çalışanları ve müşterilerinin sigara ile ilgili bilgi ve tutumları
Fatma FİDAN, Murat SEZER, Mehmet ÜNLÜ, Ziya KARA
Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Afyon.
ÖZET
Ülkemizde tüm iş yerlerini kapsayacak şekilde sigaranın yasaklanması gündemdedir. Çalışmamızda kafeterya, lokanta, kahvehane çalışanları ve müşterilerinin sigara ile ilgili bilgi ve tutumlarını, bu iş yerlerinde sigaranın yasaklanması hakkındaki görüşlerini araştırdık. Oniki kahvehane, 12 lokanta, 7 kafeteryada çalışan toplam 28 iş yeri sahibi, 67 iş yeri çalışanı ve 242 müşteri ile görüşüldü. Sigara içilmeyen bir iş yerinde çalışma isteği en fazla kahvehane grubundaydı (%79.8) ve kafeterya grubunda %63.9, lokanta grubunda da %57.8 olarak bildirildi. Tüm iş yerlerinde sigara içilmesinin yasaklanmasını en fazla kahvehane grubundakiler, en az kafeterya grubundakiler istemekteydi. Kahvehane ve kafeterya grubu yeni kanunun müşteri sayısını ve iş yeri gelirlerini azaltacağını düşünürken, lokanta grubu çoğunlukla değişiklik olmayacağını düşünmekteydi. İş yerinde sigara içilmesinin yasaklanması durumunda, kahvehane müşterilerinin %45.4’ü bu iş yerine gelme sıklığının azalacağını, lokanta müşterilerinin %47.8’i sıklığın değişmeyeceğini ifade etti. Sigara içilmeyen bir ortamda çalışma isteği ve tüm iş yerlerinde sigarayı yasaklayan yeni bir kanun çıkması isteği anlamlı olarak sigara içmeyenler grubunda daha yüksekti. Sigara yasağı sonrası sigara içen müşterilerin bu ortamlara gitme sıklığının azala- cağı, sigara içmeyen müşterilerde bu sıklığın artacağı bildirildi. Kahvehane, lokanta ve kafeterya sahipleri ve çalışanlarının bu konularda bilgilendirilmesinin önemli olduğunu ve çıkabilecek böyle bir kanuna uyumu arttıracağını düşündük.
Anahtar Kelimeler: Kafeterya, lokanta, kahvehane, çevresel tütün dumanı, sigara.
SUMMARY
Knowledge and attitude of workers and patrons in coffeehouses, cafes, restaurants about cigarette smoke
Fidan F, Sezer M, Unlu M, Kara Z
Department of Chest Disease, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Afyon, Turkey.
A legislation about smoking restriction in all workplaces is under consideration in Turkey. In our study we evaluated the knowledge and attitudes of workers and patrons of cafes, restaurants and coffeehouses about smoking ban in their work- laces. Twenty eight owners, 67 workers and 242 patrons in 12 coffeehouse, 12 restaurants and 7 cafes were interviewed.
A desire to work in a smoke-free workplace was most frequent (79.8%) among coffeehouse group and 63.9% in cafe group, 57.8% in restaurants group. Smoking ban was most frequently requested by coffeehouse group and least frequently by cafe group. Coffeehouse and cafe groups were supposing a decrease in the number of patrons and incomes with such a legis- lation, whereas restaurant group was thinking that no change will occur. 45.4% of the coffeehouse patrons stated that they Yazışma Adresi (Address for Correspondence):
Dr. Fatma FİDAN, Hattat Karahisar Mahallesi 4. Sokak Kaya Apartmanı No: 7, 03200 AFYON - TURKEY
Çevresel tütün dumanı (ÇTD) maruziyeti ile iliş- kili sağlık riskleri iyi tanımlanmıştır ve bu riskler konusunda giderek büyüyen bilimsel bir fikir bir- liği mevcuttur (1). ÇTD maruziyeti ile hem akci- ğer kanseri hem de kardiyovasküler hastalıklar arasındaki ilişkiyi gösteren epidemiyolojik ve bi- yolojik kanıtlar vardır (2).
Sigara içmeyen erişkinler arasında ÇTD maruzi- yetinin primer kaynağı iş yerleridir. Yurt dışından bildirilen çalışmalarda iş yerinde en fazla ÇTD maruziyeti bar, taverna ve lokanta çalışanlarında olmaktadır ve bu iş yerlerinde çalışanlarda akci- ğer ve diğer solunum sistemi kanserlerinin geliş- me riski daha yüksektir (3). Ülkemizde ise kah- vehaneler yoğun mesleki ÇTD maruziyeti olan iş yerlerinin başında gelmektedir (4).
Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde bar ve lo- kantalarda sigara içiminin yasaklanması ile ilgili kanun çıkmazdan önce ve çıktıktan sonra, tütün endüstrisi, Ulusal Sigara İçiciler Birliği ile bazı bar sahipleri müşteri kaybı ve iş yeri gelirlerinde azal- ma olacağından şikayetçiydi (5,6). Bu düşünce- lerin aksine, çalışmalar bar müşterilerinin kanu- nu desteklediğini, barlara daha fazla geldiğini ve daha uzun süre kaldıklarını, aynı zamanda kanu- nun bar gelirleri üzerine negatif etkisi olmadığını göstermiştir (7,8).
Çalışmamızda kahvehane, kafeterya, lokanta çalışanları ve müşterilerinin sigara ile ilgili bilgi ve tutumlarını, bu iş yerlerinde sigaranın yasak- lanması hakkındaki görüşlerini araştırdık.
MATERYAL ve METOD
1 Mayıs 2005-30 Haziran 2005 tarihleri arasın- da, Afyon merkezinde bulunan ve rastgele ör- neklem yöntemiyle seçilen 12 kahvehane, 12 lo- kanta, 7 kafeteryada çalışan 28 iş yeri sahibi, 67 iş yeri çalışanı ve 242 müşteri olmak üzere top- lam 337 kişi ile görüşüldü.
Katılımcılara demografik özellikler, iş yerindeki durumu (iş yeri sahibi, iş yeri çalışanı, müşteri), sigara hakkındaki tutum ve bilgilerini değerlen- diren anket formu uygulandı. İş yeri çalışanı, iş yeri sahibi ve müşteriler, kişilerin bulunduğu iş yerine göre kahvehane grubu, lokanta grubu ve kafeterya grubu olarak sınıflandırıldı.
İş Yerlerinin Tanımları
Kahvehane: Çay, kahve, ıhlamur vb. bitki çayla- rı içilen, hafif yiyecekler bulunduran, tavla, kağıt vb. oynanan yer.
Kafeterya: Çay, kahve vb. içeceklerle bazı yiye- ceklerin satıldığı yer (bu çalışmaya internet ka- fe, nargile kafe, bilardo salonu gibi iş yerleri da- hil edilmedi).
Lokanta: Ev yemekleri, kebap vb. yiyeceklerin satıldığı yer.
Sigara kullanımına yönelik genel veriler aşağı- daki tanımlamalara göre verildi (9).
Sigara içmeyen: Toplam 100 sigaradan daha az sigara içen, 12 ay boyunca hiç sigara içmeyenler.
Sigarayı bırakmış: Geçmişte düzenli olarak si- gara içmiş olanlar (100 sigaradan daha fazla).
Sigara içen: Son bir ayda 20 veya üzerinde siga- ra içenler.
Sigaranın tüm iş yerlerinde yasaklanması ile ilgi- li şu anda sigara içenlerle, sigara içmeyenlerin görüşleri karşılaştırılırken, sigarayı bırakanlar si- gara içmeyenler grubuna dahil edildi.
Verilerin değerlendirmesinde ki-kare testi kulla- nıldı. Ortalamalar ortalama ± standart sapma olarak verildi.
BULGULAR
Oniki kahvehane, 12 lokanta, 7 kafeteryada bulu- nan iş yeri sahibi, iş yeri çalışanı ve müşterilerin de- would less frequently visit that workplace in case of a smoking ban, whereas 47.8% of restaurant patrons stated that there would be no change with their frequency to visit there. A desire to work in a smoke-free workplace and requesting a smok- ing ban for all workplaces were more frequent among nonsmokers. Smokers stated that their frequency to visit those places would decrease in case of a smoking ban, whereas nonsmokers stated an increase in their frequency to visit those places.
We think that informing the owners and workers of coffeehouses, restaurants and cafes about these facts is very important and would increase the compliance to such a legislation.
Key Words: Cafe, restaurant, coffeehouse, environmental tobacco smoke, cigarette.
ğerlendirildiği 337 kişi çalışmaya alındı. Yaş ortala- ması kahvehane grubunda 40.4 ± 7.8 (18-57), lo- kanta grubunda 35.3 ± 6.1 (21-43), kafeterya gru- bunda 22.4 ± 5.5 (16-46) olarak saptandı. Gruplar arası karşılaştırmada kafeterya grubundakiler, di- ğer gruplara göre anlamlı olarak daha düşük yaş grubundaydı (p= 0.000). Kahvehane, lokanta ve kafeteryalardaki iş yeri sahibi, iş yeri çalışanı ve müşterilerin dağılımı Tablo 1’de verilmiştir.
Grupların cinsiyete göre dağılımına bakıldığında kahvehane grubunun tamamı erkekti. İş yeri sa- hiplerinin %78.6’sı, iş yeri çalışanlarının %83.6’sı ve müşterilerin %68.6’sı erkeklerden oluşuyor- du. Kahvehane grubunda, sigara içenler (%77.9) ve sigarayı bırakanlar (%13.5) diğer gruplara göre anlamlı olarak daha yüksek bulundu (p=
0.014). Sigara içmeyenler kahvehane grubunda
%8.7, lokanta grubunda %23.8, kafeterya gru- bunda %19.8 olarak bulundu. İş yeri sahibi, iş ye- ri çalışanı ve müşteriler arasında sigara kullanımı açısından anlamlı farklılık yoktu (p= 0.228).
Grupların eğitim durumuna göre dağılımı Tablo 2’de görülmektedir. İş yeri sahipleri ve iş yeri ça- lışanlarına bakıldığında, kahvehane grubunda il-
kokul mezunu, lokanta ve kafeterya grubunda li- se mezunu olanlar anlamlı olarak daha yüksek bulundu. Müşterilerde ise kahvehane grubunda ilkokul mezunu, lokanta grubunda üniversite me- zunu ve kafeterya grubunda üniversite öğrencisi olanlar anlamlı olarak daha yüksek bulundu.
İş yeri gruplarına göre sigara hakkındaki bilgi ve tutumlar Tablo 3’te görülmektedir. Evde sigara içmeyen kişilerin yanında sigara içenler kafeter- ya grubundakilerde (%64.3) anlamlı olarak daha yüksek bulundu. İş yerinde sigara içme oranı an- lamlı olarak en yüksek kahvehane grubunda (%93.3) idi. Sigara içilmeyen bir iş yerinde çalış- ma isteği anlamlı olarak en fazla kahvehane gru- bunda (%79.8) bulundu. Kamu kuruluşlarında sigara içmenin yasak olduğu tüm gruplarda %96 gibi yüksek oranda biliniyordu. Katılımcıların %50- 60’ı kamu kuruluşlarında bu kanunun uygulanırlı- ğını yetersiz, %14-22’si yeterli olarak düşünüyor- lardı ve gruplar arasında anlamlı farklılık yoktu.
Ülkemizde 4207 sayılı kanunla kamu kurum ve kuruluşlarında sigara içilmesi yasak olmasına rağmen bu kanunla kahvehane, lokanta gibi iş yerlerinde sigara içilmesi henüz yasaklanmamış-
Tablo 1. Kahvehane, lokanta ve kafeteryalardaki iş yeri sahibi, iş yeri çalışanı ve müşteri dağılımı.
Kahvehane Lokanta Kafeterya
grubu grubu grubu Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
İş yeri sahibi 9 8.7 9 8.3 10 8.1 28 8.3
İş yeri çalışanı 18 17.3 33 30.3 16 12.9 67 19.9
Müşteri 77 74 67 61.4 98 79 242 71.8
Toplam 104 100 109 100 124 100 337 100
Tablo 2. Grupların eğitim durumlarına göre dağılımı.
İş yeri sahibi (n= 28) İş yeri çalışanı (n= 67) Müşteri (n= 242)
Kahve Lokanta Kafe Kahve Lokanta Kafe Kahve Lokanta Kafe
Eğitim (n= 9) (n= 9) (n= 10) (n= 18) (n= 33) (n= 16) (n= 77) (n= 67) (n= 98)
durumu % % % % % % % % %
İlkokul 55.6 0.0 0.0 44.5 15.2 0.0 46.8 9.0 0.0
Ortaokul 22.2 22.2 20.0 33.3 24.2 12.5 32.4 6.0 0.0
Lise 22.2 66.7 70.0 22.2 60.6 75.0 10.4 19.3 3.1
Üniversite 0.0 11.1 10.0 0.0 0.0 12.5 10.4 38.8 5.1
Üniversite öğrencisi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 26.9 91.8
p değeri 0.030 0.001 0.000
Kahve: Kahvehane, Kafe: Kafeterya.
tır. Ancak yeni bir kanunla lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde si- garanın yasaklanması gündemdedir. Grupların bu konudaki görüşleri Tablo 3’te görülmektedir. Bu şekilde yeni kanun çıkmasını en yüksek oranda kahvehane grubundakiler (%78.6), en düşük oranda kafeterya grubundakiler (%51.2) istemek- teydi. Kahvehane ve kafeterya grubu yeni kanu- nun müşteri sayısını ve iş yeri gelirlerini azaltaca- ğını düşünürken, lokanta grubunda müşteri sayı- sının ve iş yeri gelirlerinin değişmeyeceğini düşü- nenler diğer gruplara göre daha fazla idi. Katılım- cıların ancak %34-37 gibi az bir kısmı iş yerlerin- de bu yeni kanuna uyulacağını düşünüyordu.
Yeni bir kanunla lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde sigaranın ya- saklanması hakkındaki görüşler değerlendirildi- ğinde, iş yeri sahibi %44.4, iş yeri çalışanı
%70.1, müşteriler %63.5 oranında bu şekilde ye- ni bir kanun çıkmasını istediklerini belirtti (p=
0.064). İş yeri sahibi, iş yeri çalışanı ve müşteri- lerin bu yeni kanunun müşteri sayısını nasıl etki-
leyeceği ile ilgili görüşleri Şekil 1’de, iş yeri ge- lirlerini nasıl etkileyeceği ile ilgili görüşleri Şekil 2’de görülmektedir. İş yeri sahipleri %81.5 ora- nında bu yeni kanunun müşteri sayısını ve iş yeri gelirlerini azaltacağını düşünüyorlardı. Yeni ka- nuna iş yerinde uyulacağını iş yeri sahipleri
%30.8, iş yeri çalışanları %39.4, müşteriler
%35.9 oranında düşünüyordu (p= 0.730).
Tüm gruplarda, pasif sigara dumanı maruziyeti- nin akciğer kanseri, kalp hastalığı ve kronik bronşite yol açacağı %95’lerin üzerinde, ancak ani bebek ölümüne yol açacağı %86-95 oranın- da biliniyordu (Tablo 4).
Sadece iş yerlerinde bulunan müşterilerde yapı- lan değerlendirmede iş yerinde sigara içilmesi- nin yasaklanması durumunda, kahvehane müş- terilerinin %45.4’ü bu iş yerine gelme sıklığının azalacağını, lokanta müşterilerinin %47.8’i sıklı- ğın değişmeyeceğini ifade ettiler. İş yerinde siga- ra içilmesinden en fazla kahvehane müşterileri (%51.9), en az kafeterya müşterileri (%26) ra- hatsız oluyordu ve gruplar arasında anlamlı fark- Tablo 3. İş yeri gruplarının sigara hakkındaki bilgi ve tutumları
Kahvehane Lokanta Kafeterya
(n= 104) (n= 109) (n= 124) p
• Evde sigara içmeyen kişilerin yanında sigara içer misiniz?
Evet %45.6 %61.2 %64.3 0.013
• Kamu kuruluşlarında sigara içmek yasak mıdır?
Evet %96.2 %96.3 %96.8 0.966
• Bu kanunun kamu kuruluşlarında uygulanırlığını nasıl buluyorsunuz?
Yeterli %22.0 %17.0 %14.3
Yetersiz %51.0 %49.1 %61.3 0.230
Hiç uygulanmıyor %27.0 %34.0 %24.4
Lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde yeni bir kanunla sigaranın yasaklanması gündemdedir.
• Bu şekilde yeni bir kanun çıkmasını ister misiniz?
Evet %78.6 %62.4 %51.2 0.000
• Bu yeni kanun sizce müşteri sayısını nasıl etkiler?
Arttırır %14.4 %13.2 %13.0
Azaltır %69.2 %54.7 %68.3 0.055
Değiştirmez %16.3 %32.1 %18.7
• Bu yeni kanun sizce iş yeri gelirlerini nasıl etkiler?
Arttırır %13.5 %12.4 %11.7
Azaltır %69.2 %50.5 %66.6 0.012
Değiştirmez %17.3 %37.1 %21.7
• Bu yeni kanuna iş yerinizde uyulacağını düşünüyor musunuz?
Evet %37.5 %37.2 %34.2 0.859
Şekil 1. Yeni bir kanunla lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde sigaranın yasaklan- ması durumunda bu yeni kanunun müşteri sayısını nasıl etkileyeceği ile ilgili görüşler.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Arttırır Azaltır Değiştirmez
İş yeri sahibi İş yeri çalışanı Müşteri p= 0.208
Bu yeni kanun sizce müşteri sayısını nasıl etkiler?
0
16.4 14.2
81.5
59.7 63.6
18.5
23.9 22.2
%
Şekil 2. Yeni bir kanunla lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde sigaranın yasaklan- ması durumunda bu yeni kanunun iş yeri gelirlerini nasıl etkileyeceği ile ilgili görüşler.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Arttırır Azaltır Değiştirmez
İş yeri sahibi İş yeri çalışanı Müşteri p= 0.118
Bu yeni kanun sizce iş yeri gelirlerini nasıl etkiler?
0
11.9 14
81.5
56.7 61.7
18.5 31.3
24.3
%
lılık vardı (p= 0.001). Müşteriler, iş yerinde siga- ra içmek yasaklanırsa %81-88 oranında bu ya- sağa uyacaklarını bildirdiler. Ancak müşterilerin sadece %39-51’i bu yasağa genel olarak uyula- cağını düşünüyordu (Tablo 5).
Tüm gruplar sigara içenler ve içmeyenler olarak karşılaştırıldığında, sigara içilmeyen bir ortamda çalışma isteği, tüm iş yerlerinde sigarayı yasakla- yan yeni bir kanun çıkması isteği anlamlı olarak sigara içmeyenler grubunda daha yüksekti. Müş- teriler değerlendirildiğinde sigara yasağı sonrası sigara içenlerde bu ortamlara gitme sıklığının an- lamlı olarak azalacağı, sigara içmeyenlerde bu sıklığın artacağı bildirildi. Ayrıca, sigara içmeyen müşteriler iş yerinde sigara içilmesinden anlamlı düzeyde daha fazla rahatsız oluyordu (Tablo 6).
TARTIŞMA
Çalışmamızda kahvehane grubundakilerde, ev- de sigara içmeyen kişilerin yanında sigara içme oranı daha az, sigara içilmeyen yerde çalışma ve
iş yerlerinde sigaranın yasaklanması isteği daha fazla bulundu. Kahvehane grubunda en fazla il- kokul mezunu olmakla birlikte bu düşüncelerin nedeni kahvehane ortamındaki yoğun ÇTD ma- ruziyeti olabilir. Yeni bir kanunla lokanta, kahve- hane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şe- kilde sigaranın yasaklanması durumunda iş yeri sahibi, iş yeri çalışanı ve müşterilerin düşüncele- ri değerlendirildiğinde bu şekilde yeni bir kanun çıkmasını en düşük oranda iş yeri sahipleri isti- yordu. Ayrıca, iş yeri sahiplerinin büyük bir kıs- mı (%81.5) bu yeni kanunun müşteri sayısını ve iş yeri gelirini azaltacağını düşünüyordu. Bulun- dukları iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa, si- gara içen müşteriler bu iş yerine gelme sıklığının azalacağını (%53.2), sigara içmeyenler ise de- ğişmeyeceğini (%51.6) bildirdi.
Son zamanlarda iş yerinde ÇTD maruziyetinin sağlık riskleri bilimsel ve toplumsal açıdan ilgi odağı olmuştur (10). Bir araştırmada iş yerinde pasif sigara içiminden kaynaklanan mortalite
Tablo 5. Müşterilerin sigara içilmesinden rahatsız olma ve sigara yasağı hakkındaki düşünceleri.
Kahvehane Lokanta Kafeterya
müşterileri müşterileri müşterileri
(n= 77) (n= 67) (n= 98) p
• Bu iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa buraya gelme sıklığınız nasıl değişir?
Artar %20.8 %17.9 %15.0
Azalır %45.4 %34.3 %43.0 0.439
Değişmez %33.8 %47.8 %42.0
• Bu iş yerinde sigara içilmesinden rahatsız oluyor musunuz?
Evet %51.9 %32.8 %26.0 0.001
• Bu iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa buna uyar mısınız?
Evet %88.3 %82.1 %81.4 0.428
• Bu iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa genel olarak uygulanacağını düşünüyor musunuz?
Evet %44.2 %50.7 %38.8 0.313
Tablo 4. Grupların pasif sigara dumanına maruziyetin sağlık üzerine etkileri hakkındaki düşünceleri.
Kahvehane Lokanta Kafeterya
Pasif sigara (n= 104) (n= 109) (n= 124)
dumanına maruziyet % % % p
Akciğer kanseri yapar 98.0 97.2 96.8 0.841
Kalp hastalığı yapar 99.0 98.1 95.9 0.302
Kronik bronşit yapar 100.0 100.0 95.9 0.016
Ani bebek ölümüne yol açar 94.7 89.2 86.3 0.134
oranları akciğer kanserinde %2.8, kronik obst- rüktif akciğer hastalığında %1.1, astımda %4.5, iskemik kalp hastalığında %3.4, serebrovasküler olayda %9.4 olarak bulunmuştur (11). İş yerinde ÇTD maruziyetine bağlı ABD’de yıllık koroner hastalıktan ölüm 32.000-40.000 arasında bu- lunmuştur (12). ÇTD maruziyeti ABD’de yıllık 65.000 sigara içmeyen kişinin ölümüne yol aç- makta ve önlenebilir ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada yer almaktadır (13).
Pasif sigara içiciliğine bağlı sağlık riskleri hakkın- daki kaygılar arttıkça, birçok toplumda halka açık yerlerde sigara içilmesi yasaklanmış ya da yasak- lanması için yasa çıkarılmasına yönelik çalışma- lar sürmektedir (14). Ülkemizde 1996 yılında 4207 sayılı kanun ile resmi kamu kurum ve kuru- luşları ile toplu ulaşım araçlarında sigara içilmesi yasaklanmıştır, ancak kahvehane, bar, lokanta, kafeterya gibi işletmelerde sigara içilmesi hala serbesttir. ABD’de ilk olarak Kalifornia eyaletinde, 1995 yılında hemen hemen tüm iş yerlerinde si-
gara içilmesi yasaklanmış, 1998 yılında bar, ta- verna ve oyun klüpleri de bu yasak kapsamına alınmıştır. 2003 yılı itibariyle New York, Boston, Chicago, Denver, Pittsburgh, Delaware, Hong Kong, Yeni Zelanda, Avustralya, İsveç, İrlanda ve Tayland dahil birçok şehir, eyalet ve ülkede bar ve lokantalarda sigara içilmesi yasaklanmıştır (15).
Eisner ve arkadaşları iş yerlerinde sigara içilme- si yasaklandıktan sonra barmenlerin solunum semptomlarında ve akciğer fonksiyon testlerin- de iyileşme olduğunu bildirmişlerdir (16). Bu bulgular göstermektedir ki barlarda sigara içil- mesinin yasaklanması hem çalışanları hem de müşterileri istemsiz ÇTD maruziyetinden koru- yan etkin bir yöntemdir.
Uzun süreli ÇTD maruziyetini gösteren saç niko- tin düzeyleri, sigara içmenin yasak olmadığı bar ve lokantalarda çalışanlarda, sigara içilmeyen yerde çalışanlara göre daha yüksek bulunmuş- tur (17). Ülkemizde İzmir’deki kahvehane çalı- şanlarında yapılan araştırmada kontrol grubuna Tablo 6. Tüm gruplarda ve müşterilerde sigara içme durumuna göre sigara yasağı hakkındaki düşünceler.
Sigara Sigara
içenler içmeyenler Toplam p
TÜM GRUPLAR
• Sigara içilmeyen bir iş yerinde çalışmak isteyenler %58.5 %91.3 %67.0 0.000 Lokanta, kahvehane, kafeterya gibi iş yerlerini kapsayacak şekilde yeni bir kanunla sigaranın yasaklanması gündemdedir.
• Bu şekilde yeni bir kanun çıkmasını ister misiniz?
Evet %54.4 %85.0 %62.3 0.000
• Bu yeni kanun sizce müşteri sayısını nasıl etkiler?
Arttırır %11.5 %15.2 %12.4
Azaltır %64.8 %65.8 %65.0 0.530
Değiştirmez %23.8 %19.0 %22.5
• Bu yeni kanun sizce iş yeri gelirlerini nasıl etkiler?
Arttırır %12.5 %10.0 %11.8
Azaltır %63.4 %62.5 %63.2 0.745
Değiştirmez %24.1 %27.5 %25.0
• Bu iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa buna uyulur mu?
Evet %37.5 %32.9 %36.3 0.478
MÜŞTERİLER
• Bu iş yerinde sigara içmek yasaklanırsa buraya gelme sıklığınız nasıl değişir?
Artar %9.1 %37.5 %17.4
Azalır %53.2 %10.9 %40.8 0.000
Değişmez %37.7 %51.6 %41.7
• Bu iş yerinde sigara içilmesinden rahatsız oluyor musunuz?
Evet %20.1 %76.6 %36.7 0.000
göre anlamlı düzeyde yüksek saç nikotin düzey- leri saptanmıştır (18).
Tang ve arkadaşları, sigarasız bar kanunundan sonraki davranış değişikliklerini değerlendirmek amacıyla kanun öncesi (1998) ve kanun sonra- sında (2002) sigarasız bir çevrede çalışma terci- hi, ÇTD soluma ve kanunla ilgili bar çalışanları ve sahiplerinin düşüncelerini araştırmışlardır.
Barlarda çalışanlar ve bar sahiplerinin sigarasız bir çevrede çalışma düşüncesi 1998 yılında
%17, 2002 yılında %51 (p< 0.001) bulunmuştur.
Müşteriler sigara içtiği zaman bar sahipleri ya da çalışanlarının sigarayı söndürmeleri veya dışarı- da içmelerini söylemeleri 1998 yılında %43, 2002 yılında %82 (p< 0.001) olarak belirlenmiştir. So- nuç olarak sigarasız bar kanununun Kalifornia’da bar çalışanlarında pozitif ve anlamlı davranışsal değişikliklere yol açtığını bildirmişlerdir.
Weber ve arkadaşlarının, bar ve lokantadaki müşteriler ve iş yeri çalışanlarında yaptıkları araştırmada, müşterilerin sigara içilmemesine uyumu, 1998 ve 2002 yıllarında sırasıyla barlar- da %45.7-%75.8, p< 0.0001, lokantalarda
%92.2-%98.5, p< 0.0001 olarak bulunmuştur (15). İş yeri çalışanlarının sigara içilmemesine uyumu 1998 ve 2002 yıllarında sırasıyla barlar- da %86.2-%94.7, p< 0.0003, lokantalarda
%96.5-%99.2, p< 0.005 olarak bildirilmiştir. So- nuç olarak, sigarasız iş yeri kanununun bar ve lokantalarda müşteriler ve çalışanların sigara içi- mini azaltmada etkili olduğunu bildirmişlerdir.
Barlar ile lokantalar arasında müşterilerin yasa- ya uyumu arasındaki farkın nedeni olarak, eya- let çapında sigara endüstrisi sponsorluğunda yü- rütülen kampanyanın barları hedef alması ve barların çok ciddi ekonomik kayıp yaşayacağını öne sürmeleridir. Ayrıca, bu kampanyalar da hem sigara içenlerin hem de iş yeri sahiplerinin haklarının çiğnendiğini savunmaktaydı (8,20).
Hatta tütün endüstrisi kendi desteklediği çalış- malarda, ÇTD maruziyetinin sağlık üzerinde olumsuz etkisinin olmadığını ileri sürmüştür (8).
Ancak iş yerlerinin gelir kaybına uğrayacağı yö- nündeki iddiaların tam aksine, yapılan araştır- malar bar ve restoranlarda, oyun klüplerinde si- gara içilmesini yasaklayan kanunların bu iş yer- lerindeki gelirleri etkilemediğini göstermiştir (8,21-23). Sigara içilmesini yasaklayan yasala- rın, oyun klüplerinde, toplam oyun gelirleri ya da
makine başına ortalama gelir üzerine etkisi ol- madığı saptanmıştır (24).
Pasif sigara içiciliğinin iş yeri çalışanlarının sağ- lıkları üzerindeki etkileri konusunda bilgili olma- ları ABD’de sigara yasağı kanunundan önce 1998 yılında %21, kanundan sonra 2002 yılında
%45 (p< 0.001) bulunmuştur (19). Bir başka ça- lışmada ise bar ve lokanta çalışanlarının hemen tamamının (%97.5) ÇTD maruziyetinin, hastalı- ğa yol açığı konusunda bilgili olduğu bildirilmiş- tir (25). Bizim çalışmamızda da tüm gruplarda, pasif sigara dumanı maruziyetinin akciğer kan- seri, kalp hastalığı ve kronik bronşite yol açaca- ğı %95’lerin üzerinde, ani bebek ölümüne yol açacağı da %86-95 oranında biliniyordu.
Bir çalışmada 3019 lokanta müşterisinin
%73.4’ünün sigara yasağı ile ilgili kanunu onay- ladığı bildirilmiştir. Sigara içenler içmeyenlere göre kanuna daha fazla karşı görüşte olduklarını bildirmiştir (25). Bizim çalışmamızda da sigara içilmeyen bir ortamda çalışma ve tüm iş yerle- rinde sigarayı yasaklayan yeni bir kanun çıkma- sı isteği anlamlı olarak sigara içmeyenler gru- bunda daha yüksekti.
Çalışmamızda iş yerlerinde bulunan müşteriler- de yapılan değerlendirmede iş yerinde sigara içilmesinin yasaklanması durumunda, kahveha- ne müşterilerinin %45.4’ü bu iş yerine gelme sık- lığının azalacağını, lokanta müşterilerinin
%47.8’i ise sıklığın değişmeyeceğini ifade etti. İş yerinde sigara içilmesinden en fazla kahvehane müşterileri, en az kafeterya müşterileri rahatsız oluyordu ve gruplar arasında anlamlı farklılık vardı. Wakefield ve arkadaşlarının yaptığı çalış- mada, katılımcıların %81.5’i sigara yasağının dı- şarıda yemek yeme alışkanlıklarını değiştirme- yeceğini söylemiştir (25). Ayrıca, %60.5’i sigara yasağının dışarıda yemek yemeyi daha eğlence- li hale getirdiğini, %34.4’ü herhangi bir değişik- lik yapmayacağını, sadece %5.1’i daha az eğlen- celi hale getirdiğini söylemişlerdir. Katılımcıların
%64’ü lokantada sigara içilmeyen yer tercih et- mişlerdir. Sigara içmeyenlerin %70.9’u ve sigara içenlerin %43.7’si dışarıda yemek yerken ÇTD’den rahatsız olduklarını bildirmişlerdir.
Çalışmamızın kısıtlılığı, bar sahibi, çalışanları ve müşterilerinin görüşlerinin dahil edilmemiş ol- masıdır. Ayrıca, çalışmamızda sadece Afyon şe- hir merkezindeki kahvehane, lokanta ve kafeter-
yalar rastgele örneklem yöntemiyle değerlendi- rilmiştir. Barları da içine alacak şekilde, çalışma- nın daha fazla sayıda kişi ile yapılmasının yarar- lı olacağı kanısındayız.
Sonuç olarak, ülkemizde kahvehane kavramı batı kültüründeki kafeteryalardan farklıdır ve en çok ÇTD maruziyeti kaynaklarından birisidir.
Kahvehaneler başta olmak üzere lokanta ve ka- feterya gibi toplumun yoğun olarak birarada bu- lunduğu ortamlarda ÇTD maruziyeti hem çalı- şanların hem de müşterilerin sağlığını tehdit et- mektedir. Bu nedenle bu iş yerlerinde sigara içil- mesinin yasaklanması büyük önem taşımakta- dır. Ayrıca, çalışmamızın sonuçlarına göre kah- vehane çalışanları hem sigarasız ortamda çalış- mayı hem de tüm iş yerlerinde sigara içilmesini yasaklayan bir kanun çıkmasını kafeterya ve lo- kanta çalışanlarından daha fazla istemektedir.
İş yeri sahipleri böyle bir kanundan sonra müşte- ri sayısı ve iş yeri gelirlerinin azalacağını düşün- mekle birlikte özellikle sigara içmeyen müşterile- rin büyük kısmı yasak sonrası bu iş yerlerine gel- me sıklığının artacağını ya da değişmeyeceğini bildirmişlerdir. Yurt dışında yapılan çalışmalarda da sigara içme yasağı sonrası bar ve lokantaların müşteri sayısının ve gelirlerinin etkilenmeyeceği bildirilmiştir (7,8). Kahvehane, lokanta ve kafe- terya sahipleri ve çalışanlarının bu konularda bil- gilendirilmesinin önemli olduğunu ve çıkabilecek böyle bir kanuna uyumu arttıracağını düşündük.
KAYNAKLAR
1. World Health Organization. It can be done. A smoke-free Europe. Report of the first European Conference on To- bacco Policy. Madrid, 7-11 November 1988. WHO Reg Publ Eur Ser 1990; 30: 1-67.
2. Maskarinec MP, Jenkins RA, Counts RW, Dindal AB. De- termination of exposure to environmental tobacco smoke in restaurant and tavern workers in one US city. J Expo Anal Environ Epidemiol 2000; 10: 36-49.
3. Siegel M. Involuntary smoking in the restaurant workp- lace. A review of employee exposure and health effects.
JAMA 1993; 270: 490-3.
4. Fidan F, Guven H, Eminoglu O, et al. Turkish coffeehouse
“kahvehane” is an important tobacco smoke exposure area in Turkey. J Toxicol Environ Health A 2005; 68: 1371-7.
5. National Smokers Alliance. Mom-and-pop tavern owners blast anti-smoking groups’ dismissive attitude toward their economic suffering [press release]. National Smo- kers Alliance, 19 February 1998.
6. Romano B. Barkeeps fume over smoking ban: Local ta- vern owners join statewide chorus saying new law is
harming their business. San Jose Mercury News 27 Feb- ruary 1998: B2.
7. Glantz SA. Effect of smokefree bar law on bar revenues in California. Tob Control 2000; 9: 111-2.
8. Scollo M, Lal A, Hyland A, Glantz S. Review of the quality of studies on the economic effects of smoke-free policies on the hospitality industry. Tob Control 2003; 12: 13-20.
9. Unalacak M, Altin R, Kart L, et al. Smoking prevalence, behaviour and nicotine addiction among coal workers in Zonguldak, Turkey. J Occup Health 2004; 46: 289-95.
10. California General Assembly. An Act to Add Section 6404.5 to the Labor Code, Relating to Occupational Sa- fety and Health, Sess (1994). Assembly Bill 13.
11. Nurminen MM, Jaakkola MS. Mortality from occupati- onal exposure to environmental tobacco smoke in Fin- land. J Occup Environ Med 2001; 43: 687-93.
12. Howard G, Thun MJ. Why is environmental tobacco smoke more strongly associated with coronary heart di- sease than expected? A review of potential biases and experimental data. Environ Health Perspect 1999; 107 Suppl 6: 853-8.
13. Glantz SA, Parmley WW. Passive smoking and heart di- sease. Epidemiology, physiology, and biochemistry. Cir- culation 1991; 83: 1-12.
14. Rigotti NA. Trends in the adoption of smoking restricti- ons in public places and worksites. N Y State J Med 1989; 89: 19-26.
15. Weber MD, Bagwell DAS, Fielding JE, Glantz SA. Long term compliance with California’s Smoke-Free Workpla- ce Law among bars and restaurants in Los Angeles Co- unty. Tob Control 2003; 12: 269-73.
16. Eisner MD, Smith AK, Blanc PD. Bartenders’ respiratory health after establishment of smoke-free bars and ta- verns. JAMA 1998; 280: 1909-14.
17. Al-Delaimy W, Fraser T, Woodward A. Nicotine in hair of bar and restaurant workers. N Z Med J 2001; 114: 80-3.
18. Fidan F, Cimrin AH, Ergor G, Sevinc C. Airway disease risk from environmental tobacco smoke among coffeeho- use workers in Turkey. Tob Control 2004; 13: 161-6.
19. Tang H, Cowling DW, Stevens CM, Lloyd. JC. Changes of knowledge, attitudes, beliefs, and preference of bar ow- ner and staff in response to a smoke-free bar law. Tob Control 2004; 13: 87-9.
20. Magzamen S, Glantz SA. The new battleground: Califor- nia’s experience with smoke-free bars. Am J Public He- alth 2001; 91: 245-52.
21. Glantz SA, Smith LRA. The effect of ordinances requiring smoke-free restaurants and bars on revenues: A follow- up. Am J Public Health 1997; 87: 1687-93.
22. Glantz SA, Wilson-Loots R. No association of smoke-free ordinances with profits from bingo and charitable games in Massachusetts. Tob Control 2003; 12: 411-3.
23. Alamar BC, Glantz SA. Smokefree ordinances increase restaurant values. Contemp Econ Policy 2004; 28: 520-5.
24. Mandel LL, Alamar BC, Glantz SA. Smoke-free law did not affect revenue from gaming in Delaware. Tob Control 2005; 14: 10-2.
25. Wakefield M, Roberts L, Miller C. Perceptions of the effect of an impending restaurant smoking ban on dining-out experience. Prev Med 1999; 29: 53-6.
