COG 338 SİYASİ COĞRAFYA
Doç.Dr. Mutlu Yılmaz
Anlara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü
Gelişmişlik Kavramı
Günümüzde ülkeler ekonomik performanslarına göre çeşitli kategorilere ayrılmaktadırlar.
Gelişmiş, gelişmekte olan veya gelişmemiş ülkeler olarak bu sınıflandırmada üç ana kategoriyi oluşturmaktadır. Gelişme kavramının çok farklı boyutları bulunmaktadır. Bunları ekonomik, siyasal ve sosyal gelişmişlik olarak üç grupta toplayabiliriz. Gelişmişlik ve azgelişmişlik kavramının iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için bu kavramların içeriğinin anlaşılması gerekmektedir.
Gelişme kavramı sadece ekonomik olarak algılanmaması gerekmektedir.
Çünkü bu şekilde çok sağlıklı sonuçların alınması mümkün olamamaktadır.
Handelman gelişme kavramının ekonomik, sosyal ve siyasal olmak üzere farklı boyutlarını bünyesinde barındıran zengin bir kavram olduğunu ifade etmektedir. Daha önceki yıllarda gelişmişlik olarak daha çok ekonomik ölçütler dikkate alınmıştır. Bu açıdan bakıldığında Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) en fazla kullanılan parametre olmuştur. Ancak ülkeler arasındaki farklılıklar, yerel düzeydeki bazı özellikler, kur farklı vb. pek çok özellik ülkeler arasında yapılacak kıyaslamayı zorlaştırmıştır.
Bu sorunu gidermek amacıyla günümüze doğru yaklaştıkça bazı farklı ölçütler kullanılmaya başlamıştır. İnsani Kalkınma İndeksi bunlardan biridir. Ekonomik göstergeler, sağlık verileri, okuryazarlık, ortalama yaşam süresi gibi pek çok parametreye göre yapılan sınıflandırmalara göre ülkelerin daha bütüncül bir şekilde karşılaştırması yapılabilmektedir.
Ülkelerin GSYİH Rakamları (2019)
GSYİH Gerçek Rakamlar GSYİH Satın Alma Gücü Paritesi
Yukarıdaki görselde 2019 yılında dünyada en büyük ekonomiye sahip 20 ülkenin toplam GSYİH rakamları verilmiştir. Buna göre en yüksek GSYİH 21.439 milyar dolar ile ABD’ye aittir. Onu Çin, Japonya ve Almanya izlemektedir. Bu tablo incelendiğinde Türkiye 706 milyar dolar GSYİH ile 20 sırada bulunmaktadır. İkinci Tabloda ise Ülkelerin GSYİH rakamları satın alma paritesine göre verilmektedir. Burada ile ilk sırada Çin gelmektedir. Onu sırasıyla ABD, Hindistan ve Japonya takip ediyor. Türkiye bu grupta 2.274 milyar dolar ile 13. sırada bulunmaktadır. Yapılan projeksiyonlara göre Çin çok yakın gelecekte GSYİH bakımından ABD’yi geçerek ilk sıraya yerleşecektir. Ayrıca sıralamadaki Hindistan, Brezilya gibi gelişmekte olan ülkelerin sırası da yukarı yönlü olacaktır.
Ekonomik Gelişmişlik
Dünyada zengin ve fakir ülkeler arasında çok ciddi bir gelir farkı bulunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde GSYİH seviyesindeki düşüklüktür. Ülke içindeki gelir dağılımı çok dengesizdir ve bu ülkelerde yoksulluk oranları oldukça fazladır. Gelişmekte olan pek çok ülkede kişi başı yurt içi hâsıla gelişmiş ülkeler ile karşılaştırıldığında oldukça düşük düzeylerdedir. Bu ülkelerde üretim faktörlerinden emeğin bol olması ve dolayısıyla aşırı emek arzı nedeniyle ücretler düşük seviyelerde kalmaktadır. Buna karşın sermaye faktörünün yetersizliği büyümeyi engellemekte ve dolayısıyla arzulanan kişi başı gelir düzeyine ulaşılmasının önünde büyük bir engel olarak durmaktadır. Gelişmiş ülkede de gelir dağılımı açısından tam bir adalet olmamasına rağmen en zengin kesim ile en fakir kesim arasındaki denge birbirine yakındır.
Ancak az gelişmiş/ gelişmekte olan ülkelerde ize zengin kesimin toplam gelirden daha fazla pay almasına rağmen fakir kesim daha az pay almaktadır.
Siyasi Gelişmişlik
Bu kavram genel olarak ülkelerde kendini yönetenlerin vatandaşlar tarafından seçilmesi, vatandaşların siyasal ve sivil haklarını koruyacak imkanların sağlanması, azınlık haklarının korunması ve çoğulcu demokrasi kapsamaktadır. Bununla birlikte ülkede demokratik seçim sistemlerinin oturmuş olması, siyasal istikrarın sağlanmış olması önemlidir.
Mevcut siyasal sistemin askeri darbelerle ortadan kaldırılması, cunta hükümetleri, diktatörlük, tek parti yönetimi genellikle siyasal azgelişmişliğin göstergesi olarak görülmektedir. Aşağıdaki tabloda ülkelerin siyasi kırılganlık durumları verilmiştir. Buna göre Yemen toplamda en kötü durumda olan ülkedir.
Tablonun devamında ise siyasi kırılganlık bakımından en iyi durumda olan ülkeler verilmektedir. Burada listede en üst sırada Finlandiya bulunmaktadır.
Onu Norveç, İsveç, Danimarka gibi kuzey Avrupa ülkeleri takip etmektedir.
Sosyal Gelişmişlik
Bu kavram temel göstergeleri ortalama yaşam süresi ve eğitim düzeyidir.
Burada nüfus artış oranları, bebek ölüm oranları, halk sağlığı, gıda arzı, çevre koşulları değerlendirme içinde tutulmaktadır. Yandaki tabloda yaşam beklentisi süresi en fazla olan ilk on ülke görülmektedir. İlk sıra ortalama 84,7 yıl ile Hong Kong gelmektedir.
Onu 84,5 ile Japonya takip ediyor.
Sıralamaya bakıldığında ortalama yaşam beklentisi en yüksek olan ülkeler genellikle Avrupa ve Güneydoğu Asya’daki gelişmiş ülkeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ortalama Yaşam Beklentisi Süresi En Yüksek Olan 10 Ülke
(2020)
Ortalama Yaşam Beklentisi En Düşün Olan 10 Ülke (2020) Yandaki tabloda yaşam beklentisi süresi en az
olan on ülke görülmektedir. Yaşam beklentisi süresi en düşük olan ülke ortalama 52,8 yıl ile Orta Afrika Cumhuriyeti gelmektedir. Onu Lesoto ve Çad takip ediyor. Tablo incelendiğinde ortalama yaşam beklentisi en düşük ile en yüksek ülkeler arasında 30 yıldan fazla bir zaman olduğu görülmektedir.
İlk sıra ortalama 84,7 yıl ile Hong Kong gelmektedir. Onu 84,5 ile Japonya takip ediyor.
Sıralamaya bakıldığında ortalama yaşam beklentisi en yüksek olan ülkeler genellikle Avrupa ve Güneydoğu Asya’daki gelişmiş ülkeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu farktaki en büyük ekten sağlık hizmetlerine ulaşabilme ve kalitesidir.
