7- 8

r

Y a p ı i ş l e r i m i z i n b u g ü n k ü d u r u m u . Y. M i m a r Z e k i S a y â r S T a k s i m B e l e d i y e G a z i n o s u . Y. M i m a r R ü k - n e d d i n G ü n e y H G . S . A. Y ü k s e k M i m a r l i k ş u b e s i D i p l o m a m ü s a b a k a s ı . Q K ü t ü p h a n e b i n a l a r ı M i - m a r î h a k k ı n d a d ü ş ü n c e l e r . M. L. S ü e S Şehir i n ş a - c ı l ı ğ ı n d a e k o n o m i m ü l a h a z a l a r ı n a u y m a k . Y a z a n : S e n a t ö r R. Ö e l s n e r gg B e l e d i y e Reisliği. Y a z a n E r n e s t R e u t e r B M i m a r M e h m e t A ğ a v e R i s a l e i - M i m a r i y e T a h s i n Ö z B i b l i y o g r a f i H a b e l e r • P i y a s a c e t v e l i .

_J XIII ü n c ü v I I 1 9 4 3

7- 8

F i a t ı 1 5 O K u r u ş

unun

S A Y I : 1 3 9 - 1 4 0

Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K w e S Ü S L E Y İ C İ S A N A T L A R D E R G İ S S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş ve Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N No. 32 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307

L ' A R C H I T E C T E :

THE ARCHİTECT:

DER ARCHITEKT

I N H A L T A R K I T E K T

M o n a t s h e f t f ü r B a u k u n s t , S t a e d t e b a u u n d D e k o r a t i o n H e r a u s g e b e r : A r c h i t e k t A b i d i n M o r t a ş u. Z e k i S a y â r . A n a d o l u Han 3 2 . İ s t a n b u l , 13. J a h r g a n g - N o . 7 - 8 - 1 9 4 3 .

Bauarbeiten von heute Arch. Zeki Sayâr S. 143

Stadkaziııo in Taksim (istanbul) „ R. Güney 146

Diplomarbeiten der Architektur bteilung an der Akademie der Feinen Künste 151

Bibliotheksbauten 165 Einiges über die Baukunsı Prof. L. Süe 169

Wirtschaft'icher Stâdtebau Prof. Öelsner 171 Burgmeister., : Prof. Ernest Reutrr 174

Klassiken in der Baukunst

"Baumeister Mehmet ağa„ und sein Werk über die Baukunst Tahsin ö z 179 Bücherbesprechung:

Nachrichten 187 Baumaterial preise 190

S O M M A I R E A R K I T E K T

R e v u e M e n s u e i î e d ' A r c h i t e c t u r e , d ' U r b a n i s m e et d'Art D Ğ c o r a t i f A r c h . A b i d i n M o r t a ş et A r c h . Z e k i S a y â r .

A n a d o l u H a n No. 32. i s t a n b u l . 13 e m e A n n e e . Nio. 7 - 8 - 1 9 4 3

La situation actuelle de nötre activite de eonstruction Aıch. Zeki Sayâr P. I4&

Casino Municipal de Taksim (istanbul) » Ruknettin Güney 145 Projets de diplûme de la section d'Architecture de l'Academie

des Beaux-Arts d'Istanbul I5I

Les Bibliotheques I65 Reflection sur l'Architecture Prof. L. Süe de l'Academie

des Beaux-Arts, istanbul I69 Consideration au point de vue economique dans ramenagement des villes Pıof. R. öelsner, directeur

de la section d'Urbanisme au Ministâre des travaux

publics Ankaıa 17I Les Prefets des villes Prof. Ernest Reuter, de l'ecole

des scienes sociales

et politiques Ankara 174 Le "Livre d'Architecture,, et l'Architecte "Mehmet sğa„ Tahsin öz, Directeur du

Musee de Topkapı, istanbul 179

Bibliographie : 187"

I — Sainte Sophie Peintre A. Sami Boyar II — La Perspective Prof. Ing. Ferruh Semin III — Les Problemes d'elargissement des nos Villes . Prof. Ernest Reuter

Les louvelles 187 Listes des prix de matĞriaux des Constructiou 190

r ~ N

^ ^ L İ V E N İ

T. A. SİGORTA SOSYETESİ

Her türlü Hayat sigortaları — Yangın — Yıldırım — Zelzele — İnfilâk — Havagazı — Nakliyat — Sirkat — Otomobil — Cam — Makine kazası ve Motor iştiali — Her nevi Kaza

SÜMER BANK BİNASI, GALATA TEL : 44969 - 44966

HEMATEKT

T Ü R K t Y E B E EMSALİ OLMIYAN YEGANE YERLİ TECRlD ;MADDESlDÎR;

Aljnanyadaki ana fabrikasından satın alınan reçetesile imal edilir. On iki senedenberi Nafia ve sair Devlet Müesseselerinde memnuniyetle kullanılmaktadır

Çatı, taraça, yan cephe, bodrum ve temellerde, su ve rutubete karşı TECRİD işlerinde; kimyevî gaz ve H a - mıza karşı muhafaza için HEMATEKT en birinci vası- tadır.

Mufassal malûmat için broşürümüzü isteyiniz.

N a z a n dikkate: Harp dolayısile Avrupa ve Ameri- kadan hiçbir Tecrid maddesi gelmediği için bazı tanın- mış maddelerin burada taklitleri yapılıp piyasaya sü- rülmektedir. Bu gibi maddelerin formülleri fabrikalar- ca gayet mahrem tutulduğu için hiçbir vakit sslı gibi olamaz ve dolayısile tecrid vazifesini göremezler.

R E C E P Ç E T İ N K A Y A HEMAKTET KİMYEVİ FABRİKA

G A L A T A , A z a p k a p ı T e r s a n e C a d . N o . 2 6 1

H . R Ü T T İ M A N N

D i p l . İ n ş . M ü h e n d i s i

İ N Ş A A T M A L Z E M E T İ C A R E H A N E S I İstanbul - Galata - Voyvoda cadd. 28, Bahtiyar Han 51

Telgraf adresi : « SIKA » İstanbul - Telefon : 49289. Posta kutusu 1119

HER NEVÎ ÎJNŞAAT TECRÎT VE MUHAFAZA MALZEMESİ

Her nevi Mühendislik ve Nafia inşaatı izolasyonu, kezalik bodrum, taraça, çatı, cephe ve dr ar rutubetleri tecridi. - Kimyevî tahallüllere karşı muhafaza. • Emaye vernik boyaları .- Bitümlü Emülsiyonlar.- Hususî yapıştırma maddelerile çatı kartonları Alüminyum boyaları .- Ahşap

muhafaza vesaiti .- Hususî taban döşemeler, ilâh.-

SIKA - SİKAPLAST - PLASTİMENT - İGOL - IGAS - SAURIERPASTA - FLINTKOTE • DUROMIT - SIEGLE ÇİMENTO BOYALARI . FRIKO VERNİK BO\ ALARI -

HONSALIN - HIYALIT • AVITTA - ODAN -

İş hakkında teknik ve ihtisas danışmaları için para alınmaz.

r Salih Sabri Karagöz

M E R M E R T A Ş tüccarı

Yerli ve yabancı her cins mermer işleri müteahhitli-

ği yapan ciddî ve en eski ticaretha •

nedir.

A D R E S : U n k a p a n ı beylik değir- meni sırası No. 65

Mermer fabrikası. TELEF. 22604 Mozaik fabrikası „ 21866 Telgraf adresi: MERMERTAŞ

A V N İ Ş A S A

K E R E S T E M A 6 A Z A S i

# B E T O N L U K

# D O Ğ R Â M A L I K

# D Ö Ş E M E L İ K

# B E Y A Z ve Ç I R A L I HER EBATTA KERESTE İŞLERİ

ADRES : UNKAPANI FENER CADDESİ No. 34 İSTANBUL. TELEFON: 20198

T E C R İ T L E V M A L A R I

Her cins inşaatda kullanılır.

302, İstiklâl Caddesi.

Telefon : 44934 B E Y O Ğ L U ( Sahibinin Sesi )

\

H A Z N E D A R

Tuğla, m tuğlası, Kiremit Fabrikaları ve Kireç Ocakları Ltd. Jir.

S E R M A Y E S İ : 1OO.0OO T . L.

£ En yüksek suhunet derecelerine mütehammil ateş tuğlaları

£ Memleketimizde fennî usuller ile çalışan yegâne ve birinci

fabrikadır.

£ DELİKLİ V E DELİKSİZ VE PRESE İNŞAAT TUĞLALARI MARSİLYA TiPiVE MAHYELİK

KİREMİT

• SÜZMELİK ve SIVA KİRECİ

Telefon : 21612 (Yazıhane) 16..71 (Fabrika) Telgraf : HAZNEDAR - istanbul

A d r e s : O s m a n efendi H a n No. 9 E m i n ö n ü - İstanbul

r

ANADOLU

S İ G O R T A Ş İ R K E T İ

TÜRKİYE CUMHURİYEFi ZİRAAT VE TÜRKİYE İŞ BANKALARININ KURUMUDUR

Sermaye ve ihtiyatları: 5.832.000 Liradır

Tesis tarihi olan

1925

senesinden beri yaptığı sigortalar:

Y a n g ı n - kiracı, şagil, mal sahibi ve k o m ş u mes'uliyeti - kira za- rarları - yıldırım - zelzele - infilâkı - havagazi iştiali - makiııa ka- zası ve m o t o r iştiali - kara nakliyatı harp sigortaları.

D E N İ Z D E : Bütün deniz tehlikelerine karşı deniz nakliyatı - g e m i ve m o t o r tekneleri - m a y ı n - torpil - a l e l û m u m deniz h a r e sigortaları.

H A V A D A : T a y y a r e sigortaları - tayyare seferlerinde pilot ve yolcuların si-

gortaları. ;

K A Z A D A : İnsanın m a r u z k a l a b i l e c e ğ i her türlü kaza - iş kazaları - o t o m o - bil - kazaları - malî mes'uliyet - m a k i n e kırılması sigortaları.

H A Y A T T A : T e m e t t ü l ü v e y a temettüsüz olarak ö l ü m tehlikesiyle b e r a b e r : Tasarruf için: « M u h t e 1 i t » ve « T a m m u h t e l i t » - aile istik- balini temin için: î r a 1 1 1 a i 1 e » - kızlar için: « O i h a z » - ç o c u k - lar için: « T a h s i 1 v e t e r b i y e » - ihtiyarlık i ç i n : « İ r a t » - hastalık v e y a kaza neticesinde m a l û l k a l m a y a karşı: « M a l û l » sigortaları.

1 $ S A H A S I N D A : A t ö l y e l e r , f a b r i k a l a r , m a d e n ocakları gibi iş yerlerinde ve tica- rethane, b a n k a l a r d a ve m e s l e k î t e ş e k k ü l l e r l e birliklerde çalışan- ların hayat, ö l ü m ve kazalarını temin eden grup sigortaları.

İstanbul, Yenipostahane 'Jcarşısı, Büyük Kınacıyan Han. Telefon: 2 4 2 9 4 . Hayat Kısmı: 2 0 5 4 1 .

A H Î î m SAYI : 139-140

V A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y i C i S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş v a Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N N o . 3 2 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307

Y a p ı i ş l e r i m i z i n b u g ü n k ü d u r u m u

Y M i m a r Zeki Sâyar

(Arkitekt) in geçen sayısında yapı politikamız- dan bahsetmiştik. Şimdi de bu mevzuun mühim bir kısmını teşkil eden bugünkü yapı durumumuzu ince- lemek istiyoruz.

Dünya buhranının başladığı 1939 eylülünden beri Türkiyede yapı faaliyeti mütemadi bir şekilde azalmakta devam etli. Mübrem bazı devlet inşaatın- dan başka bugün diğer bütün yapı faaliyetimiz dur- muş bir vaziyettedir.

Umumî bayat pahalılığı ile beraber yapı işleri- nin maliyeti de artmıştır. Bu artış yerli malzemede yüzde beş yüz, bazı ithalât malzemesinde ise yüzd'e bine kadar varmaktadır.

Bu anormal artışın sebeplerini araştırırken mü- him âmil olarak şunları tesbit etmek kabil oluyor.

a) Malzemede nakliyat, zorluklan.

b ) Yapı endüstrisinin zamanında yurdda İyi tevzi ve tanzim edilmemiş olması.

c) Taahhüt işlerindeki müşkülât.

d) Diğeı' işlerimizde olduğu gibi malzeme pi- yasasına hâkim olmamak.

Yapı ekonimisinde malzeme nakliyatı ınühirri bir mevzu teşkil eder. En küçük bir yapıdan büyük işlere kadar maliyet üzerinde malzemenin nakil mas- rafları büyük bir yüzdeye tekabül eder. normal yıllar- da bile memleketimizde yapı malzemesinin tedarik ve nakliyata iyi tanzim, edilmemiş olduğundan bugün bu mevzu üzerinde ciddiyetle durulması icap etmek- tedir. İnşa faaliyeti yapılan vilâyetlerimiz bugü- ne kadar malzeme bakımından esaslı bir tetkike tâbi tutulmamış olduğu içiıı inşaata lüzumlu taş, tuğ- la, kiremit, kum gibi en ağır malzemeleri bile bazan çok uzak kilometrelerden taşımak mecburiyetinde kalıyoruz.

Yakın senelere kadar meselâ Ankaranın tuğla ihtiyacını İstanbuldan, Sivasın kiremidini Kütahya-

dan, Erzurumlun çimentosunu İstanbuldan nakletmek mecburiyetinde bulunuyorduk. Halbuki yapı ekono- misinde binanın ağır kütlesini teşkil eden malzemeyi mümkün olduğu kadar mahallinden, olamadığı tak- dirde en yakın yerlerden temin etmek icap «der.

Bu meselede normal kilometre mesafelerini aş- mamak yapının iktisadî bir iş olması için elzemdir.

Mesele haddi zatında böyle İken memle- kette yapı endüstrisi tesis edilmiş birkaç bölge- bulunmadığı için malzemeyi her nereden olursa olsun tedarik mecburiyetindeyiz. Bu uzun ve gayri iktisadî nakliyat mecburiyetine, bugünkü dünya buh- ranının nakliyat işlerinde doğurduğu zorlukları ve imkânsızlıkları da ilâve edersek, malzeme fiyatları-

nın niçin bu kadar yükseldiğini hesap etmek zor ol- maz.

Bugün inşaat malzemesi nakliyatında devletten himayeli tarifeler istemeden evvel, yurdda malzeme istihsal bölgelerinin yerlerini tayin, tevzi etmek İcap ediyor. Son zamanlara kadar bütün şark hatlarımızın, yollarımızın çimentosunu İstanbuldan nakil mecburi- yetinde bulunuyorduk. Halbuki bu malzemenin nakil

masrafları ile bu bölgelerin ihtiyacını karşılayacak çi- mento sanayii kurmak kabildi. Tuğla, kireç ve diğer mamul malzemeyi de uzak mesafelere nakil mecburiyetinden, kurtaracak küçük endüstri bölgeleri kurmak, veya kuranları himaye e'tmek her halde memleket menfaatleri için lüzumludur.

Bir plân dahilinde memleket vapı işleri hacmine uygun bir endüstri kurulur en mantıkî bölgelere tev- zi edilmiş olur ve nakliyat işlerinde de himayeli tarifeler tatbik edilirse yapı işlerimizin süratle inkişafı kabil olur.

O

İnşaata malzeme tedarik ve intihabında mimarî ve teknik büroların rollerini de unutmamak lâzımdır.

Memleket mimar ve mühendisleri projelerini ve ke- şiflerini tanzim ederken hangi yurd bölgesi için ça- lıştıklarım düşünmelidirler. Evvelce tatbik edilmiş birçok yapı işlerinde mahallî malzeme tedarikinde büyük hatalara düşülmüş olduğu¹ muhakkaktır. İyi etüd edilmeyen inşaatta malzemenin çok uzak bölge- lerden taşınması iktisadî bir hata olduğu kadar, bina- ları da mahallî renkten mahrum eder.

Yukarıda bahsettiğimiz bu muhtelif sebepler yü-

zîinden İstanbulda 1939 yılındanberi belli, başlı bazı malzemenin artış nisbetlerini şu şekilde tesbit etmek kabildir.

Bazı inşaat malzemesinin 1939 - 1943 yıllan arasında fiyat farkları

Malzemenin 1939 1943 artış nisbeti cinsi Krş. Krş.

Tuğla 1500 6000 % 400

Kereste 4000 20000 % 500

Kireç 35 300 % 85 7

Kiremit 4 24 % 600

Çimento (yerli) 90 225 % 250

» (Avrupa) 500 1250 yb 250

Çinko 25 150 % 600

Demir 7 70 % 1000

Kum 80 375 % 470

Taş 175 900 §> 5 15

Diğer vilâyetlerde de malzeme artışı aşağı 3'u- karı bu nisbetlerdedir. Bu fiyatlara nazaran halen in- şa edilmek istenen bir binanın maliyeti «skisine nazaran bleş misli hattâ altı misli fazladır. Bu yüzden fertlerin inşa at teşebbüsleri tamamen durmuş, devlete ait birçok projelerin tatbiki geriye bırakılmıştır. An- cak çok mü'brem ve hayatî ola.n resmî inşaatı yap- mak kabil olmaktadır.

Geçen dört yıllık dünya buhranı yüzünden fi- yatları;* baş döndürücü bir şskilde artmakta devamı inşaat yapmak mecburiyetinde olan devlet bürolarını birçok güçlüklere maruz bırakmıştır. Pîesmî inşaat iş- lerinde kabul edilmiş münakaşa sistemi normal zaman- lar için en iyi ve tecrübe edilmiş bir usul olduğu "halde malzeme ve işçilik fiyatlarının her gün, değişmesi yüzünden tatbiki kabil olmıyan bir hal almış, müte-

ahhitler iş taahhüt etmemek mecburiyetinde kalmış- lardır.

Müteaddit defalar, hattâ keşif cetvellerinde fi- yat arttırmaları da yapıldığı halde işleri taahhüt ede- cek müteahhit bulmak kabil olmamıştır. Bu yüzden ihaleler geri kalmış, ve geri kaldıkça da keşifleri her defasında birkaç misline çıkarmak mecburiyeti hasıl olmuştur. Bu vaziyet üzerine resmî bürolar ve di|ğer müesseseler inşaatı başarabilmek için normal münakaşa usulünden ayrılmak mecburiyetini hissetmiş- ler ve «emanet» usuliyle ihaleler yapmağa başlamış- lardır.

«Emanet» usuliyle her ne kadar işler ihale edil- mekte ve ikmâl olunmakta ise de evlete müthiş pahalıya mal olmaktadır. Bu usıulde müteahhide işin maliyeti üzerinden muayyen bir kâr veya hak veril- mektedir. Müteahhit İçin normal münakaşalarda ol- duğu gibi risk ihtimali yoktur. Faturalara dayanan malzeme sarfiyatı, bordrolarla ödenen işçilik üzerin-

den müteahhit muayyen hakkını almaktadır. Bu şe- kilde müteahhidin rolü malûm münakaşa usulünde- kinin aksine olmaktadır. Normal taahhüt işlerinde işin iyj idar^e edilmesi, süratle meydana getirilmesi, mal- zeme ve işçilik fiyatlarında elde edilecek ekonomi gibi birçik faktörlerin mteydana getireceği menfaat tamamen müteahhide ait olduğu halde, «emanet»

usulünde bütün bu kibi hususlar müteahhidi fazla il- gilendirmektedir. Bilâkis işin uzaması yüzünden vâki olacak fiyat tereffüü yapının maliyetini çoğalttığından müteahhidin de muayyen yüzdesi artmakta bu hal orıu memnun etmektledir. Bu suretle işlerin süratle ikma- li için müteahhitten fazla bir gayret beklememek icap ediyor. Bu ise yapı faaliyetinin İyi yürümemesini intaç eder. Netıekim birçok devlet yapıları aylarca, hattâ senelerce sürüncemede kalmakta yeni yeni fiyat tesbitleri yüzünden müzmin bir hal almaktadır. Fakat işleri başarmak için halen daha iyi bir usul bulmak da müşküldür.

O

Diğer mühim bir âmil de malzeme piyasasına hâ- kim olmamak demiştik, inşaat işlerinde sn büyük alıcı bugün devlettir. Çünkü ferdî teşebbüsler tamamen yapıcılık sahasından çekilmiş bulunuyor. Yerli mal- zeme maliyetindeki artışı yüzde beş yüz olarak tes- bit ediyoruz. Fakat bir de ithal ettiğimiz birçok inşa- at malzemesinin eski fiyatlara nazaran artışm.:• göz atalım. Bu miktar yerli malzemeye nazaran birkaç misli daha yüksektir. Krsa bir tetkik bunun, demirde bire on, çimentoda bire y^edi, çivide bire sekiz, cam

da bire on iki olduğunu gösterir. Bilhassa mamul de- mir eşyada hırdavatta mantığın kabul edemiyeceği bir yükseliş vardır.

Kara borsa haricinde bu gibi malzemenin yeni fiyaltlarını Ticaret Ofisi, ve birlikler yapmaktadır.

Ithalâtdaki zorluklar, tahsis edilen sermaye için za- man kaybı gibi faktörler yüzünden bütün ithalât

malzemesine birlikler tarafından % 25 kâr had- di kabul edilmiştir. Bu had birinci el içindir. İkinci ele yâni küçük tüccara da % 10 ayrıca bir kâr haddi verilmektedir ki hakikatte % 35 nisbetinde bir kâra tekabül eder. Bu miktar normal senelere nazaran müthiş bir yekûndur,

1939 a kadar demir, toprak mamulâtı gibi ağjr İnşaat malzemesinde ithalât tüccarlarının kârı hiç bir zaman yüzde ( 5 ) i geçmezdi. Hatitâ yüzde bir, iki ile çalışanların miktarı çoktu. Şurası muhakkaktır ki iyi niyetlerle kurulan birliklere Ticaret Vekâleti mües- sir olmamakta, tüccar kendi kârını istediği gibi ken- di ıtay'n etmektedir. Ara sıra vaki olan bazı müdaha- lelere, sermayeyi uzun zaman bağlamak, tehlikeye at-

(Devamı Sahıfe 150 de)

T a k s i m B e l e d i y e G a z i n o s u

Y. M i m a r R ü k n e d d i n G ü n e y

İstanbul B e l e d i y e s i imar müdür vekili

Taksim Belediye gazinosu son senelerde şehrin kazandığı binalardan biridir.

Şehrin mühim ihtiyaçlarından olan bu binanın yapılması büyük bir leksikliği tamamlamıştır.

1939 senesinin temmuzunda inşaata başlanmış, üç buçuk ay gibi çok kısa bir zamanda ikmal edilerek

Cumhuriyet bayramında açılmıştır.

Geceli gündüzlü mesai neticesinde vücuds ge- len bu bina bahçedeki elektrik tesisatile Belediye- ye dört yüz bin liraya mal olmuştur.

Gazino, Taksim bahçesinin manzaraya nazır bir köşesinde eski gazinonun yerinde inşa edilmiştir.

1 İ 5

T i n I M 6 E T E D I YE ( U i N II S II Z E I i N k A I PLANI § 1 ( 0 , 1 / 1 0 0

Foto V. D. Smder

Kazino girişinin gece manzarası ve plâııı

Gazinonun bahçeden görünüşü

Bahçeden gazinoya güzel tertip edilmiş, havuz- lu bir methalden girilir sokak seviyesi aşağıda oldu- ğundan otomobille gelenler bir merdivenle giriş ho- lüne çıkar. Bu holde vestiyer, müdür odaları, telefon kabinesi vardır.

Gizli bir merdivenle de balkon katına, çıkılır.

Büyük salon, manzara nazar itibara alınarak ssd sed tertip edilmiştir. Bilhassa ^elhir namına verilen balolar için toplantı salonu olarak düşünülmüştür.

Büyük salon kubbesi dört sütun üzerine oturtul- muş nisb etten iyi ve fenadır.

Büyük salonun en hâkim tarafına konmuş olan yuvarlak salon, icabında numaralar için sahne olarak

Kiiçük salon

Salondan bir köşe

kullanılacaktır. Bu salonun artist odalarile irtibatı

vardır. ^{1 1} : ı

Balkonlara çıkan iki meşe merdiven arasına kon- muş olan bar salona ayrıca, bir güzellik vermektedir.

Balkon katında hususî küçük salonlar vardır.

Hususî toplantılar bu salonlarda yapılır.

Boğaziçine nazır olan deniz tarafında yemek sa- lonu yapılmıştır. Projesinde bu salona ayrıca bir giriş düşünülmüş ise de inşaat esnasında tasarruf bakımın- dan hasf edilmiştir.

Yemek odasının üzerindeki tarasada, yaz gün- leri için bir bar yapılmış olup burası sıcak yaz gece- lerinde çok rağbet görmektedir.

Yazın halk rüzgârdan mahfuz olan gazinonun bahçesinde oturmakta ve eğlenmektedir.

Binanın altında güzel bir bar (Pavyon) yapıl-

mıştır. ¹

Pavyonun dekorasyonu Prof. L. Süe tarafından yapılmıştır, bu salonla gazinonun mutfak ve ofislerile kolay irtibatı temin edilmiştir.

Geniş ofis kısmında; soğuk hava odaları, pasta hazırlama kahve çay kısımları, bulaşıkhane, depolar, hademe yemekhane, soyunma odaları, vs duşları ay- rı ayrı düşünülmüştür.

Isıtma kaloriferle olup, radiyatörler gizlenmiş- tir.

Yalnız bar kısmında sıcak hava tesisatı yapıl- mıştır.

Salonların tenviratı lendirekt ve sömidirekt ol- duğundan gündüz ziyasına yakın güzel bir tenvirat elde edilmiştir.

Binanın işgal ettiği saha 2250 m2 olup inşaat hacmi 30000 m 3 bı bulmaktadır.

İnşaat beton arme karkas ve tuğladır.

Sıvası murçlu suni taş sıvadır.

Büyük salondaki dört büyük sütunla giriş mer- diveninin yan duvarları sun'î mermıerdir. Antre ze- min döşemeleri mermer salon döşemeleri meşe par- ke, ytemek salonu, mutfak, ofis, balkonlar mozaiktir.

Büyük salon duvarlarında meşe kaplama ve se- lotets kullanılmıştır.

Bu suretle Akustik bakımından yi netice elde edilmiştir.

Avrupadaki birçok (emsaline üstün olan bu bina Türk mimarı Türk mühendisi, Türk İşçisi tarafından meydana getirilmiş olmasından sevinç duymaktayız.

Belediyeye, İstanbul hakına kazandığı bu binadan dolayı teşekkür ederken, bu güzel eseri ya- pan Mimar Rüknettin Güneyi tebrik ederiz.

H E H H H E H E H H H H B H B H H E S H E H H H

cn t a cn m en ta ED

(Baş yazıdan devam)

mak gibi sebepler göstermekte ve nihayet mal ithal etmemek gibi tehditlerle cevap verilmektedir.

Bu yüksek fiyatlar, inşaat maliyetini yukarıda söylediğimiz gibi yükselttiğinden bundan mütevellit zararı da en büyük yapıcı olan devlet görmektedir.

Binaenaleyh, gerek yerli yapı malzemesi ve ge- rekse ithal edilen yapı, malzemeleri piyasalarına hâ-

kim olmak, fiyatları makul hadlerde tutarak inşaat yapmak imkânlarını daima temin etmek icap ^eder.

Aksi takdirde, sarfedilen milyonlara mukabil elde edilecek inşaat hacminin daima küçülmekte de- vam edeceği muhakkaktır. Devlet bu işi tesadüflere bırakmıyarak malzeme piyasasında hâkim ve nâzım olmalıdır.

Foto : Adil Belediye binası M a r u i

G. S. A. Yüksek Mimarlık şubesi

D i p l o m a m ü s a b a k a s ı

Güzel San'atler akademisi yüksek mimarî şube- sinin 1943 devresi diploma konkuru nihayetlenmiş ve 25 genç yüksek mimarlık diploması almağa muvaffak olmuşlardır.. Bu münasebetle gençlerin projelerinden mürekkep bir sergi açılmıştır.

Bu yıl diploma projesi olarak küçük bir şehrin belediye binası mevzuu verilmiştir. Ayni zamanda program binanın inşası düşünüldüğü meydanla şeh- rin münasebetlerin şehircilik bakımından tanzimi gibi küçük bir şıelhircilik meselesini de ihtiva etmekte idi.

Talebe projesi için yurdun herhangi bir bölgesini seç- mekte serbest bırakılmış olduğundan meydana geti-

rilen projeler muhtelif iklim şartlarına ve inşaat tarz- larına göre yapılmış ve bu suretle zengin bir tenevvü arzetmiştir. Bazı talebeler bilhassa doğup büyüdükleri Anadolu kasabalarını steçmekte kendi muhitlerinin rengi ve karakterini projelerine vermeğe muvaffak ol- muşlardır.

Evvelki senelerde de tebaırüz ettirdiğimiz veçhi- le bu defa da birçok projelerde tamamen Türk uslu- bunun modern telâkkilere uygun araştırmalarını mem- nuniyetle kaydettik, ve şuna kanaat geıtirdik ki Aka- demi yüksek mimari şubesi birçok haksız iddialara mukabil çalışmalarına seneden seneye daha ilmî ve daha metodlu bir veçhe vermeğe muvaffak olmakta- dır.

Bu hususta yüksek mimarî şubesinin bir esas prensip® malik olduğu muhakkaktır. Akademi yük- sek mimarî şubesini, tedris bünyesinin memleket mi- marî tahsil ve terbiyesi üzerinde müessir yegâne ilim ve san'at varlığı olduğuna kaniiz.

Hayatı yarım asrı geçen ve bir tradisiyona malik olam bu kıymetli tevekkülün Türk mimarlığı için da- ima bir ilim ve san'at menbaı olmakta devamını te- menni ediyoruz. Akademi yüksek mimarî şubesi san- at ve ilim mesaisi ile yurdda yegâne mimarî bir ens- titü kabiliyet ve salâhiyetini haiz bir varlıktır. Gelecek yıllar için bu mimarlık ocağının daha özlü ve daha ve- lûd semereler vıeirmesini temenni ederken yeni çıkan genç mimarları tebrik ederiz.

Maruf

Aksonometrrk menazır

M Ü S A B A K A P R O G R A M I

Programa ekli vaziyet plânı, memleketimizin tabiî (coğrafî) iklim mıntakaaından birinde ve orta büyüklükte, bir şehrin müstakbel inkişaf istikametin- de, gar ile şehri bağlıyan işlek cadde üzerinde hu- dutlarile bir meydanı göstermektedir.

İklim bölgelerinden (Marmara havzası, batı, doğu, oıta Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgesi) birisini seçmek serbesttir. Seçilen bölgenin hususiyet- leri ve iklim şartları ehemmiyetle göz önünde tutula- caktır. Belediye binası, meydanın en münasip bir ye- line oturtulacak ve etrafı hudutlar tecavüz .edilmeden bina gurupları ile tanzim edilecektir. Yerleri ayrıla- cak ve gabarilerile gösterilecek olan bu binalar:

a — Bir şehir oteli; gazino vte lokantası ile b — Bir büro binası

c — Bir banka şubesi d — Bir postahane

e — Kahve, acenta, dükkânlardır.

Bundan başka: gezinti yeri, açık oturma yerleri ve park düşünülecektir.

Bu binaların cepheleri kesimlerde Ve perspek- tiflerde görülmelidir.

Belediye binası resmî kaıekterini muhafaza et- mekle beraber, orta büyüklükte bir şehre ait olduğu hatırdan çıkarmamalıdır.

İnşaat sistemi, malzemesi, tekniği ve karakterin mümkün mertebe mahalline uygun olması aranılacak- tır. Bölge zelzele bölgesi isle gereken tertibat alınma- lıdır.

Belediye b'nası programı

Esas giriş, hol ve merdivenleri varsa; iç avlusu ve bunlara ait kısımların intizam, ferahlık ve zengin- liğile görülecek belediye binasının iç taksimatına ait programda kısımların takribî sahaları bir fikir ver- mek üzere kaydedilmiştir. Bunların her biri ayrı ayrı

H A R B İ H O T A N P R O J E S İ

Bu proje, düşünülen Orta Anadolu kasabasının malzemesi ile, basit serbest bir uslûbla meydana getirilmiştir. Projenin lüzumundan fazla, iddialı ve motiflerle yüklü olmaması bil- hassa şayanı tercihtir. Orta bir kasaba b3lcdlye«i bünyesine tamamen sahip iyi bir projedir.

etütlere tâb itutulmak suretile ideal şekilleri ve hakikî sahalar, bulunacaktır. (Halkla tema3 eden bürolar).

İ d a r e

Mechs ve merasim salonu, Belediye reisi (çalış- ma) adası, Bekleme ve kabul od, Reis muavini (çalış- ma) od. komisyon içtima odası, müracaat kalemi.

S ı h h a t i ş l e r i

Belediye doktoru odası, muayene odası, mua- yene odası, Ecza. deposu, sıhhat işleri bürosu, Ebe

F e n i ş l e r i

Müdür, muavin, Bekleme, İmar müdürü, Proje bürosu, Kontrol bürosu, Harita müdürü, Harita büro- su Arşiv Kopya teksir işleri, Fotoğraf atölyesi ,

M u h a s e b e

Muhas-ebeci, Vezne, Tahakkuk memurları, tah- sil mmurları, Arşiv.

S o s y a l y a r d ı m

3 oda 20, 1 depo, Zatişleri 2 oda 20, Hukuk iş- leri 2 oda 20, İst atistik bürosu.

E v l e n m e k ı s m ı

Evlnm salonu, Bekleme, Evlenmiş memur odası, Kalemi, Umum arşiv, Ayniyat memuru, Ayniyat de- posu.

B u n d a n b a ş k a : lavabo ve W. C. 1er,

• i i t l l l i i l l l

sBgjjB '•-"••ir:' I hrr*

r

m

^{K U}

Vaziyet plânı

C İ H A T B U R A K P R O J E S İ Cihat Burak projesini -eski Türk mimarîsi ele- manlarını kullanmak suretile hazırlamıştır. Memleke- tin daha ziyade Akdeniz sahilleri; iklim şartlarına uygu'n bir plân hazırlamıştır. Binanın meydanda yeri iyi İntihap edilmiş ve civarı ile estetik ve şehircilik münasebetleri güzel tanzim edilmiştir. Genç mimar namzedi ieserini büyük bir bass3teiyetle hazırlamıştır.

Cephe

Umumî görünüş

memur gardroplan depo. sıcak su ve kalorifer tesi- satı, telefon santralı, mahrukat deposu bulunacaktır.

Mühim not:

Projenin etütleri iki kere şube şefliğine gösteri- lecektir.

1 ) Vaziyet plânının tesbitinden sonra 2) Temize başlamadan evve].

Bu vazife 8 / 2 / 1 9 4 3 tarihinde verilmiştir. 10/

5 / 1 9 4 3 tarihinde saat on yediye kadar projeler ida- reyle teslim edilmiş bulunacaktır.

Umumî vaziyeti gösteren meııazır

Cihat BURAK

.çFe^s ıvTİ PiAtıt

ÜCK3ÜU j.Ivf pooud_{uuuaüP» -} ;]|.,

boüDüfc

D a u c u ,1:1-'

pDUUO j . .'-• '

BİnİKçİ M.İ P1İM)

Belediye binası

N İ H A L S A N L I P R O J E S İ Bu proje, bir orta Anadolu kasabası belediyesi tesirini güzel bir surette ifade etmektedir. Mimarî ka- lakter bakımından eskinin kopyası olmaması tama- men mahallî bir tesire malik bulunması şayanı dikkat- tir. Plândaki bazı kifayetsizliklere rağmen, Nihal Sanlı projıe'sini derin bir hassasiyet ve virtüöz bir re- sim kudreti ile hazırlamağa muvaffak olmuştur.

Nezahat Sügüder

iç avîu

Cephe

N E Z A H A T S Ü G Ü D E R P R O J E S İ

Bu proje memleketin mutedil bölgeleri için ha- zırlanmıştır. Üslubu eski mimarîmizden mülhemdir.

genç mimar namzedi binasında eski Türk nıimarî ele- manlarının kullanmakla eserini klâsiğe meyil ettirmiş- tir. Belediyenin plânı iç bir avlu etrafında bir murab- ba teşkil etmektedir.

ı s ı ı ^ ı ^ a a s H o ı ı s

Cephe

Ü M İ T H Ö Ç E K P R O J E S İ

Bu Proje Konya gibi bir orta Anadolu kasabası için düşünülmüştür. Bu genç projesinin haricî mimarî tesirini eski usluplardan mülhem olmuştur, harcı du- varlar mahallî malzemede bir nevi tuğla ile yontma taşran yapılacaktır.

Meııazır

H İ K M E T B A R A Z P R O J E S İ Binanın haricî mimarîsi Türk uslubundadır. Plân bir İç avl'uetrafında murabba şeklindedir. Konkurda- ki iyi projelerden biridir.

Cephe

C A H İ D E A K S E L P R O J E S İ Bxı proje memleketin mutedil bir bölgesi için dü-

şünülmüştür Plânı diğer projelerin aksine olarak mü- tfijıazır değildir.

E K R E M O L G U N E R P R O J E S İ

Bu projenin gerek plânı ve gereksa dış mimarîsi mantıklı, iyi ölçülü bir şekilde meydana getirilmiştir.

T A H İ R B E R Z E K P R O J E S İ Bu eser orta Anadolu kasabaları için düşünül- müş bir belediye binası projesi tesirini haizdir. T ahir Berzek eski Türk mimarîsinin primitif devirlerinden mülhem olmuştur. Binanın plânı mantıkî ve sıhhatli- dir.

M i m a r î bilgisi :

K ü t ü p h a n e b i n a l a r ı (*)

IV — îşık ve havalandırma meseleleri.

Bibliyotek binasının inşasında nazarı itibare alı- nacak en rmühim noktalar okuma salonuna ve umu- miyetle bibliyoteğin bütün dairelerine bol gündüz ışığı temin etmek, depolan mükemmel şekilde hava- landıracak tesisat vücude getirmektir. Okuma salonun da ve depolarda bol pencere mevcut olması maksadı temine kâfi gelir. Fakat fazla tozlu şehirlerde hava- landırma İşi için depo pencerelerini açmak buraya toz dolduracağı için böyle binalarda sun'î havalandırma tesisatı vücude getirilir ve pencereler hiç açılmaz.

V — Binanın inşasında umumî kaideler.

Modern bibliyotek binası üç esas kısımdan teşek- kül eder. 1 İdare kısmı 2 — İstifade kısmı 3 3 — Depolar. Binanın inşasında bu üç cüzütam ara- sındaki münasebetlerin nazarı itibare alınması lâzım- dır. Umumiyetle yeni inşaatta şu kaideler kabul edil- mektedir: Bibliyotek binasının esas cüziitamı istifade kısmıdır. (Büyük okuma salonu, mecmualar okuma salonu, ödünç verme dairesi ve ayrıca kataloglar da- iresi). Bu kısım binanın ön plânında yer almalıdır.

Yâni bina birkaç katlı ise ve geniş bir arsaya inşa edilecekse bu kısım binanın methale en yakın olan kısımlaıını işgal etmelidir. İdare kısmı buna mukabil ikinci plânda veya diğe<r katlara bırakılabilir.

Umumiyetle burada dikkat edilecek nokta muh- telif dairelerin, okuyucuların ve kitabın birbirlerini en kolay ve en çabuk bulabilecekleri şekilde kendi arala- rında bir âhenk vücude getirmelidir. Bunun temini için yeni bibliyoteklerin birçoğunda okuma salonu da- imî merkezi vaziyette inşa edilir ve diğer İstifade kı- sımları ve depolar bunu ihata ederler veya salonda bunların arasında mükemmel bir irtibat temin edilir.

Depolar müstakil bir kısım olarak ya, okuma, salonu- nun üzerindeki katlara yerleştirilir veya bunlarla oku- ma salonu ve buna bitişik iare dairesi arasındaki taz- yik edilmiş hava postası tesisatı, kitap ve insan taşı- yan asansörler gibi kitabı bulunduğu yerden istifade kısmına süratle getirecek vasıtalar temin olunur.

Depolara gelince: Hususî inşa tarzı dolayısile depo, bibliyotek binasında tamamen müstakil bir kısım işgal eder ve diğer dairelere basit bir şekilde

( * ) Geçen sayıdan devam.

merbut bulunur. Müessesenin müstakbel inkişafı gö- zönünde tutularak plânda ileride inşası zaruret ha- line gelecek olan depolar ve diğer kısımlar için de yer ayrılmalıdır. Bu maksadın temini için bibliyotek binasının plânı, müessesenin ilerisi gözönün- de tutuiarak yapılır ve bu plânın ilk zamanlarda yal- nız en lüzumlu kısımları tatbik mevkiine konur.

Müessesenin zamanla mevcudu ve faaliyeti art- tıkça plânın diğer kısımları da inşa edilir..

VI — üç esas kısmın hususiyetle»i.

A İdareye ve memurlara ait kısım:

Orta büyüklüke bir bibliyotek binasında bulun- ması lâzım gelen daireler ve odalar şunlardır:

Direktör odası

ikinci direktör veya muavine ait oda

Büro (İki, üç me'murun çalışabileceği genişlik- te)

Bu üç odaya (bitişik bir hademe odası.

Akseyson dairesi için iki, üç memurun çalışabi- leceği büyüklükte genişçe bir oda (ayrı ayrı devlet nüshaları aksesyonu, satın alma hediye ve teberru ek- sesyonları için)

Mecmualar, gazeteler ve devamlı eserler akses- yonu için geniş, müstakil bir oda buna ve ayni zaman- da büyük okuma salonuna merbut bir mecmualar okluma salonu (bu salon istifade kısmına aittir.)

Kataloglar dairesi için: Evvelâ alfabetik katolo- ğa mahsus aydınlık genişçe bir oda veya salon. Bu- rada bu katalogla meşgul memurların rahatça çalışa- bilecekleri yerleri veya ibu salona açılan bir odaları olmalıdır. Sonraı vaziyete göre sistamatik katalog ve- ya kelime kataloğu için ayni genişlikte aydınlık bir salon veya büyük odayla, bu salona açılan ve sista ımatik katalogla meşgul bibliyotekçilerin sükûnet içer- sinde çalışabilecekleri ayrı ayrı küçük odalar. Kata- loglar dairesi aksesyon dairesine yakın, hattâ bitişik veya bilvasıta merbut olmalıdır. (Meselâ hususî bir asansörle.) Bu dairenin mühim hususiyeti: Okuma salonu ve iare dairesi gibi buranın da ön plânda yer almasıdır.

Teferrüat olarak idareye ve memurlara ait kı- sımda memurların yemek yiyebilecekleri ve istirahat edebilecekleri bir yerle yalnız memurlara mahsus bir tuvalet odası mevcut olabilir.

B — İstifade kısmı

İstifade kısmı evvelce de izah ettiğimiz gibi bib- liyotek binasının ön plânında yer alır. Bu kısma ait odalar ve salonlar şunlardır:

İstifade kısmı şefine mahsus bir oda.

İdarem dairesi için: Geniş ve duvarsız taksimata tâbi tutulmuş bir salon. Bu salonun bir kısmı gişeler veya tezgâhlarla okuyucuların kitap almak ve kitap iade etmek hususlarında müracaat edecekleri bir yer haline getirilir. İdare dairesi vasıtasız olarak okuma salonunun kitap alıp verme kısmına merbut bulunma- lıdır.

Bu şekilde hususî bir kişeye de okuyucular giriş veya iare kartlarını almak için müracaat ederler. Bu kart odası da iare dairesine ait salonda kapalı bir oda haljne geirilir.

Okuma salonu: Müessesenin büyüklüğüne ve ihtiyaca göre bunun genişliği değişir. Orta büyüklük- te bir bîbliyoteğin okuma salonunda 200 okuyucu rahat rahat çalışabilmelidir.

Yapılan hesaplara göre salonda b^r okuyucuya 3, 5-4 metre murabbalık bir yer isabet etmelidir. Bir kişilik masaların sathı 100 X 75 santimetredir. İki kişilik masalarda beher şahsa isabet eden yer bun- dan fazla olmalıdır. Meselâ 250 X 75 santimetre!.

Işık meseles¹nin tanzimi bilhassa okuma salonu için fevkalâde mühimdir. Okuma salonuna ışık veren pencerelerin satıh ölçüsü salonun satıh ölçüsünün en aşağı yüzde yirmisi kadar olmalıdır. İyi bir aydın- latma nisbeti yüzdeı 35 - 40 tır.

Salonun iare kısmı buraya nezaret etmek vazi- fesiyle mükellef memurların bulunduğu yerde veya bunun yanında olmalıdır. Bu kısım bibliyoteğn asıl

!are dairesinde hususî bir yer işgal eder ve salona açılır. Bazı bibliyoteklerde okuyucuların kitap alıp vermeleri esnasında salonda sükûnetin ihlâl edilme- mesi için bu iare kısmı salonun dışına nakledilmiştir.

Okuma salonunun bir taraçası ve okuyucuların istira- hat edebilecekleri ve sigara içebilecekleri bir odası da olmalıdır bilhassa A'merika biibüyoteklerinde bu hususa çok dikkat edilmektedir.

Mecmualar okuma salonu: Burası mecmualar aksesyonunun yanında bulunur.

Diğer okuma salonları: Orta büyüklükte, bir bibliyotekte harita ve plânlara ve keza yazmalara, diğer kıymedi kolleksiyonlara mahsus ayrı okuma sa- lonları mevcut olmalıdır. Harila üzerinde çalışacak- ların geniş masalara ihtiyacı vardır ve haritar bibli- yotekte hususî şekilde muhafaza edilir. Bunun için okuma yahut çalışma salonu ile beraber bir haritalar dairesi vücude getirilmesi zaruret olarak telâkki edil- melidir. Keza yazma eserler hususî bir ihtimama muhtaç oldukları,içsn ayrı bir dairede saklanır ve

yalnız bu dairenin hususî okuma salonunda oku- nabilir. İstifade kısmına dahil olmakla beraber oku- yucuları az olduğu için haritalar ve yazmalar daire- leri ikinci plânda yer alırlar.

Fotokopi atelyesi ve bunun okuyucuların müra- caatlarını kabul eden kısmı için hususî bir yer.

Teferruat olarak vestier ve tuvalet. Ayrıca oku- yuculara mahsus ufak bir kantin.

Okuyucuların giriş veya iare karlarını konrol eden memura mahsus yer ve turnike öyle bir mahal- le konulmalıdır ki okuyucu okuma salonlarına ve kataloglar dairesine ancak bu turnikeden geçerek gi- rebilmelidir. İare dairesi ile diğer kısımlar bu turni- kenin dışarsında bırakılır.

C — Depolar.

Biibliyotek binasının, inşası tamamen hususî bir tekniğe istinad eden kısmı budur.

Modern bir kitap deposundan şu hizmetler beklenir veya bunun şu vasıfları haiz olması istenir:

Mümkün mertebe çok kitabın az yere sığdırılmasına müsait olmak. Bununla beraber kitapların mükem- melen havalanmasını temin etmek, kitap düşmanı ha şeratın, tozun ve rutubetin tahassülüne mâni olmak bol gündüz ışığının içeriye girmesini temin etmek, kitapların okuma! salonuna ve iare dairesine sür'atle gönderilmesine hizmet edecek vasıtalarla mücehhez bulunmak ve nihayet hararetin mütemadiyen değiş- mesinden kitaplar zarar göreceği için - yaz kış nor- mal bir hararet derecesini mühafa'za edecek şekilde inşa edilmiş olmak (Normal hararet depolar için +

15, 18 derecedir.)

Depolar 19 uncu asrın başındanberi ıbibliyotek binasında müstakil bir kısım işgal etmektedirler. ,'

Deponun veya depoların, Bibliyoteğin diğer daireleri arasında aksesiyon kısmile ve bilhassa iare dairesi, ve dolayısile okuma salonu iki alâka ve mü- nasebetleri fazladır. V e bunun için bu kısımarla va- sıtasız olarak birleştirilmeleri lâzımdır. Bunun temi- ni için depolar üstüste birfcaç katı ve, birçok katları işgal ederler. En alt kat iare dairesine ikinci kat akse- siyon dairesine, merbut olur. Muhtelif katlar arasında da kitap ve insan taşıyan 'asansörlerle, irtibat temin edilir.

Modern depo, çelik bir iskelet üzerine beton- dan inşa edilir. Kitap rafları ve bu rafların istinad et- tiği kısımlar çelik profillerden yapılır.

Zemine mantarlı linoleum döşenir ve güneş şu- alarının doğrudan doğruya kitaplara vurmasına mâ- ni olacak perdeler kolaylıkla yanmıyan bir muşam- badan yapılır. Perde yerine bir kısım depo camları- nın buzlu olması da tavsiye edilebilir. Deponun in- şasında tahtaya ve yanıcı maddelere kat'iyyen yer verilmez ve bu suretle yangın tehlikesi tamamen ber-

taraf edilmiş olur. Lüzumlu tedbirler aynen rutubete karşı da alınmalıdır.

Modern kitap deposu nasıl inşa edilir? Depo kitapla dolacaktır ve¹ kitap ıağır bir cisimdir. Bunun için bilhassa üstüste müteaddit katlar işgal -eden de- polar çok sağlam temellerin üzerine kurulmalıdır. Yüz binlerce, milyonlarca kitabın ağırlığı modern depoda doğrudan doğruya temellere verilir. Bunu daha iyi olarak şöylece izah edelim:

Depoda sekiz rafı ihtiva eden bir (Gestell) Raf tutkusunu ele alalım. Raflar sağdaki ve soldaki iki şakulî çelik sütuna veya putrele gayet sağlam olarak merbuttur (Tutkular o şekilde inşa edilmektedirler ki ou rafla'r üzerinde ağır kitaplar olduğu halde bile aşağı ve yukarı kolaylıkla inip çıkabilirler.) Bu çe- lik sütun veya putrel binanın en üst katından diğer katlara birer birer geçerek temele kadar inen ve ora- ya sağlam olarak tesbit edilen yekpare bir çelik sü- tundur. Bu, her geçtiği katta altı rafa istinad vazi- fesini görür ve bu suretle muhtelif katlarda şaîkuli olarak ayni hizada bulunan kitapların ağırlığı ayni çelik sütun vasıtasiyle zemine kadar intikal eder. Ya- ni bu suretle depoların ağırlığı duvarlara ve ayrı ay- rı her deponun zeminine de(ğil, doğrudan doğruya temele verilir. Bu suretle depolarda duvarlar vs ze- min, ağırlığına istinat vazifesini değil, bu çelik sütun- ların vüc.ude getirdiği iskelet için bir nevi muhafaza hizmetini görürler ve kitapları haricî tesirlerden mu-¹ hafaza ederler. Her katta ağırlığa mukavemet edebi- lecek kalın bir zemin tabakası ve kalın duvarlar in- şasına da bu suretle lüzum kalmaz ve inşada mal- zemeden tasarruf edilir.

Mucidine izafeten Lipman sistemi diye anılan bu sisteme göre inşa edilmiş kitap depoları ekseriya müstatil şeklindedirler. Raf tutkula'rı burada tek bir sıra veya ortada bir koridor bırakılmak suretiyle sağ- lı sollu iki sıra teşkil ederler. Karşılıklı bir tutku ara- sında normal olarak I 30 santimetrelik bir mesafe bı- rakılır. Buna mihver ımesa'fesi denilir.

Tutkuların normal yüksekliği 2.25 - 2.50 met- redir ki bu irtifa ayni zamanda ayrı ayrı depo katla- rını yüksekliği demektir.

Işık, sağdan ve soldan yahut yalnız bir taraftan gelir. Bol ışık kitapların hayatını uzatacağı için depo- larda bol pencere yapılması tavsiye edilmektedir.

Ayrıca depoda elektrik ış-ğı tesisatı da vücude getirilir. Depolar için en iyi teshin vasıtası kaloriferdir

Lipman sistemi son zamanlarda tadilâta uğra- mış ve bu suretle daha pratik ve işe daha çok yarayan, ayni zamanda daha ucuza¹ mal olan kitap depolarının inşası imkân dahiline girmiştir.

VII — Geçmişte bibliyotek binalrı:

Bugünkü şekillerini almadan evvel bibliyotek bi

naları birkaç istihale devresi geçirmişlerdir. Bu devre lere sırasiyle şu adları verelim: 1 — Rahle sistemi devri 2 —- Barok salon bibliyotekleri devri 3 — Bibliyoteği vücude getiren üç kısmın (idare okuıma salonu, depo) birbirinden ayrıldığı devir, yâni mo- dern bibliyotek devri. Bu üç devrenin hususiyetle- rinden şimdi kısaca bahsedelim:

Rahle sistemi devri: Bu devre orta çağ bibliyo- teklerinin devresidir. Bunun ne zaman başladığını kat iyetle tesbite imkân yoksa'da rönesansla beraber nihayete erdiği söylenebilir. Ortaçağdan evvelki dev- relerin ve meselâ Yunan . Roma devresinin bibliyo- tek binaları hakkında pek az malûmatımız vardır. Bil- diklerimiz şunlardır: Bu biıbliyotekler ekseriya şeh- rin ortasında bulunan mabedin bir kısmını işgal edi- yorlardı. Bibliyotek etrafı sütunlarla çevrili zemini mermer, tavanı yaldızlı bir halden, yahut salondan ibaretti. Burası hem depo hem okuma salonu vazi- fesini görüyordu. Bu devrenin kitapları olan tomar- lar sütunların gerisinde ve duvarların içersindeki oyuklara yerleştiriliyordu. Meşhur İskenderiye bibli- yoteği, İskenderiye müzesinin bir kısmını işgal et- mişti.

Bergama bibliyoteği de bir mabedin yanınday- dı.

Ortaçağın rahle sistemine gelince: zamanımıza kadar intikal etmiş olan bazı ortaçağ biibliyeteklerin- den ve mevcut tarihî kayıtlardan bu devrenin bütün hususiyetlerini tesbit edebiliyoruz. Bu devrede depo ve idare kısmı diye bir şey bilinmiyor. Bibliyotek müs- takil şeklinde her türlü tezyinattan âli bir salondan ibarettir. Bu salona sağlı sollu iki sıra teşkil edecek suretle mektep sıralarına benzeyen rahleler yerleşti- rilmiştir. Bunların oturulacak yerleri vardır. Rahle- lerin üzerinde kitaplar mevcuttur. Ekseriya bu kitap- lar zincirlerle rahleler emerbuttur.

Zincirlerin vazifesi hırsızlığa mâni olmaktan zi- j'ade kitapları yerlerinin değişmemesini temin etmek- tir. Çünkü ayni mevzua ait kitaplar muayyen sıralar üzerine konmuştur. Yâni tertip sistematiktir.

Ortaçağdski manastır, kollej veya üniversite bibliyotekler hep bu rahle sisteminin tipik örnekleriy- di. Bu sistem rönesanstan sonra yerini barok salon bibliyo teklerine bırakmıştır.

Barok salon bibliyotekleri devri.

Bu devir rönesanstan biraz sonra başlar ve 19 uncu asrın başlarına kadar devam eder. Bu devreye ait bibliyoteklerin hususiyetlerini şöylece hülâsa ede- biliriz:

Bu bibliyoteklerde de idare kısmı, depo ve oku- ma salonu bir arada, lüzumundan fazla geniş bir sa- lonun tezyinatınia fevkalâde itina edilmiştir. Tavaıı yaldızlıdır ve yajğlı boya resimlerle süslenmiştir. Du- varlarda da muhteşem tablolar ve heykellerle çeşit

dekoratif tezyinat vardır. Ortada ve yanlarda süslü kitap dolapları ve camekânlar görülür. Bazan galeri- lerle salonun sağ ve sol cenahları kabili istifade bir hale getirilmiş ve buralarda da kitap dolapları yerleşti- rilmiştir. Salonun ortasında bazan büyük bir mücessem

küre yahut camekânlar içersinde teşhir edilmiş para kolleksiyonları ve daha ziyade müzelere yakışacak bazı antika eşya! bulundurulur. Bazı ufak tefek deği- şiklerle beraber bu devreye ait bibliy o teklerde görü- len hususiyetlerin hulâsası şudur: Bol, geniş bir salon- da bibliyotekcinin bugünkü pratik zihniyetine hiç ce- vap vermiyen dağınık bir yerleşme tarzı. Bu tipin ka- rekteristik örnekleri meşhur Vatikan biibliyoteği (in- şası 15Ş7) ile son İspanya dahilî harbinde bir hayli lahribata uğrayan Madritteki Escorial bibliyoteği'dir (inşası 1567)

IVJ[ o d e r n B i b l i y o t e k l e r D e v r i ( A y - rı Depo sistemi) : 1 9 ncu asırla beraber bibliyotek bi- naları için yeni bir devre açılmış oldu: Depolar ve İdareye ait kısımlar okuma salonundan çıkarak bina-

da müstakil birer yer işgal ettiler. Bu ayrılmanın lüzu- munu ilk defa ileri süren bir İtalyandır: Leopold Del- la Santa 1816

Esasen bu ayrılma zaruret haline gelmişti.

Matbaacılığın ilk zamanlarında basılan kitapların sayısı mahduttu. Fakat müteakip asırlarda baskı san- ali bijyük bir inkişafa mazhar oldu ve senelik kitap mahsulü ilk zamanlardakinin çok fevkine çıktı. By vaziyette bibliyoteklerin gittikçe sayısı artan kitap mevcutlarını okuma salonlarındaki mahdut yerlere sığdırmalarına imkân yoktu. Bunun için ayrı depo- lar vücude getirilmesi lâzımgeliyordu. Bu ihtiyaç bu- günkü modern bibliyoteklerin, modern depoların esasını teşkil eden ayrı depo sistemini meydana çıkar- dı ve bu suretle 19 uncu asrın başlarından itibaren inşa edilen biibliyoteklerde hep bu noktainazar hâ- kim oldu. Depoların ayrılmasile beraber bibliyotek- lere de idareye de ayrı müstakil yerler tahsis edil- di.

M i m a r î h a k k ı n d a d ü ş ü n c e l e r

M. L. Süe

G. S. A k a d e m i s i Süsleyici sanatlar ş u b e s i şefi

Her şeyde olduğu giibi, mimaride de muvaffak olmuş bir eser tabiî görünür. Demek kî bir bina bir manzaraya uygun olmalı ve onu güzelleştirmelidir, Zira insanın yaptığı bir eser tabiatın güzeliğine bir şey ilâve 'edebilir: Bir nehir üzerinde bir köprü, âdetâ semanın üzerine resmedilmiş gibi beliren bir aaueduç, taştan veya tuğladan bir duvar bir manzarayı daha miiheyyiç yapabilir. Ona yeni bir mânâ, yahut evvel- den farkedilmeyen bir ölçü verebilir.

Bazı evlerde izah edilemeden, insanın kendini kaptırdığı bir cazibe vardır, bu cazibe tabiatın unsur- ları ile insanın ilâve ettiği şeyler arasındaki âhenkten, uygunluktan gelir.

Mimarî bir eserin menşeinde büyük bir fikir, büyük bir istek bulunması lâzımdır: Filhakika, mi- mar kendi fikrini ifade etmez, fakat bir topluluğun idealini, bir dinin imanını, yadut da* bir ferdin şahsi- yetini ifade eder. eserleri de programların kıymetin- dedir, o devrin olduğu kadar, mimarın da büyüklü- ğünü veya zaafını ispat eder.

Bu, mimarın bir cemiyetteki rolünün ehemmi- miyetini azaltmaz: Mimarî, san atların en büyüğüdür, ınimar her sanatkârdan ziyade zamanının hayatına iştirak etmelidir.

Mimarînin programları beşeriyetin zevki seli- mini ve idealini aksettirir. Bu programlar bütün ka- rarsızlıklardan müteessir olur, 'eğer cemiyet kat'î olarak ne istediğini bilmezse, bu san'at için zarurî olan ilkah edici bir unsur mahiyetindeki şiddetli bir arzu ona can vermezse, mimarî plânlarının tanzimin- de de tereddüde düşer.

Bir mimarı bir inşaatçı olarak düşünmek kâfi değildir, onu bilhassa bir insaniyet aşığı olarak düşünme lidir.

Biz son zamanlarda . yeni ibir ilâhın, mıakine- ciliğin tesiri altında yaşadık, o, bir genç ilâhın bütün kuvvetile bize kendini kabul ettirdi. Modern mimari- nin bu ilâhın tesiri altında kalması pek tabiî idi. Bir san'at kendi içinde yaşamaz, ya tekâmül eder, ya mahvolur.

Mimarî uzun zaman, inşaat malzemesinin kendi- sine çizdiği hudutlar içinde tekâmül etti, bu malze-

mede, devirlere ve mimarların dehasına göre muhte- lif şekilde kullanılan tahta, taş, toprak gibi tabiî mal- zemelerdi. Öyle ki eski binalar tamamen insan eliyle tabiattan çıkarılmış, âdeta insanîleştirilmiş, ve böy- lece hâlik ile mahlûk arasında bir ba|ğ muhafaza eden unsurlarla yapılmıştır. İnsanın çelik betonarme, gibi inşaat malzemesini icadındanberi meselenin vazediliş şekli değişti. Mimarî eserin mahiyeti mekanik bir te<- kemmülüri bir tabi? olabileceği İçin mimarî bir eserin

devam etme karakteri azaldı, ayni zamanda da, bu, tabiat ile insan eseri arasındaki doğrudan doğruya temas kesildi. İşte devam müddetleri mekanik uzuv- larının bir tabiî olarak hesaplanan büyük binalar inşa

eden Amerikalıların zihniyeti buradan geliyor.

Beaudelari-e'ye göre: «Güzel, ebedî değişmez bir unsurdan yapılmıştır, bu unsurun kemnıiyetini tayin etmek çok güçtür. Güzel bir dıs izafî¹, zamana tâbi bir unsurdan teşekkül eder ki, bu un- sur, zaman zaman, yahut ayni zamanda, devir, mo- da, ahlâk, ihtiras olabilir».

Mimarî eser, doğru ve canlı tenasübün içine di- ğer san'atlerin vasıflarını çizdiği zaman en yüksek te- kâmül derecesine varır! Böyle bir eser bir coloriste'in resmi gibi renklendirilmiş, güzel bir heykel gibi yon- tulmuş olmalı, musiki gibi de adet kanunlarına uygun olmalıdır.

İşte böylece, ressamları ve heykeltraşları ol>ın bir memleket güzel bir mimarîye özenebilir. Bu ren- aissan'da, İtalyada mümkün olmuştur, orada Gitto, Raphael, Leonard de Vinci, Micdel A r g e gi- bi bütün san'atkârlar mimarîde ifadei meram edebi- lirlerdi.

Mimar Vocation'u umumî büyük bir kültürün neticesi olabilir : XVII nci asırda, Fransada. bir doktor olan Perrault o devirde büyük bir yenilik olan ve Bo- ileau ya aşağıdaki mısraları söylettiren Louver'in Co- lonnade'mı inşa etti.

Nötre assassin renonce a son art İnhumain Et desormais l'equerre et la regle âla main Laissant de Gallien la science supecte De Mauvais medecin devint bon architecte.

Devrimizin bir hatası da, mimarî eseri ekseriya

maddî faidesi bakımından anlamak olmuştur.

Muhakkak ki, cemiyıte faideli eserler yapılmalıdır, fakat onlara ileride unvanlar verdirecek olan faidele- ri değildir, Meselâ, İstanbul camileri nazarı itibaıe alınırsa, onların hiçbir maddî faidesi yoktur, Onların manevî bir rolü vardır, ve bu yüzden lâyemutturlar.

Filvaki, onların yapılışlarının gayesinin bir te- kemmüle erişebilmiş olması tasavvur olunamaz.

Schellmg der ki «Mimarî, güzel san'atkrden biri ol- mak dolayısile ihtiyaçla herhangi bir münasebeti ol- maktan tamamen âridir.»

Demek ki, elzem olan, ihtiyaca karşılık olan bi- naların yanında, mümkün olduğu kadar meydanar, dekoratif âbideler gibi muhakkak mimarî ifadelere yola açacak inşaatı korumak lâzımdır.

San'at her şeyi söyler, fakat kullandığı, vasıtaları katiyen fâş etmez! Yaratandan başka herhangi ıbir kimse için, san'at eseri, bir muamma, bir nevi esrar ihtiva eder, kullanılan vasıtalar yalnız mimarı alâka- dar ettiği için bilhassa mimarîde bu böyledir, teknisi- yen fikrini ifade etmeye has vasıtalar seçer seçmez mü- him olan sadece neticedir Fakalt eıer kullanılan vası- talar kusurlu, mantık ve san'at kanunlarına mugayir ise, eser ömürsüzdür. Ancak bu noktai nazardan sana- tin hizmetine verilen teknikler alâkayı caliptir: Bu tekniklere malik olmak, onlara hürmet etmek bu mes- lekî vicdana, dürüstlüğe ait bir şeydir.

Eğer bir inşaat, mimarî bir görüşe tâbi dejğilse bu inşaatın mükemmel bir teknikte olması neye ya- rar? Ona, san'atin hizmetine hasrolunacağı zamana kadar ancak ilmî bir keşfe gösterilen alâkaya müşabih bir alâka gösterilir.

Tedrisat için mimarî eseri iki cepheden nazar) itibare almak gerektir: Evvelâ realise edilmiş olan ese-

rin yaptığı tesir, yâni menazır görünüş, fotoğraf gibi halkın onu tanıyacağı tarafları.

Faka mimar için yalnız plânlar, kopya, hendesî resinin yükseklikleri eserin bünyesini, tam doğru ola- rak proporsiyonları ve istenilen mübalâğaları kendisi- ne ifşa edecektir,

Talebe için mükemmel bir eksersiz kullanılan vasıta ile elde edilen neticenin mukayesesi olacaktır.

Dekoratif unsurlar yahut da ufak mikyastaki kompozisyonlar için maketler işe, yarıyabilif, ve rea- list bir fikir verebilirler, fakat bunlar aldatıcıdır- lar, mühim binalar mevzu bahis olunca da za- ıarlıdırlar; Filvaki mesafe hakkında ve binnetice, gözden uzak unsurların deformation'u ve, ufalması hakkında bir fikir veremezler. Meselâ bir abidede 20 metrede bulunan bir cornic'he göz hizasında bu- lunduğu zamankinden daha büyük telâkki edilmeli- dir, halbuki, bir makette, bu ayni kornişin represe- ntation'u, gözden ancak 20 metre yudkarıda olacak- yâni pratik bakımdan göz hizasında olacaktır.

Geometral gibi resmetmeğe alışmış olan bir mimar;

mimarî terbiye dolayısile mesafelerin tashihini yapar, fakat bir maket üzerine ,nakledilmişse bu tashih ber- bat görünür.

San'atte, her devir başka bir şekilde kendini ifa- de eder. İşte ayni şeyleri böyle muhtelif şekilde ifade tarzlarıdır ki stye'leri birbirinden farkettirir.

Mimarînin kendisi, konuşan, terennüm eden mi- marî, bazı büyük san'atkârların eserlerini tamamla- mak için zarurî görünen bir İfade tarzıdır. Eğer mima- rî bir realisation ile tamamlanmamış olsaydı belki bu san'atkârların eserinde bir şey eksik olurdu, işte Mic- hel - Annge'de böylece, heykeltraş, şair, ve ressamlık carriere'ini St. Pierre'in kubbesile bitirdi. Bu âdetâ dehasının zirvesine konan bir taç oldu.

Ş e h i r i n ş a c ı l ı ğ ı n d a e k o n o m i m ü l â h a z a l a r ı n a u y m a k

Yazarı : Senatör R. Öelsner T e r c ü m e : A d n a n Kolatan

Y ü k s e k M ü h e n d i s m e k t e b i ve G ü z e l S s n a t l a r A k a d e m i s i n d e p r o f e s ö r

Ekonomi prensiplerine uymak bakımından şehir inşacılığmda en yüksek gaye buna ait plânları haki- kat sahasına intikal ettirmektir. Böyle bir şehir inşa- cılığı ayağını yorgana göre uzatt(ğından gayesine var- ması uzun veya kısa zamanlarla¹ mümkün de olacak-

tır. I ı Tecrübeli bir içtimaiyat politikacısı plânlara,

onların hakikat sahasına intikal ettirilmek bakımın- dan haiz oldukları imkânlara göre kıymet verir. A z veya çok hayal mahsulü olan ve şehri niktısadî im- kânlarını aşıp giden uydurma plânlar tahakkuk ettiri- lemiyecekleri için değerleri de ona göredir. Bunların bir masanın çekmecesinde karar kılmaları ve tozla- nıp bir daha pek de meydana çıkmamaları usulden- dir. Bilnetice bu plânlar, artık başka hiç bir iş yapıl- madığı için, şehirlerin gelişmesi bakımından çok za- rarlıdırlar. Bu plânların derpiş ettiği muazzam işleri ele alıp üzerlerinde çalışmağa imkân olmadığı için bittabi hiç bir şey yapılmaz veya yapılan İş pek az bir mahiyette kalır. Bazan da bu azametli plânın için- den münferit bir kısım ele alınır. Bu takdirde hiç bir maksada hizmet etmiyen ve ismine (Bulvar) denil- mekle beraber Paristeki adaşı ile hiç bir müşabeheti olmıyan bir caddenin açılması ve buna mukabil şeh- rin ortasındaki ana caddenin tamir bile görmeksizin acıklı bir hailde olduğu gibi bırakılması mümkündür.

Hakikî bir şehir inşacısı gerçi muhayyilesini her türlü bağlardan azad ederek beyaz kâğıtlar üzerinde gezdirip dolaştırmaktan hoşlanır. Fakat, bunlar rüya mahiyetinde hayalettirler ve o, ruhunun esasında ha- yatın hakikatim da zevkle farkeden bir insandır. Ge- lişip güzelleşen şehrin her sene kendi plânına biraz daha yaklaştığını görmekle mes ut olur.

Size söyliyeceklerimi dört fasla ayırmak İstiyo- rum :

Tabiattaki zenginliklerden faydalanmak.

Şehircilikte iktisat bakımından temel kaideler.

Teknik teferruat

Şehir bakımı »

T a b i a t t a k i z e n g i n l i k l e r d e n f a y - d a l a n m a k :

Şehirlerin kurulmasında coğrafya vaziyetine en büyük ehemmiyeti vermek kendiliğinden anlaşılan bir lüzumdur. Bir şehir deni zkenarmda, nehir kena- rında, dağlık yerde, kıymetli toprak hazineleri ve kaplıcalar yakınında bulunabilir. İşte ilk seçilen bu vaziyet şehrin en büyük zenginliğini teşkil eder. Me- sele bu vaziyetten faydalanmaktadır! Bu zenginlik mânâsız bir surette israf edilirse pek yazık olur. Bu- rada isim söylemekten kaçınarak misaller gösterece- ğim. Çünkü şehir inşacılığmda ekonomi prensiplerine uygun davranmanın şartlarından biri, hattâ en birin- cisi manevî kıymetler yaratmaktır ki meselâ dar mâ- nasile yurt sevgisi, yâni herkesin kendi d o l d u ğ u mu- hiti sevmesi bu meyanda gelir. Şehirlilerin bu sevgi- den doğan gururunu, kendi şehrine karşı olan muhab- betini bir tenkitle kırmaktan çekinirim!

Deniz kenarında bulunmanın birçok ehemmiye- ti vardır. Tabiat ve manzara pek güzeldir. Bu devler gibi büyük su yığını ile göz arasında hiç bir engel yok- tur. Ufuk, muazzam bulutların toplantıları gözler ö- nüne serilmiştir. Deniz insanı âlemden uzaklaştırmaz, âleme yaklaştırır, bağlaştııır... Tabiî limanlar şehir İçin haıttâ bütün memleket için kocaman servetlerdir.

Liman için en mükemmel şartları ve tesisleri vücude getirmek vazifedir. Limanın ekseriya ancak muayyen bir noktası iyidir. Bu noktayı hem denizde ve hem de kıyıda doğrudan doğruya limana lüzumlu olmıyan her türlü tesisattan azade bulundurmak lâzımdır.

Rıhtımın gideceği çizgiler oldukça sabittir ve bunlar kıvrımlarla çok. uzaklara kadar ulaşır. Şuraya buraya sıkışmış, sinmiş küçük barakalar, salaşlar, satış kulü- beleri ve sair lokaller mikyasa aykırı ve tahammül

edilmez bir manzara teşkil ettikleri, inkişafa engel oldukları için bunlara yer verilemez. Limana gelen irtibat yolları ve caddeler, demiyol, otobüs, tramvay

gibi sair seyrüsefer irtibatları son derecede bir itinaya mazhar olmalıdırlar. İktisat prensiplerine uygun se- beplerle burada biraz istfafa lüzum vardır. Çünkü kıy-

metli limana sahip bulunan bir şdhir idaresinin bu li- mana hizmet etmesi, onu üç misli daha fazla verim- li bir hale getirmesi icap eder. Limanın aynı zamanda fırtınalı havalarda gemilerin sığınmasına da yaraması lâzımdır. Aksi takdirde oraya liman demek de caiz olmaz. Karadenizde gemi gidiş gelişinin nisbeten az inkişaf etmesinin kısmen de böyle sığınmaya ve ba- rınmaya elverişli limanların sayısının çok olmayışın- dandır.

Memleketin şimalinde çok güzel bir şehir vardır.

Eğer denize bakıldığı zaman göz manzarayı engelsiz olarak kavrayabilseydi, eğer denizin bu emsalsiz rolü, daimî surette görünüşüne imkân olup da, halkın şu- urunda kuvvetlenseydi o şehir çok daha da¹ güzel o- lurdu. Bir takım kıymetsiz bayağı, münasebetsiz bi- naların deniz ile şehrin merkezi arasına sıkıştırılma- sı. yeni plânlarda, bir talîh eseri olarak boşalmış bir sahanın herhangi bir pazar veya çarşı mahallini ge- nişletmek yolunda kullanılması pek büyük bir israf teşkil eder.

Memleketin cenubundaki deniz kıyısında bir li- manın yüksek noktasında bir şehir ve önünde bir cad- de vardır. Bu ana caddenin deniz tarafına bina yapıl- mazsa, vaziyete göre biricik kıymette olan bu cad*

de rastgele binalar inşa' olunmak suretile israf edil- mezse bizim anladığımız mânâda iktisat kaidesine

uygun hareket edilmiş olıur. • iskenderun gibi bir şehrin cazibesi bu sahil cad-

desinin emsalsiz kıymetinin bilinmiş olmasındandır.

Şüphesiz, çok uzun olan bu caddenin bazı noktalarına meydanlar yapılsaydı hiç fena olmazdı.

Bir nehir, bir şehrin en çalışkan İşçisi olabilir.

Eğer bu nehir iş faaliyetine, silolara, iç limanlara¹, an- barlara büyük fabrikalara hizmet etmiyecekse hiç ol- mazsa ve mutlaka halkın umumuna yarar bir halde bulunmalıdır. Meselâ yüzme havuzları, otel ve lokan-

ta taraçaları vesairesi bulunmalıdır. Nehrin kıyı boyu her halde mümkün oldluğu kadar boş bir halde bıra- kılmalıdır. Kuvvetlice akan bir nehir müthiş bir van- tilatör gibidir. Anî bir tahrikle şehrin üstündeki h-ava tabakasını yenileştirip tazeler. Bunun güzel bir misali Budapeşte şehridir. Pek sıkışık binalarla dolu olan bu şehrin havasını büyük bir ihtişamla tazeüyen jey Tu- na nehridir.

Dere boyları boş kalmalıdır. Kıyıların denizle kara arasındaki ( 1 0 ) metrelik kısmının boş kalma- sını şart koşan Türk kanunu âlimânedir. Şüphesiz, doğrudan doğruya kıyıda yapılmış yalılar çok defa güzel, resim gibi manzaralar teşkil ederler. Boğaziçin- de olduğu gibi. Fakat bunlar istisnalardır. Ekseriyet- te ise binaların ve fabrikaların doğrudan doğruya kı-

yılara inşa edilmesi nehri bir lâğam kanalı haline ge- tirir. ( 1 0 ) metrelik boşluk asgarîdir. Küçükçe kasa- balarda kıyıda on metreden daha geniş ve dere bo- yunca uzanıp giden bir yeşil saha vücude getirilirse bu, şehrin esas güzelliğini teşkil eder.

Dağ sahasında kurulmuş şehirlerde ise dağların insanlara verebileceği en yüksek şeyin korunması lâ- zımgelir. Bu şey, etraftaki heybetli dağların güneşle parlıyan tepelerine ve aşağıdaki vadi ve dereye hâ- kim bulunan noktalardan faydalanıp manzaranın gü- zelliğine hayran olmak imkânıdır. İşte bıı gibi muhte- lif hâkim noktaları tanzim edip herkese açık bulun- durmak ve kezalik ev sıralarını da orada ikamet eden- lerin ayni güzellikten faydalanmasını mümkün kıla- cak surette tertip etmek lâzım gelir. Her dağın dibin- de bir.dere boyu, yâni bir vadi vardır. Buraları için de yine yukarıda dediğimiz icabat, hattâ daha kuv- vetli bir surette, muteberdir. Çünkü derenin geniş ya- tağı içindeki su ekseriya azdır. Bu sebeple, böyle de- releri kirletmek ve umum için zararlı bir hale getir- mek tehlikesi daha ziyadedir.

Deniz, dere ve dağ büyük servetlerdir. Fakat ehemmiyetleri büyük olmakla beraber plânlarında ek- seriya israf edilen başka kıymetler de vardır.

Önce ağaçlardan bahsedelim. Muhteşem, eski ağaçlıkların ve koruların kesilip yok edildiğini nadi- ren görüyor değiliz. Büyük zahmetlerle bu iş başarıl- dıktan sonra yeni ağaçların dikilmesine girişilir. Yaş- lı ağaçların yer değiştirilmesine karşı bazan mukave- met ettikleri anlaşılıyor. Eskiler az çok Allah'tandır, yeniler ise şehircilikteki mevcudiyetlerini bahçeler müdürüne borçludurlar. Netice? Malî cihetten ba- kınca neticeyi her halde kendiniz tahmin edebilirsiniz.

Tek tük vaziyetteki ağaçlar için de ayni şeyi, hemen de daha kuvvetli bir ifade ile söyliyebiliriz. Bursada- ki devler gibi çınarlar âbideler derecesinde kıymetli- dirler. Burada olduğu gibi memleketin her başka ye- linde de bunların değeri büyüktür. Adanada okalip- tüs ve hurma ağaçlarının âdeta günden güne büyüyüş- lerini görüyoruz. Bunlar şehrin servetidir. Böyle bir aığaç gelişiminin bir şehir için ne kadar büyük bir e- hemmıyeti olduğunu Adanalıların bildiğini gördüğüm zamanki sevincim kadar Adanada hiç bir şey beni sevindirmedi. Sivastaki büyük fidanlıkları yaratan, suları yol açıp akıtan ve kavakların Anadolunun ma- vi göklerine doğru yükselmesini temin eden zihniyet, şehir inşacılığı zihniyetinin tam kendisidir.

Eski Yunan filozofu «Ariston men Hydor» en iyi şey sudur» demiştir bu söz dünyanın hiçbir yeri için A - nadoludaki kadar ehemmiyetli değildir. Sivas ve An- takyada sularm bitmez tükenmez miktarlarla akıp git-