EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

(1)

2019 ŞEFFAFLIK YAZ OKULU ALPAY FİLİZTEKİN

EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

Kaynak: Boman Irani tarafından Instagram’da yayınlanmış

(2)

EŞİTSİZLİK

(3)

NE ANLIYORUZ?

EŞİTSİZLİK

• Neyin eşitsizliği?

• Gelir? Servet?

• Tüketim? Boş zaman?

• Eğitim?

• Meslek?

• Statü?

• Kimler arasında eşitsizlik?

• Ülke vatandaşları, dünya vatandaşları?

• Cinsiyet?

• Etnik köken?

• İnanca göre?

(4)

NEDEN ÖNEMLİ?

EŞİTSİZLİK

• Eflatun (MÖ. 427-347)

• Vatandaşlık bozuluyor.

• Zenginler tembelleşip, ilgisizleşiyor.

• Yoksul başarmak için kaynaklara ulaşamıyor.

• Thomas Hobbes (1588-1679)

• Zenginler devlet otoritesine tehdit oluşturuyorlar.

(5)

NEDEN ÖNEMLİ?

EŞİTSİZLİK

• Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

• Zenginler kanunları belirleyecek güce sahip oluyorlar.

• Vatandaşlar arasında uyum bozuluyor.

• “Baskın olma” zevki ile insanlar kendilerinden geçiyor ve herkes zengin olma tutkusuna kapılıyor.

• Zenginlik aklı zaafa uğratıyor ve herkesi birbirinden nefret etmeye itiyor.

• Başkalarına özenmek insanları birbirine düşürüyor.

• Zenginlik, diğerlerinin servetine de bağlı. (Yoksul toplumda

“ucuz gömlek” zenginlik iken, zengin toplumda “pamuklu gömlek” yeterli olmuyor — Adam Smith.)

(6)

NEDEN ÖNEMLİ?

EŞİTSİZLİK

• Adam Smith (1723-1790)

• Kapitalist görüşün kurucusu????

• İki kitap:

• “Ulusların Zenginliği” ve

• “Ahlâki Duyguların Kuramı”

• Smith, açıkça ve tekrar tekrar, bir ulusun gerçek zenginliğinin kralların hazinesi ya da zenginlerin varlıkları değil, çalışan

yoksulların ücretleri olduğundan söz ediyor.

• Smith’e göre, eşitsizlik, ahlâkın ve mutluluğun altını oyuyor.

• Ahlâksız ve mutsuz bir toplumun da zenginleşmesinin zor olduğunu düşünüyor.

(7)

NEDEN ÖNEMLİ?

EŞİTSİZLİK

• Günümüz İnsanı (1980-20??)

• Ekonomik büyümeyi engeller.

• Sosyal geçişkenliğin önünde bir engeldir.

• Demokrasiye zarar veriyor.

• Hakkaniyete ters.

(8)

NEDEN EŞİTSİZLİK OLUR?

EŞİTSİZLİK

• “Neo-Klasik-Liberal” bakış

• Fiziksel özellikler: Herkesin yetenekleri aynı değil.

• Tercihlerde farklılık: Kimileri boş zamanı çalışmaya, eğlenmeyi mal varlığına tercih eder.

Eşitsizlik o halde önemli bir sorun değil.

Hatta, hiç sorun olarak görülmemeli!

❖ Martin Feldstein (1998), Robert Lucas (2003).

❖ Adam Smith: Ticarileşen bir toplumda eşitsizlik kaçınılmazdır ve belli oranda eşitsizlik insanları motive edeceği için, verimililiğin artması, ekonomik büyüme ve siyasi istikrar için gereklidir.

(9)

EŞİTSİZLİK

• Sosyal Süreçler

• Sömürü: Güçlünün zenginliklere el koyması.

• İmaj: Farklı olmak, sembolik şiddet.

• Sosyal kaynaklar: Sosyal ağlar, mahalle baskısı, ötekileştirme.

• Kimlik: Irkçılık, toplumsal cinsiyetçilik, doğrunun/aklın standartlaştırılması.

Eşitsizlik o halde önemli bir sorun.

(10)

EŞİTSİZLİK

• Ekonomik politikalar

• Vergi politikası.

• Eğitim politikası.

• Emek piyasası yasa ve yönetmelikleri.

• Diğer ekonomik politikalar (faiz politikası…).

Eşitsizliği kendi elimizle yaratabiliriz.

(11)

İYİ YÖNETİŞİM

(12)

NE ANLIYORUZ?

İYİ YÖNETİŞİM

• Şeffaflık

• Hesapverebilirlik

• Dürüstlük/İlkelilik/Tutarlılık (Integrity)

(13)

NEDEN ÖNEMLİ?

(BİR İKTİSATÇININ GÖZÜYLE)

İYİ YÖNETİŞİM

• Şeffaflık

• İnsanların kararlarını daha iyi verebilmeleri için.

• Bilgi sahibi olmadan ya da eksik bilgiyle verilen kararların yanlışlığı.

• Edimlerin sorumluluğunun olması.

• Özendiriciliğin korunması için.

• Oyunun kurallarının değişmemesi.

• Geleceğe dair doğru bilginin olması, özendiriciliğin korunması.

(14)

NE ANLIYORUZ?

İYİ YÖNETİŞİM

• Şeffaflık

Üçünden birinin eksikliği yolsuzluğa neden olur.

Yolsuzluk ise bir kişinin, sahip olduğu yetkiyi oyun kuralları dışına çıkarak kendi çıkarı için kullanması olarak tanımlanıyor.

(Kimi kanun dışı edimler, dolandırıcılık, para aklama, uyuşturucu ticareti, karaborsa vb., her ne kadar yolsuzlukla çok yakından ilgili olsalar da yolsuzluk olarak

tanımlanmamaları gerekir.)

(15)

NE ANLIYORUZ?

İYİ YÖNETİŞİM

• Yolsuzluk türleri

1. Kamu veya özel

2. Büyük ya da küçük

3. Ulusal ya da uluslararası

4. Siyasi ya da bürokra>k

5. Talep-yönlü (örn. ir>kap) ya da arz-yönlü (örn. rüşvet)

6. Bireysel ya da sistema>k

7. Zorlamaya (tehdide) dayalı ya da anlaşmalı

8. Merkezi yapılanmalı ve örgütlü ya da hiyerarşiye dayanmayan ve örgütsüz

9. Tahmin edilebilir ya da rassal sonuçları olan

10. Bir olumsuzluğu bertaraf etmeye ya da kazanç sağlamaya yönelik

11. Maddi ödemeli ya da bir ödeme sözüne dayalı

12. Finansal kazanç ya da ﬁnansal olmayan kazanç sağlayan

13. Kanuni olarak sahip olunan bir hakkı kullanabilmek ya da olmayan bir hakkı edinebilmek

14. Kendi çıkarı ya da başkalarının çıkarı (akraba, arkadaş, par>, şirket vs.)

(16)

EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

ÖRNEKLER

(17)

EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

İyi yönetişim eksikliği

Þ

_Eşitsizlik

?

Eşitsizlik

Þ

İyi yönetişim eksikliği

?

Eşitsizlik Û İyi yönetim eksikliği

Başka etmenler

(18)

VAROLAN ÇALIŞMALAR -- 1

EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

Kaynak: Gupta, Davoodi, Alonso-Terme (2002)

(19)

VAROL AN ÇALIŞMAL AR -- 2

EŞİTSİZLİK VE İYİ YÖNETİŞİM

Kaynak: Finn Heinrich, Transparency International

(20)

VERİ KAYNAĞI

VERİLER NE DİYOR?

• Eşitsizlik verileri, Dünya Bankası’nın derlediği, Dünya Kalkınma

Göstergeleri (World Development Indicators), 2019 verisetinden alındı (https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators).

• Diğer veriler, yine Dünya Bankası tarafından derlenen, Dünya Yönetişim Endeksi (World Governance Index), 2019 çalışmasından alındı

(https://info.worldbank.org/governance/wgi/#home).

• Dünya Yönetişim Endeksi büyük sayıda kuruluş (araştırma, düşünce, sivil toplum kuruluşları, uluslararası örgütler ve özel sektör firmaları), vatandaş ve uzmanlardan toplanan bilgilerle, Daniel Kaufmann ve

Aart Kraay tarafından bir araştırma veritabanı olarak derlenmiş.

• 6 gösterge mevcut: Konuşma Özgürlüğü ve Hesapverebilirlik; Siyasi İstikrar ve Şiddetin Olmaması; Hükümetin Etkinliği; Düzenleyici

Kurumların Kalitesi; Hukukun Üstünlüğü ve Yolsuzluğun Kontrolü.

(21)

VERİ TABANINDAKİ TÜM ÜLKELER

VERİLER NE DİYOR?

(22)

VERİLER NE DİYOR?

(23)

VERİLER NE DİYOR?

• Yönetişim göstergeleri birbirleri ile çok yakından alakalı.

• Eğer bir ülkede, yönetişimin bir yanı kötüyse, diğer yanları da kötü.

(24)

VERİLER NE DİYOR?

(25)

VERİLER NE DİYOR?

(26)

VERİLER NE DİYOR?

(27)

FARKLI GÖSTERGELER

VERİLER NE DİYOR?

Kaynak: Bo Rothstein ve Sören Holmberg (2014). Correlates of Corruption, The Quality of Government Institiute Working Paper No.:17.

(28)

FARKLI GÖSTERGELER

VERİLER NE DİYOR?

(29)

FARKLI GÖSTERGELER

VERİLER NE DİYOR?

(30)

AVRUPA VE ORTA ASYA

VERİLER NE DİYOR?

(31)

SAHARA - ALTI AFRİKA

VERİLER NE DİYOR?

(32)

AVRUPA VE ORTA ASYA

VERİLER NE DİYOR?

(33)

SAHARA-ALTI AFRİKA

VERİLER NE DİYOR?

(34)

AVRUPA VE ORTA ASYA

VERİLER NE DİYOR?

(35)

SAHARA - ALTI AFRİKA

VERİLER NE DİYOR?

(36)

İKİ AÇIKL AMA ÖNERİSİ

VERİLERİ NASIL YORUMLAMALI?

1. Uslaner’in (2008) “eşitsizlik tuzağı” tezi. Yolsuzluk, eşitsizlikten ve insanların başkalarına güvensizliğinden kaynaklanır. Yüksek

eşitsizlik düşük güvene ve dolayısıyla da yüksek yolsuzluk oranına dönüşür, bu da yine eşitsizliği artırır.

Eric M. Uslaner (2008). Corruption, Inequality, and the Rule of Law. New York: Cambridge University Press.

(37)

İKİ AÇIKLAMA ÖNERİSİ

VERİLERİ NASIL YORUMLAMALI?

2. Rothstein (2011) ve You ve Khagram’a (2005) göre, yolsuzluk, adaletsizlik üzerine oturur. Adil muamele insanların büyük yolsuzlukları nasıl

algıladıklarının kalbinde yatar — ancak bu görece eşit toplumlarda böyledir.

Eşitsizliğin olduğu toplumlarda, insanlar adil muamele beklemezler.

Yolsuzluğu kabul edilir görmemekle birlikte, kaçınılmaz ve kendi

kontrollerinin dışında olarak düşünürler. Eşitsizlik insanları demoralize eder ve kendi kaderlerinin sahibi olmadıklarına inanırlar.

Jong-sung You ve Sanjeev Khagram (2005). “A Comparative Study of Inequality and Corruption.”

American Sociological Review 70(1): 136–157.

Bo Rothstein (2011). The Quality of Government. Chicago, IL: University of Chicago Press.

(38)

BİR SENTEZ ÖNERİSİ

VERİLERİ NASIL YORUMLAMALI?

• Ariely ve Uslaner (2017), bu iki görüşü birleştiriyorlar.

• İnsanlar başkalarına güven duymuyorlarsa, kendi ülkelerinde yolsuzluğu

algılamaları daha yüksek olasılıktır. Bu anlayış daha eşit ülkelerde daha güçlü oluyor ve algılanan adalet duygusunda küçük bir artış, yolsuzluk beklentisini azaltıyor.

• Buna karşılık, eşitsizliğin yüksek olduğu ülkelerde, adalet duygusu yolsuzluk algısı için önem taşımıyor. Eşitsizlik yüksek olduğunda, insanlar zaten adalet

beklemiyorlar. Dolayısıyla, yolsuzluk algısı ile adalet beklentisi arasında bir ilişki olmuyor.

Gal Ariely ve Eric M. Uslaner (2017), “Corruption, fairness, and inequality.” International Political Science Review, 38(3) 349–362.

(39)

VERİLERE VE ANALİZE DAİR

VERİLERİ NASIL YORUMLAMALI?

• Elimizdeki veriler, ne yazık ki, daha çok son yıllara ait. Yeterli veri olmaması sağlıklı, bilimsel ve genelleştirilebilir bir çalışmayı

(şimdilik) mümkün kılmıyor.

• Eşitsizlik ve iyi yönetişim arasındaki nedensellik ilişkisinin iki taraflı olması, daha çok ve güvenilir veriyi gerektiriyor.

• Bununla beraber, eldeki veriler ve kimi vaka çalışmalarından ipuçları edinebiliyoruz.

• Örnek olarak bazı vakalara bakabiliriz…

(40)

KAMU HİZMETLERİ İÇİN EK ÖDEMELER

ÖRNEK VAKALAR - 1

• Zimbabwe’de belediye yetkilileri emlak alım satımı yaparak, ihtiyaç içindeki ailelere evleri, piyasa değerinin 10 katına kadar çıkan

fiyatlarla satıyorlar.

(Kaynak: Transparency International – UK)

• Yedi Afrika ülkesinde — Gana, Madagaskar, Fas, Nijer, Senegal,

Sierra Leone ve Uganda — yapılan bir ankete göre ailelerin %44’ü bedava olması gereken okullara yasa dışı ödeme yaptıklarını

söylüyorlar.

(41)

ÖRNEK VAKALAR - 1

• Hindistan’da yoksullara kamu hizmetlerinden yararlanmaları için özel özel bir kart veriliyor.

Buna hak kazanan 60 milyon hane varken, bu kartların 27 milyonu hak etmeyen ama rüşvet veren görece zengin hanelere gidiyor.

Hak ettikleri halde, hanelerin üçte birinden fazlası yine de kartı alabilmek için rüşvet veriyor.

• Endonezya’da yoksullara dağıtılması gereken pirincin beşte biri kayboluyor.

(42)

ÖRNEK VAKALAR - 1

• Paraguay’da yoksullar gelirlerinin % 12,6’sını rüşvet olarak öderken, yüksek gelirli haneler sadece %6,4’ünü ödüyor.

• Sierra Leone’de bu rakamlar, sırasıyla, %13 ve %3,8.

(43)

SİYASET ÜZERİNDEN ETKİ

ÖRNEK VAKALAR - 2

• Akçiğit, Baslandze ve Lotti (2018) çalışması.

• İtalya’da siyaset ile şirket ilişkisi ve sonuçları.

Özel veri tabanı (1993-2014)

Seçim sonuçları (siyasetçinin görevi, parti ilişkisi vs.)

Kaynak: Akçiğit, U., S. Baslandze ve F. LoX (2018). Connecting to Power: Political Connections, Innovation, and Firm Dynamics. Working paper.

(44)

ÖRNEK VAKALAR - 2

Kaynak: Akçiğit, U., S. Baslandze ve F. Lotti (2018). Connecting to Power: Political Connections, Innovation, and Firm Dynamics. Working paper.

(45)

ÖRNEK VAKALAR - 2

Kaynak: Akçiğit, U., S. Baslandze ve F. LoX (2018). Connecting to Power: Political Connections, Innovation, and Firm Dynamics. Working paper.

(46)

ÖRNEK VAKALAR - 2

(47)

ÖRNEK VAKALAR - 2

(48)

KUŞAKL ARARASI AKTARIM

ÖRNEK VAKALAR - 3

• Bingley, Corak ve Westergård-Nielsen (2011).

• Babalar ve Oğullar

• Kanada ve Danimarka.

Kaynak: Bingley, Corak ve Westergård-Nielsen (2011). The Intergenerational Transmission of Employers in Canada and Denmark. IZA DP No. 5593.

(49)

KUŞAKLARARASI AKTARIM

ÖRNEK VAKALAR - 3

Kaynak: Bingley, Corak ve Westergård-Nielsen (2011). The Intergenerational Transmission of Employers in Canada and Denmark. IZA DP No. 5593.

(50)

KUŞAKLARARASI AKTARIM

ÖRNEK VAKALAR - 3

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7

EcuadorPeru Panama Chile Brazil Colombia Nicaragua Indonesia Italy Slovenia

Turkey Egypt Hungary Sri Lanka Pakistan SwitzerlandUSA Ireland S. Africa Poland Vietnam Philippines Belgium Estonia Sweden Ghana Ukraine E. Timor Bangladesh Slovakia Czech Rep.

Netherlands Norway Nepal FinlandNZ N. Ireland G. Britain Malaysia Denmark Kyrgyzstan China (rural) Ethiopia (Rural)

Intergenerational Education Elasticity Kaynak: Blanden, 2011.

Türkiye tahmini: Bakis, Filiztekin and Uyarer, 2017.