SPOR TESİS VE İŞLETMELERİNİN KURULUŞU
A. Genel Olarak
Herhangi bir spor tesisinin kurulup gelişmesindeki ilk ögeler işletmenin kâr ve topluma hizmet amacını gerçekleştirmektir.
İşletmelerin uzun dönemli özel amaçları arasında
⦁ Varlığını sürdürebilme
⦁ Sürekli büyüme ve gelişme
⦁ Tüketici ihtiyaçlarını karşılama
⦁ Çalışanlarının ihtiyaçlarını karşılama
⦁ Toplumsal sorumluluk sıralanabilir.
Esasen ticari olan veya ticari olmayan herhangi bir spor tesisinde verilecek hizmetin devamlılığını sağlayacak şekilde kapasitesine uygun işletilmesi; yerinde saymayıp, gelişmesi, kâr ve topluma hizmet amaçlarını yerine getirdiğinin de işaretidir. Çünkü sürekli büyüme ve gelişmeyi hedefleyen bir spor işletmesi, sadece kâr ya da kişisel fayda elde etmemekte, daha çok kişiye hizmet verecek şekilde sürekli gelişip, büyüdüğünden ötürü, dolaylı ya da dolaysız yönde toplumsal fayda sağlamaktadır.
Bu bakış açısı ile sportif yatırımlar, müsabaka, eğitim-antrenman, gösteri, sağlık, tedavi vb. programlardan birine veya birkaçına hizmet verecek tarzda kâr veya fayda elde etmek üzere faaliyet gösteren basit bir semt sahasından, seyircili-seyircisiz, ulusal ve uluslararası spor programlarının uygulanabileceği rekreasyon ve spor merkezlerine kadar her türlü tesisi kapsamaktadır. Kuşkusuz her bir tesisin kuruluş yer ve kıstasları farklı olup, bir spor tesisi yatırım projesinin hazırlanmasında hangi girdilerin nerede ne şekilde kullanılacağını tespit ve tayin etmek oldukça karmaşık ve çok yönlü bir sorundur.
Bu açıklamalara göre girişimciler;
⦁ Yeni bir spor tesisinin kurulması
⦁ İsim hakkı sözleşmesi (frençayzîng) anlaşması ile işletme kurulması
⦁ Bir işletmenin devralınması
⦁ Herhangi bir tesisinin hizmet şeklini spor program üretmeye uyarlama/ farklı amaçlara hizmet eden mekânların ihtiyaç hâlinde sportif programların
uygulanabileceği hâle getirilmesi
⦁ Teknolojisi eskimiş kısımların yenilenmesi yoluyla hizmet sunum kapasitesinin artırılması/ yeni ihtiyaçlara cevap verecek tarzda eklemelerle geliştirilmesi
gibi yöntemleri spor işletmeciliği yapmak üzere tercih edebilir.
Bu bölümde yeni bir spor tesisinin kurulması konusu ele alınmaktadır.
Herhangi bir spor tesisi kurma düşüncesi ile başlayarak, tesisin faaliyete geçecek hale getirilmesine kadar yapılan işlemlere işletmelerin kuruluş çalışmaları denilmektedir.
İşletmenin kuruluş çalışmaları sistematik bir süreç içerisinde şöyle sıralanabilir:
⦁ Spor tesisi kurma fikri/yatırım düşüncesi
⦁ Tesiste üretilecek programlara göre türü, tipi ve hizmet sunum kapasitesinin belirlenmesi
⦁ Belirlenen yatırım projesinin ön çalışmalarına (fizibilite etüdü) başlanması
⦁ Ön yapılabilirlik çalışmalarının değerlendirilmesi
⦁ Projenin kesinleşmesi için politik, ekonomik, sosyokültürel, çevresel, teknolojik konuların ayrıntılı olarak ele alınması
⦁ Yatırımın fiziksel olarak gerçekleştirilmesi
⦁ Kuruluşu tamamlanan tesisin sunulacak sportif programlara uygunluğunun test edilerek eksikliklerin giderilmesi ve kullanıma açılması
Kuruluş çalışmalarının yukarıda sıralanan her aşamasında beden eğitimi ve spor uzmanları, mimar, kullanıcılar ve çeşitli danışmanlardan oluşan bir ekip çalışması gerekmektedir. Bu çalışma ekibi sık sık toplanarak yatırımı yönlendirmeli, proje süresince de denetlemeleri sürdürmeli, aşağıdaki başlıkları da içerebilen kontrol listeleri hazırlamalıdır:
⦁ Müşteri ihtiyaçlarının tanımlanması
⦁ Tesisin çeşitli engelli gruplarının kullanımına uygunluğu
⦁ Tesis ulaşabilirlikleri
⦁ Tesisin çeşitli sportif programların uygulanması
⦁ Sporcu sayısına göre spor malzemesi ve yardımcı aletlerin bulundurulması
⦁ Tehlikeli noktaların önlenmesi ve kişisel emniyet için işaretler, tabelalar vb. tedbirler
⦁ Tesiste can güvenliğine yönelik tedbirlerin alınması
⦁ Tesiste yangın ve tabii afetlere karşı yangın söndürme ve benzeri aletlerin hazır bulundurulması
⦁ Soyunma odaları, duş ve tuvaletler
⦁ Bakım, onarım kolaylığı
⦁ Aydınlatma, ısıtma, havalandırma, iklimlendirme, sıhhi şartlar
⦁ Malzemelerde kalite ve standartlara uygunluk
⦁ Teknolojik gelişmelerin takibi ve kullanılması
Bunların değerlendirilmesi ile projenin uygulanmasına başlanabilecektir. Daha sonra spor hizmetinin aksamadan yürütülebilmesi için yapılacak denemeler sonucunda yatırım süreci sonlandırılır.
B. Spor İşletmelerinde Kuruluş Yeri Seçimi
Spor programlarının uygulanacağı tesisin kuruluş yeri seçimi, onun varlığını sürdürmesi, gelişip büyümesi ile yakından ilişkilidir. Kamu, özel veya gönüllü sektöre ait bir spor örgütünün yaşaması ve gelişmesi için zorunlu olan, hazırlayıp sunacağı spor programlarının gerektirdiği bütün özellikleri bünyesinde taşıyan tesisin nerede inşa edileceği üzerinde çok tartışılması gereken bir stratejik bir karardır. Çünkü kuruluş yeri kararı verilip, tesisler hazır hâle geldikten sonra yöneticiler bu kararın sonuçlarıyla yaşamak zorundadır.
Kuruluş yeri yanlışlığı başta üretim maliyetinin artması ve kaynak israfı yanında işletmecilik açısından da çeşitli sorunlara yol açabilmektedir. Bu nedenle “kuruluş yerini belirlerken hissî davranmamak, çok dikkatli olmak gerekmektedir; çünkü verilecek karar, oldukça uzun bir süre için işletmeyi belli şartlar altında çalışmak zorunda bırakacaktır”.
Ayrıca spor tesisinin fonksiyonuna uygun olarak hizmet vermesi ve sürecin iktisadi karar birimlerinin lehine gelişmesi için ilgili meslek gruplarının fikir alış verişi aşağıdaki konuları da içerebilir:
⦁ Talep, tam rekabet ve müşteri kazanımı gibi hususlar hakkında yeterli bilgi var mıdır?
⦁ Düşünülen amaca uygun spor hizmeti kolaylıkla hazırlanıp, sunulabilecek midir?
⦁ Sportif hizmetin verileceği hedef pazar belirlenirken ya da tanımlanırken ne tür pazarlama araştırması verilerine ihtiyaç vardır?
⦁ Kâr/fayda elde edebilmek için maliyet yeterli ölçüde uygun mudur?
⦁ Belirlenecek teorik kullanım kapasitesine pratikte yaklaşılabilecek midir?
⦁ Üretilecek spor hizmetinin tüketicileri tatmin edeceğinden emin olunabilir mi?
Bütün bu sorulara cevap aranırken bir spor tesisinin kuruluş yer, cins ve kapasitenin belirlenmesi sırasında -malî ve malî olmayan veriler arasındaki ilişkileri karşılaştırarak- değerlendirme yaparken spor dalı uzmanlarının da katılımı kaçınılmazdır. Çünkü her bir spor hizmeti için gerek tesisin kuruluş yeri seçimi ve gerekse hizmet üretme kapasitesinin belirlenmesi farklı olacaktır.
Kuruluş yeri seçimiyle ilgili genel ilkeleri şöyle özetlemek mümkündür:
⦁ Kuruluş yeri ile ilgili bilgiler, bireylerin kişisel görüşlerinden bağımsız olarak: objektif ve bilimsel ölçütlere göre toplanmalıdır.
⦁ Yer seçimi ile ilgili çalışmaların belirli aşamaları birbirine karıştırılmamalıdır.
⦁ Seçilecek yerin işletmenin faaliyetlerine sağlayacağı katkılar ayrıntılarıyla ortaya konmalıdır.
⦁ Bilgi ve deneyimleriyle yararlı olacak uzman kişi ve kuruluşlar belirlenerek hizmetlerinden her aşamada en üst düzeyde faydalanılmalıdır.
⦁ Kuruluş yeri ile ilgili karar aceleye getirilmemeli, seçenekler hakkında olabildiğince geniş, kesin bilgilere ulaşılarak çalışma sonuçlarının güvenilirliği test edilmelidir.
Nihayet en uygun kuruluş yeri; verimlilik, etkinlik ve etkililik yönünden asgari şartları taşımalıdır.
C. Spor İşletmelerinin Kuruluş Yerinin Seçimini Etkileyen Faktörler
Literatürdeki kuruluş yerinin seçimi çalışmaları genellikle endüstri işletmeleriyle ilgilidir. Hem çok karmaşık hem de birbiriyle yakından ilişkili olan bu faktörler, işletmenin üretim özelliklerine göre başkalık gösterebileceği gibi, çeşitli işletme konuları için üzerinde durulabilecek aynı türden faktörlerin önem derecesi de değişebilmektedir. Belli bir yerde spor hizmet ve programlarının üretilip sunulmasına üstünlük sağlayacak, kategorik ve nitel özelliğe sahip değişkenler şöyle sıralanabilir:
1. Pazarın Genişliği ve Sürekliliği
Temelde her üretim faaliyeti bir pazardaki talebi karşılamak için yapılmaktadır.
Pazarın genişliği ve sürekliliği sportif talep çerçevesinde ele alınması gereken bir konudur. Ancak unutulmamalıdır ki talep sadece potansiyel istek ve ihtiyacı değil, fiilî katılımı ve/veya ödeme gücünü de kapsar. Bu nedenle sportif hizmet ve programlara talep, yeterli satın alma gücüne ve boş zamana sahip; belirli zaman diliminde, belirli hedefler doğrultusunda sportif hizmet ve programlardan yararlanmak isteyen kişi ya da gruplar olarak düşünülmelidir.
İşletmeci pazarın genişliği ve sürekliliği hakkında fikir sahibi olabilmek için talebe yönelik pazar araştırmalarında genel şu sorulara cevap aramalıdır:
⦁ İşletmenin sağlayacağı spor programlarına yeterli talep var mıdır?
⦁ Varsa ne kadar süre devam edecektir?
⦁ Özelliği bakımından üretilecek spor programı gelip geçici mi olacak, yoksa uzun süre verilebilecek midir?
⦁ Eğer talep yetersizse, yeterli talep kolaylıkla oluşturulabilecek midir?
⦁ Pazara Yakınlık ve Ulaşım İmkânları
Spor işletmelerinin ham madde ve enerji kaynaklarına yakın kurulması yerine, müşteri potansiyelinin bulunduğu pazara yakınlık neredeyse kuruluş yeri seçimini etkileyen en önemli faktördür. Çünkü spor hizmet ve programları sunan işletmelerin kuruluş yeri, üretim ve yatırım maliyetlerinden çok satış gelirlerinden etkilenmektedir.
İmalat işletmelerinde tesis yeri ile satış gelirleri arasında bu kadar güçlü bir ilişki yoktur.
Nitekim spor tesislerinde hizmet üretimi ile tüketiminin aynı anda gerçekleşmesi nedeniyle, kuruluş yeri kuramı bakımından müşterilerin kolay ulaşabileceği ve yoğun olduğu yerleşim yerleri tercih edilir. Ulaşımın hedef kitleye daha yakın olduğu bölgelerde faaliyet, gösteren işletmeler rakiplerine göre daha avantajlı konumda olacaklardır. Çünkü sportif program ve imkânlardan yararlanmak isteyen bir kullanıcının oraya varmayı göze alacağı kolay, süratli ve güvenli ulaşımın olmayışının vereceği zarar tesisin ömrü boyunca sürer.
⦁ Ham Madde Kaynaklarına Yakınlık
Her işletme en ekonomik yerde kurulmalıdır. Ancak endüstri işletmelerinin kuruluş yerini belirleyen faktörler, aynen spor işletmelerinin kuruluş yerinin belirlenmesinde kullanılamaz.
Spor işletmelerinin kuruluş yerinin seçimi bakımından ham madde kaynaklarına yakınlık bazı spor türlerinin içeriği ile ilişkilendirilerek ele alınabilir. Örneğin “bitki ve hayvan varlığı, jeomorfolojik şekilleri, peyzaj özellikleri ve rekreasyonel potansiyeli ile doğa parkları çeşitli piknik, spor tesisleri ve oyun alanları, kamp alanları, yürüyüş yolları” rekreasyonel ve sportif işletmeler olarak değerlendirilebilmektedir. Keza termal bir sudan yararlanılarak kurulacak yüzme havuzu hammadde kaynağı olan termal suya yakın düşünülmelidir. Aynı biçimde kızak, kayak alanları, dağ evleri, rafting ve kano gibi dağ, göl, deniz ve akarsu ve benzeri doğa sporlarına yönelik tesisler ham madde kaynağına yakınlık olarak düşünülebilecek mekânlardır.
⦁ Altyapı İmkânları ve İş Gücü Kaynakları
Spor tesislerinin kuruluş yeri seçiminde su, elektrik, gaz, merkezî ısıtma, atık su bağlantıları yanında haberleşme, sağlık gibi altyapı hizmetleriyle bağlantıların da önemi bulunmaktadır. Ayrıca kara, hava, deniz gibi her türlü ulaşım hizmetleri yanı sıra, bu imkânlardan en iyi şekilde faydalanmayı sağlayacak park yeri, hava alanı, liman, garaj, istasyon da altyapı kavramı içindedir. Sağlık hizmetleri, parklar, ağaçlandırma gibi hizmetler ise sosyal altyapıyı oluşturmaktadır.
Bir spor işletmesinin kuruluş kararı verilip kuruluş yeri seçilirken yeterli iş gücünün bulunup bulunmadığı da göz önünde tutulur. Çünkü spor işletmeleri kalifiye iş gücüne ihtiyaç duyan işletmelerdir. Bu durumda iş gücünün sahip olduğu beceri, davranış ve alışkanlıklar yer seçiminde etkili olabilmektedir.
⦁ Devletin Özendirici, Zorlayıcı veya Caydırıcı Politikaları ve Kuruluş Maliyetleri
Spor işletmelerinin kurulup faaliyete geçebilmesi için karşılanması gereken toplam kuruluş maliyetleri bölgeler arasındaki ekonomik, sosyal ve teknolojik seviyeye;
sigorta ve konut ihtiyaçlarına göre farklılaşabilmekte, devlet tarafından uygulanan sosyal ve ekonomik politikalar, işletmenin kuruluş yeri seçimini etkileyebilmektedir.
Örneğin kalkınmada öncelikli bölgelerde yapılacak sportif yatırımlar için kredi ve devlet yardımları -düşük faizli ve uzun dönemli kredi sağlanması, vergi ve gümrük ayrıcalıkları, teşvik- gibi uygulamalar kuruluş yerinin belirlenmesinde etkili olabilmektedir. Ayrıca doğal afetlere maruz kalan yerlerde özel sektörün yatırım yapması özendirilebilmekte veya çıkarılan yasalarla zorunlu hâle getirilebilmektedir.
Bu bağlamda spor kulüplerine -kendi tesislerini kurabileceği- kamu alanlarının uzun süreliğine tahsisi de -sporun gelişmesi ve yaygınlaşması bakımından- özendirici politikalar arasında düşünülmelidir. Öte taraftan ana kentlerde tesis yatırımı için yer bulma güçlüğü karşısında kamu tarafından koruma altına alınmış alanlar, spor tesisi kuruluş yeri bakımından uygun ise yasal kısıtlamalar kaldırılabilmektedir.
⦁ Benzer İşletmelere Yakınlık ve Rekabet Durumu
Farklı türdeki spor tesislerinin kuruluş yer seçiminin de farklı olacağı söylenmişti.
Bununla birlikte kuruluş yeri seçiminde benzer faaliyetler gösteren spor tesislerinin birbirine yakınlığının güçlü ve zayıf yönleri, planlanan spor tesisinin türüne göre analiz edilmelidir. Örneğin var olan veya gelecekte pazara girecek rakip firmalardan daha iyi iş yapılabilme durumu bugün için pazarda rakip yoksa işletmeyi kurup faaliyete
geçtikten sonra, üstünlükleri bulunan işletmelerin pazara girip müşterileri almalarının söz konusu olup olmadığı vb. bakımlardan karşılaştırılmalıdır. Mesela bir spor merkezinin kuruluşu için yer seçiminde aynı hizmeti sunan işletmelerle potansiyel müşterilerin durumu göz önüne alınarak gerektiğinde farklı bölge tercih edilmelidir.
7. Çevre, Coğrafi Yapı ve İklim
Geniş perspektifte spora ve tesisine olan ihtiyaçları dengeleme ve belirlemede aşağıdaki çevresel şartları dikkate almak gerekmektedir:
⦁ Bitki örtüsü, iklim, arazi yapısı, yerleşme yeri gibi fiziki coğrafyaya ait özellikler
⦁ Arazinin irtifa, eğim, batak, yığıntı, kum, toprak direnci vb. jeolojik ve sismolojik özellikler
⦁ Toprak altı ve üstü kullanma ve içme sularıyla bağlantısı gibi hidrografik ve hidrojeolojik özellikler
⦁ Doğal enerji kaynakları
⦁ Isı, güneşlenme süresi, yağış şekli, yağışlı gün sayısı, karla kaplı gün sayısı ve kar kalınlığı, buzlu gün sayısı ve rüzgâr gibi farklı meteorolojik özellikler
⦁ Genel güvenlik, çevresel gürültü, endüstriyel emisyon vb. etkenler
Yukarıda ifade edilen bu özellikler kurulacak spor tesislerinin açık-kapalı, küçük- büyük, basit-birleşik gibi mimari tarzlarını belirlemede göz önüne alınmalıdır. O hâlde yörenin iklim ve fiziki coğrafyasına ait bilgilerin tesisler konusundaki planlamayı şarta bağlayan unsurların başında geldiği söylenebilir.
8. Demografik Özellikler
Spor tesisi kurulacak yöre/bölgenin demografik özelliklerinin bilinmesi önemlidir.
Demografik özellikler kapsamında yaş, cinsiyet ve nüfusun iktisadi gelişme seviyesi statik, doğum, ölüm ve göç gibi toplum içindeki hareketlilik ise dinamik özellikler kapsamında ele alınmaktadır.
Spor tesisleri yapılması konusunda da yetkili organlar ileriye dönük plan ve programlara karar verebilmek için nüfusun demografik yapısını hem ülke genelinde hem bölgesel seviyede istatistiksel veriler doğrultusunda dikkatlice değerlendirmelidirler. Böylece tesislerin yer, cins ve kapasitelerinin belirlenmesinde daha tutarlı hareket edilmiş olacaktır.
9. Sosyoantropolojik ve Kültürel Çevre
Kültürel yapı, toplum hayatındaki örf ve âdetlerden, gelenek ve göreneklerden,
yaygın değer hükümleri ve inançlardan örülü bir ağ olmasından dolayı nüfusun folklorik yaşantısını ve dolayısıyla halkoyunları gibi beden hareketlerini ve fiziksel alışkanlıklarını etkilediği söylenebilir. “Bireyin kalıtsal özelliklerinin geliştirilmesi, eğitilmesi ile elde edilen potansiyeli de sonradan kazanılan yetenek şeklinde tanımlanır. Ham yeteneğin eğitim sürecini etkileyen faktörleri de çevresel faktörler (aile, okul, arkadaş, coğrafik, çevre, iklimler, yaşam koşulları) olarak kabul edilir”.
Özellikle çocukların sağlıklı büyüme ve gelişiminde beslenme ve sıhhi şartlar ile uygun aile ortamının; ailenin eğitimi, kültür seviyesi ve aylık gelirinin, başka bir ifadeyle sosyoekonomik ve kültürel çevrenin beden yapısını etkilediği düşünülmekte, yapılan araştırmalar ebeveyn meslekleriyle de çocuk gelişimi arasında ilişki bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Öyleyse halkın hayat seviyesi ve imkânlarını dikkate almadan oluşturulacak spor politikaları gerçeği yansıtmayacaktır. Çünkü öncelik verilecek spor dalları hem de yörelere göre ağırlıklı branşların yatırım ve destekleme kriterleri spor ekolojisi olarak da isimlendirilebilecek sosyokültürel olaylar bütünü içerisinde halkın spora olan entelektüel bakışı ile sağlık, eğitim, turizm ve iş hayatı arasında güçlü bir bağlantı bulunmaktadır.
D. Spor Tesisleri Planlamasındaki Toplumsal İlkeler ve İşletmeciliğe Yansımaları
Kamu, özel veya üçüncü sektörce hazırlanıp sunulan çeşitli spor etkinliklerinin uygulanmasına fırsat veren spor tesislerinin kuruluş yeri seçimi, hem fiziki planlamayı hem de işletmecilik sürecini doğrudan etkilemektedir. Diğer bir ifade ile spor tesislerinde üretilecek hizmete olan talep, tesisin bulunduğu yer ve fiziki yapısına büyük ölçüde bağlıdır. Önceki paragraflarda spor tesislerinin kuruluşu ve yer seçimine dair bilgiler verilmişti. Aşağıda ise spor tesislerinin planlanmasında genel toplumsal ilkeler ve bunların işletmeciliğe yansımaları üzerinde durulmuştur:
1. Genel Olarak
Sosyoekonomik ve kültürel açıdan bakıldığında, ekonomik ve sosyal kalkınmaya paralel olarak meydana gelen değişik ve farklılaşmaların spor politikalarını etkileyeceği söylenebilir. Çünkü “sanayileşmiş ülkelerdeki çalışma hayatında fertler, teknolojik üstünlükler karşısında yaptıkları işten manevi tatmin alamaz hâle gelmektedirler. Diğer taraftan çalışma hayatı dışında da değişen yaşam şekilleri ve yerleşim yapısıyla beşerî ilişkilerde menfaatler ön plana çıkmaktadır”. Özellikle “şehirlerde, sosyal çevre olağanlıktan çok, beşerî ilişkilerin zayıfladığı yapmacık bir çevre hâlini almakta, sonuçta zayıflayan gayriresmî şahsi ilişkilerle, kuralcı davranışlar bireylerde sosyal çevreye karşı uyumsuzlukları doğurmaktadır”. Bunun başlangıcı çocukluk yıllarına dayanmaktadır. Dikkate alınması gereken bir önemli konu, şehir hayatında kaldırım ve
sokakların bile kendilerine yasak hâle getirildiği çocukların, apartman kapılarında çektikleri sıkıntılar yüzünden ileride büyük şahsiyet krizlerine uğrayabilecekleridir.
Güçlü bir toplumsal yapının oluşturulması, gelecek neslin sağlıklı bir şekilde yetişmesi, spor yapma alışkanlığı edinmeleri ve bunu sürdürebilmeleri adına sportif etkinliklerin aktif katılımcılarca tüketilmesi önemlidir. Herkes için spor anlayışı merkezî hükümet ve yerel yönetimlerin konu ile ilgili strateji veya eylem planının önemli bir bileşenini oluşturmaktadır. Herkes için spor hizmetlerinin geliştirilmesi, yaygınlaştırılması, kişi başına düşen sağlık için spor yapan sayısının artırılması gibi amaç veya hedeflere ulaşmaya yönelik karar ve eylemler bütününü temsil etmektedir. Bunun bir önemli ayağı spora ilişkin tesisleşme politikalarına ilişkin temel noktaların belirlenmesi, ikinci ve bir başka önemli yönü de bu tesislerin fiilî kapasitesine uygun işletilmesidir.
Mahallî ve müşterek düzeydeki sportif/rekreasyonel hizmetlerinin hazırlanıp sunulmasındaki politikaları belirleyip, uygulayacak kamu otoriteleri ise yerel yönetim birimleridir. Bu ayrımı yapamayan ve performans sporuna yönelik maddi yatırımlar yapan belediyeler asli görevinden uzaklaşmakta ve toplum sağlığına gereken önemi verememektedir. Bu bağlamda sosyal sorumluluk çerçevesi içinde bireylerin fiziken ve ruhen gelişimleri gecikmekte ya da ertelenmektedir. Bu yanlıştan kaçınmak adına belediyeler, halk sağlığı ve toplumsal bütünlüğün korunmasına yönelik amatör ve halkın her kesiminin katılımının sağlanacağı uygulamalara yönelmelidir. Ayrıca bu
“uygulamaların semt sahalarına ve mahallelerdeki okullara kadar yayılarak etkin ve geniş bir sosyal sorumluluk projesi olarak spor bilincinin aşılanması da belediyelerin asli görevlerinin başında gelmektedir. Zira belediyelerin görevi, sportif başarılardan ziyade toplum sağlığı ve sosyal bütünlüğün korunması adına mahalli ve müşterek nitelik ve nicelikte herkes için spor politikaları geliştirmektir”.
Belirlenen politikayı gerçekleştirmeye yönelik kullanılan unsurlardan birisi de modern kent yapılanmaları ve şehirlerin imar planlarıdır. Kentsel planlamada, kent içi ulaşıma da imkân sağlayacak yürüme yolları, bisiklet parkurları ve bunlara bağlı çeşitli sportif istasyonlar gibi donanımlara yer vermek, kentsel bölgesel spor alanında kalan parselleri kamu vicdanına aykırı, farklı kullanımlara dönüştürmemek öncelikle belediyelerin görevidir. Bu nedenle belediyeler çevre düzeni planı değişikliklerini hemşerilerinin sosyal yararları yönünde kullanmalıdırlar. Örneğin tüm dünyada “Yeni konut projelerinin kent dışına kayması ile kent merkezinde bulunabilecek neredeyse tüm sosyal ve sportif aktiviteler bu konut alanlarına kaydırılmaktadır”. Bu da
“Seçkinlerin kentsel ihtiyaçlarının karşılanması, okullar, servisler ve diğer boş zaman etkinlikleri, yalnızca bu site sakinlerinin üye olabildikleri ya da kullanabildikleri alanlarda karşılanarak bir şekilde kulüp ortamı oluşturmaktadırlar”.
Sportif hizmetlerin sunulacağı tesis için yatırımcı kuruluşça hazırlanacak planlama sürecinin temel hareket noktası, spora katılım tercihleri ile spor etkinlikleri için en küçük ayrıntıyı bile dikkate alacak sosyal çevre analizleriyle ihtiyacın belirlenmesidir. Böylece tesisin olimpik-rekreasyonel, açık-kapalı, tek ya da çok amaçlı,
seyircili-seyircisiz gibi özelliklere göre kapasite ve türünün nasıl olacağına dair karar verilir. İhtiyacı belirlemeye yönelik bu araştırma ve karar aşamaları, mevcut ve gelecekteki talebi karşılayacak şekilde gerçekleştirilmelidir. Takip eden süreçte spor işletmelerinin kuruluşu için yer seçimini etkileyen diğer faktörler dikkatle değerlendirilerek, tesisin fiziksel planlaması söz konusudur. Bu aşamada tesisin otoparkı, iç-dış görünümü, giriş-çıkış, konfor ve kullanışlılığı, ısı, akustik, havalandırma, ışıklandırma, soyunma-giyinme, duş-tuvalet gibi ergonomik ve sıhhi özellikleri ve diğer müştemilâtı dikkatlice ele alınmalıdır. Bu üç aşamanın sonucunda spor faaliyet ve programlarının gerçekleştirilebileceği fiziksel mekân: tesis ortaya çıkmaktadır. Bu sürecin etkililiği yönetim yani karar organının katılımcı yaklaşımı, takip ve denetimine bağlı olduğu unutulmamalıdır.
Hazırlanacak her tür ve ölçekteki planın ve bu planlar üzerinde yapılacak değişiklikler ilgili iki önemli husus vardır:
⦁ Bunlardan birincisi insan, toplum, çevre münasebetlerinde kişi ve aile mutluluğu ile toplum hayatını yakından etkileyen fiziksel çevreyi sağlıklı bir yapıya kavuşturmak.
⦁ İkincisi yatırımların yer seçimlerini ve gelişme eğilimlerini yönlendirirken toprağın korunması, kullanma dengesini en ölçülü biçimde belirlemektir.
Spor tesisinin kurulup işletilmesini sağlamak için kaynakların en uygun tahsisi ve belirleme süreci olan proje hazırlığı, yöneticiler için özel zaman ve çaba ayırması gereken temel bir planlama becerisidir. Çünkü planlama, kısa vadeli ihtiyaçları karşılamadan daha çok uzun vadeli bir örgütsel hedeflere bakış açısının temelini oluşturmaktadır. Bir yönetici geleceğin tesisleri için planlama yaparken mevcut olanakları bilerek, sebep sonuç ilişkisini kurarak ve zamanında karar vermelidir.
Sağlıklı karar için aşağıdaki adımlar takip edilebilir:
⦁ Gerçekçi amaçlar ve hedeflerin belirlemesi ve tanımlanması
⦁ Proje başlamadan önce doğru insanların bulunması
⦁ Amaca ulaşmak için yapılacakların ayrıntıları ile belirlenmesi
⦁ Birbirini takip eden işlerin sırasına göre çalışma grupları oluşturulması
⦁ Toplam süre ve maliyet tahmini ile her aşama için yeterli süre ve kaynağa uygun bir bütçe tasarlanması
Spor tesislerinin kuruluş amacı ve özellikleri ne olursa olsun mimari tasarımında birtakım genel prensiplere uyulmalıdır. Bunlar; emniyet ve sağlık başta olmak üzere grup çalışması, inşaat malzemelerinde kaliteyi gözetmek, tesisin çeşitli sportif faaliyetlere imkân verebilecek bir şekilde kurulması ve değişebilirlik özelliğine sahip olması, teknolojik gelişmelerden yararlanılması ve standartların kullanılması gibi
hususlardır. Aralarında çeşitli ilgi ve/veya benzerlik kurulabilmesine rağmen sporu;
aktif katılımcılar için turizm, eğlence ve pasif katılımcılar için yarışmaları seyir amaçlı olmak üzere gruplandırmayı tasarım, inşa, finans ve işletme başlıkları altında dört aşamada ele almak belki de daha yararlı olacaktır:
⦁ Sportif yatırım için önceden plan ve programa alınmış, maliyeti hesaplanmış, kurum ve kuruluşların yönetim organları tarafından onaylanmış, kısa ve uzun vadeye bağlanarak özel kurum veya devlet adına gerçekleştirilmesi kabul edilmiş bilimsel çalışmaların yapıldığı tasarım aşaması
⦁ Yapılacak tesislerin yerini, niteliklerini, mali yönünü, mimari çizim ve inşaat hesaplarını, keşif ve metraj cetvellerini, üretim planını, kamu kurum ve kuruluşlarından alınmış belgelerle kurulacak işletmeye ait her türlü belge ve bilgilerin bütününü içeren inşa aşaması
⦁ İnşaat, iş, personel çalışma saatleri, becerileri ve zamanlamasını içeren mali planlama:
finans aşaması
⦁ Oyunlar, etkinlikler, katılımcı sayısı gibi bilgileri içeren işletme aşaması
Planlama sürecinden itibaren her aşama -aralarında herhangi bir bakımdan ilgi veya benzerlik bulunan konuların tamamı- özellikle deneyimli kişi/kişilerin süzgecinden geçirilmelidir. Bu nedenle spor tesislerinin mimari tasarımında, yaratıcı projelendirme ve çizim öncesinde -ortak bir program yazımı için- çeşitli uzman kişilerin görüşlerini almak yararlı olacaktır. “Katılımcı bir planlamayı da ifade eden bu ekip çalışmasında mimarların seçimine özellikle özen gösterilmelidir. Hiç kuşkusuz mimar, amaca uygun bir planlama yapabilmek için kullanıcıların temel ihtiyaçlarını çok iyi bilmelidir”. Meslek, davranış, durum vb. yönlerden birbiriyle uyumlu çalışabilecek uzmanların oluşturduğu bu topluluk; tesisin ilk kuruluş çalışmalarından faaliyete geçeceği zamana kadar, hatta işletmecilik sürecinde de yönlendirici bir fonksiyona sahip olmalıdır. Çünkü ‘projeye önemli kaynaklar aktarılmadan önce’, belirlenen amaca ulaşmanın sağlamlığını test etmek için, bir başkasının yaşayarak ve deneyerek elde ettiği birikiminden yararlanarak değerlendirmesini istemek akılcı bir yoldur. Başka bir ifade ile beden eğitimi ve spor öğretmenleri, uzmanlar, antrenörler, sporcular, çeşitli amaçlarla tesise gelen kullanıcılar, spor yöneticileri, yerel yöneticiler, şehir plancıları ve mimarlar gibi değişik kesimlerden meydana gelen planlama komitesi adı verilebilecek bir topluluk yapılandırılmalıdır. Meslek, davranış, durum vb. yönlerden birbiriyle uyumlu çalışabilecek uzmanların oluşturduğu bu topluluk; tesisin ilk kuruluş çalışmalarından faaliyete geçeceği zamana kadar, hatta işletmecilik sürecinde de yönlendirici bir fonksiyona sahip olmalıdır.
Seçilecek spor tesisleri konusunda deneyimli ve yetenekli bir mimar ekip çalışmasından elde ettiği verilerle şu üç unsuru dengelemelidir:
⦁ Estetik (binanın görünüşü bakımından),
⦁ Teknoloji (tesis inşası ve iç mimarisi bakımından)
⦁ Ekonomi (proje bütçesi ve fonksiyon, binanın kullanım amacı bakımından)
2. Herkes İçin Spora Yönelik Olarak
Sağlıklı bir toplum geliştirme amacına ulaşmak için spor tesislerinin planlanmasına yönelik kentsel düzeyde temel hedefler şöyle belirlenebilir:
⦁ Kentlilikte spora katılımın rolünün anlaşılması ve geliştirilmesi
⦁ Spor yoluyla toplumsal kalkınma amacına ulaşabilmek için maddi destek ve hukuki kolaylıkların belirlenmesi
⦁ Toplumda spora yaygın katılımın özendirilmesi
Herkes için spora yönelik programların uygulanabilmesine uygun dış mekân ve iç mekânlar planlanırken önemli ölçüt; her yaştan insanın, ikametine en yakın yerde, ihtiyacı olan her tür fiziksel program hizmetini en uygun şartlarda almalarıdır.
“Hareket becerilerinin gelişimi, bedenin yaşamda daha verimli kullanılmasını sağlamakta ve genel sağlığı desteklemektedir. Bu hareketler çocukların gelecekteki yaşamlarında kullanacakları daha karmaşık oyun ve sporların da hareket altyapısını oluşturmaktadır”.
Yaş gruplarına uygun ihtiyaçların ve sportif program çeşitliliğinin belirlenmesindeki değişkenleri tahmin edilebilmek ve bu değişkenleri dikkate alan ana planlamaönemlidir.
Yerleşim alanlarındaki spor tesisleri ana planlaması için aşağıdaki başlıklar öngörülebilir:
⦁ Mevcut potansiyel doğrultusunda planlama amaç ve hedeflerinin ortaya konulması
⦁ Herkes için spora uygun ortamı ayrıntılı olarak tespit ederek, hedef kitlelere yönelik, uygulama akışının yazılması
⦁ Özellikle okul öncesi kitleye temel spor dallarını genelden özele uygulayacak çalışma üzerine yoğunlaşılması
⦁ Herkes için spor planlama alanının potansiyelinin belirlenmesi (sportif kullanıma uygun iç mekân ve dış mekânlar açısından)
⦁ Herkes için spor tesisleri tasarımında, iç mekân ve dış mekân standartlarının belirlenmesi
⦁ Yerleşimin yoğun olduğu ve yeterli parsel büyüklüğünün bulunmadığı yerleşkelere özel çözümler üretilmesi
⦁ “Bu amaç ve hedeflere uygun stratejilerin belirlenmesi, plan senaryosunun
kesinleştirilmesi ve bu senaryo doğrultusunda planlama alanındaki öncelikli çekim odaklarının ve eylem alanlarının tespit edilmesi ve ana plan şemasının hazırlanması
⦁ Plan ana şemasının yanı sıra, örgütlenme, etaplama, finansman vb. hususların yer aldığı plan raporunun hazırlanması
⦁ Hazırlanan plan ana şeması ve raporunun, plan onayı öncesinde sivil toplum kuruluşlarına ve plandan etkilenen taraflara duyurulması ve geri beslemelerin alınması”
Sporda tesisleşme politikalarının önceliği ise, spor hizmet bölgelerinde şu programlamaverilerinin toplanması yönünde olabilir:
⦁ Spor tesislerin rollerinin belirlenmesi
⦁ Tesislerin yerleşim ve kullanım kapasitelerinin belirlenmesi
⦁ Spor tesislerine ulaşılabilirlik
⦁ Tesis kapasitesine uygun katılımın sağlanması
Özellikle son yüzyıldaki teknoloji kullanımı oranında değişen çevre koşulları nedeniyle, hareketlilikten uzaklaşan insanoğlunun, ülke ekonomilerine olan tıbbi maliyetlerinin yükü sürekli artış göstermektedir. Bu tespitten hareketle herkes için spora yönelik ‘İş Modelleme’de ise şu başlıklar önerilebilir:
⦁ Katılımcıların yararlanacakları fiziksel ortamda herkes için spor programları arasından homojen gruplara uygun aktiviteleri belirleme
⦁ Halk sağlığı ve özellikle çocuk ve gençlerin oyun ve spor ihtiyacını karşılama
⦁ Öncelikli spor hizmetleri için (temel cimnastik, temel yüzme, temel atletizm) okul öncesi yaş gruplarının belirleme
⦁ Özellikli spor hizmetleri ve sağlık için doktor tarafından önerilen fizik tedavi, iyileştirme programlarını belirleme
3.Performans Sporuna Yönelik Olarak
Toplumların uluslararası alanda tanınması, kültürlerini diğer toplumlara tanıtması ve başka ülke kültürleri ile iletişime geçme noktasında uluslararası spor organizasyonlarının önemli olduğu söylenebilir. Nitekim üst düzeyde performans sporu bir taraftan ticari ve endüstriyel rekabetin uzantısı, öte yandan uluslararası iktisadi ve siyasi yumuşamanın aracı görünümündedir. Bazı görüşlere göre olimpiyat madalyaları ve rekorlar ülkenin saygınlığını arttırmada bir araçtır. Uluslararası kuralları içeren performans sporu, günümüzde bir propaganda aracı, sosyal, politik, ekonomik nitelikleri olan; “rejim, ülke, sistem ve hatta ırk üstünlüklerinin” rekabet sahası hâline gelmiştir. Ayrıca spor, sanat ve kültürü uluslararası spor organizasyonlarında
bütünleştirdiği gibi, bu tür müsabakalara katılan sporcular üstün beceri göstermekle ülke tanıtımında kültür kavrayışı oluşturmakta ve sporun ülke içinde de yaygınlaştırılıp, sevdirilmesine neden olduğu da ileri sürülmektedir. Bu bakımdan büyük ölçekli spor organizasyonlarında yarışmacı, izleyici ve görevli sayısı dikkate alındığında tesisin planlama aşamasında en küçük ayrıntı bile organizasyonun işleyişini etkileyeceğinden gözden kaçırılmamalı, her ayrıntı uzman bir kadro tarafından titizlikle incelenmelidir.
Akdeniz, Avrupa, dünya şampiyonaları, paralimpik oyunlar ile yaz, kış olimpiyatları gibi geniş katılımlı uluslararası yarışmalar ev sahipliği yapmanın büyük ölçekli kentsel dönüşüm ve altyapı projelerinin bir tetikleyicisi gibi görülmesi de etkili olmakla birlikte, zaman içinde ev sahibi kent için çok büyük finansal bir yük getirmektedir.
Bu durumda büyük bir organizasyon sonrası, tesislerin atıl kalmaması organizasyonu gerçekleştirmekten daha önemli kazanmaktadır. Çünkü bu tür organizasyonlara ev sahipliği yapmak, ciddi bir bütçe ile olimpik ve seyircili sabit tesis yatırımı gerektirmektedir. Organizasyonun düzenlendiği kentte “akademik yazında white elephants(beyaz filler) denilen, bu terim sadece belli organizasyonlarda kullanılan, çoğu zaman atıl kalan, ama kentte çok büyük alanlar kaplayan kullanımlar” önemli ölçüde bir planlama sorunu yaratmaktadır. Nitekim “1976 Olimpiyatlarını düzenleyen Montreal, organizasyon sonrası çok büyük bir mali krize girince, diğer kentler adaylıktan uzak durmaya çalıştılar. Ayrıca, Montreal’in büyük yatırımlı projeleri organizasyon sonrası devlete mali yük olarak geri döndü ve uzun süre atıl olarak kullanılmadan kaldılar”. Bu nedenlerle büyük organizasyonların alınması ve tesislerinin planlamasında;
⦁ Kentin mimari dokusu, altyapı, ulaşım barınma ve diğer unsurların uygunluğu,
⦁ Mevcut spor tesislerinin sayı ve kapasitesi,
⦁ Yeni yapılacak spor tesislerinin sayı ve kapasitesi dikkate alınmalıdır.
Kuşkusuz bu kapasitelerin belirlenmesinde temel ölçüt, yarışmanın büyüklüğüne göre geçerli olan olimpik kurallardır. Öyleyse “olimpik ölçekli organizasyon için yatırım aynı zamanda ülkedeki spor altyapısını ve kültürünü de geliştirmeyi de hedefleyecek esnek yatırım stratejileri ile yürütülmelidir. Bunun için hem olimpik dallara ilişkin sporcuların ve diğer yarışmacılarla birlikte geniş halk kesimlerinin bu tesislerden faydalanması mimari projelendirmede amaçlanmalıdır. Böylece büyük organizasyona ev sahipliği yapacak kentin yerleşim yeri koşulları dikkate alınarak, organizasyon sonrası tesisin kullanım dışı kalmayacağı tesisleşme modeli oluşturarak sadece müsabakalar süresince değil daha sonrasında da turizm/amatör sporun gelişimi ve benzeri kesimlere hizmet edecek ardıl pozitif etkileri sağlayacak bir yapının oluşturulması mutlaka düşünülmelidir”.
4. Spor Tesisleri Planlamasının İşletmeciliğe Yansımaları
Spor tesisleri planlamasına yön veren aktif ve pasif kullanıcı ihtiyaç, istek ve beklentileri işletmecilik sürecine de yansımaktadır. Başarılı bir tesis işletmeciliğinde verilecek hizmetin içeriğini, anlamını belirlemek çok önemlidir. “Yatırım planları yapılırken, insanlara daha mutlu ve huzurlu bir mekân hazırlamak temel hedef olmakla birlikte, bu yatırımların ne derece verimli ve sağlıklı kullanıldığı çoğu zaman tespit edilememektedir. Kaynakların kıt olması ülkeleri akıllı ve bilinçli yatırım yapmaya zorlamaktadır. İnsanların son yıllarda hayatlarına giren ve çoğu zaman nasıl ve nerede değerlendirebileceklerini bilemedikleri veya değerlendiremedikleri mekânlar gün geçtikçe daha çok aranır hale gelmiştir. İnsanlar doğa ve çevreyle olabilecekleri ortamları ararken, kendilerini iş hayatının ve günlük sorunların dışına atmaya çalışmaktadır. Önceleri bu tür yerler çok cazip gelmese de şimdilerde aranır olmuş hatta bu tesisler için ciddi ücretler ödenmeye başlanmıştır”. Şimdilerde tüketiciler daha iyi hizmet almak için bilinçli arayışlar içine girebilmektedirler. Örneğin tesisin yapısal özellikleri; giriş-çıkış, otopark, yön levhaları, dinlenme kısımları, soyunma-giyinme, duş, tuvalet, estetik görünüm gibi hususlar müşterileri tesise çekebilecek ve sunulan hizmete olan talebi doğrudan etkileyebilecektir. Keza bir spor ve sağlık merkezindeki alet ve donanımın eski oluşu, havalandırma, ışıklandırma vb. fiziksel özelliklerdeki olumsuzluk müşterilerin tesise tekrar gelme ya da üye olma isteğini köreltecektir.
Benzer durum pasif katılımcılar için söz konusudur. Mesela bir stadyumun fiziki yapısı ve çevresi seyircilerin stadyumda kalma veya ayrılma isteği üzerinde etkiye sahiptir; şöyle ki stadyumun bazı özellikleri seyircilerin memnuniyetini artırırken başka birtakım özellikleri ise seyircide negatif duygular oluşturmakta bu da memnuniyeti azaltmaktadır. Spor altyapısının planlanmasında, yeni ve pahalı tesisler yapmak yerine mevcut tesislerden yoğun ve akılcı bir biçimde faydalanmaya ağırlık veren anlayış - sadece ekonomik gerileme dönemlerinde değil- her zaman geçerlidir.
Bu sebeple, sadece kapalı spor tesisleri için değil, çocuk oyun alanları, parklar ve benzeri mahallî ve müşterek temel altyapı için yerleşim yerlerinde yeterince spor salonu, yüzme havuzu, rekreatif parklara sahip ülkeler, spor tesisleri planlamasında artık farklı ihtiyaç ve arayışları ortaya koymaktadır. Bu farklılıklar da spor mimarisine yansımaktadır. Örneğin bu ülkelerde “spor salonu” kavramının terk edildiği, artık spor için daha esnek iç ve dış mekânların farklı yaş, cinsiyet, gelir gruplarına uygun çözümler geliştirilerek tasarlanmaktadır. Keza halkın kullanımına ayrılmış parkların bir köşesinde çitlerle çevrili çok yer kaplayan ve basketbol gibi tek tür spora olanak sağlayan, dış spor mekânları inşa etmek yerine, parkla bütünleşik ancak daha serbest spor ve oyun alanları oluşturulmaktadır. Çalışanların öğle aralarında bu kamusal parkları spor amaçlı kullanabilmesi için kilitli dolaplar, soyunma kabinleri gibi yapısal elemanların yerleştirildiği de görülmektedir.
Olimpik alanlar, futbol, atletizm, golf, tema parkları, yürüyüş ve bisiklet parkurları veya yolları, çocuk ve engelsiz oyun alanları gibi spor ve rekreasyon tesisleri planlamasında; çevrenin gelecek nesiller için en yararlı biçimde değerlendirilmesi, ona bağlı kaynakların korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasını amaçlayan yaklaşım olarak ekolojik planlama da artık yaygın bir kullanım bulmuş, spor tesislerinde kentsel ekoloji, çevre koruma ve bir parçası olarak kapalı yeşil çatıların olası kullanımları gibi temel konular ise 2009 yılındaki kongre başlığı yapılmıştır.
İşletmecilik açısından bir rekreasyon ve oyun parkının verimliliğini belirleyen bu ölçütler şöyle sıralanabilir:
⦁ Çok amaçlı olması
⦁ Erişilebilir olması (hem toplu taşım araçları ve özel taşıtla hem de engelli ve yaşlı insanlar için)
⦁ Kamusal parkta özel/mahrem alanların yaratılması
⦁ Farklı yaş gruplarından kullanıcıların gelmesini sağlayacak aktivitelerin parka eklenmesi
Bu açıklamalara göre bir spor ve rekreasyon merkezinde; iç ve dış mekânlarda basketbol, hentbol, buz pisti, aerobik, dans, bilardo ve dart, hem yarışmacılar ve antrenman için kulvarlı yüzme havuzu hem de yüzme öğrenmek ve yüzme bilmeyenler için eğlenceli aktiviteler teşvik etmek için tesisler tasarlanabilir. Ayrıca tesisin kreş, engelli erişimi ve engelli ve yerli kullanıcı grupları ile düşük gelirli bireyler, yaşlılar ve diğer katılımcılar için kullanılabilirliği planlanabilir.
Spor tesislerinin fiziksel özelliklerine yönelik tasarım ölçütleri, tüketicilerin tesisi kullanım sırasındaki algılamalarını sağlayan özelliklerin bütünüdür. Spor tesislerinin fiziksel özelliklerinin tüketicilerin tesisi kullanımlarını kolaylaştıran elle tutulup gözle görülen araç gereç gibi maddi rahatlığı en iyi biçimde karşılamak yönünde oluşturulduğu düşünülürse, müşteri memnuniyetinin artacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Bu ifadelerden anlaşılacağı üzere spor tesisinin yapısal özelliklerinin beklentileri karşılaması sonucunda müşteri, hem tesiste daha fazla vakit geçirmek hem de tekrar gelmek isteyecektir. Netice itibarıyla tesisin yapısal özelliklerinin yeterliliği işletmeciliğe olumlu yönde yansımaktadır. Görüldüğü gibi, spor tesislerinin taşıdığı özeliklerin amaca uygun olması, başka bir deyişle tesislerin kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayabilecek tarzda tasarlanması, özellikle hizmet işletmelerinin temel hareket noktası olarak kabul edilen “müşteri memnuniyetini” de beraberinde getirmekte, böylece işletmenin daha etkin ve verimli çalışmasına zemin hazırlamaktadır. Ancak bugün için söz konusu olan kullanıcı ihtiyaçlarının gelecekte değişebileceği de gözden uzak tutulmayarak bu yönde sürekli olarak araştırmalar yapılmalıdır. Müşteri memnuniyetinin sağlanması ve böylece tekrar müşteri dönüşümünün oluşturulması açısından spor hizmeti üreten işletmelerin de üzerinde durması gereken bir pazarlama
anlayışıdır. Araştırmalar eldeki müşteriyi tutmanın, yeni müşteri kazanmaya göre çok daha verimli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sebeple işletmeler müşteri ilişkilerini yönetebilmeli ve müşteri sadakati oluşturabilmelidir.
