ÖZET
Farmakoekonomik araflt›rmalar sa¤l›k hizmeti ve tedavilerin maliyetini hesaplamakta ve alternatifleri aras›ndaki fark- l›l›klar›; direk, indirek maliyet, klinik sonuçlar› ve yaflam kalitesi gibi insani de¤erleri de göz önüne alarak karfl›laflt›rmakta- d›r. Maliyet minimizasyon analizi, Maliyet yararl›l›k analizi, Maliyet kullan›m analizi veya Maliyet etkinlik analizi, her bi- ri farkl› durumlarda ve farkl› bak›fl aç›lar› ile kullan›labilen farmakoekonomik araflt›rma yöntemleridir. Günümüzde hem ilaç listelerinin haz›rlanmas›nda ve hem de hekimin reçeteleme sürecinde ilaç kutu maliyetleri de¤il, farmakoekonomik analiz so- nuçlar›n›n göz önüne al›nmas› gerekmektedir.
Anahtar sözcükler: farmakoekonomi, maliyet etkinlik analizi, maliyet kullan›m analizi, maliyet minimizasyon analizi, maliyet yararl›l›k analizi
SUMMARY
Pharmacoeconomic Evaluation: Where and How ?
Pharmacoeconomic research determines the value of pharmaceutical products and medical care, and compares alterna- tives in terms of several types of outcomes such as direct and indirect costs, clinical and humanistic measures. Cost-minimi- zation analysis, Cost-benefit analysis, Cost-effectiveness analysis and Cost-utility analysis are the methods that results should be taken into account in various levels of health care with different perceptions. In todays world, the decision makers or physicians should use pharmacoeconomic data, instead of the price.
Keywords: cost-benefit analysis, cost-effectiveness analysis, cost-minimization analysis, cost-utility analysis, pharma- coeconomi
FARMAKOEKONOM‹: NEREDE, NASIL ?
Dilek ARMAN
Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, ANKARA darman@superonline.com
T›bbi geliflmelere paralel olarak, giderek artan sa¤l›k hizmeti maliyeti tüm dünyada önemli ilgi alan› durumundad›r. Di¤er yandan al›fl›lagelmifl maliyet anlay›fl›n›n her zaman da- ha iyi sa¤l›k hizmeti için yol gösterici olmad›¤›
günümüzde bilinmektedir. Baflka bir deyiflle;
kutu fiyat›n›n ötesinde tedavi ile ilgili tüm mali- yetlerin hesaplanm›fl olmas› önemlidir. Bununla iliflkili olarak paran›n do¤ru hedefe, do¤ru fle- kilde yat›r›larak olabildi¤ince fazla sa¤l›k hiz- meti sunulabilmesi hedefine yönelik araflt›rma- lar gündeme gelmifltir. Sonuç olarak günümüz t›bb›nda sa¤l›k hizmetinin de¤eri sadece müm- kün olan en düflük maliyet de¤il, ayn› zamanda sarfedilen para ile en yararl› hizmetin sunulabil- mesi için aray›fllar› yani farmakoekonomik yak- lafl›m› zorunlu k›lmaktad›r.
Farmakoekonomik araflt›rmalar sa¤l›k hiz- meti ve tedavilerin maliyetini hesaplamakta ve
alternatifleri aras›ndaki farkl›l›klar›; direk, indi- rek maliyet, klinik sonuçlar› ve yaflam kalitesi gibi insani de¤erleri de göz önüne alarak karfl›- laflt›rmaktad›r(1,3).
Programl› sa¤l›k hizmetleri kapsam›nda formüler gelifltirilmesi de ilaçlar›n etkin flekilde kullan›lmas› prensiplerinin ve bu prensipler çerçevesinde klinik k›lavuzlar gelifltirilmesine olanak sa¤lamaktad›r.
Farmakoekonomik prensipler
Farmakokeonomik araflt›rmalar›n amac›, bir tedavi veya hizmetin tüm gider kalemlerini ve tüm kazan›mlar›n› belirlemek ve ölçmek- tir(2). Ayn› zamanda alternatif tedavi veya uy- gulamalar›n da maliyet ve sonuçlar›n› ölçerek karfl›laflt›rmay› sa¤lar.
Pratikte tedavilerin maliyet karfl›laflt›rma- lar›nda ço¤u zaman ilaç kutu fiyat› veya tedavi
138 ANKEM Derg 2007;21(Ek 2):138-140
süresince sarfedilen ilaç fiyat› göz önüne al›n- maktad›r. Kutu fiyat› mutlaka ilaç bütçesinde önemli yer tutmakta ise de tam bir ekonomik de¤erlendirme yapabilmek için, tedavi ile ilgili tüm maliyetler ve tüm sonuçlar de¤erlendiril- mifl olmal›d›r. Toplam maliyet ögeleri aras›nda ilac›n haz›rlanmas› ve uygulanmas›n›n maliyeti, izlem gerektiren ilaçlarda bunun maliyeti, ilaç etkisinin izlenmesi ve yan etkinin tedavi mali- yeti, komplikasyon ve tadavi baflar›s›zl›klar›n›n tetkik ve tedavi maliyetleri de bulunur. Bu ma- liyetler ek ilaç, laboratuvar tetkiki, doktor muaye- nesi, hemflire mesaisi, hastane yat›fl›, ekipman ve di¤er prosedürleri içerir. Bu de¤erlendirme ile ilaç kutu maliyeti yüksek bir ilac›n toplam maliyeti düflük veya kutu fiyat› düflük bir ilac›n toplam maliyeti yüksek bulunabilir. Baflka bir deyiflle toplam maliyet hesaplamalar› yap›ld›-
¤›nda, ilaç kutu maliyetinin ne kadar yan›lt›c›
oldu¤u anlafl›labilir(3).
Parmakoekonomik de¤erlendirmelerde tedavinin sonuçlar› da de¤erlendirilir. Bu kap- samda etkililik ya da etkinlik, tedavi ya da has- tal›kla ilgili istenmeyen etkiler, morbidite ve mortalite ve yaflam kalitesi ya da yak›nma-a¤r›
gibi humanistik de¤erler de yer al›r.
Alternatif tedavilerin medikal ögeleri be- lirlendikten sonra maliyetleri hesaplan›r ve so- nuç ölçümleri ile birlikte de¤erlendirilir. Mali- yet ve sonuçlar farkl› farmakoekonomik yön- temlerle birlefltirilebilir(3).
Araflt›rma yöntemleri
Farmakoekonomik araflt›rmalara temel olan bafll›ca 4 yöntem söz konusudur. Yöntem- ler aras›ndaki farkl›l›k sonuç de¤erlendirmesi ile iliflkili olup, hepsinde maliyet birim para üzerinden benzer flekilde de¤erlendirilmekte- dir(1-3). Bu yöntemler:
1. Maliyet minimizasyon analizi (MMA):
‹ki veya daha fazla tedavi yönteminin sonuçlar›
(etkinlik, güvenilirlik) biribirine eflit oldu¤unda kullan›lmaktad›r. Bu durumda önceden sonu- cunun eflit oldu¤u belirlendi¤inden de¤erlen- dirme maliyet üzerinden yap›lmaktad›r. Bu yönteme en iyi örnek muadil ilaçlar aras›nda yap›lacak karfl›laflt›rmad›r.
2. Maliyet-yararl›l›k analizi (MYA): Fark-
l› sonucu olan uygulamalar›n para birimi üze- rinden karfl›laflt›r›lmas›n› sa¤lar ve sa¤l›k bütçe- sinin da¤›l›m›n›n belirlenmesinde yararl›d›r. Bu yöntemde hem maliyet hem de yarar birim para üzerinden de¤erlendirilmektedir. Alternatifler aras›ndaki karfl›laflt›rma da ancak net maliyet veya yarar belirtilerek yap›l›r.
3. Maliyet-etkinlik analizi (MEA): En faz- la kullan›lan yöntem olan MEA’da etkinlik, semptomsuz gün, kazan›lan yaflam y›l›, önlene- bilen olgu say›s›, baflar›l› tedavi say›s› gibi bili- nen sonuçlar üzerinden de¤erlendirilir. De¤er- lendirme sonunda birim yarar›n (örne¤in flifa sa¤lanmas›) maliyeti ortaya ç›kar. Bu hesapta Artan maliyet etkinlik oran›-AMEO (Incremen- tal cost-effectiveness ratio-ICER) kullan›l›r ve temeli birim etkinlik art›fl›n› karfl›layan maliyet art›fl›d›r(5,6). Etkinlik art›fl› kimi zaman maliyet azalmas› gibi ola¤anüstü sonucu da sa¤layabile- ce¤i gibi; maliyet etkin bir tedavi karfl›laflt›r›ld›-
¤› bir alternatiften daha ucuz olmayabilir. Kaba de¤erlendirmede bir tedavi ya da uygulaman›n alternatifine göre maliyet etkin olmas› flu koflul- larda mümkün olabilir(4):
a. En az alternatif kadar etkin iken daha ucuz olmas› ile;
b. Daha pahal› olmakla birlikte ek maliyeti karfl›layabilecek ek yarar sa¤lamas›;
c. Daha az etkili olmakla birlikte aradaki et- kinlik fark›n›n, ucuz olmas› nedeni ile sa¤- lad›¤› avantaj yan›nda önemsiz olmas›.
4. Maliyet kullan›m analizi (MKA): Esas olarak ulusal ya da bölgesel politikalar›n geliflti- rilmesinde kullan›l›r. MEA’ya çok benzer ol- makla birlikte hesaplamalara yaflam kalitesi de dahil edilir ve sonuç genellikle kaliteli yaflam y›- l› (quality-adjusted-life-year; QALY) ile ifade edilir. Bu de¤erlendirmede yaflam kalitesi, fonk- siyonel durum (fizik, mental ve sosyal), fizyolo- jik durum (hastal›k veya tedavi ile ilgili yak›n- malar) ve genel sa¤l›k alg›s› (hastan›n kendi sa¤l›k durumuna bak›fl›) üzerinden de¤erlendi- rilir.
Farmakoekonomik veriler, günümüz t›b- b›nda hastaya en uygun hizmeti verirken, mali- yetin kontrol edilmesini sa¤lamaktad›r. Etkin- lik, güvenilirlik yan›nda ekonomik ve humanis- tik de¤erleri de yans›tmas› sonucu, özellikle
139
otoritenin, formüler belirleyicilerinin ilaç listele- rinin haz›rlanmas›nda ve de¤ifltirilmesinde kul- lanaca¤›; yine k›lavuz oluflturulurken dikkate al›nmas› gereken ve dolay›s› ile hekimin reçete- leme sürecinde de göz önüne almas› gereken verilerdir(6,7).
KAYNAKLAR
1. Ahuja J, Gupta M, Gupta AK, Kohli K: Pharmacoecono- mics, Natl Med J India 2004;17(2):80-3.
2. Barbieri M, Drummond MDP, Willke R, Chancellor J, Jolain B, Towse A: Variability of cost-effectiveness esti- mates for pharmaceuticals in Western Europe: lessons for inferring generalizability, Value Health 2005;8(1):10-
23.
3. Drummond M, Brown R, Fendrick AM et al: Use of pharmacoeconomics information-report of the ISPOR task force on use of pharmacoeconomic/health econo- mic information in health-care decision making, Value Health 2003;6(4):407-16.
4. Franklin GA: The driving force in hospital formularies:
economics versus efficacy, Am J Surg 2003;186(5A):S55- 64.
5. Jonsson B: Changing health environment: the challenge to demonstrate cost-effectiveness of new compunds, Pharmacoeconomics 2004;22(Suppl 4):5-10.
6. Mason JM, Mason AR: The generability of pharmaco- economic studies: issues and challanges ahead, Pharma- coeconomics 2006;24(10):937-45.
7. Neumann PJ: The arrival of economic evidence in mana- ged care formulary decisions: the unsolicited request process, Med Care 2005;43(Suppl 7):27-32.
140
