Turaş Nemrud

' .·

BA~ ,.. :.".'\.1 . '1(

GAP BÔlGF •·· ·· AŞl(fıNU\)I DÖK; ·.ı- ·.,. ...

.. .

<LI

· -- -

^-

YER NO

1b - C

DEMİRBAŞ

51S-~

NO

nemrud

Gülcan ACAR

Yapım -Yönetim -Grafik Tasarım Gülcan ACAR

Metin Gülcan ACAR

Fotoğraf/ar Gülcan ACAR

Sanat Danışmanı

Kemal ÇOLAKEL

Arkeoloji Danışmanı

Prof. Dr. Ümit SERDAROGLU

Baskı Hazırlık Kuartet

Renk Ayrımı Filmtet

Baskı

Afşaroğlu Matbaacılık, Ankara

ISBN 975-7 9-2542-8 Ankara, 2000

GAP İdaresi Kültür Yayınları Serisi

© Gülcan ACAR gulcana@turizm.gov. tr

İçind ekiler

• Dünyanın Sekizinci Harikası: Nemrud

• Kommagene Uygarlığının Keşfi

• Komnıagene Krallığı Coğrafya Tarihçe

Kommagene Bayrağı

Kommagene'de Toplum Kommagene'de Ticaret Kommagene'de Sanat

Kommagene'nin Beyaz Adamları

• Nemrud Dağı ve Tümülüs Mezar Odası

Teraslar

• Doğu Terası

• Batı Terası

• Kuzey Terası

• Kutsal Yasa: NOMOS

• Aslan Horoskop

• Nemrud Milli Parkı

• Arsameia (Eski Kale)

• Yeni Kale

• Cendere Köprüsü

• Karakuş Tümülüsü

• Nymphois Nehri

• Direk Kale

• Samosata (Eski Samsat)

• Fırat Arsameia'sı (Gerger Kalesi)

• Göksu Köprüsü

• Sesonk (Üçtaş)

• Turuç Kaya Mezarları

• Perre Antik Kenti

• Nemrud Dağının Turizme Açılması

• Uluslararası Kommegene Festivali

• Yeni Turizm Değeri: GAP

• Nemrud Dağı Turları

• Kaynakça

4

Doğu-Batı Buluşmasının

Gizemi:

NEMRUD

Mısır Piramitlerini bilirsiniz. Yüzlerce yıldır gizemi çözülemeyen, insan eliyle yapılmış devasa anıtları. Sizi bu kitapta insanlık tarihinin Mısır Piramitleri kadar gizemli coğrafyasına, Nemrud'a yolculuğa çıkarıyoruz.

Nemrud'ta 2150 m yükseklikte muhteşem bir piramitle

karşılaşacaksınız ... 1 O metreyi bulan heykelleri görünce büyüleneceksiniz.

İnsanlık tarihinin Doğu-Batı medeniyetlerini birleştirme uğraşısına tanık olacaksınız. Kommagene kültürünü ve Antiochus'un yasasını taşa oyulmuş metrelerce uzunluğundaki kitabelerde okuyacaksınız.

Doğıı Terası

Dünyanın en eski horoskobunu göreceksiniz. eınrud'ta henüz dokunulmamış kral mezarının gizemine ortak olacaksınız.

Dünyanın sekizinci harikasının Nemrud olduğuna karar vereceksiniz ...

Güneşin doğuşunu ve batışını tam 2150 m yüksekten iıleyen krallar, bugün Nemrud'ta yaşıyor.

Tarih boyunca Doğu ve Batı medeniyetlerıni, uygarlığın beşiği Me10potamya'da birleştiren Nemrud Dağı, unutulmaz bir yolculuk için seyyahl,ırını bekliyor ...

6

Kari Sesler

Kommagene _{Uygarlığ ın ın Keşfi}

Binlerce yıldır, güneşın doğuşunu ve batışını 2150 m yük ekteki emrud Dağı'nın tepesinden izleyen dev heykellerin sırrı ve onların yaratıcısı Kommagene Uygarlığının keşfi 1838 yılına dek uzanır.

O sıralarda Mısır'daki bir ayaklanmayı bastırmak ülere, Malatya'da hazır bekleyen Osmanlı ordularının Toros üzerinden sevkiyatı sözkonusudur. Osmanlı Sarayı'nda askeri danışman olarak görev yapan Alınan subay Helmut Von Moltke, bölgede yol durumu ve destek ımkanlarını araştırmak üzere görevlendirilir.

Moltke, araştırmaları sırasında tüm bölgeye hakım emrud Dağı'nın zirvesini, kendisıne vön tayin edici olarak kullanır. Tarihi eserlere son derece ilgili olan Moltke, "Türkıye'deki Durum ve Olaylar Hakkında Mektuplar" adlı kitabında bölgedeki tarihi kalıntılarla ilgili pek çok detay içeren bilgiler vermiştir. Gerger Kalesi ve civarındaki eserlerin ayrıntılarının da yer aldığı bu kitapta, Moltke'nin Nemrud Dağı'ndaki heykellerden söz etmeyişi bug~n bile

· -bayret vericidir. -

emrud Dağı'nın zirvesindeki eserlerden ilk olarak, 1881 'de Diyarbakır'da yol yapım işlerinde başmühendis olarak görev yapan Kari Sesler tarafından bahsedilmiştır. Aynı yılın sonunda Berlin'deki Prusya Kraliyet Bilimler Akademisi'ne, İzmir Başkonsolosluğundan gelen mektupta, Kari Sester adlı bir Alman mühendisin emrut Dağı ile ilgili ilginç iddiaları anlatılmaktadır. İzmir Başkonsolos yardımcısı Müller Raschdau'nun yazdığına göre, Sesler, Doğu Antitoros Dağları'ndaki bir zirvede, çok sayıda görkemli heykellerin bulunduğunu ve bu eserlerin Asurlular'dan kalma olduğunu tahmin ettiğini ifade etmektedir.

Mektup, Kraliyet Akademisi'ni etkilemekle birlikte, daha önce bölgede araştırmalar yaptığı bilinen ve sonradan Akademinin şeref üyesi olan Moltke'nin bu heykellerden bahsetmemiş olması şaşkınlığa neden olur.

Kraliyet Akademisi, buna rağmen Sester'in raporunun araştırmaya değer olduğuna karar vererek genç bilim adamı Otto Puchstein'ı Kari Sesler ile birlikte bölgeye götıderir. ~ 882'nin Mayıs

ayında bölgeye ulaşan ekip, Nemrud

Dağı'nın tepesinde bir tümülüs,

tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerinde devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserleri görür. Ekip, Asurlular'dan kalma olduğu iddia edilen bu büyüleyici eserler üzerinde çalışmalara başlar.

Puchstein, doğu terasının ilk heykelinin elinde tuttuğu gürzden Grek tanrısı Herakles'in hep böyle tasvir edildiğini hatırlayarak, bu eserlerin Asur kültürüyle ilgisi olmadığına kanaat getirir. Puchstein daha sonra heykellerin oturduğu-ra blokların arka yüzündeki Grekçe yazılı kitabeyi görür. Uzun çalışmalar sonunda kitabeyi çözen Puchstein, bu eserlerin Kommagerıe Uygarlığına ait olduğunu ve Kommagene Kralı 1. Antiochus tarafından yaptırıldığını keşfeder. Kitabe Antiochus'un ağzından yazılmış olup, Nemrud Dağı'nın tüm sırrını ve Antiochus'un yasalarını içermektedir.

Puchstein döndükten sonra, keşif bilgilerini içeren raporu Kraliyet Akedemisi'ne sunar ve bu rapor 1883'te yayımlanır.

Bu keşif tüm Kraliyet Akademisi'ni ve konuya ilgi duyan. 'ievrel~ri etkiler.

Doğu Terası

r.

Kari Domer

Kazı çalışmaların,;

katılan ekibi ile birlikte

Karakuş Tepesinden Kommagene Toprakları

Bunun üzerine ikinci bir gezi planlanarak, daha önce Türkiye'de Bergama Sunağı'nı bulan Alman yol mühendisi Kari Humann, Puchstein ile bölgeye gönderilir.

1883'te yapılan gezi sonunda tüm eserlerin birer alçı kopyaları çıkarılır.

Yolculuğun sonunda elde edilen bilgiler, 1890 yılında "Küçükasya'da ve Kuzey Suriye'de Geziler" başlığıyla

yayımlanmıştır.

Aynı yıllarda İstanbul Arkeoloji Müzesinin kurucusu, Osman Hamdi Bey de bu çalışmalara katılır. Gezi sonunda Osman Hamdi Bey'in yayımlamış olduğu "Le tumulus de Nemroud-Dagh: Voyages, description, inscriptions." isimli kitap onun ve Türk Arkelojisi'nin ilk önemli yayınıdır.

Nemrud Dağı çalışmaları, 1953 'ten 80'1i yıllara kadar Amerikalı arkeolog Theresa Goell ve Friedrich Kari Dörner tarafından sürdürülmüştür. Ömrünü Nemrud Dağı çalışmalarına adayan Goell, ölümünde küllerinin Nemrud'a serpilmesini istemiş ve 1989'da bu vasiyeti gerçekleştirilmiştir.

Kari Dörner, Nemrud Dağı araştırmalarından başka Kommegene Uygarlığına ait diğer yerlerde de

çalışmalar yapmış, Kahta Çayı kıyısındaki

Arsameia'yı keşfetmiştir. Dörner, Nemrud

akkındaki yayınlarıyla böylesine

Kommagene Toprakları

'Tluhteşem bir uygarlığın tüm dünyaca ınınmasına yardımcı olmuştur. 1984 ılında Dörner'in başladığı restorasyon .ılışmaları maddi imkansızlıklar ıedeniyle yarım kalmıştır.

Daha sonraki çalışmalar 1986 ılından itibaren, Dörner'ın öğrencisi C'ncer Şahin tarafından yürütülmüştür.

Şahın, çalışmalarını özellikle , 'Tlülüsün iç yapısının araştırılması ve

ıtiochus'un mezar odasının yerinin ptanması üzerine yoğunlaştırmıştır.

189 ile 1992 yılları arasında Alman 'ofizik mühendisi Tomm Utecht ile )irlikte yaptığı jeofizik araştırmalar .onucunda mezar odasının yeriyle ilgili ônemli bulgular elde etmiştir.

Kommagene Uygarlığının ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, Nemrud Dağı'ndan başka Arsameia, Samsat ve Fırat Havzasında gerçekleşmiştir.

Bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelere, geri kalanları da Milli Park Alanı

içerisinde korumaya alınmıştır.

1881 'de başlayan Kommegene Uygarlığına ait eserlerin gün yüzüne çıkarılması ve korunması çabaları günümüze değin sürmüştür.

Kommagene

Krallığı

Yunanca "Genler Topluluğu" anlamına gelen Konınıagene, adına uygun olarak, Grek ve Pers Uygarlıklarının inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleştiği güçlü bir krallıktır.

...

...

...

Hierapolis Kastabala

,

Zincirli

Sam'al

,

^... /

,

.... -

_____ , , __

^{.... "}

'd- - ',

1

'

1

1

lssos.

Nikopolis ' • ;

Meydan

I

1 /

it

_' Antiocheia am Orontes / ^I

1 ,

I

---

' '

Toroslardaki Arssmeia

;

;

' t,,

- - ·· -

Marqasi ....

Germgnikeia

1 Maraş 1

'

'

Sakçagözü

.... . ^{____ _}

- - ^-

---

'

1

I

Cliza

- -- ... -

^....

1 1

Octacuscu'!' _.... _ - - -

'-

^....

--- ----

Sofraz Köy•

.

;--- -

Boybeypınarı .tı.

. ^"'

Çaputlu Ağaç Karasu

Sesör ....

- -

^....

Fırat Kıyısındaki

~ ^{1 '}

,

I

,, :/ 'l"" ^Z "gmo-B•"'' ... ..---,,

~ ^{Nizip Çay} \~

...

^~

Kral /. Antiochus zamanında Kommagene Krallığı. Harita: }örg Wagner

Melıtene-Melıddu

Malatya

ık

burç

' ' '

_____ ...

^~

slp

, ,

, ,

; , Batn.

\ 1

'

ı Pötürge

LJ- - - , toutiopolis

Kommagene Krallığının 1. Antiochus zamanında sınırlarını en fazla genişlettiği dönem

•••

Sam'a/

Tauros ı tssos Aksu ı Karatepe

t •

Antik şehirler ve yerleşim yerleri Geç Hitit dönemindeki isim Grekçe-Latince isim Günümüzdeki isim

Metropolitlik veya Piskoposluk merkezi Geç Hitit dönemi buluntularının yerleri Kommagene hükümdar

kültü ile ilgili hierothesion

• ve Temenos

D DA Lejyon Ordugahı/Kale/Gözetleme Kulesi X •••• Taş ocağı/su kemeri

- - -~ Antik çağdan kalma yol/köprü

fi

Milleri gösteren taş

o 10 20 30 40 50 km.

heeea63 t---=-d b===d

Ölçek 1 : 1.000.000

COGRAFYA

Antik Kommagene Krallığını Kuzey Suriye ile Doğu Toroslar arasında kalan topraklar oluşturmaktaydı.

Kommageneliler bağımsızlıklarına kavuştuktan sonra Kuzey Suriye, Hatay,

Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat

Nehri'nin çevrelediği verimli topraklarda yer almışlardır. Toros Dağlarındaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunması krallığa stratejik önem kazandırmıştır.

Kommagene Krallığı tarıma ve hayvancılığa elverişli topraklara, coğrafyasında o yıllarda ekonomide önemli olan sedir ağacını bulunduran gür ormanlara sahipti.

TARİHÇE

Kommagene Uygarlığına ait yazılı tarihe ilk kez İÖ 850'1erde rastlanmıştır.

Ancak bölgenin ilk çağlardan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı, civardaki barınma yeri olarak kullanılan mağara ve arkeolojik buluntulardan anlaşılmaktadır.

Hititler Döneminde Kommagene Toprakları:

Kommagene yöresini İÖ 2000 yılının ortalarına doğru, Anadolu topraklarının bütün bölümü gibi Hitit İmparatorluğunun egemenliği altına girdiği tahmin edilmektedir. Asur ticaret arşivlerine ait kitabeler ve Hititlerin başkenti

Hattuşaş'tan (Boğazkale} günümüze ulaşan metinler Kommagene bölgesinin o döneme ait siyasi durumu hakkında bilgi vermektedir.

11

12

Asurlular ve Babillerin Yeni İmparatorlukları Arasında Yer Alan Kommagene:

İÖ 866 tarihinde Asur Kralı il. Assurnasirpal'in yazdığı metinlerde Kommagene Krallığının öncesi olarak kabul edilen Kummuh ülkesi ifadelerine rastlanmaktadır. Bu belgelere göre Kummuh Krallığı Asurlulara ülkenin zenginliğini gösteren gümüş, altın ve sedir ağacı gibi haraçlar vermekteydi.

Kummuh, Asurlularla iyi geçiniyor ve bunun karşılığında kendisine toprak hediye ediliyordu. Komşu ülkelere karşı askeri koruma sağlanıyordu. Asurlularla iyi geçinmelerine rağmen yüzyılın sonlarına doğru İÖ 711 'lerde Kummuh'ta bir isyan meydana gelir. Asur Kralı il. Sargon'a ait bir metinde Kummuh'un fethedildiği ve 62 şehrin ele geçtiğinden söz eder. Bu, Antik Kommagene topraklarının bugünkünden çok daha geniş bir alana yayıldığını ortaya koymaktadır.

İÖ 605 yılında Kummuh yeni Babil Kralı Nebukadnezar tarafından fethedilir ve Babil İmparatorluğuna katılır. Bundan sonraki yarım yüzyıl Kummuh ile ilgili yazılı belge bulunmadığından bu dönemin oldukça sakin geçtiği söylenebilir.

Pers Satraplığının Bir Parçası Olarak Kommagene:

İÖ 6. yüzyılın ortalarına doğru Kommagene toprakları Pers

İmparatorluğuna geçmiştir.

Böylece Ermenistan Satraplığının bir parçası olup, Orontidler Satraplığının soyundan gelenler tarafından yönetilmiştir. Nemrud Dağı'nda

1. Antiochus'un yaptırdığı kabartmalar

dizisine bakıldığında, 1. Antiochus'un atası olarak, Orontes'in kabartması da yer almaktadır.

Büyük İskenderin Persleri mağlup etmesi ile Anadolu'ya gelen

Makedonların Perslerle kaynaşması mümkün olamamıştır. Bundan sonra (İÖ 323) Kommagene Bölgesinin idaresi Grek-Makedon yöneticilerinden oluşmuştur.

Hellenistik Kommagene Krallığı:

İÖ 2. yüzyıl başlarından itibaren Roma, Anadolu'da büyük İmparatorluk olarak belirgin bir şekilde kendini göstermeye başladı. Bu arada Kommageneli Ptolemaios, o sırada bölgeye egemen olan Selevkos Krallığına başkaldırarak bağımsızlığını ilan etti.

Bu döneme ait yazılı belge

bulunmamakla birlikte, Kommagenenin kralları il. Samos (İÖ 130-109) ve

1. Mithridates Kallinikos (İÖ 109-69) akılcı kan bağları politikaları izleyerek, güçlü komşularının askeri müdahelelerine karşı korunmayı başarmışlardır.

Bölgede İÖ 1. yüzyılın 1. yarısında, Fırat Nehri ile Hazar Denizi arasında kalan bölgede yer alan Ermenistan Krallığı daha da güçlendi. Ancak Kommagene Kralı Ermenistan ile de ittifak yapmayı başardı. İÖ 69 yılında Romalıların yeniden Ermeni Krallığı'na karşı elde ettiği başarıdan sonra, Kommagene Krallığı bu kez de Romalıların dostu oldu.

Görüldüğü gibi bu küçük ülkenin kralları, güç dengesindeki değişikliklere anında uyum sağlamasını bilmişlerdir.

Ancak Kommageneliler İÖ 109'a kadar uydu krallık olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

Kral Mithridates Kallinikos Dönemi:

Antik dünyanın küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba tarafı Pers Krallarından "krallar kralı" olarak anılan Dariusa ile, anne tarafı Makedonya Hükümdarı Büyük İskender ile akraba olan bir prensin oğlu Mithridates Kallinikos tarafından, İÖ 109 yılında bağımsız bir krallık olarak kurulmuştur.

Kral Mithridates, farklı topluluklardan meydana gelen ve ayrı inanç ve kültürlere

Doğu Terasta Anrioclıus Tlıeos

sahip Kommagenelilerin arasındaki birliği sağlamak konusunda büyük başarı sağlamıştır.

Her yıl ataları onuruna düzenlediği Greklerin olimpik oyunlarına benzer etkinlikler, Mithridates'e olan güveni artırdı ve kendisine "mağlup eden, muzaffer"

anlamına gelen "Kallinikos" ünvanı verildi. Mithridates Kallinikos, tanrılarla olan bağını kuvvetlendireceği ve böylece ulusunu barış içeresinde yaşatacağı inancıyla ülkesinin çeşitli yerlerinde

tapınaklar yaptırmıştır.

/. Antioclıus Dönemi:

Nemrud Dağı ve iki Arsameia şehrindeki kült yapılarıyla Kommagene Krallarının en ünlüsü olan 1. Antiochus devri (İÖ 69-38), krallığın en refah içinde olduğu dönemdir.

İÖ 64 yılında Romalı hükümdar Pomoeus tarafından Anadolu Krallıklarına yapılan şahsi ve coğrafi müdahaleler, Kommagene'de herhangi bir değişikliğe neden olmuyordu. Hatta 1. Antiochus, Romalılara gösterdiği sadakat neticesinde toprak ile ödüllendirilmişti.

Diğer taraftan Hazar Denizinin doğusunda yer alan Part İmpara­

torluğu sınırlarını batıya doğru

genişletince yeni bir tehlike oluşturmaya

başladı. 1. Antiochus kızını Part Kralı

il. Oroden ile evlendirince Kommagene yeniden denge unsuru oldu.

1. Antiochus, dış politikadaki zor döneme rağmen, krallığını ekonomik ve kültürel yönden en üst seviyeye çıkarmasını bildi. Kendi mezarını Nemrud Dağı'nın zirvesine, babası Mithridates 1. Kallinikos'un mezarını ise Arsameia'da Eski Kahta Çayının kenarına yaptırmıştır.

Anıtın üzerindeki uzunca kitabeler, bugün hükümdarın şanını ve tanrısallığını yansıtmakta, ayrıca ataları, dinleri ve kült uygulaması hakkında bilgi vermektedir.

Kommagene Uygarlığının Sona Ermesi:

Kommagene Krallığının parlak dönemleri, Antiochus'dan sonra yerine geçen halefleri tarafından devam ettirilememiştir. 1. Antiochus'un yerine geçen oğlu, il. Mithridates'in kardeşi il. Antiochus tarafından tahtan indirilmek istenince, Roma Senatosu tarafından ceLalandırılır ve il. Antiochus idam edilir (İS 29). Artık Kommagene Kralları Roma tarafından atanmaktadır.

Kommagene son olarak iV. Antiochus döneminde bağımsız kalır. Ancak İS 72'de Romalıların Kommagene'yi istila etmesiyle 200 yıl süren krallığın bağımsızlığı tamamen sona erer.

Bu tarihten sonra Kommagene toprakları Suriye'nin parçası olarak tarihteki yerini almıştır.

13

14

******

******1-

******

******1-

******

******1-

******

***.J. **1-

* * * *

* * * ^j

* ^~

KOMMAGENE BAYRAGI

Bazı astrologlara göre,

Kommagenelilerin astroloji hakkında zengin bilgilere sahip oldukları ve bayraklarının da gök mavisi zemin üLerine, beyaz yıldız figürlerinden oluştuğu görüşü hakimdir.

KOMMAGENE'DE TOPLUM

Kommagene'de aile ve kan bağlarına çok önem verildiği görülmektedir. Maurice Cruns'ın ''The Forgetten Kingdom:

Kommagene" adlı kitabında ifade ettiğine göre, toprakları verimli ve zengin madenlere sahip olan Kommagenelilerin refah düzeyi yüksek bir yaşam sürdür- dükleri ve düzenli bir devlet yapısına sahip oldukları görülmektedir. Meslekler

Kommagene Bayrağı

Nemwd Yöresinden Görünüm ve Yöre İnsanları

genellikle babadan evlada geçmektedir.

Eğitim; küçük çocuklara ilk defa anneleri tarafından verilir ve bunu eğitim kurumlarında yaşlıların verdiği eğitim takip eder. Rahibelerin ve onların çocuklarının eğitimi için krallık mülkünden pay ayrılmıştır. Krallık arazilerinin bakımından ve daha iyi verim alınmasından aristokratlar sorumludur.

Kommagenede eşitlik temel ilke olup, kadınlar ve erkekler aynı haklara sahiptir. NOMOS'da (Kutsal Yasa) bu açıkça belirtilmiştir. Kommagene'de hırsızlık ve kural dışı olaylara pek şans yoktur. Kommagenelilcr sanatçı, dindar ve humanist bir toplum olarak doğu ile batı arasında bir sentez oluşturmuşlardır.

1-_ Bölgede yapı/,ırı ~.u t.ırrla çıkanı/an ve Vıyana sanat tarı hı mı nde sergilenen heykel

2-3- Kommagenc• kr,ı

(Hatay Muze~i

4-Kral/. Antı0<hıı' ı (Adıyaman Mü/l''ı

KOMMAG(N[

Ticaret Kor bir gelir kayn.

ile Romalılara bu iki güç .ır,hı olan Kommagı merkcli ht11im olmuştur.

Kommageıı<

Toroslardaki gc alarak bur.ıd,111 tüccarlardan vı topr,ıkl<Jrında r Komm<1gcıırlı Çin'e kadar giclı Samsat'ta Rom.ı' satıyorlardı. Kor yeliştırilen ve ııı önemli yerı olan ulkelere ihraç l'd bundan ön<.>nılı

l /iği

ICARET

·ııeliler için önemli 1 etmiştir. Persler ıki anlaşmazlıklar,

k bağımsız ülke önemli bir ticaret

·~ine neden

ırat Nehri ve ı..ı kontrol altına

yabancı ıluyorlardı. Perslerin

ıa seyahat edebilen ,ır Hindistan ve ıetli mallar getiriyor, Perslere ve Araplara .ene topraklarında ,cktöründe çok

r ağacı; diğer ır ve Kommagene elde ediyordu.

KOMMAG E E JE SA AT

Kommag<.>ne

u,

ht1rlığının kendine has sanatı P<.>r~ \l' Grek sanatlarının sentezini oluştunıı. ktaydı. Kral Mithridates döneminde doğu etkisinde kalan sanat, 1. Antiochus dön<.>mincle tamamen kendi özelliğine kavuşmuştur.

Antiochus, Kommagene'de sanat eserlerini kraliyet bünyesindeki ve kendilerine "kralın arkadaşları" denilen bir grup sanatçı ve bilim adamına icra ettirmiştir. Nemrud Dağındaki heykeller Kommagene sanatının en belirgin örnekleridir.

KOMMAGENENİN BEYAZ ADAMLAR!

Yine Cruns'ın "fhe Forgetten Kingdom:

Kommagene" adlı kitabında

Kommagene'de "Beyaz Adamlar" diye

adlandırılan bir toplum yaşadığından söz

edilmektedir. Cruns'a göre, bir zamanlar Küçük Asya'nın büyük bir bölümünde bulunan bu topluluğa beyaz saçlarından dolayı Beyaz Adamlar deniliyordu. Tek istekleri barış ve huzur içinde yaşamak olan beyaz adamlar savaşmadıkları ve kendilerini saldırılara karşı

koruyamadıkları için genellikle insanlardan uzak duruyorlar ve yaşamlarını yeraltı şehirlerinde sürdürüyorlardı. Bu şehirlerin bir tanesi Arsameia ve Nemrud Dağı ile bağlantılıydı.

Beyaz Adamlar görünüşleri ve yaşam biçimleri nedeniyle normal insanlar tarafından kutsal olarak kabul ediliyorlardı. Konımagene Kralı Mithridates Kallinikos, Beyaz Adamlarla sıkı bir işbirliğine girerek, onlarla görüş alışverişinde bulunmuş, barışcıl yaşamanın yollarını öğrenmiştir. Bu ilişki ve işbirliği dışarıda tanrılarla yapılan bir ilişki olarak tanımlanmış ve Konımage­

neliler kendilerini tanrılarla birlikte ve tanrıların koruması altında hissetmişler, böylece kendilerini özel bir toplum olarak görmeye başlamışlardır.

Bu düşünce değişik toplumlardan

oluşan ve ayrı diller konuşan

Konınıagenelileri bir araya getirerek birlik ve beraberliği sağlamıştır. Böylelikle Kral Mithridates, Kommagenede yaşayan tüm topluluklar üzerinde sıkı bir denetim sağlamış ve itibarını artırmıştır. Bu işbirliği Kral Antiochus döneminde ele devanı etmiştir. Anıt mezarlarda Beyaz Adamların liderlerinin de mezarları bulunduğu tahmin edilmektedir.

1998'de yapılan araştırmalarda Zaogma (Gaziantep), Sincik (Adıyaman), Pütürge (Malatya) yörelerinde halen saçları, kaş ve kirpikleri beyaz olan bu dindar ve kötülüklerden sakınan insanların yaşadıkları bilinmektedir.

l

-

18

Anadolu'nun pek çok yerinde yüksek tepeler üzerine inşa edilmiş mabetler bulunmakıadır. Bütün uygarlıklar tanrılarına ibadet için dağların tepelerini seçmişler, dağ olmayan yerlerde ise yapma tepecikler ve onların üzerine mabetler inşa etmişlerdir.

Toros sıradağları üzerinde 2150 m yüksekliğinde, Fırat nehri geçitlerine ve ovalarına hakim bir tepe olan Nemrud Dağı bu anlamda Anadolu'nun en görkemli antik ibadet yeri olarak ifade edilebilir. Nemrud Ôağı'nın tepesinde, küçük ancak barışcıl ve zengin bir ülke olan Kommagene'nin tanrıları tasvir edilmiştir.

Gündoğumunun ve günbatımının

muhıeşem bir şekilde izlenebildiği bu

tepede, Kommagene Kralı 1. Antiochus kendisi için görkemli bir anıt mezar,

mezar odasının üzerine kırma taşlardan oluşan bir tümülüs ve tümülüsün 3 tarafını çevreleyen kutsal alanlar inşa ettirmiştir. Doğu, batı ve kuzey terasları olarak adlandırılan bu alanlardan doğu ve batı teraslarda oldukça büyük boyutlarda, heykeller, kabartmalar ve yazıtlar bulunmaktadır. Tanrıların tasvir edildiği 5 heykelin arasında Antiochus'un da figürü yer almıştır.

Doğu ve balı ıeraslardaki yazıtlarda, bu muhteşem eserlerin yapımı ile ilgili 1. Antiochus'un şu sözleri bulunmaktadır:

"Gerçekten tanrılara layık bu heykelleri ben diktirdim: Zeus- Oromasdes'in, Apollon, Mithras-Helice, Hermes'in, Artagnes-Herakles-Ares'in heykellerini vaıanımın bir sembolü olarak herşeyi besleyen Kommagene'nin bir suretini. Aynı taştan yontulmuş olarak

Doğu Terası ve Tümü/üs

Nemr ud D ağı

ve

T ümü lüs

ve onlarla birlikte ıahta oturur şekilde, kendi şahsımın bir suretini de herşeyi duyan tanrıların yanına diktirdim ... "

Antiochus, yine bu yazıtlarda

tümülüsün altında ölümünden sonra

sonsuza dek huzur içinde yatmak istediği kutsal mezarının olduğunu da ayrıca belirtmektedir.

TÜM ÜLÜS

1. Antiochus'un yaptırdığı mezar odasının üstünü kaplayan tümülüs 30.000 m3 kırma taşın yığılması ile oluşmuşıur. Önceleri 60 m yüksekliğinde olan tümülüsün seviyesi, zaman içerisinde doğal etkenler ve araştırmalar sırasında kullanılan tahrip edici yöntemler nedeniyle 50 metreye düşmüştür.

-

^Nemrud'da Ciiııdoğumu

20

MEZA R ODAS I

Yapılan saptamalara ve Antiochus'un bizzat kitabelerde ifade ettiğine göre, tümülüsün içinde Antiochus'uıı mezar odası bulunmaktadır. Bazı arkeologlar mezar odası ile ilgili bir başka görüş olarak, sadece Kral Antiochus'un değil, onun yanında babası Mithridates Kallinikos'un ve dini liderlerinin de mezarı olduğu görüşünü savunmaktadır.

Bu görüşe göre, tümülüsün en alı kısmında ve ortasında olan mezar odasında 3 kral yan yana yatmaktadır.

Giriş, heykellerden birinin ayakları altından yapılmakta, bir tünelle mezar odasına ulaşılmaktadır. Motiflerle süslü olan mezar odasının yüksekliği 2.90 m, çapı 5.40 metredir. Cesetler büyük olasılıkla mumyalanmış durumdadır.

Mezarın giriş kapısı, Romalıların Kommageneliler için tehlike arz etmeye başlamasından sonra kapatılmıştır.

O tarihten bu yana, yapılan bütün girişimlere rağmen mezara girmek mümkün olamamıştır.

1990 ve 1992 yıllarında yapılan bilimsel araştırmalar mezar odası hakkında geniş bilgiler ortaya çıkarmıştır. Odanın içinde Kommageııe uygarlığına ait pek çok bilgi ve bulgu elde edileceği sanılmaktadır.

Batı Terası

Kuzey Terası

TERASLAR

Heykellerin bulunduğu doğu ve balı

teraslarının her ikisinde ele aynı sırada

yer almış 5 tanrı heykeli vardır. Teras zemininden 7 m yükseklikte, tahtların üzerine oturmuş bulunan heykellerin her biri 7-8 ton ağırlığındaki taş bloklardan oluşmuştur. Heykel parçalarını taşıma kolaylığı için başların ve baLı blokların her iki yanında kare oyuklar

bulunmaktadır.

Heykeller bir aslan ve bir kartal heykeliyle başlar ve aynı düzende son bulur. Hayvanların kralı olan aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi olan kartal ise göksel gücü sembol ize eder.

Heykeller her iki tarafta ela şu şekilde sıralanmıştır:

Kral 1. Antiochus (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagene-Tanrıça) Zeus (Oromascles); Apollo (Mithras-Helios- Hermes), Heraklcs (Ares-Artagnes).

Kral Antiochus'un tanrı heykellerinin yüLünü doğuya ve batıya çevirmesini, onun Pers ve Grek medeniyetlerini bütünleştirme idealine dayandığı söylenebilir.

Kült yaLıtlarında anne tarafından Büyük İskender'den (Yunan-Makedonya) baba tarafından ise, Darieos'dan (Pers) geldiğini ifade eden Antiochus, atalarından gelen bu etnik farklılığı birleştirerek, kültür zenginliği haline dönüştürme gayretini burada da sürdürmüştür. Antiochus'un bu çabası tanrı heykellerinin isimlerini hem Grek, hem de Pers dili ile ifade etmesinden ele anlaşılabilir.

21

-~·q

^~~- •

... .. • ^• - •• • • ^".

I >c "-" 1, 1, 1, ~ ^1/1111 ı...ıırt \ ıııll<'r

D o ğ T ~ r a sı

k.ıır>ın ılkesincfL.,. guneşin dogtNım. yer ol,ı~--. c I< ıt;u terasına sert k.1\,1 ulmuş - . - . <.'ıılivenli yoll.ırd. r Doğu ter-<°"l ~1 ^tanrılar galt>rı'' t •risi ve SL..a r--ı <ıktdn oluşur.

Tanrılar ırleki de' ..,,._ s.ı ı.ınrı ht•ykı Ilı >l'Zara sır ı n ı dönmüş bir,·ırıck ıştır.

l le) k ı .ızey ve~

u

^il!'\ tarafında kunı ı.ı~ı ır¹ ıılmış, Kr.:ıı. 1 Ani iochus'un at;ıl.ırııı. ırtmalar ... ardır. Atalar galeri'' < ¹ıımlana.-. bu

kab.ırt111ıı erinde k - ırnlıklerine ait bilgılPr c ır.

Büyiık< 1 ·tahrip ol --. u~durumdaki kalı.ırtııııl f\üneydei-i lc•r Kral Anıioclı, ıne tarafı c!<ııı gelen atal.ırın.ı " ·kıler ise ":>c"lha tarafından gelen .ıt,ıl ırı ı ıttir.

laıırı .ır it r•sınin kar~ ı sıııcia, terasın t•ıı doğu uc .ı ı ı;eniş bır <.>it·~ sunağı buıunııı,ı,..ı dıı ')örder lı """-.. '-><ırııaklı nwrclivpr 'c;ı~ ın sunak <-~!-.tore edilerek bugüııku et ı lıı ıuna getir - 1 nıı~tir.

1.ınrıl, • •ı ·miniıı 5 h < ~ykPlindcn biri olan t\ııtıot ıus. hi.ıne' uç < ~ i 1 "ı racl,ı yer alrn.ıkt. d r. k.ı liçe Laodi 1--::<:· '<>vuncl.ın gek•ııı\.\ıtıırıcl, ,Kalliıııkc::. ::>~'uııoğluolan

1. ı\ııtıoclıu' kt ııdısıııı t,ı , r-ı l.ırl<ı <ıynı düzPvdt> gorerck. heykelıı~ i l>u "' r<ı l,ını.ıva dahil etnı ~tır ı\ntıochu> E,<.')"eliniıı başında kr.ıll,ırın giydiği ~ J i ,ıclem i ve kurdelelt>ri olan,

s

^{uçlu l 7 i r} t.ı<; (tiar.ı) vardır. Ayağına Pers çiz,...--ıt e leri giymiştir ve elinde bir ılgın demeti 1. uımaktaclır.

24

Doğıı Ter.asında Kaıc/esi Uzerinde Kommegene

2. heykel Kommagene-Fortuna Latincede şans, uğur, bereket anlamındadır.

Bir kentin, toprak parçasının bir kadını temsil etmesinden hareketle yapılmıştır.

Sıralamadaki tek kadın figürü olan Kommagene heykeli, Kommagene

krallığına özgü bir tanrıçadır. Bir demet

buğday, üzüm, nar ve kiraz gibi meyvelerle süslü tacı bolluğu ve bereketi temsil eder. Tanrıça ayağına uzun çizmeler giymiştir.

Sol elinde içi meyve ve çiçek dolu bir çelenk, sağ elinde bir kısmı kucağına düşmüş meyve dolu bir sepet tutmaktadır.

1882'de Nemrud keşfedildiğinde gövdesi üzerinde duran tek heykel olan Kommagene, 1960'1arın başında yıldırım çarpması sonucu yere yıkılmıştır.

Doğu Terası

Doğu Terasında Zeus

3. heykel Zeus-Oromasdes, heykellerin arasında en uzun olanıdır.

Tanrılar tanrısı Kronos'un oğlu, baş tanrı

ve gökler hakimidir. Doğu mitoloji- sindeki Oromasdes ile aynı kişidir.

Grubun tam ortasında yer alan Zeus, hiyerarşik üstünlüğe uygun olarak, yanındaki tanrılara göre daha büyük yapılmıştır. Tahtının ilk basamağı da diğer tanrılarınkinden daha yüksektedir.

31 parça taş bloktan oluşan Zeus'un heykeli üzerinde uzun kollu tunik ile bir pelerin, kafasında yıldızlarla süslü bir taç bulunmaktadır Tacındaki yıldız kabartmaları, Zeus başını diğer tanrıların başından farklı kılmaktadır. Sol elinde tuttuğu ılgın demeti, Pers dininde kurban törenlerinde yakılan kutsal ateşi temsil etmektedir. Zeus'un yüzü sakalla örtülüdür.

4. heykel Apollon-Mithras, Anadolu mitolojisinde baş tanrı Zeus'un oğlL;

olup, ışık ve güneş tanrısıdır. Eski Hint ve Pers mitolojilerındekı Mithras ile aynı tanrıdır. Heykel tonlarca ağırlığındaki 27 parçadan oluşur.

Apollon, Zeus gibi uzun kollu bir tunikle pelerin gıymiştir. Sol elinde bir ılgın demeti tutmaktadır.

Doğu Terasında Herakles

Taçlı olan başı diğerleri gibi yere düşmüş durumdadır. Bu baş daha önce Humann ve Puchstein tarafından Kral Antiochus'a ait sanılmış, fakat sonraki incelemelerde ve özellikle tacı nedeniyle Apollon olarak belirlenmiştir.

5. heykel Herakles, Anadolu'da Herkül adıyla anılır. Kuvvet ve kudretin sembolü olan Herakles tanrı Zeus'un oğludur. Antik Doğu Mitolojisindeki Artagnez-Ares ile aynı tanrıdır. Diğer heykeller gibi tümüyle giyimli, Zeus gibi sakallıdır. Başında tören başlığı, elinde ise gürz ve aslan postu bulunmaktadır.

Heykellerin her iki yanında içte yer alan kartal, Kommagene ülkesinin kutsal varlığı ve sembolüdür. Kartal, tanrıların habercisi olup göksel gücü temsil etmektedir.

Kartalların yanında duran aslan;

yeryüzünün hakimi, ülkenin koruyucusu ve sembolüdür. Daima tanrıların ve kralların yanında olup onlara bekçilik etmektedir.

Ateş sunağının yanında da yeşil kum taşından yapılma aslan heykeli durmaktadır.

Doğu Terasında Aslan ve Kartal Heyf..<>llı·ri

Barı Terasında Zeus

Cünbatımında Batı Terası

Bat ı T erası

Doğu tera~ına benzer şekilde yapılmış bu teras, diğerine göre daha fula tahrip olmuş durumdadır. Tanrılar galerisin- deki heykel sıralaması ve heykellerin arkasındaki kült yazısı bazı detaylar hariç aynıdır. Farklılıklar, aslında bu heykellerin değişik heykeltraşlar tarafından, değişik yöntemlerle yapılmış olmasınd;;ın kaynaklanmış olabilir. Tanrı sıralaması doğu terasına benzer olarak aşağıdakı gibidir,

Kral 1. Antıochus (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagen0-l anrıça). Zeus (Oromasdes); Apollo (Mithras-Helios- Hermes), l lerakles (Ares-Artagnc~).

Bu terasta tanrı başlarıyla birlikte gövdeleri de t.:ımamcn teras alanına dağılmış durumdadır. Tanrıların heykelle- rinin her iki yanında bulunan kartal ve aslan heykelleri de ciddi anlamda tahribata uğramıştır.

Doğu terasından farklı olarak, tanrılar galerisinin kuzey ucunda, aynı hızada kumtaşından yapılmış 5 kabartma (rölyef) bulunmaktadır. Doğal etkenlerden dolayı tahrip olan kabartmalar 1984 yılında bir kez restorasyon görmüş, orijinal yerlerıne konmuştur. Bu kabartmaların dördünde Kral Antiochus tanrılarla selamlaşmakta, diğerınde ise aslanlı bir kabartma bulunmaktadır.

o oo

Batı Terasında kabartmalar

Batı terası çizim: Kurt Mül/er 31

Batı Terasında

Apollo-Mithras

Aslan horoskop olarak bilinen bu kabartma, 25.000 yılda bir meydana gelen astrolojik bir olayın senıbolize edilmiş halidir.

Kabartmalar üzerinde tanrı !arla selamlaşan Kral Antiochus, aynı zamanda kendisini tanrılar mertebesine çıkarmaktadır. Antiochus,

1. kabartmada tanrıça Kommagene ile, 2. kabartmada Apollon-Mithras ile, 3. kabartmada Zeus-Oromasdes ile, 4. kabartmada ise Herakles-Artagnes- Ares ile bırlikte temsil edilmiştir,

Batı terasta, kuzeyde yer alan atalar galerisi, doğu terastan farklı olarak tanrılar galerisinin karşısında bulunur.

Güney uçtaki atalar galerisi, doğu terastaki gibi yine güneyde yer almıştır.

8,ıtı Terası

Batı Terasında Kabartmalar

34

Batı terastaki atalar galerisinde yer alan Kral 1. Antiochus'un atalarının kabartmaları kuzeyden güneye şu şekilde sıralanmıştır:

Kabartma: Baba Tarafı-Pers Ataları

1 1. Darius Krallar Kralı İÖ 522-486

2 1. Xcrxes İÖ 486-464

3 1. Arıaxerxes İÖ 464-425

4 il. Darius Ochos İÖ 425-404

5 il. Artaxcrxes Mnemon İÖ 404-359

6 1. Oronıes (Aroaııdes) İÖ 401- 7 Prenses Rhodoguııe (Oroıesle Evli) 8 İsmi bilinmiyor

9

10 1. Samos İÖ 250-

11 Arsames İÖ 230-

12 İsmi bilinmiyor İÖ 223-187

13 Ptolemaios İÖ 163-130

14 il. Samos İÖ 130-109

15 1. Mithridates Kallinikos İÖ 109-86 Kabartma: Anne Tarafı-Pers Atalan

Büyük lskender İÖ 356-323

2 1. Seleukos Nikotar İÖ 304-327 3 1. Antlochus Soter İÖ 279-262 4 il. Antiochus Theos iö 261-246 5 il. Selaukos Kallinikos iö 246-225 6 111. Seleukos Sotcr iö 225-223 7 111. Büyük Antiochus iö 223-187 8 iV. Seleukos Philopator iöl87-176 9 iV. Antiochus Eplphanes iö 176-164 10 1. Demltrlos Soter iö 162-150 11 il. Demitrios Nikator iö 145-125 12 Prenses Kleopatra Thea, il. Demitriosla evli 14 Prenses Tryphaina, Vlll. Antiochus ile evli 15 Prenses Laodika Thea 1. Mithridates ile evli 16 Prenses lsias Philosıorgos 1. Antiochus ile evli 17 1. Antiochus Theos iö 86-38

Antiochus ile Apollon-Mithrasırı elam/aşma kabartması

Kabartmalar

Antiochus ile Zeııs-Oromasdes'in selamlaşma kabartması

Aslan

Antiochus ile Heracles-Artagnes-Ares

selamlaşma kabartması

Kartal Antiochus Kommagene Zeus

•' ımaı:cnC' 8.ıtı Tera~ra "on ,

8.ıtı Ter,ı-ıa Zeu'

B.ıtı Terasta Aslan

40

Kuzey Terası

^Doğu Terasından Batı Terasına geçmek için kullanılmış olan Kuzey Terasta herhangi bir heykel bulunma- maktadır. Teras 85 metrelik bir mesafe ile, üzerinde hiç bir kitabe ve figürün bulunmadığı kumtaşlarından oluşan bir duvarla çevrilmiştir. Fazla tahrip olmayan kumtaşları yere yıkılmış durumdadır.

Kutsal Yasa (NOMOS)

Doğu ve batı terasın her ikisinde de tanrı heykellerinin tahtlarını oluşturan taş blokların arkasında Grek harfleriyle yazılmış, 237 satırlık uzun bir kült yazıtı (NOMOS) bulunmaktadır. Antiochus'un ağzından yazılmış vasiyetname niteliği taşıyan yazıtta, bu kutsal alan hakkında bilgiler ve kültün uygulanmasıyla ilgili hükümler yer almaktadır.

"Gelecek Nesillere Vasiyetimdir"

Antiochus Theos

" ... Ata hükümdarlığını devraldığım zaman ... Tahtıma bağlı Krallığı tüm tanrıların ortak yurdu yaptım. Onları, şekli temsillerini kendi soyumun talihli köklerinin geldiği Pers ve Helenlerin eski usüllerine göre çeşitli biçimlerde yapmak suretiyle, kurbanlar keserek ve şölenler düzenleyerek, eskiden beri insanlar arasında ortak bir adet olduğu üzere onurlandırdım ...

... Zamanın tahribine dirençli bu

tapınaksal mezarın temellerini göksel tahtların yakınında atmaya karar verdiğimde, bu kutsal mekan, sadece ileri yaşıma rağmen hala sıhhat ve selamet içinde olan bedenimi saran kılıfa, tanrının sevdiği ruhum Zeus-

Oromasdes'in göksel tahtlarına yolcu olduktan sonra, ebedi bir istirahatgah

olsun istemedim; buranın aynı zamanda

bütün tanrıların ortak tahtları olmasını da kararlaştırdım ...

... Çünkü benim çabalarım sonucunda orada sadece kahraman atalarımın şu gördüğün resim dizeleri bulunsun istemedim; daha çok da, bu kutsal tepe üzerinde tanrıları temsil için kutsanarak dikilen ilahi bir figür, artık ıssız kalmayacak bu mekanı tanrılar karşısında ifa ettiğim dindarlığın bir kanıtı olarak görsün istedim ...

... işte, gördüğün gibi, tanrılara

gerçekten layık oldukları bu heykelleri diktirdim: Zeus Oromasdes'in, Apollon

Kuzey Terasının kült scromonileri sırasında bir toplanma yerı olarak kullanıldığı sanılmaktadır.

Bazı araştırmacılar ise Kral 1. Antiochus'tan sonra tahta geçecek kralların kullanımı için tahsis edildiğini tahmin etmektedirler.

Mithras, Helios Hermes'in, Artagnes Herakles Ares'in ve her şeyi besleyen vatanım Kommagene'nin heykelleri ...

... Aynı taştan ve aynı tahtlar üzerinde duaları işiten tanrıların yanına kendi heykellerimi de koydurttum. Böylece ulu tanrıların ezeli saygınlığını kendi genç bahtıma çağdaş kıldım ...

...Sonsuz zaman kaderin bir cilvesiyle tüm insanlar arasından hangi soyu bu ülkenin mirasına oturtursa, o insan soyu için bu kanını korumak bir vecibe olmalıdır ...

... Bu sunaklar üzerinde bol bol tütsü ve kokulu otlar sunmalı ve besili kurbanlıkları tanrıların ve bizlerin onuruna yaraşır biçimde kurban etmeli, kutsal masaları uyarınca bol ziyafet malzemesiyle donatmalı ve testileri suyla karıştırılmış bol miktarda şarapla doldurmalıdır ...

. .. Buraya gelen yerli ve yabancı bütün ahaliyi büyük bir ihtimamla karşılamalı

ve bir araya gelen cemaate herkesin eşit derecede keyif alacağı bir şölen hazırlamalıdır. ..

... Her bir kimse, kulsal günlerde kafi miktarda yiyecek içecek alabilmek için, gözetlendiği hissine kapılmaksızın şölenin keyfini çıkarsın ve dilediği köşede, istediği kadar yiyip içsin. Tapınak hiLmetine sunmuş olduğum içki kupalarını ise, ancak kutsal alanda birlikte bulundukları sürece kullanabilirler ...

... Her kim ki ama, bu düzenin kutsal geçerliliğini ya da ölümsüz iradenin teyicl ettiği rahmet abidesini bozar ya ela zarar verir ya ela gerçek anlamını değiştirmeye yeltenirse, yalnız kendisi değil, aynı zamanda tüm soyu sopu rahmetli atalarımın ve tüm tanrıların hışmına uğrasın ...

... Tanrılara ve atalara karşı gösterilmesi kutsal bir görev olan dindarlığın bir örneğini ben, birçok diğer vesileler ile olduğu gibi, buradaki eserlerimle de çocuklarımın ve torunlarının gözleri önüne sermiş bulunuyorum ve inanıyorum ki, onlar bu güzel örneklere özenip soyumuzun geleneksel onurlarını sürekli artıracak ve bana benLer biçimde kendi yaşamlarının doruk noktasında soyumuzun ününe ün katacaklardır ...

... Pers ve Makedonya ve Kommagene ülkesindeki bütün tanrıların ilgi ve rahmetinin böyle hareket edenlerin üzerine olmasını niyaz ediyorum ... "

... Zamanın akışı içinde her kim, bu ister bir kral ister bir hükümdar olsun, bu ülkenin yönetimini devraldığında bu kanunu korur ve sürdürürse, benim hayır dualarımla, tüm rahmetli atalar ve tanrılar ondan razı olsun; bu kanuna karşı gelen ve tanrılara saygısızlıkta direnenin ise her türlü felaket başına gelsin ...

41