GEORGE BERNARD SHAW
2 K asım 1950 ta rih in d e ve 94 y a şın d a ölen G eorge B e rn a rd S h a w k e n d in i çok b eğ e n ird i. B u b eğ e n işin cid d î m i oldu ğ u , y o k sa b ir gös te riş ve y a p m a c ık ta n m ı ib a re t kald ığ ı, m ü n a k aşa e d ileb ilir. L â k in b ir h a k ik a ttir k i S haw , k en d isin in m eselâ S h a k e s p e a re ’d en d a h a b ü y ü k b ir tiy a tr o m u h a rr ir i, m u sik iy i B e eth o v e n ’d en d a h a iy i b ile n v e a n la y a n b ir m u sik i m ü n e k k id i, ile risin i en n a m lı so sy a listle rd e n d a h a iyi g ö ren b ir so sy a list o ld u ğ u n u id d ia ederdi.
S h a k e s p e a re h a k k ın d a k i b ir sö zü n ü b u m ü n a se b e tle h a tır la m a k y e rin d e o lu r: «Kendi zih n im i S h a k e s p e a re ’in zih n i ile m u k a y ese e t tiğ im zam an, H o m iru s m ü ste sn a olm ak ü ze re k a lb u rü s tü m u h a rr ir le r d e n h iç b irin i, h a ttâ S ir W a lte r S c o tt'u dahi, S h a k e s p e a re k a d a r h a k ir görm em !»
A ynı n efe ste hem S h a k e s p e a re ’i h em Ho- m iru s ’u y e rin d ib in e b a tır a n S h aw , b elk i in a n a ra k , b elk i b ıy ık a ltın d a n g ü le re k söylediği bu gibi n ü k te li sö z lerin e tra fa en geniş ö lç ü de y a y ılm a sın a itin a ed er, ve b u n d a m u v a ffa k o lu rd u . K e n d is in in b ü y ü k b ir ad a m o ld u ğ u n u b e lirtm e ğ e de pek itin a ederdi. K en d i re k lâ
-j
G. İ. SAYNAM
m im y a p m a k için s a rf e ttiğ i g a y re tle r, d ü n y a y ı k en d i fik rin e göre islâ h e tm e k için y a p tığ ı g a y re tle rd e n p e k aşağı k a lm a m ıştır.
H er m u h a rr ir in ta k ıld ığ ı b ir f ik ir v e y a b ir kim se v a rd ır. L â k in S haw , h e r fik re , h e rk e se ta k ılır, m o d ası geçm iş, köhn eleşm iş, a d d e ttiğ i fik ir, k a n a a t ve a n ’a n e le ri a ltü s t e tm e k te n b ü y ü k b ir zevk d u y ard ı. N u tu k v e b e y a n a tla r ın
da, ro m an ve p iy e sle rin d e , m a k ale v e risa le le rin d e son altm ış se n en in u m u m u ilg ile n d ire n h em en h e r m eselesin i ele alm ış, k en d isin e has m a n tığ ın ic a p la rın a a y k ırı olan h e r şeyi n e şeli b ir n e ş te rle deşip geçm iştir.
S h aw , k e n d i d e v rin in E flâ tu n ’u n d a n z iy a de S o k ra t’ıydı. F ik ir le r i d ü n y a y ı h a y r e tte b ı ra k ıy o r, g ıd ık lay o r, çok k e re isy a n e ttiriy o r, lâ k in d ü n y a y ı d eğ iştirem iy o rd u . S h a w h a lk a e t y e rin e sebze yem esini, k ilise y e rin e o p e ra y a g itm esini, d o k to r ça ğ ıra c a k y e rd e a y a k la
Fini sıcak, başım se rin tu tm a sın ı ta v siy e ettiğ i halde, ona h a y r a n olan h a lk y in e e t yiyor,, y in e k ilisey e g idiyor, y in e d o k to ra b a ş v u ru y ordu.
S h a w ’m ed eb î ve felsefî d e ğ e ri h a k k ın d a n ih a î b ir h ü k ü m v e rm e k için b u g ü n d a h i v a k it b elk i hen ü z çok e rk e n d ir. L â k in p e k m u h te m e ld ir ki ta rih S h a w ’m d eh a sın ı ölçerken, S h a w ’i ce m iy e tin in a n d ığ ı d e ğ e rle ri a ltü s t edip ih tilâ lv â ri b ir d eğ işik lik y a p m a k iste y e n b ir vâız o la ra k değil de h a k ik î y a ra tıc ı m esaisin e an cak p iy e sle rin d e r a s tla n a n b ir s a n a tk â r o la ra k m ü ta le a ed e ce k tir. Z ira gazetecilik , ro m a n cılık, ve m ü n e k k itlik sa h a la rın d a k i b a ş a rıla rı ne o lu rsa olsun, S h a w ’i asıl y a ş a ta c a k olan eserleri, p iy e sle rid ir.
B a şk a la rın ın f ik ir v e k a n a a tle r in e a slâ h ü rm e t ve ih tira m g ö ste rm ey e n S haw , o n la rı ta m b ir açık sö z lü lü k v e b ü y ü k b ir titiz lik ile d id ik lerd i. S h a w ’in e s e rle rin i ok u m u ş olan gençler, h a k ik a tin m u h te lif v e ç h e le ri o ld u ğ u nu, h iç b ir şeyin te tk ik v e te n k id ed ilem iy ecek k a d a r m u k a d d es o lam ıyacağım o ndan ö ğ re n m işlerd ir. S haw , 20 inci a s rın ilk se n e le rin d e y etişe n y en i n eslin f ik ir le r i ü z e rin d e m ü e ssir o ld u ğ u n u h a k lı o la ra k id d ia ed eb ilird i. Ö, b ir siyasî k u v v e tte n ziyade b ir eğ itim m üessese- ¡siydi.
S h a w ’m m u h a lifle ri, on u n sa m im iy etin d e n şü p h e ed e rlerd i. H a k ik a t şu d u r k i ShaW , s a m im iy etle in a n d ığ ı b ir şeyi ifade etm ek is te diği v ak it, onu çe k in m e d en diled iğ i gibi ifad e eder, b u se rb e st ifade ta rz ın a h e rh a n g i b ir sa n a t vey a n e z a k e t k aid esin in m ü d a h a le etm esin e aslâ m ü sa ad e etm ezdi. B u n d a n başka, gözü d a im a h a lk ın a lk ışın d a olduğu, v e y a hiç olm az sa h a lk ın d aim a ilgi ve h a y re tin i celb etm ek istediği için, sözlerini ona göre seçerdi. N ü k te d an lığ ı iste r iyi iste r kötü, iste r zeki, iste r y ay g a ra c ı olsun, in k â r edilem ez ki S h aw şö h re tin in pek b ü y ü k b ir kısm ın ı n ü k te d a n lığ ın a m e d y u n d u r. H erh a n g i b ir e serin d e S haw , m ü k e m m e liy e tte n ziyade h a lk ın d ik k a tin i celbet- m e k ç a re le rin i ara m ıştır.
S haw , o rijin a l b ir m ü te fe k k ir değildi, zira fik irle rin i m ü te n e v v i k a y n a k la rd a n , m eselâ, İngiliz so syalizm inin a n ’an e le rin d e n , B erg so n ’- dan, N ietzsche’den, B u tle r’den, v e B u tle r’in L a m a rc k h a k k ın d a k i eserin d en , alıy o rd u . B u n u n la b e ra b e r, S haw , h a lk e fk â rın d a b ir m a y a ve b ir m ü n e b b ih te siri ic ra etm iş, b u b a k ım d a n sağladığı b a ş a rıla r ise ölçülem eyecek k a d a r b ü y ü k olm u ştu r.
S h a w ’m b ilh a ssa p iy e sle rin d e k i ifade k u v v eti h e r tü r lü ta k d irin fev k in d e d ir. O nun ■canlı, b e rra k , sevim li ve n ü k te li b ir şek ild e ifa d e edem iyeceği h iç b ir f ik ir y oktu.
L â k in S h a w ’in başlıca b ir k u su ru , fazla m a d d î düşünm esi, h e r şeyi ille a k ıl v e m a n tık ölçüsüne v u rm a k iste y e re k in sa n y ap ısın d a içg ü d ü n ü n oynadığı ro lü azım sam ası, ve izah
edem ediğim iz şe y le rin h a k ik i v arlığ ım ız d a oy n a d ık la rı ro lü n izah e d ileb ilen şe y le r k a d a r m ü h im o ld u ğ u n u hesab a k atm am asıy d ı. İn sa n ın iç y ap ısın ı a n la m a k b ah sin d ek i b u k ifa y e t sizliği dolay ısiy le S h aw , h a y a tta esas m ü c a d e le n in fa z ile t ile faziletsizlik , v ey a v azife hissi ile şahsî arz u v e te m a y ü lle r a ra s ın d a değil de d aim a zekâ ile b u d a la lık a ra sın d a o ld u ğ u n u k a b u l ederdi. B ir tiy a tro m u h a rr ir i olm ak b a k ım ın d an , b u k u s u ru n onu iflâsa v e m a h v a s ü rü k le m e si icap ed e rk en , on u n iç in d ek i d r a m a tik k u d re t o k a d a r g ü r ve ca n lıy d ı k i p iy e sle rin e e rk e k v e k a d ın la r d o ld u ra m a y ın c a o n la rın y e rin e f ik ir le r d o ld u rd u . B ir fik rin ifad esin e k a ttığ ı y a ra tıc ı e n e rji, o fik re ta m ve ta z e b ir h a y a tiy e t v e şa h siy e t k az a n d ırıy o rd u .
S haw , b ü y ü k b ir ko m ed i m u h a rr ir i o la ra k İngiliz tiy a tro ta rih in d e d aim a m ü m ta z b ir m ev k i işgal ed ecek tir.
" t-L lk
lal
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
