ANKARA HACI BAYRAM VELİ ÜNİVERSİTESİ
Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
IV. ULUSLARARASI ALEVİLİK VE BEKTAŞİLİK SEMPOZYUMU
(18-20 EKİM 2018 ANKARA)
BİLDİRİLER KİTABI
Editörler:
Doç. Dr. Orhan KURTOĞLU Dr. Ayşe ÇAMKARA ERGİNER
1. CİLT
ANKARA- 2018
* Dr. Öğr. Üyesi, Munzur Üniversitesi, Türkiye, azizalti@munzur.edu.tr
Aziz ALTI*
Öz
Kanatlar köyü, Makedonya’nın Pirlepe şehrinde bulunmaktadır. Kanatlar köyünde yaşa- yan halkın ekserisi Türk ve Bektaşi’dir. Köyde azda olsa Hıristiyan hane vardır. Kanatlar köyü- nün geçmişi XVI. yüzyıla kadar dayanmaktadır. Köydeki Türklerin ataları, Konya ve Karaman bölgesinden göçen Türkmenlerdir. Kanatlarda Bektaşilik, Dikmen Baba adlı evliyanın manevi şemsiyesinde yaşatılmaktadır. Köyde, Dikmen Baba’ya ait bir de tekke bulunmaktadır. Dikmen Baba tekkesi 1826 yılında diğer Bektaşi tekkeleri gibi kapatılmış olsa da bir müddet sonra faali- yetlerine tekrar başlamıştır. Kanatlar köyünde XVI. yüzyıldan günümüze değin Türk kültürü ve Bektaşilik inancı etkin olmuştur. Ele alınan bu çalışmada, köyde yaşayan Baba ve muhipleriyle görüşmeler yapılarak veriler elde edilmiştir. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Os- manlı Arşivi’nden temin edilen belgelerdeki bilgilerle harman edilen bu veriler doğrultusunda, Kanatlar köyündeki Türk kültürü ile Bektaşi inanç ve ritüelleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Bektaşilik, Kanatlar Köyü, Balkanlar, Dikmen Baba, Türklük.
Abstract
The village of Kanatlar is located in Pirlepe, Macedonia. Most of the people living in the Kanatlar village are Turks and Bektashis. There are few Christian households in the village. The Kanatlar of the village date back to the 16th century. The ancestors of the Turks in the village are the Turkmen who emigrated from the Konya and Karaman regions. In the Kanatlar village Bektashism is lived in the spiritual umbrella of a saint named Dikmen Baba. In the village there is a tekke belonging to Dikmen Baba. Dikmen Baba lodge was shut down like other Bektashi lodges in 1826 but Dikmen Baba tekkesi has resumed its activities after a while. Turkish culture and Bektashism in the village of Kanatlar became active from the 16th century to the present day. In this study, interviews were held with the Baba and the members living in the village, and data were obtained. In the direction of this data blended with the information provided by the Ottoman Archives, the Turkish culture in the Kanatlar village and Bektashi beliefs and rituals were tried to be put forward.
Keywords: Bektashism, Kanatlar Village, Balkans, Dikmen Baba, Turkishness.
1. Kanatlar Köyünün Tarihi
Kanatlar köyü, Makedonya Cumhuriyeti’nin Pirlepe şehrinde yer al- maktadır. Kanatlar köyünün geçmişi XV. Yüzyıla kadar dayanmaktadır. İlk kayıtlardan anlaşılacağı üzere köyde Müslümanlar ile Hristiyanlar birlikte yaşamaktaydılar. Kanatlar köyüne yerleşen Türkler, yörük taifesindendi (Ko- neska, 2009: 351-352). Kanatlar köyünün adı, Osmanlı arşiv vesikalarında Kanadlu (COA TFR.I.MN 71/7097)ve Kanatlar (COA TFR.I.MN 156/15525) şeklinde geçmektedir.
Kanatlar köyünün eski adı olan Avramofça ismi 1445-1455 yılları ara- sında tutulan Tımar defterinde zikredilmektedir1 (Emecen, 2014: 410). Dik- men Baba dergâhının kapısındaki tabelaya ve sözlü anlatıma bakıldığında köydeki Türk ve Bektaşi kimliğinin başlangıcı XVI. Yüzyılın ilk yıllarına denk gelmektedir. Yani köydeki bu kimliğin temellerini Dikmen Baba atmış- tır. Dikmen Baba’nın Brod’daki Hıdır Baba’nın ya müridi ya da akranı olduğu söylenmektedir. Dikmen Baba’nın asıl adı Mehmet’tir. Rivayete göre Hıdır Baba, Mehmet’ten su getirmesini ister. Mehmet’de yırtık bir tulumla su ge- tirmek isteyince Hıdır Baba bunu dik der fakat Mehmet kabul etmez ve yır- tık tulumla su getirmeye devam eder. Mehmet, suyu getirir getirmesine ama tulum yırtık olmasına rağmen tulumdan hiç su dökülmez. Bunu gören Hıdır Baba, sen artık eriştin Dikmen diyerek bir kor salar. Mehmet’e tulumu dikme- diği için kendisine dikmeyen manasında Dikmen denilir. Korun ilk düştüğü yerde Dikmen Baba’yı kabul etmezler. Bunun üzerine Hıdır Baba ikinci koru salar ve Dikmen Baba uçarak bugünkü bulunan köyüne gelir. Bu köyün eski adı Makedonca Avramotski (Avramovci) imiş. Fakat buradaki köylüler Dik- men Baba’nın kanatlarıyla uçarak geldiğini gördükleri için bu köye Kanatlar adını vermişlerdir. Buraya gelen Dikmen Baba, köyün ileri gelenlerinden bir yurt yeri ister ve bu istek ahali tarafından kabul görür. Daha sonra Dikmen Baba, burada irşad faaliyetlerine başlar. Dikmen Baba’nın mücerret olduğu ifade edilmektedir (KK-1; KK-2). Diğer bir anlatıya göre ise Dikmen Baba, yanında bulunan Horasan erenleriyle birlikte Kanatlar köyüne gelerek buraya dergâhını kurar. Kanatlar köyü sakinleri köken olarak Konya ve Karaman böl- gelerinden gelmişlerdir (KK-5).
Balat, Manastır Üniversitesi arşivinde tespit ettiği belgelerden yola çıka- rak çalışmasında, Kanatlar köyünün adının geçtiği ilk kaydın 1609 yılına ait olduğunu iddia etmektedir (Balat, 2018: 17). Çağ ise Kanatlar ve etrafındaki
Türk köylerine gerçekleşen iskânın yaklaşık olarak 1470 yılında yapıldığını belirtmiştir. 1544 yılında yapılan tahrirlerde Manastır’a bağlı Kanatlar köyü- nün adının geçmesi (Çağ, 2010: 234) köye ait ilk kayıtların 1609 yılında de- ğilde, XVI. Yüzyıla ait olduğunu göstermiştir. 1621-1623 yıllarında tutulmuş olan 2 numaralı Manastır Şeriye sicilinde de Kanatlar köyü ile alakalı kayıtlar mevcuttur. Kayıtların ekserisi anlaşmazlıklarla ilgilidir (Çayırlı, 2000: 147, 159).
Köyde II. Dünya Savaşı’nın hemen akabinde 600 haneyi aşkın bir ev bu- lunmaktadır. 1952 ve 1963 yıllarında gerçekleşen göçler neticesinde köydeki Türklerin sayısı 40 haneye kadar düşmüştür. 1963 yılından sonra göçler dur- muştur. Göçler ekseriyetle İzmir, Manisa ve İstanbul’un Bayrampaşa semtine yapılır. 2016 yılı itibariyle 270 haneye ulaşmış ve 1700 kişiden oluşan nüfusu vardır. Türklerin yanı sıra köyde çok az Makedon ve Boşnak aileler de vardır.
(KK-1; KK-5).
2. Nüfus Defterinde Kanatlar Köyü
II. Mahmut’un Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmasının ardından yeni kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna asker temin etmek ve yeni vergi kaynakları oluşturabilmek için nüfus sayımlarına gidilmiştir (Genç vd, 2010:
251-252). 1831 yılında resmi olarak yapılan nüfus sayımlarının ilk uygulandı- ğı yerlerden birisi de Pirlepe kazası olmuştur. Bu doğrultuda Pirlepe kazasına bağlı Kanatlar köyündeki erkek nüfus da kayıt altına alınmıştır. 1831 yılında Kanatlar köyündeki erkek nüfus aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Karye-i Kanatlar Ehl-i İslamı fi 20 Receb sene (1)246 (COA NFS.d.
5501, s.29-31).
Resul bin Ömer?
Sinn 44
Orta boylu karındaşı oğlu Osman bin Sadık Sinn 15
Karındaşı Yusuf Sinn 9
Kayhın Keyfo bin Mustafa Sinn 50
Orta boylu kum- ral bıyıklı oğlu Mustafa Sinn 25
Orta boylu kumral bıyıklı … Mustafa bin Yusuf Sinn 23 Orta boylu
Sarı bıyıklı
… Sefer bin İbra- himSinn 35
Oğlu Hüseyin Sinn 6
Orta boylu kumral bıyıklı Ahmed bin SüloSinn 30
Abdulhalim bin İbrahim Sinn 40
Oğlu Murteza sinn 12
Orta boylu kara bıyıklı İsmail bin AbdiSinn 20
Maksud bin Davud Sinn 45
Esmerce orta boylu oğlu Hüseyin Sinn 13
Diğer Hasan Sinn 4
Rüstem bin Mustafa Sinn 48
Orta (boylu) ter bıyıklı oğlu Mehmed Sinn 18
Diğer Ha- sanSinn 13
Diğer Ali
…Sinn 5
AlilÖmer bin İslam Sinn 35
Orta boylu kara kaşlı oğlu Nasuh Sinn 14
Diğer Timur Sin 5
Orta boylu ye- ğeni Recep bin Ahmed Sinn 15
Karındaşı Hüseyin Sinn 11 Diğer
karındaşı Yahya Sinn 4
Hoca Süley- man bin İsmail Sinn 60
Uzun boylu kumral bıyıklı oğlu Hüseyin Sinn 34
Oğlu Adem
Sinn 12 Diğer İsmail Sinn 4
Kumral bıyıklı diğer oğlu İbrahim Sinn 30 Kumral
ter bıyıklı Diğer oğlu Ebubekir Sinn 21
Hoca Zekerya bin İsmail Sinn 60
Orta boylu oğlu Ferhad Sinn 13
Aydın bin Ali Sinn 51
Orta boylu sarı bıyıklı Timur bin … Sinn 36
Esmerce Zekerya bin Ali Sinn 13
Orta boylu Numan bin Yusuf Sinn 15
(Asker-i Mansure der Selanik) Karındaşı Sadık Sinn 20
Karındaşı İslam Sinn 11
İbrahim bin Süleyman Sinn 55
Orta boylu kum- ral bıyıklı oğlu Ramazan Sinn 24
Orta boylu sarı bıyıklı İslam bin İsmail Sinn 30 Oğlu Sü-
leyman Sinn 2
Arif bin İsmail Sinn 14
Orta boylu karındaşı Ali Sinn 3
Ebu İbrahim bin Halil Sinn 58
Orta boylu kara bıyıklı oğlu Mustafa sinn 30
Oğlu İs- mailSinn 20 Ortaca
boylu kumral bıyıklı Yusuf bin Halil Sinn 35
Oğlu Hamza Sinn 7
Diğer Meh- medSinn 2
… bin Ali
Sinn 60 Oğlu Ahmed Sin 40
Oğlu Fer- hadSinn 3
Hüseyin bin İbra- him Sinn 45
Orta boylu kara bı- yıklı oğlu Süleyman Sinn 22
Diğer İsmail
Sinn 3 Karındaşı … Sinn 48
(Yekçeşm) oğlu Veysel Sinn 14
Diğer Ali Sinn 10
Diğer Hasan Sinn 8
Uzunca boylu Behram bin İslam Sinn 35
Kezalik karın- daşı Fazlı Sinn 35
Kumral bı- yıklı
diğer karında- şı Serdan Sinn 25
Emred Diğeri Yahya sinn 15
Orta boylu kumral bıyıklı Talib bin Selim Sinn 35
Oğlu Yaşar Sinn 3
Diğer Şakir Mah6
Orta boylu ter bıyıklı Başo bin Talib Sinn 25
Orta boylu kumral bıyıklı Ali bin Hasan Sinn 35
Oğlu Hasan 2
Orta boylu kara bıyıklı Hüseyin bin İsmail Sinn 37
Oğlu Ya- kubSinn 3
Emred karındaşı İskender Sinn 14
Emin bin Halil Sinn 45
Orta boylu kumral bıyıklı Oğlu Hüseyin Sinn 25
Diğer Zeynel Sinn 4
Halil bin SüloSinn 40
Oğlu Mus- tafa Sinn 12
Diğer Nasuh Sinn 3
Orta boylu kara bıyıklı Aziz bin … Sinn 25
Oğlu Ferhad?
Sinn 8
(Mesrû) Karındaşı Veli Sinn 30
Orta boylu kara bıyıklı diğer karındaşı Süleyman Sinn 25 Diğeri …
Sinn 13
Mustafa bin Derviş Sinn 40
Orta boylu kumral bıyıklı Oğlu Hasan Sinn 25
Oğlu Hurşid Mah 1
Diğer oğlu Hü- seyin
Sinn 5
Diğer Ali Sinn 2
Murad bin Hüseyin Sinn 50
Orta boylu kara bıyıklı oğlu Yusuf Sinn 23
Emred Diğer Ebu- bekir Sinn 15
Diğer Hüseyin
Sinn 4 Diğer … Sinn 2
İslam bin Sinan Sinn 45 (Asker-i
Mansure der Sela- nik)oğlu Veli Sinn 24
Orta boylu ter bıyıklı diğeri Ali Sinn 18
Ter bıyıklı Hüseyin bin İslam Sinn 19
(Asker der Selanik) karındaşı İbiş Sinn 16
Orta boylu ter bıyıklı
Resul bin Sadık Sinn 20
Karındaşı Nasuh Sinn 3
Talib bin Ahmed Sinn 40
Ortaca boylu oğlu … Sinn 14
Diğer Rüstem Sinn 4
Esmer ince- denİsmail bin … Sinn 13
Karındaşı Selim Sinn 4
Orta boylu kumral bıyıklı Mustafa bin İslam sin 25
Hasan bin İslam Sinn 24
Asker-i man- sure der Se- lanik Karındaşı Hüseyin Sinn 16
Meto bin İsmail Sinn 50
Orta boylu kumral bıyıklı oğlu Deko Adem?
Sinn 30
(Asker-i Mansu- re der Selanik) diğer Beşar Sinn 16
Ömer bin Feyzullah Sinn 30
Oğlu Sü- leyman Mah 1
Orta boylu kumral bıyıklı Hüseyin bin Feyzullah Sinn 25
Orta boylu ter bıyıklı Mahmud bin Halil Sinn 27
Oğlu Nasuh
Sinn 3 Diğer İbrahim Sinn 1
Asker-i Mansure der Selanik karındaşı Yusuf Sinn 20 Diğer
karındaşı Ahmed Sinn 15
Orta boylu kara bıyıklı Mustafa bin Eyüb Sinn 30
Oğlu Arif Sinn 12
Orta boylu kumral bıyıklı Talib bin Ahmed Sinn 35
Oğlu Hasan Sinn 12
Diğer Ab- dülhalim Sinn 3
Hüseyin bin Yusuf Sinn 40
Kara kaşlı oğlu Mustafa Sinn 15
Diğer Yusuf Sinn 3
Orta boylu kumral bıyıklı Sinan bin Hüseyin Sinn 38
Emred Oğlu Yusuf Sinn 15
Diğer Na- suhSinn 4
Diğer Hüseyin Mah 6
Halil bin Yu- sufSinn 45
Oğlu Hasan Orta boylu kumral bıyıklı Sinn 30
Diğer Yusuf Sinn 8
Ebu İbrahim bin Yusuf
Sinn 60
Orta boylu sarı bı- yıklı oğlu Süleyman Sinn 36 Oğlu Selim
Sinn 4 Diğer İsmail
Sinn 2 Diğer Ali Mah 3
Orta boylu … İsmail bin Kasım Sinn 26
Murad bin MemiSinn 50
Orta boylu kara bıyıklı oğlu Ali Sinn 28 Kara bı-
yıklı diğer Rüstem Sinn 20
Emred Diğer Davud Sinn 14
Diğer Hüseyin Sinn 5
(Asker-i Mansure der Selanik) Diğer Memi Sinn 20
Deco? bin Ali Sinn 55
Orta boylu kumral bıyıklı oğlu Mustafa Sinn 30 İnce boylu
Diğer Selim Sinn 15
Diğer İbrahim Sinn 8
Diğer Meh- medSinn 6
Muhtar bin AliSinn 45
(Asker) der Selanik oğlu Hüseyin Sinn 18
Diğer Mahmud Sinn 8 Diğer
Memiş Sinn 3
Diğer Nasuh Mah 2
(…)Halil bin Ali Sinn 35
Oğlu Ali Sinn 3
Moka? Mustafa bin Mehmed Sinn 48
Orta boylu karabıyıklı Oğlu Yusuf Sinn 25 (Asker-i
Mansure der Sela- nik)Diğer Resul Sinn 20
Abdullah bin Mehmed Sinn 60
Orta boylu kumral bıyıklı oğlu Hüseyin Sinn 28
Oğlu Arif Sinn 2
Kumral bıyıklı Diğer oğlu Talib Sinn 25
Orta boylu kara bıyıklı Hasan bin Memiş Sinn 28
Oğlu ..
Sinn 5
Orta boylu kara bıyıklı Sinan bin Sülo Sinn 27
Oğlu Sülo Mah 1
Hasan bin Ahmed Sinn 50
Orta boylu oğlu Timur sinn 15
Diğer Se- limSinn 4
Diğer İbrahim Sinn 2
Orta boylu ter bıyıklı Veli bin MucoSinn 20
Oğlu Mustafa Sinn 2
Ali bin Ah- medSinn 58
Orta boylu kum- ral bıyıklı oğlu İsmail Sinn 30
Fazlı bin Süleyman Sinn 50
Oğlu Nebi Sinn 2
Davud bin MucoSinn 41
Orta boylu ter bıyıklı oğlu Yusuf Sinn 16
Diğer Nasuh
Sinn 14 Diğer Süleyman Sinn 9
Diğer Ab- dülhalim Sinn 1
Yekter Veli bin İbra- himSinn 10
Karındaşı Arif Sinn 5
Talib bin Sinan Sinn 40
Ortaca boylu oğlu Yahya Sinn 15
Diğer Ali Sinn 12
Diğer Be- şar Sinn 8
Diğer Si- nan sinn 1
(Alil) Yusuf bin ÖmerSinn 20
Karındaşı Nasuh Sinn 12
Diğer Mah- mudSinn 9
Halil bin Musa Sinn 40
Ortaca boylu sa- kallı oğlu Timur Şah Sinn 15
Diğer Raif
Sinn 8 Diğer Said Sinn 10
Orta boylu kumral bıyıklı Karındaşı Mustafa Sinn 35
Orta boylu Saru bıyıklı Çerkes Emin bin Yusuf Sinn 38
Sarıca benizli Oğlu Hamza Sinn 14
Diğer Mehmed Sinn 1 Orta boylu
Kumral bıyıklı Karındaşı Osman Sinn 30
Oğlu İbrahim Sinn 10
(Asker-i Mansure der Selanik)Di- ğer karındaşı Yusuf Sinn 18
Orta boylu kara bıyıklı Şerif bin Abdülhalim Sinn 24
Uzunca boylu kumral bıyıklı Yahya bin Muco Sinn 36
Oğlu Hü- seyin Sinn 9
Diğer Hasan Sinn 7
İmam-ı karye İbrahim hoca bin Süleyman Sinn 23
Orta boylu kumral bıyıklı Süleyman bin Murad Sinn 30
Yeğeni Mu- harrem Sinn 1
(Asker-i Mansur der Selanik) Resul bin Me- mişSinn 20
Orta boylu
… Balcı oğlu Hüseyin Sinn 15
21 Mart 1831 tarihli defterde, Kanatlar Köyü nüfusunun alt satırına düşülen ibareden anlaşıldığına göre köyde toplam 214 erkek vardır. Köydeki erkek nüfus, kundakdaki bebekten yaşını almış ihtiyar adama kadar kayıt al- tına alınmıştır. Bir o kadar bayan nüfusununda olduğu düşünülecek olunursa köyde yaklaşık olarak 450 Müslüman kişinin varlığından söz edilebilir. Fi- ziksel özellikleri belirtilen erkekler kendi içlerinde boylarına, ten renklerine, sakal ve bıyıklarına göre ayrılmıştır. Bu veriler ışığında köyde bulunan erkek- lerden 59 kişi orta boylu, 3 kişi uzun boylu, 9 kişi ter bıyıklı, 27 kişi kumral bıyıklı, 4 kişi sarı bıyıklı, 14 kişi kara bıyıklı, 2 kişi karakaşlı olup bir kişi ise sarıca benizlidir. Köyde 1 kişi tek gözlüdür. Köyden 10 erkek Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna katılarak Selanik’te görev yapmaktaydı.
Bu tarihte köyün en yaşlısı 60 yaşında en genci ise 1 aylıktır. 1 kişi ise mesru olarak kaydedilmiş, yani sara hastası olduğu kayıtlara not edilmişti. Köyle ilgili listenin altına düşülen bilgide, 6 kişinin alil yani hasta, sakat ya da kör olduğu belirtilmişti. Ayrıca 35 kişi ihtiyar kategorisinde değerlendirilirken, 28 kişi ise çocuk sınıfına dâhil edilmiştir. 85 kişi muvafık-ı irade notuyla kay- dedilmişti. Uygun kişi olarak not edilen bu 85 kişi, üzerlerine düşülen mim
harfiyle kodlanmıştır. Mim harfiyle işaretlenen bu kişilerin çoğunluğunun fi- ziksel özellikleri de not edilmiştir. Kuvvetle muhtemeldir ki bu kişiler, yeni kurulmuş olan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna kaynak teşkil ede- bilecek şahıslar olduğu için deftere farklı bir rumuzla kayd edilmişlerdir.
1899 yılında istatistik verilerinde ise Kanatlar köyünde 55 Hıristiyan, 840 Müslüman ve 20 Çingen vatandaş bulunmaktadır (Koneska, 2009: 352).
3. Temettuat Defterinde Kanatlar Köyü
Temettu, ilk etapta tüccar ve esnafın yıllık kazançlarına binanen alınan vergiye denilirken daha sonraları kazanç vergisi haline dönüşmüştür. Temettu- at defterlerinde iskân birimlerinde hane bazında şahıslara ait mal varlığı, ara- zi, emlak, hayvan vb. bilgiler kaydedilmiştir (Genç vd, 2010: 248). 29 Ara- lık 1845 tarihinde Pirlepe kazasına bağlı köylerin kayıt altına alındığı defter, Kanatlar köyü hakkında da bilgiler ihtiva etmektedir. Bu defter sayesinde XIX. Yüzyılın ortalarında Kanatlar köyünde yaşayan bireylerle birlikte on- ların mal varlıkları hakkında bilgi edinebiliyoruz. Böylece Kanatlar köyünün ekonomik potansiyeli, iktisadi fonksiyonları hakkında zihnimizde bir şema oluşmaktadır.
Rumeli eyaleti dahilinde kain kazalardan Pirlepe kazasına tabi Kanatlar karyesinde mütemekkin ehl-i İslam’ın emlak ve arazi ve hayvanat ve temet- tuatlarını mübeyyiin tanzim kılınan defterdir (COA ML.VRD.TMT.d.11449 s.369-380).
1 Elhac oğlu Abdulresul emlakı mezru dönüm 15, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, merkeb res 1
2 Sadık oğlu Yusuf emlak ve arazisi olmayub köylünün ianesiyle idare olmakda iddüğü.
3 Sadık oğlu Osmanın emlak ve arazisi olmayub köylünün ianesiyle idare olmakda iddüğü.
4 Süliş oğlu Hosfanın emlakı Mezru dönüm 25, sağman inek res 1, öküz res 2, merkeb 1.
5 İbrahim oğlu Hasan emlakı mezru dönüm 15, sağman inek res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
6 Yusuf oğlu Mustafanın emlakı mezru dönüm 25, sağman koyun res 5, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
7 Yusuf oğlu Abdurrahman emlakı mezru dönüm 10, öküz res 2.
8 Celil oğlu Süleymanın emlak ve arazisi olmayub hizmetkarlıkdan idare iddüğü.
9 Celil oğlu Zülfinin emlak ve arazisi olmayub köylünün ianesiyle idare olmakda iddüğü.
10 Mustafa oğlu Rüstem emlakı mezru dönüm 25, bağ dönüm -, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
11 Ahmed oğlu Receb emlakı mezru dönüm 16, bağ dönüm -, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
12 Ömer oğlu Timurun emlakı mezru dönüm 8, öküz res 2.
13 Pirlepe kasabası mahallatından Çarşu mahallesinde sakin Hasan oğlu İsmail emlakı mez-ru dönüm 45, öküz res 2.
14 Merkum İsmail hanesinde sakin … oğlu Görce zımmi.
15 Abdal oğlu İsmail emlakı mezru dönüm 12, sağman koyun res 14, erkek koyun res 6, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
16 Davud oğlu Maksu’un emlakı mezru dönüm 37, sağman koyun res 12, erkek koyun res 2, toklu res 6, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
17 Ali oğlu Zekeryanın emlakı mezru dönüm 25, öküz res 2, tosun res 1, merkeb 1.
18 Yusuf oğlu Numanın emlakı mezru dönüm 13, sağman koyun res 5, erkek koyun res 4, toklu res 5, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
19 Yusuf oğlu İslamın emlakı mezru dönüm 17, sağman koyun res 8, erkek koyun res 3, toklu res 4, öküz res 2, merkeb res 1.
20 İbrahim oğlu Ramazanın emlak ve arazisi olmayub köylünün ianesiyle idare olmakda iddüğü.
21 Osman oğlu Aziz’in emlakı mezru dönüm 12, sağman koyun 3, erkek koyun res 2, sağ-man inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1.
22 Süliş oğlu İbrahim’in emlakı mezru dönüm 20, öküz res 2, merkeb res 1.
23 Yusuf oğlu Halil emlakı mezru dönüm 12, bağ dönüm -, sağman koyun res 5, erkek koyun res 4, toklu res 3, sağman inek res 1, tosun res 1, sağman manda res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
24 Halil oğlu Abdinin emlakı mezru dönüm 13, öküz res 2.
25 Ebubekir oğlu İbrahim’in emlakı mezru dönüm 15, sağman koyun res 6, erkek koyun res 3, toklu res 5, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
26 Ebubekir oğlu Süleyman’ın emlakı mezru dönüm 12, sağman koyun res 8, toklu res 3, öküz res 2.
27 İbrahim oğlu Mustafanın emlakı mezru dönüm 30, bağ dönüm -, sağman koyun res 10, erkek koyun res 5, toklu res 7, sağman inek res 1, buzağı res 1, tosun res 1, öküz res 4, hergele res 1, kısrak res 1, merkeb res 1.
28 Merkum Mustafanın hanesinde sakin Teriko oğlu Velgo zımmi sağman inek res 1, buzağı res 1 (Mersumun hizmetkarlığında).
29 İbrahim oğlu Abdinin emlakı mezru dönüm 15, bağ dönüm -, öküz res 2, bargir res 1.
30 İsmail oğlu Arif’in emlakı mezru dönüm 25, öküz res 2, bargir res 1, kısrak res 1.
31 İbrahim oğlu Hüseyin emlakı mezru dönüm 85, çayır dönüm 5, sağman koyun res 40, erkek koyun res 23, toklu res 23, sağman inek res 1, sağman manda res 1, buzağı res 1, öküz res 6, bargir res 1, kısrak res 2, tay res 1, merkeb res 1.
32 Merkum Hüseyin’in hanesinde sakin Diko oğlu Bankola zımmi merkeb res 1. (Hiz-meth-karlıkta, oğlu Bozila çobanlıkta.) 33 İslam oğlu Yahya’nın emlakı mezru dönüm 14, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
34 Mustafa oğlu İslam’ın emlakı mezru dönüm 15, sağman inek res 1, öküz res 2.
35 Memiş oğlu Abdülresul emlakı mezru dönüm 15, sağman inek res 1, öküz res 2.
36 Selim oğlu Başonun emlakı mezru dönüm 50, sağman koyun res 2, sağman inek res 1, merkeb res 1, öküz res 2.
37 Selim oğlu Talib emlakı mezru dönüm 50, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
38 Hasan oğlu Alinin emlakı mezru dönüm 23, sağman inek 1,buzağı res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
39 Hüseyin oğlu Murad’ın emlakı mezru dönüm 43, sağman inek res 1, tosun res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
40 Mustafa oğlu Hüseyin’in emlakı mezru dönüm 46, sağman koyun res 8, erkek koyun res 3, toklu res 5, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, tay res 1, merkeb res 1.
41 Süleyman oğlu Halil’in emlakı mezru dönüm 15, öküz res 2, tosun res 1.
42 Talib oğlu Davud’un emlakı mezru dönüm 5, öküz res 2, tosun res 1, merkeb res 1.
43 Talib oğlu Mustafa’nın emlakı ve arazisi olmayub köylünün ianesiyle idare olmakda iddüğü 44 Emin oğlu Hüseyin’in emlakı mezru dönüm 44, bağ dönüm 1, sağman koyun res 7, erkek koyun res 3, toklu res 4, sağman inek res 2, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
45 İsmail oğlu İskender’in emlakı mezru dönüm 48, bağ dönüm 1, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
46 Sadık oğlu Abdülresul emlakı mezru dönüm 15, sağman koyun res 5, erkek koyun res 2, toklu res 3, sağman inek res 1, öküz res 2, merkeb res 1.
47 Sadık oğlu Nasuh’un emlakı mezru dönüm 16, sağman koyun res 7, erkek koyun res 5, sağman inek res 1, buzağı res 1, merkeb res 1, öküz res 2.
48 Ahmed oğlu Talibin emlakı mezru dönüm 13, bağ dönüm -, sağman koyun res 3, toklu res 2, öküz res 2, kısrak res 1.
49 İslam oğlu Hüseyin’in emlakı mezru dönüm 20, sağman koyun res 8, erkek koyun res 6, sağman inek res 1, öküz res 2, hergele res 1, merkeb res 1.
50 İslam oğlu … emlakı mezru dönüm 30, sağman koyun res 6, erkek koyun res 3, toklu res 5, kısrak res 1, bargir res 1, tay res 1.
51 Demo oğlu Bilal’in emlakı mezru dönüm 7, sağman inek res 1.
52 Abdullah oğlu Mustafa’nın emlakı mezru dönüm 8, bağ dönüm -
53 İbrahim oğlu Mustafa’nın emlakı mezru dönüm 9, sağman koyun res 3, erkek koyun res 2, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
54 Seyfullah oğlu Ömer’in emlakı mezru dönüm 10, sağman koyun 3, öküz res 2, merkeb res 1.
55 Halil’in oğlu Yusuf’un emlakı mezru dönüm 2, sağman koyun res 3, öküz res 2, merkeb res 1.
56 Hüseyin’in oğlu Sinan’ın emlakı mezru dönüm 17, sağman koyun res 5, erkek koyun res 3, sağman inek res 1, tosun res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
57 Yusuf oğlu Hüseyin’in emlakı mezru dönüm 10, bağ dönüm -, sağman koyun res 3, erkek res 2, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
58 İbrahim oğlu Sülişin emlakı mezru dönüm 19, bağ dönüm -, sağman koyun res 5, erkek koyun res 3, sağman inek res 1, sağman manda res 1, buzağı res 1, öküz res 2, bargir res 1, kısrak res 1, merkeb res 1.
59 Kasım oğlu Emin’in emlakı mezru dönüm 24, bağ dönüm -, sağman koyun res 3, erkek koyun res 2, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
60 Ahmed oğlu Talib’in emlakı mezru dönüm 13, bağ dönüm -, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
61 Murad oğlu Davud’un emlakı mezru dönüm 16, bağ dönüm -, sağman koyun res 12, erkek koyun res 5, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
62 Murad oğlu Rüstem’in emlakı mezru dönüm 9, bağ dönüm -, sağman koyun res 12, erkek koyun res 4, toklu res 6, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
63 Murad oğlu Ali’nin emlakı mezru dönüm 30, çayır dönüm 1, bağ dönüm -, sağman ko- yun res 7, erkek koyun res 5, sağman inek res 1, buzağı res 1, tosun res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
64 Mustafa oğlu Yusuf’un emlakı mezru dönüm 36, bağ dönüm -, sağman koyun res 6, erkek koyun res 4, sağman inek res 1, buzağı res 1, tosun res 1, öküz res 2, bargir res 1, kısrak res 1, merkeb res 1.
65 Memiş Oğlu Hasan’ın emlakı mezru dönüm 27, bağ dönüm -, sağman koyun res 23, toklu res 11, erkek koyun res 9, sağman inek res 2, buzağı res 1, öküz res 4, tosun res 1, bargir res 1, kısrak res 1, merkeb res 1.
66 Abdullah oğlu Hüseyin’in emlakı mezru dönüm 16, bağ dönüm-, sağman koyun res 6, erkek koyun res 4, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
67 Sinan oğlu Süleyman emlakı mezru dönüm 4, öküz res 1.
68 Mustafa oğlu Veli’nin emlakı Mezru dönüm 9, sağman inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1.
69 Ahmed oğlu Hüseyin emlakı mezru dönüm 30, sağman koyun res 15, erkek koyun res 10, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
70 Merkum Hüseyin’in hanesinde sakin Boğdan oğlu Tariko … hizmetkarlıkdan merkeb 1.
71 Halil oğlu Demonun emlakı mezru dönüm 12, öküz res 2, kısrak 1.
72 Halil oğlu Şerif? emlakı mezru dönüm 10, öküz res 2, merkeb res 1.
73 Halil oğlu Said’in emlakı mezru dönüm 5, öküz res 2, merkeb res 1.
74 Salih oğlu Şerif’in emlakı mezru dönüm 30, bağ dönüm -, sağman koyun res 5, erkek koyun res 2, toklu res 3, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, tosun res 1, bargir res 1, merkeb res 1.
75 Ömer oğlu Mahmud’un emlakı mezru dönüm 30, öküz res 2.
76 Mustafa oğlu Yahya emlakı mezru dönüm 13, bağ dönüm 1, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, bargir res 1, merkeb res 1.
77 Mustafa oğlu Veli’nin emlakı mezru dönüm 13, öküz res 2, bargir res 1.
78 Davud oğlu Yusuf’un emlakı mezru dönüm 15, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1.
79 Davud oğlu Nasuh’un emlakı mezru dönüm 3, bağ dönüm -, sağman inek res 1, tosun res 1, öküz res 2.
80 Fazlı oğlu Nebi’nin emlakı mezru dönüm -, bağ dönüm -, sağman koyun res 6, erkek koyun res 2, toklu res 3, sağman inek res 1, tosun res 1, öküz res 2, kısrak res 1.
81 Sinan oğlu Talib’in emlakı mezru dönüm -, sağman koyun res 30, erkek koyun res 10, toklu res 15, sağman manda res 1, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 4, bargir res 1, kısrak res 1, merkeb res 1.
82 Demo oğlu İbrahim’in emlakı mezru dönüm -, bağ dönüm -, sağman inek res 1, buzağı res 1, öküz res 2.
83 Muhtar oğlu Mahmud’un emlakı mezru dönüm -, sağman koyun res 3, öküz res 2.
84
Murad oğlu Mehmed’in emlakı mezru dönüm -, sağman koyun res 20, erkek koyun res 10, toklu res 13, sağman inek res 1, öküz res 2, bargir res 1, kısrak res 1, tay res 1, merkeb res 1. Merkum Mehmed’in hanesinde Marko oğlu Bende zımmi. Mersumun hizmetkar- lığından … oğlu … hizmetkarlığında
85 Ali oğlu Halil’in Emlakı mezru dönüm -, bağ dönüm -, öküz res 2, merkeb res 1.
86 Mehmed oğlu Ahmedin emlakı ve arazisi olmayub şunun bunun ianesiyle idare olmakda iddüğü 87 Möyü? oğlu Timur Emlakı Tarla dönüm 17, sağman koyun 12, erkek koyun res 8, sağ-man inek res 1, öküz res 2, kısrak res 1, merkeb res 1.
Temettuat defterinde yer alan bilgilere göre köyde, 87 kişinin tasarrufun- da çeşitli mallar bulunmaktadır. Bu verilerde 7 kişinin hiçbir malı olmayıp, başkalarının yardımıyla geçindikleri görülmektedir. Mal ve mülk sahibi olma- yan kişilerin başkalarının desteğiyle geçinmesi köydeki sosyal dayanışmayı gözler önüne sermektedir. Bazı şahısların hanelerde hizmetli vazifesinde ça- lıştığı görülmüştür. Köye ait mülklere bakıldığında 1419 dönüm ekilip biçi- len tarla, 6 dönüm çayır bulunduğu görülmüştür. Geniş bir alanda toprakların işletilmesi, köyde yapılan tarımsal faaliyetlerin etkinliğini göstermektedir.
Köydeki hayvan sayısı ise şu şekildedir: 54 inek, 25 buzağı, 155 öküz, 13 to- sun, 4 manda olmak üzere toplam 251 büyükbaş, 501 koyun (erkek-dişi), 126 toklu olmak üzere 627 küçükbaş, 18 at, 32 kısrak, 11 tay, 54 merkeb (eşek) olmak üzere toplam 115 adet binek hayvanın varlığı tespit edilmiştir. Hay- vanlarda dikkat çeken hususlardan bir tanesi hemen hemen her hanede 1 çift öküzün ve 1 merkebin bulunmasıydı. Haneler için öküz gereksinimi tarımsal topluluklarda dönemin olmazsa olmazlarındandı. Çünkü tarlanın sürülmesi ile harmandan buğday ve samanın üretilmesi ancak bu hayvanların olmasıyla ya- pılabilirdi. Öküzlerin olmaması halinde de bu işler farklı yollarla belki yapıla- bilirdi ancak bu yöntem çok meşakkatli olduğu için tercih edilmezdi. Merkeb hususuna gelindiğinde ise yine o dönemin temel ulaşım aracı ve belli başlı eşyaları taşımada kullanılmasından ötürü bir hane için önemli işlevi vardı.
Bundan dolayıdır ki merkep ve öküzün her hanede olduğu görülmüştür.
4. Dikmen Baba Dergâhı ve Kanatlar Köyü’nde Yaşanan Bektaşilik Dikmen Baba dergâh’ında yer alan bilgilere göre dergâh, 1503 yılında kurulmuştur. Postnişin sıralaması ise şöyledir: Dikmen Baba, Demir Baba, İs- mail Baba, Mustafa Baba, İsa Baba, Selman Baba, İdris Baba, Veli Baba. Tek- kede devamlı olarak Baba, Baba’nın eşi olan Bacı Ana ve bunların çocukları bulunurdu (KK-1). Geçmişte Dikmen Baba tekkesi çeşitli fonksiyonlara sa- hipti. Ailesini kaybeden yaşlılar, kimsesizler, kısacası çaresiz insanlar Dikmen
Baba dergâh’ına giderek burada kalırlar, tüm ihtiyaçları dergâh tarafından kar- şılanırdı (KK-5). Dertlerine derman arayan kişiler uzaklardan gelerek Perşem- be akşamları dergâhta yatıp Cuma günleri türbeyi ziyaret ederlerdi (KK-1).
Dergâh sadece misafirlerin karınlarını doyurmakla kalmamış, uzaktan ziyare- te gelen kişilerin hayvanlarına da ot, yem, saman gibi yiyecekler temin eder- di. Tekkenin önceleri çok geniş tarım arazilerinin varlığı ifade edilmektedir.
Tekke bazı zamanlar toprağını kiraya vererek elde ettiği gelirleri bünyesinde- ki çeşitli ihtiyaçları gidermek için kullanırdı. Ayrıca halk, tekkeye bağışlarda bulunuyordu ve böylece tekke için yeni bir kaynak daha oluşuyordu (KK-5).
Dikmen Baba’nın kapısının önündeki derviş mezarında yatan zat, uzun yıllar bu dergâha hizmet ettikten sonra ölümünün yaklaşmasına müteakip şöy- le vasiyette bulunur. Ben ölünce beni Dikmen Baba’nın kapısına gömün ve herkes üzerime basıp geçsin demiştir. Bugün hakikaten de öyledir. II. Mah- mut döneminde de bu dergâh kapatılma hadisesini yaşamıştır. Dergâh, Bek- taşilerden arındırıldıktan sonra buraya Rufai şeyhler gelmiş 10 yıl gibi bir müddet kalsalar da daha fazla tutunamayarak dergâh’ı terk etmek zorunda kalmışlardır. I. Dünya savaşında burası Fransız askerler tarafından yıkılmak istenilse de atılan hiçbir top mermisi Dikmen Baba dergâhına isabet etmez.
Bu durum köy halkı nezdinde burada yatan muhterem zatı daha da itibarlı kılmıştır (KK-5).
Günümüzde Dikmen Baba tekkesinde postnişin Veli Baba’dır. Veli Baba, 2001 yılında babası İdris Baba’nın ölümünün ardından posta oturmuştur. Veli Baba, Bulgaristandaki Halife Baba olan Yusuf Piryani’den icazet almıştır. Veli Baba’nın rehberi ise Hüseyin Başar Baba’dır. Dedebaları Türkiye’deki Ali Ercan Dedebaba’dır. Veli Baba’dan önceki bazı postnişinlerin, Yakova’daki (Gjakova) Kazım Baba’dan icazet aldığı bilinmektedir. Veli Baba, babalığını Makedonya Cumhuriyetinin yetkili organlarına da tasdiklettirerek meşruiyeti- ni sağlamlaştırmıştır (KK-1). Veli Baba’nın kişisel arşivinde bulunan ve Ma- kedonya’nın ilgili kurullarınca kendisine verilmiş olan icazetnamenin2 Türkçe tercümesi aşağıdadır.
Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliği-Üsküb
{Dört dilde yazılmıştır: Makedonca, Arnavutça, Türkçe ve Sırpça veya Boşnakca}
No: 02-567 21.10.2002
Meclisi Şuara {Üç dilde yazılmıştır: Makedonca, Arnavutça ve Türkçe}
Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliğinin Anayasasının 48. maddesinin 5. fıkrasına göre 08.10. 2002 tarihinde öne sürülen, İslam Birliğine bağlı Pir- lepe Müftüsünün 36 numaralı Önerisini de yerine getirerek, ayrıca da Make- donya Cumhuriyeti Tarikatlar Meşihatının Onayını göz önünde bulundurarak bu karara varıdı:
K A R A R
Veli İdriz Demirovski adlı şahsın Pirlepe’ye bağlı olan Kanatlar köyün- deki Tekkenin Şeyh’i olarak tayin edildi. (Bektaşi Tekkesi-Dikmen Baba Tek- kesinde).
Açıklama
Anayasanın yetkisine ve yasanın buyruğuna dayanarak, İslam Birliğine bağlı Pirlepe Müftüsünün 36 numaralı, 08.10.2002 tarihinde olan önerisini yerine getirerek, ayrıca da Makedonya Cumhuriyeti Tarikatlar Meşihatının onayını göz önünde bulundurarak yukarıda belirtildiği gibi bu karar’a varıdı.
Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliğinin Reis’ul Uleması Hafız Arif ef. Emini
Şeyh İdriz Demirovski›nin oğlu Şeyh Veli Demirovski’nin bu hilafeti tacı, kemeri ve cübbesi, okunan tekbirle Şeyh İbrahim Murteza tarafından tas- dik edilmiştir. Bununla Bektaşi tarikatının Şeyhi ve Dikmen Baba tekkesi (…) olduğu belirtilir.
Rufai Tekkesinin Piri
“Şeyh” İbrahim Murteza (imzası)
Üsküp›te meşihatın 05.10.2001 tarihinde düzenlemiş olduğu oturumda Şeyh Veli Demirovski’nin hilafeti gözden geçirilerek ve aynısı tasdik edilerek hakikata dair olduğu doğrulandı.
Makedonya Cumhuriyeti Tarikatlar Meşihatı Genel merkez başkanı
İbrahim Murteza (imzası)
Mürşidler
Yusuf Pirani, Bektaşi halife babası Pirani. Haydar baba Dergâhı (Tarih:
10.02.2002- imzası) Rehberi
Bektaşi babası Hüseyin Başar Baba Üsküb ( imzası) Ali Arif 10.02.2002
Demir Ali 10.02.2002 Hüseyin Ercan 10.02.2002 Nezir E. 10.02.2002
Arifovski Ercan 10.02.2002 İsa Demir 10.02.2002
(Dikmen Baba Tekkesinin, Hacı Bektaş Dergâhı’nın ve Kosova-Gjakova Dergâhının mühürleri).
2016 yılında Veli Baba’nın 3 dervişi bulunmaktaydı. Fakat köyde mür- şitlik postunda oturan tek baba, Veli Baba değildir. Dikmen Baba dergâhının postnişini olan Veli Baba’ya karşı köydeki bir gurup Bektaşi, Cafer Babanın şemsiyesi altında toplanarak onun muhipleri olmuşlardır. Bu babaların hari- cinde köyde bir de Halife Baba Sabedin Yusufoski vardır (KK-6). Aslında köydeki bu çift başlılık Cafer ve Veli Babaların öncesine dayanmaktadır (Kü- çük, 2006: 44-45). 2016 yılında Cafer Baba’nın ihtiyarlığının ileri boyutlara gelmesi üzerine, Cafer Baba, Babalık görevini yerine getirmediğini ifade ede- rek kendi rızasıyla postu, dervişlerinden Zeynel Abidin’e bırakmıştır. Aslında bu durum, Bektaşiliğe yabancı bir uygulama değildi. Nitekim XVIII. yüzyılda Balkanlarda birçok baba, ihtiyarlığı sebebiyle görevini topluma kendisini ka- bullendirmiş liyakat sahibi Babalara bırakıyordu (Altı, 2018: 65-66). Türki- ye’den gelen Babalar tarafından kurbanı tığlanan Derviş Zeynel Abidin ise 20.04.2016 tarihinde Babalık mertebesine yükselerek posta oturmuştur.
Köyde genelde Hıdırellez, Sultan Nevruz (Hz. Ali’nin doğduğu gün) gibi özel günlerde ibadet yapılır ve muhabbetlerde nefes söylenirdi. Halk muhab-
betten önce kurban keser ve oradakilere ikram ederdi. Cem ibadetine muhab- bet denirdi. Muhabbeti verecek kişi akşam muhabbetim var buyrun gelin der ve kestiği kurbanı dergâhta onlara ikram ederdi. Babanın sağında ve solun- da dervişleri bulunurdu. Muhabbetlerde semah olup, semahı yalnız erkekler dönmektedir. Muhabbette bağlama yoktur. Söylenen nefese göre semah dö- nülmektedir. Köyde Bektaşi nüfusunun yoğun ve meydanın sınırlı kapasitesi olmasından ötürü muhabbete herkes çağrılmazdı. Bundan dolayı muhabbe- ti düzenleyecek kişi muhabbete yakın çevresini çağırırdı. Kurban, Baba’nın kurbancısı tarafından kesilebilirdi. Önce Baba kurbanı tığlar, sonra kurbancı sabahleyin kurbanı keser ve kesilen kurban akşama hazır olurdu. İbadetler her daim akşam yapılırdı (KK-1; KK-2; KK-5).
Bektaşiler her yıl baş okutmak zorundadırlar. Baş okutma görgü şeklinde olmayıp, Baba’nın o kişiye dua etmesiyle ilgilidir. Başı okutulan kişi bu işlem sonrasında gönlünden kopan bir parayı postun altına koymaktadır. Muhabbet- lere girebilmek için her yıl baş okutmak gereklidir (KK-5).
Bektaşilikte birey, tarikata nasip alarak girer. Bir rehberin kefaletiyle ta- rikata alınan muhip, o gün kurbanını keserdi. Meydana giren muhip adayı rehberin yaptığı ritüelleri tekrarlayarak tarikata girer ve aşıklık’tan muhipliğe geçişini tamamlardı. Muhipler, Bektaşi Babalarının avuçlarının içlerini öp- mektedirler. Meydanda Baba’nın sağında ve solunda dervişleri olmak üzere en kıdemli muhipten başlamak üzere oturma düzeni sağlanırdı. Nasip alacak kişi önce dem alır, dem üçler aşkına üçlenir sonra nefesler okunmaya başlanır.
Nefesler söylenirken mutlaka canlar, dizüstü nizami bir şekilde otururlardı.
Nefeslerden sonra Baba, canlara hitap eden bir konuşma yapar, bu genelde evliyalar, imamlar hakkında sohbet ya da nasihat niteliğindedir. Bundan sonra kesilen kurbanlar pişirilerek getirilir ve ardından dem alınmaya devam edilir.
Bir muhabbet ortalama 5-6 saat sürmektedir. İnsanlar sorunlarını Baba’nın huzurunda hallederlerdi (KK-5).
Muhabbetlerde ibadetin yanı sıra toplumsal problemleri çözebilcek uy- gulamalara da yer verilirdi. Nitekim Bektaşilerin mahkemeye gittikleri çok nadirdi. Köydeki sorunlar Bektaşi babasının huzurunda çözülürdü. Baba her iki tarafı da dinledikten sonra hakkaniyetli bir karar vererek tarafların birbirle- riyle barışmasını sağlardı (KK-5).
Kanatlar köyündeki Bektaşiler için önemli dönemlerden birisi Hz.
Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesine binaen yas tutulan Muharrem ayı-
dır. Muharrem ayında 12 gün gündüzleri tekkede oturularak Hadika okurlar.
Muharremdeki ritüeller aynı Türkiye’dekine benzemektedir. Muharrem orucu süresince et yenmez, canlı kesilmez, traş olunulmaz, 12. gün aşure kaynatılır, akşamına kurbanlar kesilirdi. Muharremde yapılan aşureye Hüseyin’in çorbası denilmektedir (KK-1; KK-2; KK-5).
5. Muhabbetlerde Okunan Nefesler Nefes
(Bismişah Allah Allah)
Niyazına geldik Dikmen Baba’nın İsteriz insanı Dikmen Babadan Hü İsteriz insanı Hazır Babadan hü Dertliler de derde derman ararlar İsteriz dermanı Dikmen Babadan hü İsteriz dermanı Hazır Babadan hü Dilerim Yezit’e daim laneti
Müminlere oh olsun hakkın rahmeti hü Kardaşlara oh olsun Şahın rahmeti hü Mühipler üstüne isterim himmeti İsteriz himmeti Dikmen Babadan hü İsteriz himmeti Hazır babadan İkrar verdik ezeli demişiz beli Yezidin gözüne görünür Ali hü Münkirin gözüne görünür şahım hü Erenler gülüsün gerçekler eri Görünür bir anı Mehmet Babanın hü Sürülsün devranı Veli Babanın hü Ömrü mecit olsun Mehmet Babanın Duası burdadır baki gedanın hü Duası burdadır Baki gedanın hü Gülbang ile yanar çırağı onun Açıktır meydanı Dikmen Babanın hü
Sürülsün devranı Veli Babanın hü (KK-1; KK-2; KK-3; KK-4).
Nefes
Ağlaya ağlaya geldik murada hü Ağlaya ağlaya geldik murada
Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba Dergâhına geldim ben derviş oldum hü
Dergâhına geldim ben derviş oldum
Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum.
Senin dervişlerin semahın döner hü Senin dervişlerin semahın döner
Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum.
Dergâhına geldim ben derviş oldum hü Dergâhına geldim ben derviş oldum
Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum Hakikat matemi ben anda buldum, ben burda buldum.3 Tuttular elimden ummana daldım hü
Tuttular elimden ummana daldım
Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba Senin dervişlerin semahı döner hü
Senin dervişlerin semahı döner Hakikat çerağı, çerağı yanar
Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba Derviş Alim derki (diyer) yüzümden hürmet hü Şahım Alim der yüzümden hürmet
Mazlum bırakma bizi aslı Muhammet ceddi Muhammet Mazlum bırakma bizi aslı Muhammet ceddi Muhammet Pirim Alim sensin senden de hürmet hü
Şahım Alim sensin senden de hürmet
Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba
Ver bizim muradı şah Hıdır Baba, dost Dikmen Baba (KK-1; KK-2; KK- 3; KK-4).
6.Sonuç
Rumeli’nin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Bektaşi derviş ve babaları aktif rol oynamışlardır. Babaların faaliyet sahalarından birisi de Makedon- ya’nın Kanatlar Köyü’dür. Gerek yazılı gerekse sözlü tarih yöntemine baş- vurularak Kanatlar Köyü hakkında bilgiler edinemede disiplinlerarası bir çalışma yapılmıştır. Sözlü kaynaklardan ve Dikmen Baba’nın türbesindeki silsileden anlaşılacağı üzere köyün Türk ve Bektaşileşmesi XVI. Yüzyıla da- yanmaktadır. Bu yüzyılda köy gerek isim olarak gerekse kültür olarak dö- nüşüme uğramıştır. XVI. Yüzyıldan günümüze değin köyde az sayıda farklı unsurlar olsa da köye Türk ve Bektaşi kültürü hâkim olmuştur. Daha sonraki dönemlerde özellikle XIX. Yüzyılda temettuat ve nüfus defterlerinden yola çıkılarak köye ait mal varlığı ve demografik yapı hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. Veli Baba’nın kişisel arşivinde yer alan ve Makedon yetkililerce verilen icazetnamenin çalışmaya dahil edilmesi ise icazetnamelerin tarihten günümze evrildiği şekli yansıtması bakımdan önemli olmuş ve çalışmamıza ayrı bir zenginlik katmıştır. Arşiv vesikalarının yanı sıra kişilerle yapılan mü- lakatlar neticesinde köyle ilgili Bektaşi inanç ve ritüeller yaptığımız çalışma ile yazıya aktarılmıştır. Böylece Balkanlarda yaşatılan Türk ve Bektaşi kültü- rüne bir nebzede olsa katkı sunulmuştur.
Ekler
Ek-1 Dikmen Baba dergâhının meydanı (Aziz ALTI özel arşivi)
Ek-2 Dikmen Baba dergânın dış görünüşü (Aziz ALTI özel arşivi)
Ek-3 Veli Baba’nın İcazetnamesi
Ek-4 Dikmen Baba dergâhının bahçesinde yer alan Hasan Dede’nin mezar taşı (Aziz ALTI özel arşivi)
Ek-5 Kanatlar köyünden bir görünüş (Aziz ALTI özel arşivi)
Sonnotlar
1 Avramofça köyü, 1445-1455 senesinde 2 hane olarak kayd edilip, toplam 350 akçe geliri var idi. Bu köy Pirlepe hisarını bekleyen Timurtaş oğlu Musa’ya verilmiştir.
2 Bu belgenin orjinali Ek 3’te verilmiştir.
3 Küçük eserinde bu dörlüğü şu şekilde kaleme almıştır:
Dergah’ına erdim ben derviş oldum Hakikat manasın ben anda buldum Tuttular elimden ummana daldım
Ver bizim muradı Şah Hıdır Baba (Küçük, 2006: 51).
Kaynaklar A. Arşiv Vesikaları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA) COA TFR.I.MN Dosya No: 71 Gömlek No: 7097.
COA TFR.I.MN Dosya No: 156 Gömlek No: 15525.
COA NFS.d. 5501.
COA ML.VRD.TMT.d. 11449.
B. Diğer Yazılı Kaynaklar
Altı, Aziz (2018). “Balkanlarda Bektaşi Tekkeleri ve Bektaşilerin Devlet Erkânıyla İlişkileri (XVII-XVIII. Yüzyıl)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Balat, Gülçin. (2018). “Makedonya-Kanatlar Köyü Folkloru Üzerine Bir İn- celeme”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Çağ, Galip. (2010). “16 ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı Hâkimiyetinde Manastır”.
Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Çayırlı, Necati. (2000). “Manastır’ın 2 Numaralı Şeri’yye Sicili (1621-1623)”.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Emecen, Feridun M. (2014). “Defter-i Köhne: Pirlepe-Kırçova Kesiminin En Eski Timar Defteri (1445-1455)”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal
of Ottoman Studies, XLIII 341-474.
Genç, Yusuf İhsan vd. (2010). Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi. Ankara:
Başbakanlık Basımevi.
Koneska, Elizabeth. (2009). “Kanatlar Köyü Türkleri”. 6. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri. C. 1, Ankara.
Küçük, Murat, (2006). Tarihten Günümüze Makedonya ve Arnavutluk’ta Bek- taşilik Bir Nefes Balkan. İstanbul: Horasan Yayınları.
C.Sözlü Kaynaklar
KK-1: Veli Demiroski, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Kanatlar köyü, 2016.
KK-2: Cafer Neziroski, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Kanatlar köyü, 2016.
KK-3: Nazmiye Demiroski, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Kanatlar köyü, 2016.
KK-4: Songül Demiroski, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Kanatlar köyü, 2016.
KK-5: Muharrem Yusuf, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Manastır, 2016.
KK-6: Deniz Recepovski, Kanatlar köyü ahalisi, Makedonya Kanatlar köyü, 2018.
