KATAR EKONOMİSİ VE DIŞ TİCARETİ HAKKINDA BİLGİ NOTU

T.C.

DOHABÜYÜKELÇİLİĞİ

Ticaret Müşavirliği Şubat 2010

K

E

D

T

H

B

N

1. Giriş

Ekonomisinin %60’ını petrol ve doğalgazın oluşturduğu Katar, son yıllarda petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki yükselişin sağladığı önemli gelir artışından yararlanarak ekonomik alanda büyük bir gelişme kaydetmiştir.

2002 yılından bu yana, gerek enerji fiyatlarındaki artışlar, gerek yeni LNG tesislerinin ardarda devreye alınması sonucunda yıllık ortalama nominal %20, reel %7,5 olarak yakalanan büyümeye bağlı olarak, Katar GSYİH’sı 2002-2008 yılları arasında 19 milyar $’dan 100 milyar $’a ulaşmış bulunmaktadır.

Katar’ın uyguladığı ekonomide petrol ve doğalgaz sektörlerinin ağırlığını imalat sanayi, ulaştırma, finans, ticaret ve turizm sektörleri lehine değiştirecek kapsamlı ekonomik çeşitlendirme politikasının sonuçlarının alınması ve hidrokarbon kaynaklarına dayalı sanayi projelerinin devreye girmesiyle birlikte, sözkonusu hızlı büyümenin sürmesi beklenmektedir.

Katar ekonomisinin gösterdiği bu güçlü performasın en önemli yansıması sözkonusu büyümenin sürdürülebilir kılınması için birbiri ardına altyapı ve üstyapı projelerine başlanması olarak kendini göstermiş ve ülke gerek sürdürülen, gerek planlanan yoğun alt ve üst yapı yatırımları çerçevesinde dünyanın en önemli müteahhitlik hizmetleri pazarlarından biri haline gelmiştir.

2. Genel Ekonomik Yapı

Katar’ın büyük hidrokarbon rezervleri, ülkenin hızla büyüyen ekonomisinin lokomotifi konumundadır. Petrol sektörü, her ne kadar doğalgazın ekonomideki payı giderek artmaktaysa da, Katar ekonomisinin temelini oluşturmaktadır. 2003 yılından 2008 yılı ortalarına kadar hızlı artış gösteren dünya enerji fiyatlarının yanısıra, doğalgazın da giderek daha etkin bir biçimde ihraç edilmesini ve kullanılmasını öngören Hükümet politikaları, son yıllarda Katar’da GSYİH’nın patlama yapmasını sağlamıştır.

Dünya petrol ve doğalgaz fiyatlarının 2008 yılı Temmuz ayından itibaren hızlı bir düşüş göstermesine rağmen, Katar’ın ekonomik çeşitlendirme programının etkisiyle gerek petrol ve doğalgaz sektörünün, gerek bu sektörlerdeki gelişmelere eşlik eden diğer (petrol dışı) sektörlerin göstereceği performansın, GSYİH’daki hızlı büyümenin bir süre daha devam edeceğini ortaya koyduğu da bir gerçektir.

Tablo 1. Nominal GSYİH’in Sektörel Dağılımı ve Büyüme (milyon)

Sektör 2003 2004 2005 2006 2007 2008** Büyüme (%) GSYİH İçindeki Oranı (%)

Petrol ve Gaz 50.551 62.922 92.071 118.168 146.144 229.727 57,19 61,69 Petrol Dışı 35.112 52.590 62.493 88.476 112.447 142.657 26,87 38,31

- Tarım 201 210 216 233 250 268 7,20 0,07

- İmalat 6.553 11.995 13.042 16.150 19.511 25.390 30,13 6,82 - Su ve Elektrik 1.205 1.482 2.209 3.513 4.329 5.456 26,03 1,47 - İnşaat 4.654 6.425 8.744 11.991 14.634 18.166 24,14 4,88 - Ticaret ve Konaklama 4.345 6.148 6.869 9.452 12.002 13.311 10,91 3,57 - Ulaşım 2.911 4.020 5.114 7.159 9.803 12.274 25,21 3,30 - Finans ve Emlak 6.446 9.925 14.785 21.392 31.865 37.019 16,17 9,94 - Diğer Hizmetler* 8.797 12.385 11.514 18.586 20.053 30.773 53,46 8,26 Toplam GSYİH (QR) 85.663 115.512 154.564 206.644 258.591 372.384

Toplam GSYİH ($) 23.534 31.734 42.463 56.770 71.041 102.303 44,01 100,00

Kaynak: QSA

* Komisyon gelirleri, hükümetin diğer gelirleri, ithalat vergileri

** Tahmini

- Büyüme

Ekonominin kamu ağırlıklı olması ve hidrokarbon sektörünün de gelirlerin en önemli kısmını teşkil etmesi, Katar’ın büyüme hızının doğrudan sözkonusu sektöre bağlı olması sonucunu doğurmaktadır.

Katar petrolünün fiyatı, 2008 yılında ortalama 100 $/varil olarak gerçekleşmiştir. Petrol ihracatının miktar olarak 600.000 varil/gün civarında seyretmesine rağmen petrol fiyatındaki artışlar, diğer taraftan, ülkenin LNG ihracatı 2008 yılında bir önceki yıla göre %13 civarında artış göstererek 35 milyon ton olarak gerçekleşmesi Katar GSYİH’sını 2008 yılında 100 milyar $ seviyesine ulaştırmış ve reel olarak %9,5 oranında büyümesini sağlamıştır.

Ekonomideki büyüme 2009 yılında da reel anlamda devam etmiştir. Qatargas II-4. ve 5. LNG üretim tesisleri ile RasGas 3. LNG tesisinin faaliyete alınması ile 2009 yılında Katar’ın LNG ihracat kapasitesi 31 milyon ton/yıldan 54 milyon ton’a çıkmıştır.

Bununla birlikte, dünyadaki finansal krizin etkisiyle Katar’da ekonominin genelinde bir soğuma yaşandığı, özellikle finans ve inşaat sektörlerinde yaşanan gelirleme ve petrol fiyatlarındaki düşme nedeniyle, 2009 3.çeyrek rakamlarında bir önceki yılın aynı dönemine göre GSYİH’da %25 oranında bir küçülmenin meydana geldiği, yıllık bazda ise %28,3’lük daralmanın yaşandığı görülmektedir.

- Enflasyon

Katar’daki hızlı ekonomik büyüme, enflasyonist bir sürecin yaşanmasına yol açmıştır.

Ekonominin gösterdiği dinamik büyüme süreci, sözkonusu büyümenin karşılanması için gerekli alt ve üstyapı çalışmalarının aynı hızda gerçekleştirilememesi ve giderek artan talep, enflasyonun 2003 yılından 2008 yılına kadar yüksek seyretmesine neden olmuştur.

Ülkede giderek artan yabancı işgücünün talebiyle kiralarda meydana gelen büyük çaplı artış, enflasyonun temel nedeni olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca sözkonusu talebi karşılamak amacıyla sürdürülmekte olan konut inşaatları ile kalkınma programı kapsamındaki büyük altyapı projeleri, inşaat sektöründeki maliyetlerin de hızla artış göstermesine neden olmuştur.

Diğer taraftan, Katar Riyali’nin değerinin ABD Doları’na bağlı olarak sürekli olarak gerilemesi ise, ekonomisinin tamamı ithalata dayalı olan ve ithalatının %40’ını Euro bölgesinden gerçekleştiren Katar’da fiyatların hızla artmasının bir diğer nedeni olarak ortaya çıkmaktadır.

Enflasyon, resmi rakamlara göre 2008 yılının ilk yarısında %16,59 olarak gerçekleşmiştir.

Bununla birlikte, yılın üçüncü çeyreğinden itibaren etkisini gösteren küresel finans krizi ve resesyonun etkilerine bağlı olarak azalan güven ve Körfez’in genelinde düşen gayrımenkul fiyatları çerçevesinde bazı projelerin yavaşlaması veya ertelenmesi sonucunda gerilemeye başlamış ve yıl sonu itibariyle %15 olmuştur.

Küresel krizin getirdiği sözkonusu ekonomik yavaşlama 2009 yılında da etkisini sürdürmüştür. Diğer taraftan konut arzında yaşanan artışa başlı olarak yüksek kira ücretlerinde bir gevşeme yaşanmasını sağlamıştır. Bu çerçevede, enflasyon endeksi 2009 yılı son çeyreğinde, 2008 yılı son çeyreğine göre %10’luk bir gerileme kaydetmiştir.

3. Yatırım Finansmanı

Körfez ülkeleri yıllardan beri bütçelerini hazırlarken, dünya enerji fiyatlarında yaşanabilecek ani şoklardan bir ölçüde kendilerini izale edebilmek açısından, petrol fiyatını muhafazakar bir yaklaşımla öngörmektedirler.

Katar da bu eğilimi izlemektedir. 2008-2009 bütçe döneminde petrol fiyatı ortalama 55 $/varil olarak hesaplanmıştır. Gerçekte çok daha yüksek gerçekleşen petrol fiyatları Katar’ın uzun vadeli petrol kontratları nedeniyle doğrudan yansımasa da, bütçenin planlanandan daha büyük bir fazla vermesini, kamu harcamalarının daha rahat yapılmasını sağlamıştır.

Katar yaklaşık 150 milyar $ tutarındaki yatırım projelerini fazla veren bütçesinin yanısıra uluslararası finans piyasalarından gerçekleştirdiği borçlanmalarla finanse etmektedir.

Tablo 2. Katar Bütçesi (milyon QR)

Bütçe Dönemi 2004/05 2005/06 2006/07* 2006/07 2007/08* 2008/09*

Bütçe Gelirleri 30.716 55.232 56.900 61.531 72.457 103.660 Cari Giderler 21.771 27.810 34.600 30.676 42.833 73.000 Yatırım Giderleri 5.245 7.798 19.900 16.141 22.880 30.660 Toplam Giderler 27.016 35.608 54.600 46.817 65.713 95.995

Bütçe Fazlası 3.700 19.624 2.300 14.714 6.744 7.665

Bütçe Fazlası / GSYİH (%) 4,3 17,1 1,2 9,6 3,2 2,4

Kaynak: QSA

* Bütçe öngörüleridir. Diğer rakamlar gerçekleşen verilerdir

2008-2009 yılı bütçesine göre, gelir kalemlerinin %43’lük bir artış ile 28,4 milyar $, gider kalemlerinin ise %46’lık bir artışla 26,3 milyar $ olması; bütçe fazlasının ise 2 milyar $ seviyesinde gerçekleşmesi öngörülmüştür. Bütçe programında, Hükümetin eğitim sektörüne

5,4 milyar $, sağlık sektörüne ise 2,1 milyar $ aktarması, 2008-2009 döneminde toplam altyapı yatırım harcamalarının ise 8,4 milyar $ olması planlanmıştır.

Bununla birlikte, içeride ve uluslararası planda sürdürülen yatırım projelerinin %65-70 oranında dış finansmanla gerçekleştiği de bir başka vakıadır. Nitekim, bir finans serbest bölgesi olan Katar Finans Merkezi’nin (QFC) kuruluşundaki temel amaçlardan bir tanesi, Katar’ın kapsamlı yatırım projelerinde daha kolay finansman temin edilmesidir.

2009- 2010 Bütçesi

Katar’ın 2009-2010 dönemi bütçesi ana hatlarıyla, geçmiş döneme göre bir miktar kesintiye gidilmesine rağmen, kamu harcamalarına ağırlık verilmek suretiyle dünya finans krizinin Katar ekonomisi üzerindeki etkilerini minimize etmeye yöneliktir.

Katar’ın 2009-2010 yılı bütçesinde petrol fiyatının 40 $/varil olarak baz alınmış, bu çerçevede, Katar’ın yeni bütçe döneminde bütçe gelirlerinin 88,7 milyar QR, yatırım harcamalarının 37,9 milyar QR olması, bütçe açığının ise 5,8 milyar QR gerçekleşmesi öngörülmüştür.

Diğer taraftan, Katar’ın 2009 içerisinde devreye alınan LNG tesisleriyle birlikte yıllık LNG ihracat kapasitesini %50 oranında artırdığı da gözönünde bulundurulduğunda, ülkenin diğer Körfez ülkelerinden daha farklı bir konumda olduğu değerlendirilmektedir.

Yeni bütçe rakamları çerçevesinde Katar’ın 2009-2010 bütçe döneminde yatırım projelerine aktarılan kaynaklarla yeni projelerden ziyade sürdürülen projelerin bir an önce tamamlanmasına öncelik vermiştir.

Bu bağlamda, elektrik ve su sektöründe planlanan yatırımlar ile Ashghal’in 5 yıllık plan dahilindeki alt ve üstyapı projeleri, ihalelerde ertelemelerle gerçekleşmektedir. Stratejik projeler olarak adlandırılabilecek Doha Yeni Uluslararası Havalimanı, Yeni Doha Limanı gibi projeler ise bir duraklama olmaksızın devam etmektedir.

B. KATAR DIŞ TİCARETİNDEKİ GELİŞMELER 1. Katar’ın Dış Ticareti

Katar dış ticareti, uluslararası enerji fiyatlarına bağlı olarak şekillenmektedir. Diğer taraftan, tamamlanmış veya sürdürülmekte olan petrol ve gaz sektöründeki yatırımlar, altyapı geliştirme programı ve sanayi, eğitim ve turizm sektöründeki yatırımlarla artan ihracat ve ithalata bağlı olarak dış ticaret hacmi son yıllarda katlanarak gelişmektedir.

Tablo 3. Katar Dış Ticareti ($)

Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge

2004 18.451.190.140 6.004.462.678 24.455.652.818 12.446.727.463 2005 25.338.909.342 10.060.714.076 35.399.623.418 15.278.195.266 2006 33.626.849.880 16.439.858.386 50.066.708.266 17.186.991.494 2007 41.490.452.019 22.004.680.989 63.495.133.008 19.485.771.030 2008 55.727.182.195 27.900.076.923 83.627.259.118 27.827.105.272

Kaynak: QSA

1998 yılında 5 milyar $ düzeyinde bulunan ihracat, 2008 yılı itibariyle 55,7 milyar $ düzeyine ulaşmıştır. Ham petrol, Katar ihracatının temelini oluşturmakta, ancak payı göreli olarak giderek azalmaktadır. LNG, diğer petrol türevleri, petrokimya ürünlerinin ihracattaki ağırlığı giderek artmaktadır. Katar’ın ihracatının %89’u petrol ve LNG’dir.

Diğer taraftan, kimyasallar (plastikler, gübre-üre, organik ve anorganik kimyasallar) da ihracatın %8’ini, demir çelik ürünleri %1’ini teşkil etmektedir.

Katar’ın başlıca ihracat partnerleri Japonya, Kore, Singapur, Hindistan, Tayland olarak göze çarpmaktadır. Bu ülkelere ihracatın tamamı petrol, LNG, petrokimya ürünleri ve üredir.

Katar’ın ithalatı ise 2008 yılında 27,9 milyar $’a ulaşmıştır. İthalatın %37’si makine-ekipman (ki ağırlıkla sürdürülen enerji sektörü yatırımları için malzemeler), %20’si metallar ve metalden eşyalar (ağırlıkla inşaat demiri ve profiller), %13’ü taşıt araçları, %6’sı gıda, %6’sı taş ve çimento, %4’ü kimyasallar, %2’si mobilya olarak sıralanabilir.

Ülkenin coğrafi ve iklimsel şartlardan kaynaklanan olumsuzlukların yanısıra, nüfusun azlığı, sürdürülen hızlı yatırım programı ve hızla artan gelirler, ülke ekonomisinde hemen hemen her malın ithalini zorunlu kılmakta, bu durum da ister istemez ithalatın özellikle kolaylaştırılmasına da zemin hazırlamaktadır. Katar oldukça liberal bir dış ticaret politkası izlemektedir.

Dolayısıyla Katar ithalat rejimini zorlaştıran değil, bilakis ithalatı uygun fiyattan sürdürmeye ve kolaylaştırmaya yönelik politikalar manzumesi olarak değerlendirmek mümkündür.

Katar’ın da üyesi bulunduğu KİK GB çerçevesinde temel gıda mamulleri ve canlı sebze ve meyvede GV oranı %0, diğer ürünlerde CIF% 5’tir. GB çerçevesinde ithalat mevzuatı da oldukça basittir.

Katar yalnızca iç üretimi olan belirli mal gruplarında (demir-çelik çubuklar %20, çimento

%20 ve üre %30) bir korunma sağlamaktadır. Bu çelik ve çimentodaki uygulama da fiyatlardaki hızlı artış nedeniyle 2009 yılı sonuna kadar %0’a indirilmiştir. Bunun dışında tütün, tütün mamulleri ve alkollü içkilerde GV %100, müzik aletlerinde %15’dir. Domuz ve ürünleri ile uyuşturucular hariç başka bir yasak bulunmamaktadır. Alkollü içki, silah ve patlayıcılar özel izinle ithal edilmektedir. Fikir ve sanat eserleri sansüre tabidir.

Genel olarak Katar, önemli ölçüde ticaret fazlası vermektedir. 2008 itibariyle ticaret fazlası 27,8 milyar $ düzeyine ulaşmıştır.

Son yıllarda hızla büyüen ekonominin ihtiyaçlarına paralel olarak, ithalat artışı ihracat artışından hızlı gelişmişse de, ihracatta ana kalem olan enerji kaynaklarının uluslararası piyasa fiyatlarındaki artışı dolayısıyla sözkonusu ticaret fazlası sürmüştür.

2. Katar’ın İthalatı

Katar’ın ithalatı yıllar itibariyle incelendiğinde, özellikle sürdürülen sanayi yatırımları kapsamında kurulan tesisler için ithal edilen makine – ekipmanın (türbinler, kazanlar) ağırlıklı bir yer tuttuğu görülmektedir.

Diğer taraftan, sürdürülen kapsamlı altyapı yatırımları kapsamında ihtiyaç duyulan inşaat malzemelerinin de (demir-çelik ve çimentonun yaklaşık %30’u içeriden temin edilmektedir) hemen hemen tamamı ithal edilmektedir.

Taşıt araçları ile yukarıda sayılan kalemler, 2007 yılı ithalatının yaklaşık %77’sini oluşturmaktadır.

Tablo 4. Katar’ın İthalatı (milyon $)

2005 2006 2007 Toplam İthalat İçindeki Payı Makine ve ekipman 3.311,3 5.932,1 8.681,3 39%

Metaller ve ürünleri 1.664,3 3.232,4 4.439,3 20%

Taşıtlar 1.428,6 2.433,2 2.648,6 12%

Çimento, demir filizi, çakıl ve taşlar 504,9 742,3 1.065,1 5%

Gıda Maddeleri 567,0 772,3 948,6 4%

Kimyasallar 530,8 663,5 894,2 4%

Optik ve ölçüm aletleri 368,7 497,5 544,0 2%

Mobilya 220,1 407,7 420,6 2%

Tekstil ve ürünleri 235,7 383,2 398,4 2%

Plastik ve ürünleri 173,4 265,4 342,9 2%

Değerli taş ve mücevherler 137,6 185,2 324,2 1%

Uçaklar ve parçaları 135,4 130,8 292,6 1%

Diğerleri 783,0 765,1 1.004,9 5%

Toplam 10.060,7 16.410,7 22.004,7 100%

Kaynak: QSA

Tablo 5. İthalatta başlıca ülkeler (milyon $)

2002 2003 2004 2005 2006 2007

ABD 528 596 577 1.163 1.621 2.506 İtalya 366 364 203 650 1.523 2.261 Japonya 427 513 313 1.171 1.973 2.193 Almanya 284 473 316 924 1.533 1.706 BAE 285 326 379 647 991 1.547 G. Kore 145 243 112 455 901 1.336 Çin 128 166 184 520 957 1.280 S. Arabistan 252 291 571 575 839 1.078 İngiltere 309 393 307 576 820 1.035 Fransa 169 163 1.606 425 635 792

Kaynak: QSA

3. Katar’ın İthalatında 2008 yılı Gelişmeleri

Katar ithalatının yıllar itibariyle sürdürdüğü trend, 2008 yılında da devam etmiştir. 2008 yılının 2. çeyreğine kadar dünya enerji fiyatlarındaki yüksek seviyelere bağlı olarak sürdürülen yatırımlar, ülkenin ithalatının da hızlı bir biçimde artmasını sağlamıştır.

Tablo 6. Katar’ın 2008 İthalatı (milyon $)

2007 2008 % Değişim

Toplam İthalat İçindeki Payı Makine ve ekipman 8.681 10.439 20% 37%

Metaller ve ürünleri 4.439 5.498 24% 20%

Taşıtlar 2.649 3.688 39% 13%

Çimento, demir filizi, çakıl ve taşlar 1.065 1.700 60% 6%

Gıda Maddeleri 949 1.608 70% 6%

Kimyasallar 894 1.003 12% 4%

Optik ve ölçüm aletleri 544 569 5% 2%

Mobilya 421 627 49% 2%

Tekstil ve ürünleri 398 426 7% 2%

Plastik ve ürünleri 343 634 85% 2%

Değerli taş ve mücevherler 324 225 -31% 1%

Uçaklar ve parçaları 293 417 42% 1%

Diğerleri 1.005 1.068 6% 4%

Toplam 22.005 27.900 27% 100%

Kaynak: QSA

Yukarıdaki tablodan da (Tablo 6) görüleceği üzere, 2008 yılı içerisinde özellikle çimento ithalatında gerçekleşen artış %60, inşaat demirinin de ana kalemi teşkil ettiği metal ürünleri ithalatında ise %24 seviyesine ulaşmıştır.

Tablo 7. Katar’ın 2008 İthalatı (Dönemsel Dağılım - milyon $)

Maddeler 2008 2008 İlk

Yarı

2008 III.

çeyrek

2008 IV.

çeyrek Makine ve ekipman 10.439 6.785 2.088 1.566 Metaller ve ürünleri 5.498 1.869 3.354 275

Taşıtlar 3.688 1.475 1.659 553

Çimento, demir filizi, çakıl ve taşlar 1.700 1.105 374 221

Gıda Maddeleri 1.608 885 402 322

Kimyasallar 1.003 652 201 150

Optik ve ölçüm aletleri 569 370 114 85

Mobilya 627 345 188 94

Tekstil ve ürünleri 426 179 179 77

Plastik ve ürünleri 634 285 222 127

Değerli taş ve mücevherler 225 74 81 70

Uçaklar ve parçaları 417 204 100 113

Diğerleri 1.068 523 256 288

Toplam 27.900 14.751 9.217 3.940

Kaynak: QSA

Bununla birlikte, 2008 yılı ithalatının aylara göre dağılımı incelendiğinde (Tablo 7) krizin 2008 yılının 3. çeyreğinden itibaren etkisini göstermeye başladığı, enerji fiyatlarındaki hızlı düşüşe paralel olarak inşaat sektöründe yaşanan duraklamanın, 2008 yılı son çeyreğinde demir çelik başta olmak üzere, ithalatın ivmesini kestiği görülebilmektedir.

Diğer taraftan, 2008 yılı ikinci yarısında Hindistan ve S. Arabistan’ın yurt içi fiyat artışlarını kontrol altına almak için çimento ihracına getirdikleri yasaklamanın da bu düşüşte önemli payı bulunmaktadır.

Tablo 8. Katar’ın İthalatında Başlıca Ülkeler (2008-milyon $)

Ülkeler İthalat % Değişim

Japonya 2.688 14%

ABD 2.519 -4%

Almanya 2.343 29%

İtalya 2.053 -16%

Çin 2.013 47%

BAE 1.848 13%

G. Kore 1.532 8%

S. Arabistan 1.361 19%

İngiltere 1.311 15%

TÜRKİYE 1.051 119%

Fransa 1.026 23%

Hindistan 902 36%

Hollanda 599 64%

İspanya 442 71%

İsviçre 439 39%

Kaynak: QSA