COG 338 SİYASİ COĞRAFYA
Doç.Dr. Mutlu Yılmaz
Anlara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Coğrafya Bölümü
Jeopolitiğin Değişmeyen ve
Değişen Unsurları
JEOPOLİTİĞİN DEĞİŞMEYEN UNSURLARI
• Coğrafi Konum
• Bir ülkenin coğrafi konumu
denildiğinde, o ülkenin enlem ve
boylam değerleri başta olmak üzere,
onun hangi iklim kuşağında bulunduğu,
deniz ve okyanuslara çıkış imkanları,
ana ulaşım güzergahları ve önemli
kavşak noktalarına uzaklığı akla
gelmelidir. Ayrıca o ülkenin bulunduğu
konum itibariyle önemli ekonomik,
siyasi ve askeri güç merkezlerine olan
mesafeleri ve dünyada yaşanan önemli
çatışma alanları, savaşlar vb. olan
uzaklık düşünülmelidir.
• Coğrafi Özellikler
Bir ülkenin sahip olduğu fiziki coğrafya özellikleri olarak düşünülmektedir.
Jeomorfokojik özellikler, bitki örtüsü,, toprak yapısı, iklimi özellikleri jeopolitik olarak değişmeyen unsurlar içinde yer almaktadır. Her ülkenin sahip olduğu bu özellikler diğer ülkelere göre avantaj veya dezavantajlar barındırmaktadır. Örneğin Nepal, Afganistan gibi ülkeler ortalama yükseltisi çok yüksek ve dağlık iken Hollanda, Belçika gibi ülkeler ortalama yükseltisi düşük ve güz bir topografyaya sahiptir. Bu coğrafi özellikler ülkelerde ekonomik hayat başta olmak üzere, tarımsal faaliyetler, ulaşım faaliyetleri, yaşayış biçimleri ve kültürü etkilemektedir.
İnsanların günlük hayatlarından devletlerin
davranışlarına kadar bu ilkim coğrafi
özellikler çok belirgin rol oynarlar.
• Alan Büyüklüğü ve Doğal Kaynaklar Ülkelerin sahip oldukları toprak genişlikleri onlara büyük oranda avantajlar sağlamaktadır.
Ama bazende bu durum olumsuz etki
yapmaktadır. Çok geniş bir araziye sahip olan ancak nüfus yoğunluğu az olan bir ülke için geniş sınırlar sakıncalı olabilir. Çünkü bu sınırları tutabilecek oranda askeri güç
gerekmektedir. Bu tür ülkelerin ulaşım ağları ve idari sistemleri coğrafyalarına uygun olmak durumundadır. Yine de, yeterli olanaklara
sahip bir ülke için geniş topraklar stratejik derinlik sağlamaktadır. Bazen bu tür geniş sahalar, ülkenin doğal kaynaklarında bir
çeşitlilik sağlar ve stratejik doğal kaynakların bulunma olasılığını arttırır. Genellikle alan bakımından geniş olan Rusya, Kanada, Çin, ABD gibi ülkeler çeşitli doğal kaynaklar
bakımından da zengin olan ülkelerdir.
• Ülkelerin Coğrafi Sınırları ve Coğrafi Bütünlüğü
Bir devleti oluşturan üç temel unsur bulunmaktadır. Bunlar, belli bir toprak parçası, bu toprak parçası üzerinde yaşayan insan kitlesi ve bu ortamda faaliyet gösteren idari teşkilattır.
Devletlerin egemenlik sahaları üzerinde yaşadıkları topraktır. Devletlerin egemenlik alanlarını da siyasi sınırlar(hudutlar) belirlemekte, diğer devletlerden ayırmaktadır.
Burada önemli olan ise, sınırların geçirgen bir yapıya sahip olup olmadığıdır.
Sınırlar, tarihi süreçte farklı şekillerde
oluşturulmuştur. dır.
Sınırlar doğal engellere (denizler,
nehirler, dağlar) göre belirlenebilir, bir etnik ya da dini grubun yaşadığı bölgeye göre belirlenebilir, bir savaş sonrasında imzalanan barış antlaşmasıyla iki taraf ordusunun ilerlemesi sonucunda
oluşturdukları hat sınır kabul edilebilir ya da 1916 yılında Kahire'de Sykess ve
Picott adlı bir İngiliz ve Fransız subayının ellerine cetvel alarak çizdikleri Ortadoğu ülkeleri sınırları gibi bütünüyle sıra dışı şekilde belirlenir. Ancak belirtmek
gerekir ki, bu tarihte çizilen Ortadoğu sınırları klasik "böl ve yönet" politikasını uygulayabilmek için önemli bir araç
haline gelmiştir. Arzu edilen durum, sınırların önemli doğal engellere
dayanması ve o ülke halkıyla aynı etnik veya dini kökenden olan insanların
sınırlara dâhil edilmesidir. Bugün
dünyada pek çok ülkenin komşularıyla
sınır anlaşmazlıkları bulunmaktadır.
JEOPOLİTİĞİN DEĞİŞMEYEN UNSURLARI
• Politik Değerler ve Özelikleri
Ülke yönetimi ile ilgili tarihi birikim, yönetimin kalitesi ve benimsenen model, hukuki yapı, birey hak ve özgürlüklerinin düzeyi ve vatandaşların yönetime katılma heves ve derecesi, jeopolitiğin coğrafi unsurlarını bir güç haline getirme ve diğer beşeri unsurları bu gücü kullanması için örgütleme imkan ve fırsatını verir. Bir ülkenin siyasi yapısı, o ülkenin motor gücüdür. Bu yapıdaki aksaklıklar ve bozukluklar o ülkenin jeopolitik değerlendirmesini olumsuz etkiler. Güçlü ve etkili siyasi yapı ise coğrafyanın pek çok noktasını kapatır ve hatta o noksanlıkları bir güç haline dönüştürebilir.
