/ve- ri.php?git=icerik&pa=sayfa_goster&pid=2&cid=2 4. Karadakovan A. Yaﬂl›larda sa¤l›k sorunlar›. Ege Üniversitesi

Hemﬂirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 21: 169-79.

5. Halter JB, Ouslander JG, Tinetti ME, Studenski S, High, KP, Ast- hana S. Dementia Including Alzheimer’s Disease. Hazzard’s Ge- riatric Medicine and Gerontology. 6^thed. The McGraw-Hill Com- panies, 2005; 21: 11-21.

6. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araﬂt›rmas› Eriﬂim tarihi: 16.12.2009, A¤ Sitesi:

www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2008/index.htm

7. Türkiye ‹statistik Kurumu. Adrese Dayal› Nüfus Kay›t Sistemi (ADNKS) Nüfus Say›m› Sonuçlar›, Eriﬂim Tarihi: 11.08.2010, A¤

Sitesi: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul

8. Ar›o¤ul S. Alzheimer hastal›¤›. Ar›o¤ul S (editör). Geriatri ve Ge- rontoloji. Ankara: Medikal ve Nobel Yay›nlar›, 2006: 969-82.

9. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaﬂar R, Engin F. Standardize mini mental testin Türk toplumunda hafif demans tan›s›nda geçerlik ve güvenirli¤i. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13: 273-9.

10. Ergün GÖ, Bozdemir N, U¤uz fi, Güzel R, Burgut R, Saatçi E ve ark. Adana Huzurevi’nde yaflayan yafll›lar ile aile hekimli¤i po- liklini¤ine baflvuran yafll›lar›n medikososyal özelliklerinin de-

¤erlendirilmesi. Geriatri 2003; 6: 89-94.

11. Bilir N, Aslan D, Güngör N, A¤aç M, S›dd›qui Z, Uluç F ve ark.

Ankara’da Alt›nda¤ Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi’ne Ba¤l› Sakarya Ma- hallesi’nde Yaflayan 65 Yafl Üzeri Kiflilerin Baz› Sa¤l›k ve Sosyal Durumlar›n›n Saptanmas›. 2002; 5: 97-102.

12. ﬁahin M, Özer C, Ölüç F, Tunç Z. Huzurevinde kalan yaﬂl›larda demans ve depresyon. Geriatri 2005; 8: 22-24.