içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi
Sibel DORUK1, Deniz ÇELİK1, İlker ETİKAN2, Handan İNÖNÜ1, Ayşe YILMAZ1, Zehra SEYFİKLİ1
1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Tokat,
2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dalı, Tokat.
ÖZET
Tokat’da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi
Bu çalışmada, ilimiz şehir merkezindeki kafeterya, kafe, restoran (alkol ikramı olan/olmayan), birahane ve barlarda çalı- şanların “kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasa” ya ilişkin bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi, ha- zırlıkların belirlenmesi, çalışanların sigara öykülerinin ve pasif sigara içiciliği ile ilgili bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi amaçlandı. İşletme çalışanlarına hazırlanan anket uygulandı. İşletme tipi, çalışan sayısı, sigara içme ile ilgili bir kısıtlama olup olmadığı, yeni yasaya ilişkin yapılan hazırlıklar sorgulandı. Kişinin işletmedeki görevi, yasayı bilip bilmediği, yasa- nın gerekliliği ve uygulanabilirliği ile ilişkili görüşleri soruldu. Çalışanların sigara öyküsü, pasif sigara içimi ile ilgili bildik- leri kaydedildi. Sigara içenlere Fagerstrom nikotin bağımlılık testi (FNBT) uygulandı. Beş yüz altmış sekiz kişinin çalıştığı 84 işletme çalışmaya dahil edildi. Yaş ortalaması 29.1 olan 292’si erkek 337 kişiye anket uygulandı. Çalışanların 190’ı ak- tif sigara içicisi idi. Pasif içiciliğin ne olduğunu 166 (%49.3) kişi biliyordu. Sekiz işletmede alkol ikramı yapılıyordu. Yirmi işletmede sigara içilmesi yasaktı, kalan işletmelerin 30 (%46.9)’unda yasaya ilişkin hazırlık yapılmıştı. Büyük işletmelerde (≥ 10 çalışan) daha fazla hazırlık yapılmıştı. Çalışanların %88.4’ü yasaya ilişkin bilgi sahibi idi, %64.7’si yasaya uymama- nın cezasını biliyordu. %81.3’ü gerekliliğine, %45.7’si uygulanabilirliğine inanıyordu. Sigara içicilerinin özellikle nikotin ba- ğımlılığı yüksek olanların (FNBT > 5) yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliğine inancı içmeyenlere göre düşüktü. Çalış- mada yasanın uygulanmasına çok kısa bir zaman kalmasına rağmen gerekli hazırlıkların yetersiz olduğu belirlendi. Bu nedenle iş yerleri kontrollerinin sıklaştırılması gerektiğini düşünmekteyiz.
Anahtar Kelimeler: Sigara yasası, pasif içicilik, sigara yasağı.
Yazışma Adresi (Address for Correspondence):
Dr. Sibel DORUK, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, 60100 TOKAT - TURKEY
e-mail: sibelsahbaz@yahoo.com
Çevresel tütün dumanı maruziyeti, ikinci el ya da gönüllü olmayan içicilik olarak da tanımla- nan pasif sigara içiciliği, sigara içmeyen çocuk ya da erişkinlerin başkasının içtiği sigaranın du- manını solumasıdır (1). Erişkinlerde kalp-damar hastalıklarına ve akciğer kanserine, çocuklarda bronşit, pnömoni, orta kulak infeksiyonları ve büyüme-gelişme geriliğine yol açar (1-3). Ülke- mizde 14-16 yaşındaki öğrencileri kapsayan bir anket çalışmasında katılımcıların %89’unun ev- de, %91.1’inin halka açık yerlerde sigara duma- nına maruz kaldıkları belirlenmiştir (4). Çocuk- lar ve sigara içmeyen erişkinler için pasif sigara içiciliğine neden olan en önemli ortam evdir (5- 7). İş yerleri de pasif sigara içiciliği için en önemli ev dışı ortamlardır (8). İş yeri maruziyeti hizmet sektöründe çalışanlar için özellikle önem taşımaktadır.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sigara içmeyenlerin sağlığının korunması için çeşitli yasal düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. “Tütün mamullerinin zararlarının önlenmesine dair ka- nun” kapsamında kamu hizmet binalarının ka- palı alanlarında, eğitim, sağlık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor, eğlence ve benzeri amaçlı özel kişilere ait olan binaların kapalı alanlarında, özel kişilere ait lokanta, kahvehane, kafeterya, birahane gibi eğlence hizmeti verilen işletmeler- de, taksi hizmeti verenler dahil olmak üzere top- lu taşıma araçlarında, okul öncesi eğitim kurum- larının, ilk ve orta öğrenim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık alan- larında sigara içilmesi yasaklanmıştır (9). Kapa- lı alanlarda sigara içilmesini büyük oranda en- gelleyecek olan yasaya uyum sağlanması açı- sından hizmet sektörü çalışanlarının bilgi ve tu- tumları, işletmelerin yasaya ilişkin hazırlıkları büyük önem taşımaktadır.
SUMMARY
Evaluation of the knowledge and manner of workers of workplaces in Tokat about the ban on restriction of indoor smoking
Sibel DORUK1, Deniz ÇELİK1, İlker ETİKAN2, Handan İNÖNÜ1, Ayşe YILMAZ1, Zehra SEYFİKLİ1
1 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Gaziosmanpasa University, Tokat, Turkey,
2 Department of Bioistatistics, Faculty of Medicine, Gaziosmanpasa University, Tokat, Turkey.
To evaluate the knowledge and manner of cafe, pub and restorante (with/without alcohol) workers in our city center abo- ut the ban on restriction of indoor smoking. To determine the preparation about the ban, smoking characteristics of wor- kers, the knowledge on passive smoking. A questionnaire was performed to workers. The type of workplace, the number of workers, existence of a restriction of indoor smoking, any preparation about the ban were asked. The job of worker, whet- her the worker has a knowledge on the ban or not, the idea of the workers on the necessity and practicability of the ban were asked. Smoking history and the knowledge about passive smoking of workers were recorded. Fagerstrom nicotine dependent test (FNDT) was performed to smokers. Eighty four work places with 568 workers included in the study. The questionnare was performed to 337 workers whose mean age was 29.1/years. 292 of workers were male. 190 of cases we- re current smokers. 166 of cases (49.3%) know the meaning of passive smoking. Alcohol offering was made at 8 of workp- laces. Smoking was forbidden in 20 of workplaces. A preparation was performed about the ban in 30 of (46.9%) other workplaces. 88.4% of workers have knowledge on the ban, 64.7% of them know the punishment of the noncompliance of the ban. 81.3% of the workers believe the necessity and 45.7% of them believe the practicability of the ban. Smokers and especially who’s FNBT > 5 have a stronger belief on the necessity and practicability of the ban. We determined that the pre- paration about the ban was inadequate although there was an little time for the put into practice the law. So we think that the controls of workplaces should be happened frequent.
Key Words: Smoking ban, passive smoking, smoking restriction.
Bu çalışmada Tokat ili şehir merkezinde yer alan kafeterya, kafe, lokanta, restoran, birahane ve barlarda yürürlüğe girecek olan “kapalı alanlar- da sigara içiminin engellenmesine dair yasa”ya ilişkin yapılan hazırlıkların belirlenmesi, işletme çalışanlarının yasaya ilişkin bilgi ve tutumlarının, pasif sigara içiciliği ile ilgili bilgi düzeylerinin de- ğerlendirilmesi, sigara içme öykülerinin belirlen- mesi amaçlanmıştır.
MATERYAL ve METOD
Tokat Orta Karadeniz Bölgesinde yer alan ve 2005 yılı itibarıyla nüfusu 197.988 olan Türki- ye’nin 24. büyük ilidir (10). İlimizi yansıtacak bi- çimde, şehir merkezinde hizmet sektörü kapsa- mındaki işletmelerin belirlenmesi planlanmış ve bu amaçla Tokat Tarım İl Müdürlüğü bünyesinde- ki Gıda-Kontrol Şube Müdürlüğü verilerine daya- narak kafeterya/kafe, restoran, lokanta, biraha- ne ve barların listesi elde edilmiştir. Bu işletmele- rin çalışanlarına tarafımızca hazırlanan anket uy- gulandı. Ankette; işletme tipi, alkol ikramının olup olmadığı, çalışan kişi sayısı, sigara içme ile ilgili bir kısıtlamanın uygulanıp uygulanmadığı, sigara içenler için ayrılmış özel bir bölümün olup olmadığı, uygulamaya başlanacak olan yeni si- gara yasasına ilişkin hazırlık yapılıp yapılmadığı sorgulandı. Ayrıca, kişinin işletmedeki görevi, ne kadar süredir bu işte çalıştığı, yasayı bilip bilme- diği, yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliği ile ilişkili görüşleri soruldu. Tüm çalışanların sigara öyküsü, pasif sigara içimi ile ilgili bilgileri kayde- dildi. Sigara içenlere Fagerstrom nikotin bağımlı- lık testi (FNBT) uygulandı. İşletmeler çalışan sa- yısına göre büyük (≥ 10 çalışan) ve küçük (< 10 çalışan) işletmeler olarak iki gruba ayrıldı. FNBT skoru 0-5 arası olan olgular düşük-orta bağımlı- lık, 6-10 arası olanlar yüksek bağımlılık grubu olarak tanımlandı. Çalışmaya başlamadan önce Tokat Valiliğine başvurularak yazılı izin alındı. El- de edilen verilerin analizi SPSS 15.00 istatistik programı ile yapıldı. İstatistiksel değerlendirme- de ki-kare testi kullanıldı ve p< 0.05 olması ista- tistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
İşletme Tanımları
Kafe/Kafeterya: Çay, kahve vb. içeceklerle bazı yiyeceklerin ikram edildiği işletme (kahveha- ne/kıraathane, çay ocağı/evi, internet kafe, nar- gile salonu gibi işletmeler hariç).
Lokanta: Yemek ikramı yapılan alkolsüz işlet- meler.
Restoran: Yemek ve alkol ikramı yapılan işlet- meler.
Birahane, bar: Alkol ikramı ve genelde müzik sunumu olan işletmeler.
BULGULAR
İlimiz şehir merkezinde yer alan 49 (%58.3)’u lo- kanta, 27 (%32.1)’si kafe/kafeterya, 8 (%9.5)’i restoran-bar-birahane olmak üzere 568 kişinin çalıştığı 84 işletme 06 Temmuz 2009-10 Temmuz 2009 tarihleri arasında ziyaret edildi (Tablo 1). Bu işletmelerde çalışan 337 (%59.3) kişiye hazırla- nan anket uygulandı. Çalışanların yaş ortalaması 29.1 ± 11.1 (14-72) yıl idi ve 45 (%13.4)’i kadın, 292 (%86.6)’si erkekti. İşletme çalışanlarının gö- rev dağılımı Tablo 2’de görülmektedir.
İşletme çalışanlarının 190 (%56.7)’ı sigara içici- si, 131 (%38.9)’i sigara içmeyen, 16 (%4.7)’sı sigarayı bırakmış idi. Sigara içicilerin ortalama FNBT skoru 4.1 ± 2.7 (0-10) idi ve 132 (%68.0) olguda FNBT ≤ 5 idi.
Tablo 2. Çalışanların görevleri.
n %
Garson 164 48.7
İşletme sahibi/sorumlusu 95 28.2
Aşçı 61 18.1
Kasiyer 17 5.0
Toplam 337 100.0
Tablo 1. Ziyaret edilen iş yerleri.
n %
İşletme tipi
Bar-birahane-restoran 8 9.5
Kafe-kafeterya 27 32.1
Lokanta 49 58.3
Alkol ikramı
Var 8 9.5
Yok 76 90.5
Pasif maruziyetin ne olduğunu bilen 166 (%49.3) kişinin 120 (tüm olguların %35.6)’si pasif maru- ziyetin neden olduğu en az bir hastalığı biliyordu.
Çalışmaya alınan 84 işletmenin 64 (%76.2)’ün- de sigara içmek serbestti. Yirmi (%23.8) işlet- mede ortalama 2.1 ± 2.7 (1-12) aydır sigara içil- mesi yasaklanmıştı. Sigara içmenin serbest ol- duğu 64 işletmenin 5 (%7.8)’inde sigara içme- yenler için ayrı bölümler vardı ve bu bölümler ortalama 11.2 ± 14.6 (2-36) aydır kullanılıyor- du. Tüm işletme sorumlusu/sahipleri bu ayrılmış bölümlerin yeterli olduğunu düşünüyordu.
Sigara içmenin serbest olduğu ve sigara içenler için ayrı bölümlerin bulunmadığı 59 işletmede çalışan toplam 301 kişinin 67 (%22.3)’si, sigara içmeyen müşterilerden konu ile ilgili şikayet al- dığını belirtti. Özellikle işletme sahibi/sorumlu- sunun diğer çalışanlara göre daha sık şikayet al- dığı belirlendi (p= 0.002).
İşletme çalışanlarının 298 (%88.4)’i yasaya iliş- kin bilgi sahibi iken, 218 (%64.7)’i yasaya uy- mamanın cezasını biliyordu (Tablo 3).
Büyük işletmelerde yasağa uymamanın cezasını bilme (p= 0.007) ve yasaya ilişkin hazırlık yap-
ma (p= 0.032) küçük işletmelere göre daha faz- la idi (Tablo 4).
Sigara içmenin serbest olduğu 64 işletmenin 30 (%46.9)’unda yasaya ilişkin hazırlık yapıldığı öğrenildi. Yasa ile ilişkili olarak yapılan hazırlık- lar Tablo 5’te görülmektedir.
İşletme çalışanlarının sigara öykülerinin yasaya ilişkin görüşlerine etkisi Tablo 6’da görülmekte- dir. Sigara içicilerinin yasanın uygulanabilirliğine (p= 0.000) ve gerekliliğine (p= 0.000) inancı si- gara içmemiş/bırakmış olanlara göre daha dü- şüktü. FNBT skoru > 5 olanlarda yasanın uygu- lanabilirliğine ve gerekliliğine inancın daha dü- şük olduğu saptandı. Sigara içicisi olan işletme çalışanlarının FNBT’ye göre belirlenen bağımlı- lık düzeylerinin yasa ile ilgili bilgi sahibi olma ve yasaya ilişkin görüşlerine etkisine ait sonuçlar Tablo 7’de görülmektedir.
Kadın ve erkek çalışanlar arasında yasa ile ilgili bilgi sahibi olma, yasağa uymamanın cezasını bilme, yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliği- ne inanma açısından farklılık saptanmadı (sıra- sıyla p= 0.393, p= 1.000, p= 0.232, p= 0.732).
TARTIŞMA
Pasif sigara içiciliği nedeniyle gelişen hastalıklar belirlendikçe, halka açık yerlerde sigara içilme- sinin yasaklanmasına ilişkin yasal uygulamalar yürürlüğe geçirilmektedir (11). Dünya genelinde birçok ülkede lokantalarda sigara içiminin ya- saklanması ile pasif sigara içiciliğinin önlenebi- leceği kabul edilmektedir (12,13). Hong Kong, Yeni Zelanda, Avustralya, İsveç, İrlanda ve Tay- land dahil pek çok ülkede bar ve lokantalarda 2004 yılından itibaren sigara içilmesi yasaklan- Tablo 3. Çalışanların yasaya ilişkin görüşleri.
n %
Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma 298 88.4 Yasanın gerekliliğine inanma 274 81.3 Yasaya uymamanın cezasını bilme 218 64.7 Yasanın uygulanabilirliğine inanma 154 45.7
Tablo 4. Yasaya ilişkin yapılan hazırlıklara işletme tipinin etkisi.
n % p
Alkol ikramı
Var (Bar-birahane-restoran) 3 37.5 1.000
Yok (Lokanta-kafe-kafeterya) 27 35.5
İşletme büyüklüğü
Büyük (≥ 10 çalışan) 9 64.3 0.032
Küçük (< 10 çalışan) 21 30.0
mıştır (3,14). Ülkemizde 19 Temmuz 2009 tari- hinden itibaren 5727 sayılı yasa ile özel kişilere ait lokanta, kahvehane, kafeterya ve birahane gibi eğlence hizmeti veren işletmelerde sigara içilmesi yasaklanacaktır (9). Yasa sayesinde pa- sif sigara içiciliği ve ilişkili hastalıkların büyük oranda engellenmesi beklenmektedir.
Halk Sağlığı Uzmanları Derneğinin 2008 yılın- da yaptığı araştırmada sigara içmeyenlerin
%87.5’inin, sigara içenlerin %55.9’unun, Sağ- lık Bakanlığı tarafından yapılan ve 30.000’den fazla katılımcının değerlendirildiği çalışmada
%93.3’ünün yasayı desteklediği bildirilmiştir (15,16). Halk Sağlığı Uzmanları Derneği tarafın- dan yapılmış bir başka çalışmada hizmet sektö- rü çalışanlarının %86.9’unun yasanın gerekli ol- duğunu düşündüğü ve bu oranın sigara içen ça- lışanlarda %86.5, sigara içmeyen çalışanlarda
%91.3 olduğu saptanmıştır (17). Çalışmamızda tüm katılımcıların %81.3’ünün yasanın gereklili- ğine inandığı, sigara içen ve içmeyenlerde bu oranın sırasıyla %73.2 ve %91.8 olduğu belirlen- miştir. Yasanın gerekliliğine inanılması ve des- teklenmesi yanında uygulanabilirliği de önemli bir noktadır. Çalışmamızdan elde ettiğimiz so- Tablo 5. Yasaya ilişkin yapılan hazırlıklar.
n %
Çalışanların bilgilendirilmesi 29 96.7
Çalışanların sigara içiminin kısıtlanması 26 86.7
Küllüklerin kaldırılması 17 56.7
İkaz yazılarının asılması 17 56.7
Tüm hazırlıkların yapılması 14 46.7
* Birden fazla hazırlık yapan işletme bulunmaktadır.
Tablo 6. Sigara öyküsünün çalışanların yasaya ilişkin görüşlerine etkisi.
Aktif içici Bırakmış/hiç içmemiş
n % n % p
Yasanın uygulanabilirliğine inanıyor 68 35.8 86 58.5 0.000
Yasanın gerekliliğine inanıyor 139 73.2 135 91.8 0.000
Yasağa uymamanın cezasını biliyor 119 62.6 99 67.3 0.369
Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma 173 91.1 125 85.0 0.123
Tablo 7. FNBT’nin çalışanların yasaya ilişkin görüşlerine etkisi.
Orta-düşük bağımlılık Yüksek bağımlılık
(FNBT < 5) (FNBT ≥ 5)
n % n % p
Yasanın uygulanabilirliğine inanıyor 55 41.7 14 22.6 0.015
Yasanın gerekliliğine inanıyor 107 81.1 35 56.5 0.000
Yasağa uymamanın cezasını biliyor 86 65.2 34 54.8 0.222
Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma 124 93.9 54 87.1 0.182
FNBT: Fagerstrom nikotin bağımlılık testi.
nuçlara göre katılımcıların yaklaşık yarısı yasa- nın uygulanamayacağı düşüncesinde idi ve bu sonuç literatürle uyumlu idi (16).
Halka açık alanlarda çevresel tütün dumanının neden olduğu pasif içicilik çalışanların ve müşte- rilerin sağlığını tehdit etmektedir. Dumansız bir iş ortamı öncelikle çalışanların sağlığı için gereklidir (12). Fidan ve arkadaşlarının çalışmasında sigara içilmeyen bir ortamda çalışma ve tüm iş yerlerin- de sigarayı yasaklayan yeni bir kanun çıkması is- teği sigara içmeyen grupta yüksek bulunmuştur (18). Çalışmamızda da sigara içenler ve içmeyen- ler arasında yasanın gerekliliği ve uygulanabilirli- ğine olan inanma açısından belirgin farklılık sap- tanmış ve aktif sigara içicilerinin yasanın gerekli- liğine ve uygulanabilirliğine içmeyenlere göre da- ha az oranda inandıkları saptanmıştır. Ayrıca, FNBT skoru yüksek olanların düşük olanlara gö- re yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliğine inan- cının daha düşük olduğu tespit edilmiştir. İşletme çalışanlarının sigara içmeleri ve özellikle de yük- sek bağımlı olmaları yasaya uyumu güçleştire- cek, uygulanmasını zorlaştıracak bir faktör gibi görünmektedir. Bu nedenle içicilerin sigarayı bı- rakmalarının sigara ile ilişkili hastalıkların önlen- mesi, tedavisi, rehabilitasyonu ve içmeyenlerin sağlığının korunması yanında yasaya uyumun artırılmasına da katkısı olacağını düşünmekteyiz.
Yasanın uygulanmasına çok kısa bir zaman kal- masına rağmen işletmelerin ancak yarısında ya- saya ilişkin hazırlık yapılmış olması çalışmamı- zın önemli sonuçlarındandır. Konuyla ilgili de- netleme ve kontrollerin sıklaştırılması gerekli düzenlemelerin yapılmasında faydalı olacaktır.
Böylece çalışanların bilgilendirilmesi ve yasanın uygulanabilirliğine inancın artırılması sağlanabi- lir. Yasaya ilişkin en fazla yapılan hazırlık çalı- şanların sigara içmelerinin kısıtlanması ve ya- sayla ilgili bilgilendirilmesi idi. İkaz yazılarının asılması, küllüklerin kaldırılması gibi müşterilere yönelik olarak yapılması gereken hazırlıkların daha düşük oranda yapılması işletmelerin yasa nedeniyle gelir kaybına uğrayacaklarını düşün- meleri nedeniyle olabilir. Başta işletme sahipleri olmak üzere çalışanların yasanın yürürlüğe gir- mesiyle gelir kaybına uğramayacakları konu- sunda bilgilendirilmesi yasaya ilişkin hazırlıkla- rın artırılmasına ve yasanın uygulanabilirliğine katkı sağlayabilir (19,20).
T.C. Sağlık Bakanlığının 2008 yılı sonunda Tür- kiye genelinde 15 yaş ve üzeri kişilerde yaptığı bir araştırmada çalışmamıza benzer biçimde ka- tılımcıların %89.7’sinin yeni yasa hakkında bilgi sahibi olduğu saptanmıştır. Aynı araştırmada ka- tılımcıların %92.2’sinin pasif sigara içiciliği ve et- kilerini bildiği belirlenmişken, çalışmamızda bu oran %49.3’tür (16). Bu farklılık garson, aşçı ve kasiyer gibi kısıtlı çeşitlilikteki meslek grubunun çalışmaya dahil edilmesi nedeniyle olabilir.
Çalışmaya alınan işletmelerde alkol ikramı olan ve olmayan yerlerde yasaya ilişkin hazırlık yapıl- ması açısından farklılık saptanmaması, alkol ik- ramı olan işletme sayısının az olması nedeniyle olabilir. Büyük işletmelerde (≥ 10 çalışan) yasa- ğa uymamanın cezasını bilme oranı küçük işlet- melere göre daha fazla idi. İşletme özelliklerin- den dikkati çeken bir diğer sonuç da; büyük iş- letmelerde yasaya ilişkin hazırlıkların daha yo- ğun olarak yapılması idi. Bu durum büyük işlet- melerde yasağa uymamanın cezasının daha faz- la bilinmesiyle ilişkili olabilir.
Sonuç olarak; yasaya uyum sağlanabilmesi için işletme çalışanları yasa, pasif sigara içiciliği ve pasif sigara içiciliğinin etkileri, işletme sahip/so- rumluları ekonomik kayba uğrama endişesi taşı- madan müşterilere yönelik hazırlıkları yapmala- rı konusunda bilgilendirilmelidir. Ayrıca, işletme- lere yapılacak denetim ve kontroller ile yasaya ilişkin hazırlıkların artırılması sağlanacaktır.
KAYNAKLAR
1. Keskinoğlu P, Aksakoğlu G. Pasif sigara içiciliğinin ço- cuklarda solunum sistemi üzerine etkileri. Türk Ped Arş 2007; 42: 136-41.
2. California Environmental Protection Agency. Proposed Identification of Environmental Tobacco Smoke as a To- xic Air Contaminant. Approved by Scientific Review Pa- nel on June 24, 2005 (erişim tarihi 09.07.2009).
3. United States Environmental Protection Agency. Respi- ratory Health Effects of Passive Smoking: Lung Cancer and Other Disorders. Office of Research and Develop- ment, EPA/600/6-90/006F, Washington, DC., December 1992 (erişim tarihi 09.07.2009).
4. http://havanikoru.org/Docs Araştırmalar/Küresel Genç- lik Tütün Araştırması. pdf. Ergüder T, Soydal T, Uğurlu M ve ark. Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2003 (erişim tarihi 02.10.2009).
5. Christine AG, Melbourne FH. Protecting children from environmental tobacco (ETS) exposure: a critical review.
Nicotine and Tobacco Research 2003; 5: 289-301.
6. Okah FA, Choi WS, Okuyemi KS, Ahluwalia JS. Effect of children on home smoking restriction by innercity smo- king. Pediatrics 2002; 109: 224.
7. Jarvis MJ, Feyerabend C, Bryant A, et al. Passive smo- king in the home: plasma cotinine concentrations in non smoker with smoking partners. Tobacco Control 2001;
10: 368-74.
8. Radon K, Büsching K, Heinrich J, Wichmann HE. Passi- ve smoking exposure: a risk factor for chronic bronchitis and asthma in adults. Chest 2002; 122: 1086-90.
9. Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Ka- nunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Yayımlan- dığı Resmi Gazete: Tarih: 28/01/2008 Sayı: 26761.
10. http://tr.wikipedia.org/wiki/Tokat (il) (erişim tarihi:
06.08.2009).
11. Rigotti NA. Trends in the adoption of smoking restricti- ons in public places and worksites. N Y State J Med 1989; 89: 19-26.
12. Karlıkaya C. Lokantalarda sigara yasakları. Tuberk To- raks 2005; 53: 407-09.
13. Weber MD, Bagwell DAS, Fielding JE, Glantz SA. Long term compliance with California’s Smoke-Free Workpla- ce Law among bars and restaurants in Los Angeles Co- untry. Tobacco Control 2003; 12: 269-73.
14. http://www.no-smoke.org/mediaordlist.pdf. American Nonsmokers’ Rights Foundation. Clean indoor air ordi- nance counts summary. Berkeley, California: American Nonsmokers’ Rights Foundation, 2004 (erişim tarihi 02.10.2009).
15. http://www.dumansizhavasahasi.org.tr/Docs Sunum- lar/Tutun Kontrolu Yasası ve Ulke Örnekleri. pdf. Kapalı Ortamlarda Sigara İçilmesinin Yasak Olması Hakkında Görüşler. HASUDER Raporu, Ankara, Mayıs, 2008 (erişim tarihi: 02.10.2009).
16. http://www.havanikoru.org.tr/Docs_Arastirmalar/Ka- nun Hakkinda Vatandaslarımızın Bilgi ve Farkindalik Duzeyi Arastirmasi.pdf. Yeni tütün kontrol yasası ve iliş- kili uygulamalar konusunda 15 yaş ve üzeri kişilerin bil- gi, görüş ve davranışları (Kasım-Aralık 2008) (erişim ta- rihi: 02.10.2009).
17. http://www.hasuder.org/sigara/kizilayda.pdf. Özcebe H, Boztaş G, Çıray S, Demirtaş B, Derin ME, Dinçsoy F ve Dolgun İ. 06.10.2008-15.10.2008 tarihleri arasında kızı- lay konur ve selanik sokaklarında bulunan kafe ve res- toranlardaki çalışan ve müşterilerin 4207 sayılı kanun hakkındaki bilgileri, yasaya bakış açıları ve kapalı or- tam ölçümler. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, 2008 (erişim tarihi:
02.10.2009).
18. Fidan F, Sezer M, Ünlü M, Kara Z. Kahvehane, kafeterya, lokanta çalışanları ve müşterilerinin sigara ile ilgili bilgi ve tutumları. Tuberk Toraks 2005; 53: 362-70.
19. Alpert HR, Carpenter CM, Travers MJ, Connolly GN. En- vironmental and economic evaluation of the Massac- husetts Smoke-Free Workplace Law. J Community Health 2007; 32: 269-81 (özet).
20. Gallus S, Zuccaro P, Colombo P, et al. Effects of new smok- ing regulations in Italy. Ann Oncol 2006; 17: 346-7.
