Hava taarruzlarına karşı sığınaklar
M . U t k i n imahsus 100 kişilik sığınak.
Müteaddit katlı binalar altında sığnak tesisi ve çatıda çelikden muhafaza örgüsü.
rı t e t k i k i
(L'arohiteoture de L'URSS) o'en Garp memleketlerinde mimarlık matbuatında hava taa-ruzlarına karşı halk için vücuae getirilecek sığınaklara mü-tedair fenni tedbirler hakkındaki yazılar zaman geçtikçe sıklaşmaktadır.
Dikkate şayan olan cihet hava taarruzuna karşı elyevm mevcut olan sığınak tesisatile ikametgâh sığınaklarının kâfi görülmemesi ve kapalı (mahfuz) barınma yerlerin tercih edilmesidir.
Bu tetkikatımda bu husus hakkında verilmiş olan mü-him kararlar üzerinde tevakuf ederek, bilhassa kürrevî, sivri başlı ve beyza şekillerile kapalı yerlerin tesisi ve bunlara ait teferruat (sahadan istifade havanın tecdidi ve saire) gözden geçirilecektir.
Agresör — Faşist memleketlerin komşusu olması dola-yısile küçük İsviçre mimarları bile gaz taarruzlarına karşı müdafaa tesisatile meşgul olmağa mecbur bulunuyorlar. Bu memlekette ise bidayette, gaz taarruzlarına karşı barınma yerleri, mevcut ve derdesti inşa olan binalarda yapılmakta idi. Bilâhara, bu şekilde vücude getirilen sığınakların mali-yet Hatlarının pek yüksek olması dolayısile bunların istima-linden elde edilecek istifadenin (müdafaa kabiliyetleri) pek az olduğu anlaşılmıştır. Sebebi ise sivil inşaatın P. V. O. nın talep ettiği şartlara tevafuk etmemesidir.
Elyevm isviçre mimarları hava taaruzlarına karşı te-sisatı müstakil bir tarzda inşaya teşebbüs etmektedirler, vo bu şeklin maliyet Hatının hayli tenezül eylediği ve ayni za-manda koruma kabiliyetlerinin ehemmiyetli bir derecede te-zayüd ettiği anlaşılmıştır.
Esas itibarile sığınakların inşası, isviçre ittihadı gaza kar-şı müdafaa komisyonunun tayin ettiği şekil dairesinde, be-ton arme olacaktır. Sığınaklar kapaklı (tavanlı) ve duvarlı olup 100 kg. sıkletinde hava gaz bombalarına mukavemet ede-bilecek kabiliyette olması düşünülmektedir.
Sığnak mahalleri muhafazalıdır. Sığnakların, ayni mu-hafaza kabiliyetinde olmak şartile, maliyet fiatmın tenezzülü için ekseriyetle vertikal olarak inşa edilir. Biz küçük sığı-nakları tavsiye ediyoruz. Bu sığınaklar kürrevî olup üstü fevkelarz sivri kapaklıdır. Bu şekil merminin kaymasına âmil olur ve infilâka mukavemet ederek ayni zamanda az beton sarfile vücude gelir.
Sığınak methali toprağın üstündeki kısmına tesadüf eden kapağından sıkı sıkı kapalı (ermetik) bir kapısından ibaret olup bu kapının etrafı gözetmeğe mahsus bir deliği vardır. Toprak altındaki kısma inmeğe mahsus yol ise bir kapak ile Ermetik bir şekilde kapalı olup etrafı gözetmeğe mahsus ma-hal dahi ayni zamanda sığınağın bir kapağı vazifesini gö-rür. Toprak altındaki kısımda elektrik vantilStörü mevcut-tur ve hususi tertibat vasıtasile alınan havanın temizlenmesi topraktan geçtiği esnada olduğu gibi filtre vasıtasile da vu-ku bulur.
200 kişilik ve büyük tahribatı yapan kuvvetli mermilere karşı olarak müttehiz sığınak.
Sığınak tipleri. 1. Küçük sığınak tipi, 2. Sanayi tesisatına mahsus sığınak. 3. Bir başka şekil sığınak, 4. Sıhhiye istasyonu - Sığınak, 5. Standardize edilmiş sığınak. Sahife 78 Resim : 1.
mevcuttur. Tarif ettiğimiz bu sığmak tipleri İsviçre P. V. O. ya olduğu gibi ikametgâhlar için de tavsiye edilmektedir.
Daha büyük sığınaklar müteaddit katlı (Şinder kuleleri) ve 70 kişilik olarak kale alınmıştır. Bu sığınakların tavan bölmelerile üst kapak ve duvarları fugas bombalarının kuv-vetlerine mukavemet edebilirler. Methal kapıları çelikten zırh-lı) yapılmış olup ermetik bir şekilde kapanırlar ve aksi ta-rafa yerleştirilmiştirlerdir. Kulenin üst katı sıhhî tesisatla el-bise temizlemeğe mahsus vesait ve sair cihazlara tahsis edil-Alt katlara inmek için sığınağa şakulî (vertikal) bir mer-diven konmuştur ve bu alt katlar esas sığınak addedilir. Bun-ların dış duvarBun-larına oturma sıraları tertip edilir. Sığınaklara hava verilmesi için muhtelif sistmler tasavvur edilmiştir. Doğrudan doğruya hava yollarile alınır. Filtre vasıtasile dy alındığı gibi oksijen verilmek suretile de hava temin edilir. Su stoku - üstü kapalı ve hususî yerlerde bulunur. Sığınak elektrikle tenvir edilir, elektrik cereyanı kesilirse hususî te-sisat ve el lambalarından istifade olunur.
Kule tipindeki sığınaklar P. V. O. efradile sanayi tesisat için tavsiye edilir.
200 kişi veya 80 yataklık normal tipte muhafazalı ve müteaddit katlı sığınaklar devair ve müesseselere tavsiye edilir. Bu tipteki sığınaklardan hariçle temas ve muhabere-ler tünel vasıtasile yapılır, bunların methal katları sıhhiye istasyonun, temizleme mahalline, makine dairesine ve mut-fağa tahsis edilir. Ortada mevcut amudî merdivenle sığınak-ta barınacak adamlara sığınak-tahsis edilmiş olan alt katlara inilir. Oturma yerlerinin konsantrik olarak tertip edilmiş olması sı-ğmağa 200 kişinin yerleşmesine imkân verir. Sığınakta uzun müddet kalmak icabettiği takdirde sıra yerine 80 adet kar-yola konabilir. Sığmağın havası vantilâtör makinesi
vasıta-sile doğrudan doğruya dışardan alınır veya filtre vasıtavasıta-sile temin edilir.
Sığınağın kubbesi altında konmuş olan depodaki su sıh-hî edevat ve tesisat için kullanılır. Elektrik cereyanı kesildiği zaman hususî jeneratör faaliyete geçer. Tarif ettiğimiz işbu normal tipteki sığınaklar altlarına taş döşenmiş muhafazalı kapakları haizdirler. Kulenin altındaki katın duvarları mu-hafazalı konstrüksiyon halini alır müteakip alt katların ta-vanları çok kalın olmayıp, ancak toprak tazyikine mukave-met edebilecek derecededir. Daireleri ayni seviyede yapılmış sıhhiyeye mahsus sığmaklar, tecrübeden alınan neticelere göre, pek pahalıdır. Binaenaleyh sığınakların şakulî ve dai-relerin üst üste bir kaç kat yapılması faideli olur, ancak bu katlar arasındaki nakliye vesaiti tesisinin çok müşkül ol-duğu anlaşılmış ve bunun önüne geçmek için, duvara yakın cîmıyacak olan amudî merdivenin iç tarafını ayıran demir kafesin içinde bir asansör yapılır.
Banyo ve çamaşırhanelerin bulunduğu medhal katında yaralıların naklini teshil eden sedye bulunur, onu takib eden daire ise sırf yaralılarla gazdan müteesir olanların tedavisine tahsis edilir.
Alt katda muhtelif yaralı ve hastalar yerleştirilir. Zırhlı kubbede sıhhiye efradı yerleştirilir. Bu tipdeki sıhhiye sığınakları ancak 100 kişi alabilirler. Sığmaklarda hususi elektrik istasyonu ve vantilâtör ile gerek içmeğe ve gerek kullanmağa mahsus su tankları vardır.
Yukarıda zirk ettiğimiz gibi amudi tipdeki sığınaklarda betondan tasarruf edilir. Bundan mâda malzemenin mahalli istihsalinde standardize edilmesi suretile de ayrıca tasarruf yapılabilir.
malzemesi toprak sahasında mevcut muhtelif mevaddan izhar edilir ve toprağı kazıp çukura inerek toprağın üstü betonlanır.
Hava taaruzlarına karşı müdafaa tekniği noktasından yuvarlak (kürrevî tipdeki sığınakların daireleri rasiyonel bir tarzda tertip edilmeğe müsaittirler; normal tipdeki sığınaklar-da dış duvarla merdiven kafesinin zarufu arasınsığınaklar-daki saha-ya 3 sıra oturma yeri vesaha-ya bir sıra saha-yatma yeri tertip edile-bilir. Sığınağın amudî merdiveni ufak bir sahayı işgal eder. Bir katlı sığınığa yapılacak methal ayni hacmi istiabisi ol-duğu halde daha çok yer işgal eder. Ayni evsaflar kürrevî şekillerde de kayıt edilmekte vc bu şekil sayesinde sığınak her taraftan ayni seviyede muhafaza edilmiş ve temelsiz ol-duğu halde alt tarafından gelecek infilâk kuvvetlerinde mu-kavemet eder. Oturmak için sıralar boydan boya daire du-varlarına dayatılır. Burada esasen ayakta kalınmasına sığına-ğın şekli manidir.
Küçük sahayı havi bir kişilik sığmağın vantilâtörü ol-ması muvafık olduğu tecrübe ile sabit olmuştur. Çünkü van-tilât.örsüz daireler adam başına daha vasi sahaya ihtiyaç gös-terir. Daire içinde tamperatürün yükseltmesi havanın filtre edilmesine mahsus cihazın idaresi ve oksijen derecesinin ka-yıtları tecrübe ile tesbit edilmiştir. Dairenin serinleşttirilmesi İŞİ gayet güçtür, ve ancak bir kombinezon mucibince duvar-ların soğutulmasile olur.
Sığınaklar hakkında «Casabella. namını taşıyan italyan mecmuasında bir çok yazılar yazılmıştır (1). Bu mecmuanın 200 kişilik sığınakların konstrüksiyonu ve plânlarının tan -zimi hakkında verdiği malûmat şayanı dikkattir.
Resimlerimizde muhtelif kafes ve izole (elâstik) curufu ile sığınak üstlerinde hava bombalarının tevakkuf edip infi-lâk ettiğini göstermekteyiz. Bunların temellerinin müdafaası için boydan boya ferş edilmiş beton yastıklardan istifade edi-lir;
Anî olarak hava taaruzlarına maruz kalan halka mahsus sığınak tipleri de şayanı dikkattir. Bu tipteki sığınaklar, ayni .zamanda taaruz vukuunda müstacel tedavi mahalleri
ola-rak kullanılabilir.
Müstakbel harplerde yangın çıkaran hava bombaları için kimyevî mevad kullanılacaktır. Yangin çıkaran bombaların tahrip kabiliyetleri mahdut ise de büyük bir sahada yüksek hararet vücude getirdiklerinden (3000° fazla) mevzuubahis mecmuanın tavsiyesine göre, meskûn binaların üst kapak-larını (çardak) şeklinde zırhlamak ve bu işte mümkün oldu-ğu kadar ahşap kullanılmaması icabeder.
Kimyevî maddelere karşı müdafaa hususunda sığınak-larda filtre vantilâtörü konmalı veya bunların hacmi istiabisi adamların 4-5 saat kalabilecek derecede kâfi olmalıdır. Her iki tipteki sığınaklarda şu buharlarının ve kömür asitlerinin teneffüs edilebilmişi ve kullanılması ve oksijenin tasfiyesi için rejeneratör tesisatı tertip olunur. Fugas bombalarına karşı müdafaa hususunda mecmuanın tavsiye ettiği çareler-den biri de binaların seyrekleştirilmesi ve müteaddit katlı bi-naların inşasıdır.
Yeniden inşa edilecek sivil binalar için •Casabellanın» tavsiyesi binaların beton arme ve dolma karkas olmasından, cephelerin düz ve zehirli maddeleri çekmiyecek malze-me ile kaplatılmasından ve havaî hatlarının yeraltı hatlarına uzatılmasından ve icabında sığınak olarak kullanılabilecek yeraltı garajları yapılmasından ibarettir.
(1) Palanti Djcn-Karlo - meskûn binalarda hava taaruz-larında gazlara karsı müdafaa usulü (Casabella» 1937 N. 117.
Çok katlı (8 kattan fazla) binların katlarındaki beton arme tavanlar hava bombasını tevkif edeceklerinden (sür'ati-ni gittikçe tenkis) esas sığınağın tavanı ancak binanın üst katlarının enkazına mukavemet edebilecek (25-30) sm. ka-lınlığında beton arme olması kâfidir.
Esas sığınak tavanı mütekait üst katların mukavemeti kale alınarak fugas bombalarının tesirine mukavemet ede-bilecek kabiliyetinde olmalıdır.
Az katlı binalarda tavanların infilâk veya aynı zaman-da vukubulacak vurma ve infilâk kuvvtine mukavemet ede-bilecek kabiliyette olacaktır ve bu takdirde beton arme ka-lınlığı 0,8 den 0,50 metreye kadar olup 100 kg. hava bom-basına mukavemet edebilecektir.
Sığınağın dış duvarları 25-30 sm. kalınlığında betonarme kaplamalarla örtülerek takviye edilmektedir. Bundan ma-da dış duvarlar boyunca beton yastıklar döşenir. Sığınak ze-minleri 10-12 sm. kalınlığında betonarme ile deşenerek du-vara rabtedilir. Binaların bodrumlarındaki sığınakları tarif edelim: Sığınağın gaza karşı mukavemet edecek kubbeli met-hali ermetik surette kapanan çelik kapısı, filtre vantilâtörü, rejeneratörü ve bir de tuvaleti vardır. Sığınak binası ve du-varları arasında boşluklar bırakılmıştır ve bu boşluklar hava bombasının seyrini zayıflatır.
Ayni mecmua - Fransada, Belçikada ve Almanyada ha-va taarruzlarına karşı binaların müdafaası metodlarından bahsetmektedir «Almanya, Fransa ve Belçikada hava taaruz-larına karşı müdafaa «Casabella. 1937 Şubat N. 110.
Sığınaklar bodrum katına .yerleştirilmiş ve pratik şekil-de amudî köşebendlidir. Methali köşeli tarafından yapılır, methali bir bölme takip ederek esas daireyi ayırır.
Yeni inşa edilen sığınaklarda bina duvarları toprak se-viyesinden yüksek değildir. Dış taraftaki kerpiç (tuğla) du-varlarının asgarî kalınlığı 38 sm. olmalı sair duvarlar için 25 sm. olacaktır, yeni yapılarda daha kalın duvarlar kabul edilmiştir. Bu duvarlar amudî çelik levhalarda kaplıdır.
Sığınak kapaklarının rabıtaları hususî çelik tesisatla te-min edilir ve bunlar korniş vazifesini de görürler. Sığınak ze-minindeki boruların döşenmemesi matlûp ise de mecburiyet vukuunda bunların tahribine imkân vermiyecek tedbirler dü-şünülmelidir. Sığınak methalinde azamî, (Ermetik) sıkı sıkı kapanan, iki kapısı olabilir. Kapıların eb'adı : 0,70 X 1,80 ve 0,90 X 1,90 met. olmalı. Sığınak sür'atle tahliyesine imkân verilmesi için kapılar dışarıya doğru açılmalıdır.
Dış kapılar çelikten ve iç kapılar ise ahşap olup ancak bunlar çelik levhalarla kaplanılabiir ve doğrudan doğruya dış duvarlara tevcih edilir. Mezkûr mecmua Fransada tatbik edilen gayet enteresan sığınak tiplerden bahsetmektedir. Her halde 60 kişi alan bir binaya 15 kişilik sığınak yapılması şarttır. Sığınağın iç sahası 9 m2 ve yüksekliği 2,5 m. dir. içinde akümülâtör veya volan kayışile müteharrik iki
van-Bazı fikir sahibleri Parisin yeni plânı yapılırken yer al-tında 2 katlı galeriler yapılmasını teklif ediyorlar, üst ga-leri 12 metre genişliğinde olup Otostrad vazifesini görür ve şehir civarlarile rabıta temin eder. Alt kat ise yer altı yaya sokaklarını teşkil eder. Havanın vantilâsyonu merkez van-tiiâsyon istasyonuna bağlatılarak hava taarruzu vukuunda kapalı galerilerdeki hava tecdit edilir.
Halİt m&keHİerinirt sikliği, Bemiryoİlariniri vaziyeti Ve tlnayi tesisatının çokluğu dolayısile Belçika hava taarruzu için çok müsait olduğundan bu memlekette bu gibi taarruz-lara karşı alınacak tedbirlere büyük ehemmiyet verilmek-tedir. Belçikanın standardize edilmiş bazı sığınak tipleri fu-gas bombalarına karşı emin bir muhafaza vasıtası olarak kabul edilir, bunlar ekseriyetle sivri başlı tipte yapılır ve zemin duvarlarının da 60° meyli olur, temeli ise ortaya
doğru bükülüdür. Bu tip düşen bombaları kolaylıkla def eder ve bu husustan dolayı duvarları kalınlığı da bir nisbet dahilinde inceleşlirilebilir. Belçika sığınaklarının dış du -varları sert betonla kaplanarak iç tarafı normal sertliğini muhafaza eder. Zehirli gazların içeriye geçmesine mani ol-mak için duvarların dış tarafı çimento ile örtülüdür ve iç tarafı da alelade 'badana edilebilir.
bİBLlOĞRAPİfi
Sırbistanda şehircilik (Urbanizmej Urbanisme en Serbie
Etüde documantaire Yazan : Mimar Branko Maksimoviç (Belgrade) 19 uncu asrın başlarında Sırbistanda memleketin imarına karşı büyük bir alâka uyandı. Devletin otoriteleri, urbanizm programlarının geniş mikyasta tanzim ve tatbikine başladılar. Eski şehirler, bilhassa kasabalar ve köyler terkedilerek yer-lerine urbanizm şartarını haiz muntazm ve pânlı bir seri şe-hir ve kasabanın meydana getirildiğine şahit olundu. Bu bü-yük kalkınmada Sırbiyenin garp memleketlerinin tesiri altın-da kalarak onlaraltın-dan ilham aldığı inkâr edilemez.
Sosyal ve ekonomik meselelerle yakından ilgili bulunan urbanizm faaliyetlerinin Sıı-bistandaki ehemmiyetini plânlara ve vesaika istinat eden bir etüd halinde ili1, defa olarak bu çseı-de tetkik etmek kabildir. Ayni. zamanda, müellif eserinde, bu sahada yaptığı tetkikatın netayici hakkında verdiği iza-hatla. 19 uncu asır Avrupasının urbanizm hareketlerini de etraflı bir şekilde okuyucularına tanıtmaktadır:
kitabın birinci kısmında: Rünesans devrinden 19 unûü asra kadar, Avrupada urbanizm faaliyetlerinin inkişafını gös-teren karakteristik bina ve şehir plânları. (Sahife 11 - 26). Avrupada urbanizm literatürü ve Sırbistanla alâkalı Yugos-lav urbanizm literatürü (Sahife 27 - 31), Balkanlara ait ur-banimin aksamı ve toplu şekilleri (Sahife 31 - 34).
Kitabın ikinci kısmında: Sırbistanda 19 uncu asırda şe-hirlerin kuruluşu (Sahife 49 - 53), Sırbistanın yeniden teşak-klü, muhaceret ve kolonizasyon (Sahife 54 - 55), Köylülerin mekân tebdiline ait hâdisat (Sahife 56 - 58), Ekonomik ve kültürel inkişaf ve memleketin yeniden organizasyonu (Sahife 58 - 64), Köy amenajmanınm nafıa işleri meyanma girmesi (Sahife 64 - 70).
üçüncü kısmında : Yeni şehirlerin kuruluşunda kullanı-lan esaslı motifler, (Sahife : 73 - 78), Yeni şehirlerin kurulu-şunda kullanılan teknik prosedeler (Sahife : 78 - 87). Urba-nizme karşı halkın ve otoritelerin durumu (Sahife : 87 - 94). Yenişehirlerin harici şartlarla münasebeti (Sahife : 95 - 97>. Şehirlerin inşasında cezri vasıta olarak kullanılan orthogo -nal sistem (Sahife : 97 - 103), Urbanizm kompozisyonlarının yakûnu (meydana gelişi) (Sahife : 103 - 105).
de L'architecture Turque Rejit Saffet Atabinen (Türk mimarisinin Karakteristik vasıfları) Bay Reşit Saffet Atabinen tarafından yazılan bu kitap, Türk mimarisinin karakteristik noktalarını tebarüz ettirmek-tedir. Fotoğrafları ile beraber sekiz esaslı tahsı ihtiva eden kitap. Türklerin inşa edecekleri binaların mevkiini intihapta-ki muvaffaintihapta-kiyetlerini tebarüz ettirerek ve muhtelif misaller
göstererek başlamaktadır. Sonra sıra iİe. harici âhenk (Har-monie). binaların manzumesi, açıklıklardaki ölçüler, pira-mit ve konik çatılar, kemerler, soğan ve kaks şeklinde ojiv kubbeler, çıkıntılı saçaklar, bol ziya bahisleri ile düşünüşte vuzuh, tezyinatta itidal ve ciddiyet başlıklı fasılları ihtiva ediyor.
Müellifin: diğer müteaddit telifatı gibi bu eser de uzun seneler zarfında yapılmış olan derin ve ince bir tetkikin mahsulüdür. Fransız lisanında yazılan eser eski mimarimizin en karakteristik cihetlerini birer birer teşrih etmektedir. Türk mimarî kütüphanesine yeni bir eser kazandırmış olan Bay Reşit Saffet Atabinen'i tebrik ederken, meslekdaşlarımı-za bu kıymetli eseri tavsiye ederiz.
