Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

U ^LAŞTIRMA

M ÜHENDİSLİĞİ

8- K ^APASİTE

2

Karayolu Kapasite Analizi

 1950 yılında Amerika “Transportation Research Board” tarafından ilk defa “Highway Capacity Manual” ile başlamıştır.

 1965, 1985, 1994, 1997 ve 2000 yıllarında bazı bölümleri değiştirilmiştir. Her bir manual (el kitabı) 1100 sayfa civarındadır.

3

Kapasite

Highway Capacity Manual (HCM) de kapasite tanımı:

“Üniform kabul edilen bir yol kesiminde hakim yol ve trafik koşulları altında belli bir zaman periyodunda (genellikle bir saat) geçebilecek maksimum araç veya yolcu sayısıdır”

4

Trafik mühendisliğinde en önemli sorulardan iki tanesi;

Belli bir yolda ne kadar trafiğe hizmet verilebilir? (şerit sayısı dikkate alınarak)

Hangi koşullarda hizmet verilebilir?

 Bu sorulara cevap, kapasite analizi ile verilir.

5

Çok şeritli yollar için ideal koşullar

3.6 metre şerit genişliği

1.8 metre yanal açıklık (banket genişliği)

Trafik akımında sadece yolcu otomobilleri mevcut

Bütün sürücüler yollara aşina

Bütün yol kesimleri 100 km/st serbest hız yapmaya elverişli

6

İki şeritli yollar için ideal koşullar

Tasarım hızı 100 km/st ve üzerinde olmalı

3.60 metre şerit genişliği

1.80 metre yol kenarında en az yanal açıklık

Düz arazi

Her noktada sollama olanağının bulunması

%50/%50 yön dağılımı olması

Trafik akımında sadece yolcu otomobillerinin bulunması

7

İdeal koşular altında temel kapasite değerleri

8

Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit)

113 km/st 2400

105 km/st 2350

97 km/st 2300

90 km/st 2250

Otoyollar

İdeal koşular altında temel kapasite değerleri

9

Çok şeritli yollar

Serbest Hız Kapasite (yolcu oto./saat/şerit)

97 km/st 2200

90 km/st 2100

80 km/st 2000

72 km/st 1900

İki şeritli şehirlerarası karayolu 2800

Sıralanan ideal koşullar altında iki şeritli-iki yönlü bir kırsal yolun iki yön

v/c (Q/C) oranı ve kullanımı

 Kapasitenin kullanım oranı olarak da düşünülebilir.

 v/c= tahmin edilen trafik hacmi/kapasite

Bu oran, mevcut veya önerilen kapasitenin yeterlik ölçüsü olarak genellikle kullanılır. Bazı durumlarda oran 1.00‘den daha büyük olabilir.

Bunun anlamı, tahmin edilen trafik hacminin kapasiteden fazla olması demektir. Bu durumda uzun kuyruklar ve gecikmeler meydana gelir.

10

Kapasiteyi Etkileyen Faktörler

 Geometrik Faktörler

- Yatay ve düşey kurbalar (hız azalmasına neden olur)

- Şerit genişliği ve yanal açıklık

- Eğimler (Ağır taşıtlar eğimi yüksek olan kesimlerde oldukça hız kaybederler)

11

Kapasiteyi Etkileyen Faktörler

 Trafik koşulları

- Yön dağılımı (İki şeritli yollarda önemlidir; hiçbir şey verilmezse %50/%50 dağılım kabul edilir)

- Şerit dağılımı (şerit sayısının aniden arttığı

yerlerde dikkate alınır; örn; 3 şeritten 5 şeride çıkması gibi)

- Trafik akımındaki ağır taşıtlar (daha geniş, rampadaki hızları oldukça düşük)

12

Kapasiteyi Etkileyen Faktörler

 Trafik kontrol koşulları - Hız limitleri

- Şerit kullanım kontrolleri (sağa veya sola dönecek şeritler için tahsis yapma)

- Trafik sinyalizasyonu

- DUR ve YOL VER işaretleri

13

9- H ^İZMET D ^ÜZEYİ

14

 Hizmet kalitesi, trafik akımı içindeki işletme koşullarını karakterize etmek amacı ile miktar ölçülerine ihtiyaç duyar. Hizmet seviyesi genellikle seyahat zamanı, hız, manevra serbestliği, trafik kesintileri, konfor ve rahatlık gibi hizmet parametreleri açısından trafik akımı içindeki işletme koşullarının açıklandığı bir kalite ölçüsüdür.

15

 Karayolunda altı (6) hizmet düzeyi tanımlanmıştır.

(A, B, C, D, E, F)

 A hizmet düzeyi; serbest akımın ve hiçbir gecikmenin olmadığı durumu tanımlar.

 F hizmet düzeyi; en kötü işletme koşullarını tanımlar.

Talep fazla olduğundan dolayı, karayolunda uzun kuyruklar ve gecikmeler ortaya çıkar.

 E hizmet düzeyi, kapasiteye eşit veya yakın işletme koşulunu tanımlar.

 Diğer B, C, D harfleri ise A ile E hizmet düzeyleri arasındaki işletme koşullarını tanımlar.

16

17

E D C

A B

F

Stabil akım

Stabil olmayan akım

Yoğunluk(taşıt/km/şerit) Trafik akımı

(hacmi)

Taşıt/st/şerit)

18

A

B

C

D

E F

Trafik hacmi/kapasite İşletme

hızı

1.0

HİZMET DÜZEYİ

Hizmet Düzeyleri

A hizmet düzeyi: Serbest akım hızı geçerlidir.

Yoğunluk oldukça düşüktür. Şerit değiştirme, trafiğe katılma oldukça kolay gerçekleşmektedir.

Taşıtlar arasındaki ortalama mesafe 23-26 yolcu otomobili kadardır.

19

Hizmet Düzeyleri

B hizmet düzeyi: Sürücüler trafikte diğer sürücülerinin var olduğunu hissetmeye başlar;

ancak serbest akım hızını koruyabilir. Trafiğe katılma ve şerit değiştirme rölatif olarak hala kolaydır. Taşıtlar arasındaki mesafe 15-20 otomobil uzunluğu kadardır.

20

Hizmet Düzeyleri

C hizmet düzeyi: Trafikte araç sayısı arttığından manevra yapmak sınırlanmaya başlar. Sürücüler manevra yapmak için, boşluk gözlemek zorundadır. Hız hala serbest akım hızı civarındadır.

Taşıtlar arasındaki mesafe 9-11 otomobil kadardır.

21

D hizmet düzeyi: Ortalama hız düşmeye başlar.

Trafik miktarındaki küçük artışlar sıkışmalara neden olabilir. Ortalama araçlar arasındaki mesafe 7-9 otomobil kadardır.

E hizmet düzeyi: Kapasite değerini tanımlar.

Kuyruklar oluşmaya başlar; trafik akımı içerisinde manevra yapmak oldukça zorlaşır.

Taşıtlar arasındaki mesafe 4-6 otomobil kadardır.

F hizmet düzeyi: Kuyrukların oluştuğu, katılım kesimlerinin kapasite değerini aştığı hizmet düzeyidir. Trafik durur; belli bir süre sonra tekrar harekete geçer. Tampon tampona hareket

22

23

A

D

B

D

24

E D

25

F hizmet düzeyi

26 ^{E,F C}

27

F hizmet

düzeyi

28

29

30

31

32

33

E hizmet

F hizmet

düzeyi

34

Şehirler İlçeler

Ana arter Ana arter

Arter

Yerel yollar

Hizmet Düzeyi Seçimi

35

Karayolu tipi Ş.arası

Düz arazi Ş.arası Dalgalı arazi

Ş.arası

Dağlık arazi Şehiriçi ve

çevreyolu

Otoyol B B C C

Ana arter B B C C

Arter C C D D

Yerel yollar D D D D

İki Şeritli Yollarda Hizmet Düzeyi

𝑆𝐹 _𝑖 = 2800 ∗ ^𝑄 _{𝐶 𝑖} ∗ 𝑓 _𝑑 ∗ 𝑓 _𝑤 *𝑓 _𝐻𝑉 Burada:

𝑆𝐹 _𝑖 :(i) hizmet düzeyi için hizmet akım oranı, ta/st

𝑄 𝐶 𝑖 :(i) hizmet düzeyi için hacim/kapasite oranı 𝑓 _𝑑 :Yön dağıtma faktörü

𝑓 _𝑤 :Yanal açıklık düzeltme faktörü 𝑓 :Ağır taşıt düzeltme faktörü

36

37

Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman %'si Ort. Hız kmst 0 20 40 60 80 100

A <=30 93 0,15 0,12 0,09 0,07 0,05 0,04

B <=45 89 0,27 0,24 0,21 0,19 0,17 0,16

C <=60 84 0,43 0,39 0,36 0,34 0,33 0,32

D <=75 81 0,64 0,62 0,6 0,59 0,58 0,57

E <=75 72 1 1 1 1 1 1

F <=100 72

v/c Oranı (a)

Dalgalı Arazi Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesiOrtalama Hız 0 20 40 60 80 100

A <=30 92 0,15 0,1 0,07 0,05 0,04 0,03

B <=45 87 0,26 0,23 0,19 0,17 0,15 0,13

C <=60 82 0,42 0,39 0,35 0,32 0,3 0,28

D <=75 79 0,62 0,57 0,52 0,48 0,46 0,43

E <=75 64 0,97 0,94 0,92 0,91 0,9 0,9

F <=100 64

v/c Oranı (a)

Dağlık Arazi Geçme Yasağı Bölge %'si

Hizmet Düzeyi Gecikme zaman yüzdesiOrtalama Hız 0 20 40 60 80 100

A <=30 90 0,14 0,09 0,07 0,04 0,02 0,01

B <=45 87 0,25 0,2 o,16 0,13 0,12 0,1

C <=60 79 0,39 0,33 0,28 0,23 0,2 0,16

D <=75 72 0,58 0,5 0,45 0,4 0,37 0,33

E <=75 56 0,91 0,87 0,84 0,82 0,8 0,78

Geçme yasağı olan bölgeler, geçiş görüş uzunluğu 500

metreden küçük olan

kesimlerdir.

𝑓 _𝑑 Yön dağıtma katsayısı aşağıdaki tablodan okunur

38

Yönlere

Dağılım 100/0 90/10 80/20 70/30 60/40 50/50

Düzeltme

Faktörü (𝑓 _𝑑 ) 0,71 0,75 0,83 0,89 0,94 1,00

𝑓 _𝑤 Yanal açıklık düzeltme katsayısı aşağıdaki tablodan okunur

39

Kullanılabilir Banket Genişliği (m)

Şerit 3.7 m Şerit 3.4 m Şerit 3.0 m Şerit 2.7 m Hizmet Düzeyi

A – D E A – D E A – D E A – D E

≥ 1.8 1,00 1,00 0,93 0,94 0,84 0,87 0,70 0,76 1.2 0,92 0,97 0,85 0,92 0,77 0,85 0,65 0,74 0.6 0,81 0,93 0,75 0,88 0,68 0,81 0,57 0,7

0 0,70 0,88 0,65 0,82 0,58 0,75 0,49 0,66

Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır

𝑓 _𝐻𝑉 = 1

1 + 𝑃 _𝑇 𝐸 _𝑇 − 1 + 𝑃 _𝐵 𝐸 _𝐵 − 1 + 𝑃 _𝑅 (𝐸 _𝑅 − 1)

Burada 𝑃 _𝑇 , 𝑃 _𝐵 ve 𝑃 _𝑅 sırasıyla kamyon, otobüs ve rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; 𝐸 _𝑇 , 𝐸 _𝐵 ve 𝐸 _𝑅 ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

40

41

Araç Tipi Hizmet Düzeyi

Arazi Tipi

Düz Dalgalı Dağlık

Kamyonlar 𝐸 _𝑇

A 2 4 7

B ve C 2,2 5 10

D ve E 2 5 12

Rekreasyon Araçları

𝐸 _𝑅

A 2,2 3,2 5

B ve C 2,5 3,9 5,2

D ve E 1,6 3,3 5,2

Otobüsler 𝐸 _𝐵

A 1,8 3 5,7

B ve C 2 3,4 6

D ve E 1,6 2,9 6,5

42

Geçme Yasağı Bölge %'si Eğim Rampa Yukarı

%'si Ortalama Hız (kmst) 0 20 40 60 80 100

3 88.55 0.27 0.23 0.19 0.17 0.14 0.12

84.525 0.42 0.38 0.33 0.31 0.29 0.27

80.5 0.64 0.59 0.55 0.52 0.49 0.47

72.45 1 0.95 0.91 0.88 0.86 0.84

68.425 1 0.98 0.97 0.96 0.95 0.94

64.4 1 1 1 1 1 1

4 88.55 0.25 0.21 0.18 0.16 0.13 0.11

84.525 0.4 0.36 0.31 0.29 0.27 0.25

80.5 0.61 0.56 0.52 0.49 0.47 0.45

72.45 0.97 0.92 0.88 0.85 0.83 0.81

68.425 0.99 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92

64.4 1 1 1 1 1 1

5 88.55 0.21 0.17 0.14 0.12 0.1 0.08

84.525 0.36 0.31 0.27 0.24 0.22 0.2

80.5 0.57 0.49 0.45 0.41 0.39 0.37

72.45 0.93 0.84 0.79 0.75 0.72 0.7

68.425 0.97 0.9 0.87 0.85 0.83 0.82

64.4 0.98 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92

56.35 1 1 1 1 1 1

6 88.55 0.12 0.1 0.08 0.06 0.05 0.04

84.525 0.27 0.22 0.18 0.16 0.14 0.13

80.5 0.48 0.4 0.35 0.31 0.28 0.26

72.45 0.79 0.76 0.68 0.63 0.59 0.55

68.425 0.93 0.84 0.78 0.74 0.7 0.67

64.4 0.97 0.91 0.87 0.83 0.81 0.78

56.35 1 0.96 0.95 0.93 0.91 0.9

48.3 1 0.99 0.99 0.98 0.98 0.98

7 88.55 0 0 0 0 0 0

84.525 0.13 0.1 0.08 0.07 0.05 0.04

80.5 0.34 0.27 0.22 0.18 0.15 0.12

72.45 0.77 0.65 0.55 0.46 0.4 0.35

İki şeritli yollarda

rampa yukarı

eğimlerde v/c

oranları

43

Ortalama Rampa Yukarı Hız (kmst)

Eğim(%) Eğim Uzunluğu(km) 88,5 84,5 80,5 72,5 64 48

0 Hepsi 2 1,8 1,6 1,4 1,3 1,3

3 0,4 2,9 2,3 2 1,7 1,6 1,5

0,8 3,7 2,9 2,4 2 1,8 1,7

1,21 4,8 3,6 2,9 2,3 2 1,9

1,61 6,5 4,6 3,5 2,6 2,3 2,1

1,61-0,8 11,2 6,6 5,1 3,4 2,9 2,5

3,22 19,8 9,3 6,7 4,6 3,7 2,9

4,83 71 21 10,8 7,3 5,6 3,8

6,44 - 48 20,5 11,3 7,7 4,9

4 0,4 3,2 2,5 2,2 1,8 1,7 1,6

0,8 4,4 3,4 2,8 2,2 2 1,9

1,21 6,3 4,4 3,5 2,7 2,3 2,1

1,61 9,6 6,3 4,5 3,2 2,7 2,4

1,61-0,8 19,5 10,3 7,4 4,7 3,8 3,1

3,22 43 16,1 10,8 6,9 5,3 3,8

4,83 - 48 20 12,5 9 5,5

6,44 - - 51 22,8 13,8 7,4

5 0,4 3,6 2,8 2,3 2 1,8 1,7

0,8 5,4 3,9 3,2 2,5 2,2 2

1,21 8,3 5,7 4,3 3,1 2,7 2,4

1,61 14,1 8,4 5,9 4 3,3 2,8

1,61-0,8 34 16 10,8 6,3 4,9 3,8

3,22 91 28,3 17,4 10,2 7,5 4,8

4,83 - - 37 22 14,6 7,8

6,44 - - - 55 25 11,5

6 0,4 4 3,1 2,5 2,1 1,9 1,8

0,8 6,5 4,8 3,7 2,8 2,4 2,2

1,21 11 7,2 5,2 3,7 3,1 2,7

1,61 20 11,7 7,8 4,9 4 3,3

1,61-0,8 60 25,2 16 8,5 6,4 4,7

3,22 - 50 28,2 15,3 10,7 6,3

4,83 - - 70 38 23,9 11,3

6,44 - - - 90 45 18,1

7 0,4 4,5 3,4 2,7 2,2 2 1,9

0,8 7,9 5,7 4,2 3,2 2,7 2,4

1,21 14,5 9,1 6,3 4,3 3,6 3

İki şeritli yollarda ağır taşıtların boyuna eğim ve uzunluklarına göre eşdeğer yolcu otomobili eşdeğerlik

katsayısı

44

Tablo 13 İki Şeritli Yollarda, Rekreasyon Taşıtlarında Rampa Yukarı Yolcu Otomobili Eşdeğerliği Eğim (%) uzunluk (km) yolcu-araç eşdeğerliği, Er

RVs yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20

2 Hepsi 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

3 0-0,8 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

>0,8 2 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.2 1.2

4 0-0,4 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2

0,4-0,8 2.5 2.5 2 2 2 2 2 1.5

>0,8 3 2.5 2.5 2 2 2 2 1.5

5 0-0,4 2.5 2 2 2 1.5 1.5 1.5 1.5

0,4-0,8 4 3 3 3 2.5 2.5 2 2

>0,8 4.5 3 3 3 3 2.5 2.5 2

6 0-0,4 4 3 2.5 2.5 2.5 2 2 2

0,4-0,8 6 4 4 3.5 3 3 2.5 2.5

>0,8 6 4.4 4 4 3.5 3 3 2.5

45

yolcu otomobili eşdeğerliği kamyon ve/veya otobüs yüzdesi

rampa aşağı eğim uzunluğu (km) 5 10 15 20

4 Hepsi 1,5 1,5 1,5 1,5

4 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

4 6,44 2 2 2 1,5

5 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

5 6,44 5,5 4 4 3

6 6,44 1,5 1,5 1,5 1,5

6 6,44 7,5 6 5,5 4,5

İki şeritli yollarda, rampa aşağı kamyon ve/veya

otobüs yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

46 Yön dağılımı için ayarlama

Otoyollarda (Çok şeritli yollarda) Kapasite Analizi

MSFi= i hizmet düzeyindeki maksimum trafik hacmi cj= ideal koşullar altında kapasite

(v/c)i=(Q/C)i= i hizmet düzeyinde kapasite kullanımı İdeal koşullar her zaman sağlanamayacağından, MSFi değeri, ağır taşıtlar, dar şerit ve yanal açıklık, sürücü faktörü ile azalacaktır.

47

i j

i c

x v c

MSF 



 



 

Çok Şeritli Yollarda Hizmet Akım Oranı

𝑆𝐹 _𝑖 = 𝐶 _𝑗 ∗ ^𝑄 _{𝐶 𝑖} ∗ 𝑁 ∗ 𝑓 _𝑝 ∗ 𝑓 _𝑤 *𝑓 _𝐻𝑉 Burada;

𝐶 _𝑗 : İdeal şartlar altında kapasite 𝑁 : Şerit sayısı

48

 f _w = şerit ve yanal açıklık düzeltme faktörü (tablodan seçilir)

 f _HV = ağır taşıt düzeltme faktörü (tablo ve hesapla bulunur)

 f _p = sürücü faktörü (sürekli aynı yolu kullananlar için 1.0, diğer sürücüler de mevcutda 0.75-0.90)

49

Tablo 1 Otoyollarda Sürekli Akımda Temel Kapasite Değerleri

Yol Tipi Serbest Hız (km/st) Kapasite (yolcu oto/saat/şerit) Otoyol

113 2400

105 2350

97 2300

89 2250

Çok şeritli yollar

97 2200

89 2100

81 2000

72 1900

50

51

Hizmet Düzeyi Max. Yoğunluk Min. Hız Max. Trafik hacmi Max. v/c (yolcu otomobili/km/şerit) (km/st) (yolcu oto./saat/şerit) oranı

Serbest hız = 113 km/st

A 6 113 700 0,318/0,304

B 10 113 1120 0,509/0,487

C 15 110 1644 0,747/,715

D 20 101 2015 0,916/0,876

E 23/25 97/93 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız = 105 km/st

A 6 105 650 0,295/0,283

B 10 105 1040 0,473/0,452

C 15 104 1548 0,704/0673

D 20 98 1952 0,887/0,849

E 24/27 90/85 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız= 97 km/st

A 6 97 600 0,272/0,261

B 10 97 960 0,436/0,417

C 15 97 1440 0,655/0,626

D 20 92 1824 0,829/0,793

E 26/29 85/80 2200/2300 1

F Değişken Değişken Değişken Değişken

Serbest hız= 89 km/st

A 6 89 550 0,250/0,239

B 10 89 880 0,400/0,383

Şerit genişliği ve yanal açıklık ayarlama katsayıları (otoyollar için fw)

52

Ağır taşıt düzeltme faktörü aşağıdaki gibi hesaplanır

𝑓 _𝐻𝑉 = 1

1 + 𝑃 _𝑇 𝐸 _𝑇 − 1 + 𝑃 _𝐵 𝐸 _𝐵 − 1 + 𝑃 _𝑅 (𝐸 _𝑅 − 1)

Burada 𝑃 _𝑇 , 𝑃 _𝐵 ve 𝑃 _𝑅 sırasıyla kamyon, otobüs ve rekreasyon aracının toplam trafiğe oranları; 𝐸 _𝑇 , 𝐸 _𝐵 ve 𝐸 _𝑅 ise kamyon, otobüs ve rekreasyon araçlarının birim otomobil cinsinden düzeltme katsayılarıdır.

53

Otoyollar için arazi tipine göre yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

54

Faktör Düz Dalgalı Dağlık

Kamyon E _T 1,7 4,0 8,0

Otobüs E _b 1,5 3,0 5,0

Rekreasyon aracı E _R 1,6 3,0 4,0

Hizmet Düzeyi Yoğunluk (yolcu otomobili/km/şerit)

A 6

B 10

C 15

D 20

55 Otoyollar için hizmet düzeyi

Yoğunluklar

56

Eğim (%) Yolcu-Araç Eşdeğerliği, EtUzunluk (km)

Kamyon ve Otobüs Yüzdesi 2 4 5 6 8 10 15 20 25

<2 All 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

2 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,81-1,20 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

1,20-1,61 2,5 2 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

1,61-0,81 4 3 3 3 2,5 2,5 2 2 2

>2,42 4,5 3,5 3 3 2,5 2,5 2 2 2

3 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 3 2,5 2,5 2 2 2 2 1,5 1,5

0,81-1,20 6 4 4 3,5 3,5 3 2,5 2,5 2

1,20-1,61 7,5 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3 3

1,61-0,81 8 6 5,5 5 4,5 4 4 3,5 3

>2,42 8,5 6 5,5 5 4,5 4,5 4 3,5 3

4 0-0,40 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,81 5,5 4 4 3,5 3 3 3 2,5 2,5

0,81-1,20 9,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5

1,20-1,61 10,5 8 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4

>1,61 11 8 7,5 7 6 6 5 5 4,5

5 0-0,40 2 2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

0,40-0,54 6 4,5 4 4 3,5 3 3 2,5 2

0,54-0,81 9 7 6 6 5,5 5 4,5 4 3,5

0,81-1,20 12,5 9 8,5 8 7 7 6 6 5

1,20-1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5

>1,61 13 9,5 9 8 7,5 7 6,5 6 5,5

6 0-0,40 4,5 3,5 3 3 3 2,5 2,5 2 2

0,40-0,54 9 6,5 6 6 5 5 4 3,5 3

Otoyollarda,

boyuna eğim ve uzunlularına göre yolcu otomobil eşdeğerlik

katsayıları

57 Otoyollarda rekreasyon araçları için

yolcu otomobili eşdeğerlik faktörleri

58 Pik saat faktörü (PHF)

15 dakikalık periyodlar dikkate alınırsa

V= saatlik trafik hacmi

V ₁₅ = bir saat içindeki maksimum 15 dakikalık trafik hacmi

hacmi trafik

saatlik maksimum

hacmi trafik

saatlik PHF 

4xV 15

PHF  V

59 ^Örnek: Aşağıdaki trafik hacim ölçümlerine göre, pik saat faktörünü (PHF) yi hesaplayınız.

 v= saat içindeki pik trafik hacmi (taşıt/st)

Zaman aralığı Aralık için trafik hacmi (taşıt) Zaman aralığı için saatlik akım (Kolon 2/0.25)

17:00 - 17:15 1000 4000

17:15 - 17:30 1100 4400

17:30 - 17:45 1200 4800

17:45 - 18.00 900 3600

17:00 – 18.00 4200 taşıt/st

875 .

1200 0 4

4200

4 ₁₅  

 xV x PHF V

PHF

v  V

60 Örnek: Bir otoyol, her bir yönde 3.65 m şerit genişliği, sol tarafta şerit çizgisinden 1.20 metre ileride bir engel bulunmakta olup, sağ tarafta herhangi bir engel bulunmamaktadır.

Trafikte %15 kamyon ve otobüs, %8 rekreasyon aracı bulunmaktadır. Tasarım hızı 113 km/st, sürücü ayarlama faktörü 0,80 ve maksimum 15 dakikalık trafik hacmi 1760 taşıt/st olduğuna göre, 1.6 km uzunluğunda ve %3 eğimli rampa yukarı kesimdeki hizmet düzeyini belirleyiniz.

Şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme faktörü: (3,65 m şerit genişliği ve 1.20 metre engel uzunluğu (tek taraf)=

0,99

61 Örnek: Proje hızı 80 km/st olan bölünmemiş iki şeritli bir karayolunda, şerit genişliği 3.4 m, yanal engellerin dış şerit çizgisine mesafesi 0,6 metredir. Arazi dalgalı olup, pik saatlik trafik hacmi 700 taşıt/st dir. Trafikteki kamyon oranı %6, otobüs oranı %4, rekreasyon aracı

%2 dir. Yön dağılımı 70/30, geçme yasağı olan kesim oranı %60 dır. Buna göre:

a) Karayolunun kapasitesini hesaplayınız.

b) Mevcut trafik hacmine göre, hizmet

düzeyini belirleyiniz.

62 Örnek: İki şeritli bir karayolu, 3.22 km uzunluğunda

%7 boyuna eğime sahiptir. 600 taşıt/st lik pik saat trafik hacmine sahiptir. Diğer özellikler:

Platform özellikleri: 97 km/st proje hızı, 3.35 m şerit genişliği, 1.20 m banket genişliği, %80 geçme yasağı olan kesim mevcuttur.

Trafik özellikleri: 80/20 yön dağılımı, %4 kamyon,

%10 rekreasyon araçları, %2 otobüs, %84 otomobil; PHF= 0.91

Hangi hizmet düzeyinde eğim tırmanılır? Pik 15 dakikalık akımda hangi tırmanma hızı elde edilir?

Eğimli kesimin kapasitesi nedir? Eğer yaklaşım hızı

88.55 km/st ise, rampayı tırmanan araçlardaki

gecikme ne olur?