“Biz futbolcular tavukları gibiyiz, tüm hareketlerimiz kontrol altında, her zaman katı kurallara tabiyiz; bütün yaptıklarımız devamlı tekrarlanan hareketlerden ibaret.” - P. Gascoinge
Birçok spor dalında olduğu gibi futbolda da yetenek üzerine tartışmalar sıklıkla gündemde yer buluyor.
Futbolun bir yaratıcılık alanı olduğu aşikar. Peki, oyuncunun yaratma süreci nasıl oluyor? Kısaca bunu açmaya çalışalım.
Oyuncunun yaratma sürecinde, yaratıcılığı üzerine düşünmesi kadar bunu, kavrayışa dayalı yaptığını söyleyebiliriz. Öncelikle futbolda, oyun sahası oyuncunun verili aldığı bir şeye karşılık gelmiyor. Çünkü saha oyuncunun pratik niyetlerine içkin bir şekilde mevut. Buradaki mesele, bir anlamda oyuncunun sahayla bir olması. Bu noktada artık bilinç, oyun içindeki karşılığı, hareketle saha arasındaki diyalektikten başka bir şey değil. Oyuncu her hamlesiyle sahanın niteliğini değiştirirken, yapacağı yeni manevralar da, sürekli değişen sahadan bağımsız şekillenmiyor. Oyuncunun sahayla ilişkisinin yanı sıra, yaratıcılık sergileyebilmesi için görülmeye değer başarısızlıklar yaşama riskini göze alması gerekiyor: Bu da, sahada yeni hareketler ve doğaçlama hamleler yaparak oynamaya karşılık geliyor.
Futbolun bir yaratıcılık alanı olduğuyla ilgili üç örnekten bahsedelim: Franz Beckenbauer, Lev Yashin ve Garrincha. Franz Beckenbauer, futbolda ilk kez defanstan ileriye 40–50 metrelik drippling’i icat etmişti. Libero’nun tanımlanan görevlerinin dışında olan bir şeydi yaptığı ve futbola önemli katkı sağladı. Eduardo Galeano’nun Gölgede ve Güneşte Futbol’da bahsettiği gibi “sert futbol eğilimden olanların aksine o zarif futbolla gerektiğinde bir tanktan daha güçlü, bir otobüsten daha delici olabiliyor, ileriye atağa kalktığında bir havai fişekten farksız oluyordu. Günümüz futbolunda Beckenbauer gibi oyuncu bulabilmek neredeyse imkânsız.
Diğer örneğimiz kaleci Lev Yashin. Yashin, bugün topu yumruklama şeklinde ifade bulan, topu ceza sahasını dışına çıkarmayı keşfetmişti. Kalecilerin ceza sahasına gelen her topu tutma gayretinin anlamsızlığını ortaya koyan bir buluştu Yahsin’inki. Yahsin’in yanı sıra, A.Carrizo’ya da kısaca değinelim: Carrizo, hücumcu desteklemek amacıyla kendi alnını terk etme cesaretini gösteren (ileri çıkışlar, rakibe çalım atma) ilk kaleciydi ve kalecilerin hücuma katılabileceğini göstermişti.
Garrincha’nın buluşuna gelince. Futbola başladığında doktorların ‘oynayamayacağı teşhisi’ koyduğu Garrincha, çocuk felci geçirmişti ve sol ayağı aksıyordu. Garrincha’nın buluşuyla ilgili olarak Ulus Baker’den yapacağımız alıntı anlamlı olsa gerek:
“Garrincha’nın buluşu tam anlamıyla bir futbol ‘jestiydi’: Topu küçük veya uzun atılan adımların ‘alterasyonu’ aracılığıyla rakip tarafından ulaşılamaz/hissedilemez hale getirmek... Buluş, dar ve geniş alanlarda farklı biçimlerde gerçekleşiyordu. Bu, sanıldığının aksine futbolda ‘çalım atmak’ ya da ‘adam geçmek’ değildi yalnızca... Evet, bu türden etkileri vardı ama aynı zamanda rakibi inanılmaz biçimde yoruyordu. Garrincha, biraz da sol ayağının aksamasını pozitif bir unsur olarak kullanıp, inanılmaz bir teknik icat etmişti. İşin sırrı topu küçük adımcıklarla ve küçük dürtmelerle kontrol etmeye dayanıyordu. Bunu iyi yapamayanlar, günümüzde doğru dürüst pas verme şansını tepen ‘hödükler’ olarak anılır. Küçük tepiklerle hareket edildiğinde geometrik alan küçülür, daha dar bir alanda daha
çok iş yapılır. Garrincha da henüz onun buluşundan haberdar olmayan defansları darmadağın etmişti”
Günümüz futbolunda bu yaratıcılığıyla öne çıkan oyunuca tartışmasız Lionel Messi. Messi, o küçük adımlarla, dürtmelerle kontrol ettiği topu kullanması da bu tekniğinden bağımsız değil.
Messi’nin oynadığı oyunu bir nevi ilahlaştıran ve sanki futbolun dışında bir şey yapıyormuş gibi gösteren “futbol otoritelerinin” oyuna ve oyunculara bakışları ancak bu kadar olabilir zaten.
Benzeri bir durum Xavi ve İniesta üzerinden de yapılıyor. Barcelona’nın oyunu estetik bir faaliyete karşılık geliyor. Tabi bunu mümkün kulan koşullar olduğu sürece. Barcelona’nın oyunu, Xavi ve İniesta’nın yaratıcıklarını en iyi sergileyebilecekleri oyunu tarif ediyor. Artık Xavi ve İniesta’nın ters kanada milimetrik uzun pası atabilmesi kadar,
bunu yapabileceği en uygun koşullar da oluşmuş oluyor. Barcelonalı oyuncular bu oyunu üretiyor, aynı zamanda bu oyunla da kendi yeteneklerini de üretmiş oluyorlar.
Xavi ve İniesta’da öne çıkarabileceğimiz en önemli özellik, oyunun nerede oynanacağına karar verebilmeleri. Tabi uygulayabildikleri oranda. Uzun paslarında bunu rahatça görebiliyoruz: rakibin yetişemeyeceği bir alana topu
gönderiyorlar. Fakat bu ‘alan’ takım arkadaşının yetişebileceği bir ‘alan’ oluyor. Topu alana atmakla aslında yaptıkları şey, boş bir alana top atmaktan ibaret değil, hareketlenen takım arkadaşına en uygun ‘alanı’ da atmış oluyorlar. Bu da bize, günümüz futbolunda yaratıcılığın oyun yıkma konseptine içerilmiş olduğunu gösteriyor.
Yaratıcılık alanı olan futbolda önümüzdeki yıllar pek de iç açıcı görünmüyor. Günümüz futbolunda artma eğilimi gösteren faullerle dolu bir süreç yaşanıyor. İkili mücadeleler de artık didişmeye dönüşmüş durumda. Futbolcuların daha bir tek tipleşmeye başladığı bir sürecin içindeyiz.
Bu görünümün en açık olduğu lig de İngiltere. İkili mücadeleye dayalı ve “topa sert” gibi kavramlarla yumuşatılmaya çalışılan durum, icat yapmayı zorlaştıran etkenlerin başında geliyor. Tabi “modern futbol” olarak da öne sürdüklerinin İngiltere’deki futbol olduğunu unutmayalım. Bu da futbolda yaratıcılığın minimize olmasına neden oluyor.
