Kültürel Mirasın Geleceği ve

(1)

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi UNESCO Dünya Belleğinde, 29 Kasım 2013, Ankara 1

Kültürel Mirasın Geleceği ve

UNESCO Dünya Belleği Programı

Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

@yasartonta

yasartonta@gmail.com

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

(2)

Plan

• Kültürel miras

• Kültürel mirasın korunması

• UNESCO Dünya Belleği Programı

• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi

• Sonuç

(3)

Kültür

• Kültür, ürettiğimiz her şeydir

(entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs.)

• Bilimsel kültür (uygarlık)

• İnsani kültür (eğitim),

• Estetik kültür (güzel sanatlar)

• Maddi (teknolojik) kültür

Kaynak: Güvenç, 1994; Lyman ve Kahle, 1998

(4)

Kültür - Umberto Eco

“Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak

etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı

süzgeçlere sahip olmamızdır.”

(5)

Kültürel Miras

• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler

– daha uzun ömürlü ama eskiyor

• Zengin bir ortak kültürel miras

• Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın azalması

• “Ulus-devletler” inşa etme sürecinin etkisi

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel mirasın

ihmal edilmesi

(6)

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

(7)

“Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır.

Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137)

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı ^”

(L. de Bernières, Bir Partizanın Kızı, 2008, s. 51).

(8)

Oyun Kuramı ve Ortak Kültürel Miras

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok

edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun”

değil

• Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir oyun da değil

• Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün

insanlık kaybediyor

(9)

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972)

• Dijital Mirasın Korunması Şartı (2003)

• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

(10)

Ortak Kültürel Mirasın Korunması

• Kültürel mirası “ihmal ederek koruma”

• Kültürel mirası temsil etmek için dijital nesnelere bağımlı hale gelinmesi

• “Dijital karanlık çağ” tehlikesi

(Rothenberg, 1995).

(11)

BBY208

Kaynak: Micheal Mac An Airchinnigh, http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/documents/c_mac_airchinnigh.pdf

Kültürel Nesnelerin İnternet’i

• Dijital sergiler

• Mobil telefonlar

• Nadir eserlerin

korunması ^{, vd.}

(12)

Dijital Mirasın Korunması

• Dijital kültürel miras için koruma daha da önemli

• Geleneksel “ihmal yoluyla koruma” dijital belgeler için “çözüm” değil, çünkü dijital belgelerin ömrü çok kısa

• Dijital kültürel nesneler dinamik ve akıllı

• Daha karmaşık koruma yöntemleri gerektirir

• Dijital nesnelerin korunması “kopyalamaya”

dayanır

Kaynak: Roy Rosenzweig, “Preservation through neglect”. http://www.historycooperative.org/phorum/read.php?14,373,388#msg-388;

Lynch, 2002, European Commission, s. 19

(13)

Geleneksel Koruma – Dijital Koruma

Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010.

(14)

UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003)

Ortak miras olarak dijital miras; Kapsam; Erişim;

Kaybolma tehdidi; Eylem gereksinimi; Dijital

süreklilik; Strateji ve politika geliştirme;

Saklanması gerekenleri seçme; Dijital mirası koruma; Kültürel mirası saklama; Roller ve

sorumluluklar;

Ortaklıklar ve işbirliği;

UNESCO’nun rolü

Kaynak: http://portal.unesco.org/ci/en/files/13367/10700115911Charter_en.pdf/Charter_en.pdf

(15)

UNESCO Dünya Belleği Programı

Kaynak: Safeguarding the documentary heritage of humanity: UNESCO, 2010, http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001877/187733e.pdf

(16)

UNESCO Dünya Belleği Programında Türkiye

(17)

UNESCO Türkiye Millî Komisyonu

(18)

Dünya Belleği’nde Türkiye Çalıştayı

Kaynak: http://unesco.org.tr/dokumanlar/duyurular/dunya_bellegi_calistayi.pdf

(19)

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi

(20)

Evliyâ Çelebi, Yılın İnsanı (UNESCO, 2011)

43 yayın var (5’i ilgisiz), 32’si makale, 19’u kitap

eleştirisi, 1’i editoryal, 1’i not.

(21)

Evliyâ Çelebi Yolu

(22)

Evliyâ Çelebi Kültür Yolu’na UNESCO Onayı

Kaynak: http://www.kent.ac.uk/english/evliya/

Kaynak: http://www.candaceroserardon.com/2013/10/evliya-celebi-way/

Kaynak: http://www.candaceroserardon.com/2013/11/evliya-celebi-way-4/?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=evliya-celebi-way-4&utm_source=feedblitz&utm_medium=FeedBlitzRss&utm_campaign=thegreataffair

http://cultureroutesinturkey.com/c/evliya-celebi-way

(23)

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi

UNESCO Dünya Belleği’nde (19.6.2013)

(24)

Dünya Belleği Türkiye Ulusal Listesi

Kaynak: http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/iletisim/dbulusal.pdf

(25)

UNESCO Belgesel Mirasın Korunması ve Bu Mirasa

Erişim Hakkında Tavsiye Kararı (22 Kasım 2013)

(26)

Kültürel mirasın korunması niçin önemli?

• UNESCO üyeliğinin Büyük Britanya’ya

tahmini getirisi yılda yaklaşık 90M sterlin (yıllık ödentisi 14M sterlin)

• Dünya Belleği Programının amaçlarından birisi “belgesel mirasa evrensel erişim sağlanmasına yardımcı olmak”

• Erişim korumayı tetikliyor

• Kültürel yönden zengin ve daha barışçıl bir gelecek için kültürel miras ürünleri ortaklaşa korunmalı

Kaynak: Wider value of UNESCO to the UK, 2012-2013. http://www.unesco.org.uk/uploads/Wider%20Value%20of%20UNESCO%20to%20UK%202012-13%20full%20report.pdf

(27)

Sonuç Yerine

• “Bugünü kontrol eden, geçmişi de kontrol eder. Geçmişi kontrol eden geleceği de

kontrol eder.” (George Orwell, 1984)

(28)

Kültürel Mirasın Geleceği ve

Kültürel Mirasın Geleceği ve

UNESCO Dünya Belleği Programı

Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

@yasartonta

yasartonta@gmail.com

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Plan

• Kültürel miras

• Kültürel mirasın korunması

• UNESCO Dünya Belleği Programı

• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi

• Sonuç

Kültür

• Kültür, ürettiğimiz her şeydir

(entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs.)

• Bilimsel kültür (uygarlık)

• İnsani kültür (eğitim),

• Estetik kültür (güzel sanatlar)

• Maddi (teknolojik) kültür

Kültür - Umberto Eco

“Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak

etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı

süzgeçlere sahip olmamızdır.”

Kültürel Miras

• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler

– daha uzun ömürlü ama eskiyor

• Zengin bir ortak kültürel miras

• Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın azalması

• “Ulus-devletler” inşa etme sürecinin etkisi

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel mirasın

ihmal edilmesi

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı ”

(L. de Bernières, Bir Partizanın Kızı, 2008, s. 51).

Oyun Kuramı ve Ortak Kültürel Miras

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok

edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun”

değil

• Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir oyun da değil

• Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün

insanlık kaybediyor

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972)

• Dijital Mirasın Korunması Şartı (2003)

• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

Ortak Kültürel Mirasın Korunması

• Kültürel mirası “ihmal ederek koruma”

• Kültürel mirası temsil etmek için dijital nesnelere bağımlı hale gelinmesi

• “Dijital karanlık çağ” tehlikesi

BBY208

Kültürel Nesnelerin İnternet’i

• Dijital sergiler

• Mobil telefonlar

• Nadir eserlerin

korunması , vd.

Dijital Mirasın Korunması

• Dijital kültürel miras için koruma daha da önemli

• Geleneksel “ihmal yoluyla koruma” dijital belgeler için “çözüm” değil, çünkü dijital belgelerin ömrü çok kısa

• Dijital kültürel nesneler dinamik ve akıllı

• Daha karmaşık koruma yöntemleri gerektirir

• Dijital nesnelerin korunması “kopyalamaya”

dayanır

Geleneksel Koruma – Dijital Koruma

Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010.

UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003)

Ortak miras olarak dijital miras; Kapsam; Erişim;

Kaybolma tehdidi; Eylem gereksinimi; Dijital

süreklilik; Strateji ve politika geliştirme;

Saklanması gerekenleri seçme; Dijital mirası koruma; Kültürel mirası saklama; Roller ve

sorumluluklar;

Ortaklıklar ve işbirliği;

UNESCO’nun rolü

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı ^”

korunması ^{, vd.}