PRATİK TARİH
DERS NOTLARI
TARÝHE GÝRÝÞ
Pratik Tarih
Tarihi kavramak için bilmek gerekir.
TARÝHÝN TANIMI VE ÖZELLÝKLERÝ
Tarih: Geçmiþteki uygarlýklarýn geliþimini yer ve zaman göstererek, sebep sonuç iliþkisi içerisinde belgelere dayanarak objektif olarak inceleyen bilim dalýdýr.Tarihin Özellikleri 1. Tarih geçmiþle ilgilenir.
2. Tarihin konusu insandýr.
3. Yer ve zaman vardýr.
4. Sebep-sonuç iliþkisi vardýr.
5. Belgelere dayanýr.
6. Objektiftir.
7. Deney ve gözlem metodu yoktur.
TARÝH BÝLÝMÝNÝN GELÝÞÝMÝ
A - YAZILIÞINA GÖRE TARÝH 1. Hikayeci Tarih* Yer ve zaman var.
* Sebep-sonuç yok.
2. Öðretici Tarih
* Milli duygularý geliþtirme amaçlanýr
* Sadece zaferler anlatýlýr.
3. Sosyal Tarih
* Tarihin sosyal yönü anlatýlýr.
* Duygusal deðildir.
4. Kronik Tarih
* oluþ sýrasýna göre inceler.
5. Neden-Nasýlcý Tarih
* Bilimseldir.
* Olaylarý sebep-sonuç iliþkisi içerisinde inceler.
B- KAPSAMINA GÖRE TARÝH
1. Genel Tarih
* Genel tarih olaylarýný uygarlýklarý ve etk- ileþimlerini inceler.
2. Özel (Milli) Tarih
* Yalnýz bir ulusun tarihini inceler.
C- KONUSUNA GÖRE TARÝH
1. Siyasi Tarih 2. Uygarlýk Tarihi 3. Sanat Tarihi 4. Kültür Tarihi 5. Bilim Tarihi 6. Ýktisat Tarihi 7. Dinler Tarihi
TARÝHE YARDIMCI BÝLÝMLER
Coðrafya – Yer bilimi Arkeolojik – Kazý bilimi Nümizmatik – Para bilimi Kronoloji – Takvim bilimi Antropoloji – Irk bilimi Filoloji – Dil bilimi Etnoloji – Kültür bilimi Sigiligrofya – Mühür bilimi Diplomatik – Belgeler bilimi Epigrafi – Kitabeler bilimi Arþivcilik – Belgeleri saklama bilimi Karbon14 – Yaþ tespiti
Heraldik – Armalar bilimi Paleografya – Yazý bilimi Antroponomi – Kiþi adý bilimi Toponomi – Yer adlarý bilimi
TAKVÝM BÝLGÝSÝ
A. AY YILI ESASLI TAKVÝM
* Ayýn dünya etrafýnda dönüþüne göre ayarlanmýþtýr.
* Ýlk defa Sümerler yapmýþtýr B. GÜNEÞ YILI ESASLI TAKVÝM
* Dünyanýn güneþ etrafýnda dönüþüne göre ayarlanmýþtýr.
* Ýlk defa Mýsýrlýlar kullanmýþtýr.
* Yunan - Roma - Papa Gregor geliþtirmiþtir.
TÜRKLERÝN KULLANDIÐI TAKVÝMLER
12 Hayvanlý Takvim
* Güneþ yýlý esaslýdýr.
* Ýslamiyet’in kabuluyle terk edilmiþtir.
Hicri Takvim
* Ay yýlý esaslýdýr.
* Ýslamiyet’in kabulü ile kullanýlmaya baþlan- mýþtýr.
Celali Takvim
* Güneþ yýlý esaslýdýr.
* Melikþah adýna düzenlenmiþtir.
Rumi Takvim
* Osmanlýlar mali alanda kullanmak için ha- zýrlamýþlardýr.
* Güneþ yýlý esaslýdýr.
* Baþlangýcý Hicret’tir.
Miladi Takvim
* Güneþ yýlý esaslýdýr.
* 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanýlmaya baþ- lanmýþtýr.
ANADOLU’DA YERLEÞÝM YERLERÝ
A- Eskitaþ (Paleolitik) Devri
Antalya; Karain, Beldibi Belbaþý
B- Ortataþ (Mezolitik) Devri
Antalya - Beldibi Ankara - Macunçay Samsun - Tekkeköy Göller Yöresi - Baradiz
C- Yenitaþ (Neolitik) Devri
Diyarbakýr - Çayönü (Üretimle ilgili ilk yerleþim yeri) Konya - Çatalhöyük (Ýlk þehir yerleþimi) Gaziantep - Sakçagözü
D- Bakýrtaþ (Kalkolitik) Devri
Çanakkale - Truva Denizli - Beycesultan Burdur - Hacýlar Yozgat - Aliþar Çorum - Alacahöyük Van - Tilkitepe
E- Tunç Devri
Kayseri - Kültepe
TARÝH ÖNCESÝ DEVÝRLERÝ
(Prehistorya) TARÝHÝ DEVÝRLER
(Historya)
TARÝH DEVÝRLERÝ
TAÞ DEVRÝ
Eskitaþ (Paleolitik)
* En uzun dö- nemdir.
* Avcýlýk, topla- yýcýlýk vardýr.
* Ýlkel araç ve gereçler yapýl- mýþtýr.
* Hayvan post- larýndan ilk el- biseler yapýl- mýþtýr.
* Ateþ bulun- muþtur.
* Maðara duvar- larýna çizilen insan ve hay- van resimleriy- le ilk sanatsal faaliyetler baþ- lamýþtýr.
Ortataþ (Mezolitik)
* Buzul çaðý so- na ermiþ ve Ýk- lim þartlarý nor- malleþmiþtir.
* Avcýlýk ve top- layýcýlýk yay- gýnlaþmýþ.
* Bir geçiþ dö- nemidir.
Yenitaþ (Neolitik)
* Havalarýn ýsýn- masýyla insanlar su kenarlarýna yerleþmiþlerdir.
* Tarým baþla- mýþtýr.
* Yerleþik hayata geçilmiþtir.
* Üretim baþla- mýþtýr
* Ticari faaliyetler görülmektedir.
* Hayvanlar evcil- leþtirilmiþtir.
* Bitki liflerinden ilk elbiseler yapýlmýþtýr.
* Seramik sanatý baþlamýþtýr. (ça- nak, çömlek)
* Köy kültürü or- taya çýkmýþtýr.
MADEN DEVRÝ
Bakýr
* En uzun dö- nemdir.
* Altýn ve gü- müþ maden- leri de kulla- nýlmýþtýr.
* Tarým ve hay- vancýlýk ilerle- miþtir.
Tunç
* Bakýr+Kalay=Tunç
* Ýlk þehir devletleri ve ilk büyük devlet- ler ortaya çýkmýþtýr.
Demir
* Demirden savaþ aletleri yapýlmýþ- týr.
* Ticaret geliþ- miþtir.
* Tekerlek icat edilmiþtir.
* Yazý icat edil- miþtir.
* Ýlk imparatorluk- lar kurulmuþtur.
Yakýnçað (1789 – ? )
* Fransýz Ýhtilali ile baþla- mýþtýr.
* Ulusal devletler kurul- muþtur.
* Sanayi inkýlabý gerçek- leþmiþtir.
* Sömürgecilik faaliyetleri hýzlanmýþtýr.
* Hammadde ve pazar yarýþý ortaya çýkmýþtýr.
* Demokrasi ve cumhuri- yet yaygýnlaþmýþtýr.
* Liberalizm, kapitalizm, sosyalizm ve komünizm gibi sistemler doðmuþ- tur.
* 1830-1848-1917 ihtilalle- ri ortaya çýkmýþtýr.
* I. ve II. Dünya Savaþlarý gerçekleþmiþtir.
Yeniçað (1453 – 1789)
* Ýstanbul’un fethi ile baþ- lamýþtýr.
* Fransýz Ýhtilali ile son bulmuþtur.
* Mutlak krallýklar güçlen- miþtir.
* Feodalite yýkýlmaya baþ- lamýþtýr.
* Coðrafi Keþifler gerçek- leþmiþtir.
* Avrupa zenginleþirken, Doðu fakirleþmeye baþ- lamýþtýr.
* Reform ve Rönesans doðmuþtur.
* Skolastik düþünce zayýf- lamýþtýr. (Avrupa’da)
* Sömürgecilik faaliyetleri baþlamýþtýr.(Coðrafi Ke- þifler)
* Dönemin en güçlü dev- leti Osmanlýlardýr.
Ortaçað (375 – 1453)
* Kavimler göçü ile baþla- mýþtýr.
* Ýstanbul’un fethi ile son bulmuþtur.
* En güçlü devletler Bizans ve Sasani’dir
* Avrupa’da feodalite yay- gýnlaþmýþtýr.
* Skolastik düþünce hakim- dir. (Avrupa)
* Kaðýt, matbaa, pusula, gi- bi buluþlar Çin’den Ýslam dünyasýna oradan da Av- rupa’ya geçmiþtir.
* Moðol istilasý baþlamýþtýr.
* Ýslam dini doðmuþtur.
* Haçlý seferleri baþlamýþtýr.
* Yüzyýl savaþlarý ortaya çýk- mýþtýr.
* Magna Charta ilan edil- miþtir. (1215)
Ýlkçað (M.Ö. 3000–M.S.375)
* Yazý ile baþlamýþtýr.
* Kavimler göçü ile son bulmuþtur.
* En uzun dönemdir.
* Çok tanrýlý dinler yay- gýndýr.
* Tek tanrýlý dinler ortaya çýkmýþtýr. (Musevilik, Hýristiyanlýk)
* Ýlk buluþlar gerçekleþ- miþtir. (Para, alfabe, tak- vim gibi)
* Büyük imparatorluklar kurulmuþtur. (Roma, Pers)
* Tarih öncesi dönemlerin isimlendirilmesinde, kullanýlan araç ve gereçler esas alýnmýþtýr.
* Tarih öncesi dönemlerde yazý olmadýðý için iletiþim – etkileþim azdýr.
* Tarih öncesi dönemlerde sýrasýyla taþ, toprak, maden kullanýlmýþtýr.
* Tarih öncesi dönemler her yerde sýrasýyla yaþanmamýþtýr.
* Tarihi dönemlerin isimlendirilmesinde toplumsal olaylar esas alýnmýþtýr.
* Çað baþlangýçlarý toplumalara göre farklýlýklar gösterir.
* Bir çaðýn özellikleri diðer çaðlarda da görülebilir.
→
→ Kalkolitik Dönem →→ (Bakýr-taþ)
TARÝH Pratik Tarih
MEZOPOTAMYA – MISIR – ANADOLU
Basra
PERS ÝMPARATORLUÐU
TARÝH Pratik Tarih
HELLENÝZM MEDENÝYETÝ
ROMA ÝMPARATORLUÐU
ESKÝÇAÐ UYGARLIKLARI
ANADOLU UYGARLIKLARI
Pratik Tarih
Tarihi olmayan milletler, tarih huzurunda esatir ve efsane uydurarak kendilerini tatmin ederler.
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI
SÜMERLER* Orta Asya kökenlidirler.
* Þehir devletlerinden oluþmuþlardýr.
* Krallarýna Ensi ve Patesi denilirdi.
* Tarihte ilk yazýyý (çivi yazýsý) kullanmýþlardýr.
* Ýlk yazýlý kanunlarý yapmýþlardýr. (Urgakina Kanunlarý)
* Çok tanrýlý din inanýþlarý vardýr.
* Krallarý rahip-kral olarak bilinirdi.
* Ziggurat denilen tapýnaklarý vardýr.
* Matematik ve Astronomi de ilerlemiþlerdir.
* Yaradýlýþ, Tufan, Gýlgamýþ destanlarý vardýr.
AKADLAR
* Tarihte bilinen ilk imparatorluðu kurmuþlardýr.
* Ýlk düzenli ve sürekli orduyu kurmuþlardýr.
* Agade denilen tapýnaklarý vardýr.
* Tarým geliþmiþ (su kanallarý) ASURLAR
* Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuþlardýr.
* Ýlk sömürge imparatorluðudur.
* Tarihte ilk kütüphaneyi kurmuþlardýr. (Ninova)
* Anadolu’da tarih çaðlarýný baþlatmýþlardýr.
* Asur kanunlarý çok serttir.
BABÝLLER
* Kýsasa kýsas esasýna dayanan Hammurabi Kanunlarý’ný yapmýþlardýr. (ilk anayasa niteli- ðindedir.)
* Ýlk mutlak krallýðý kurmuþlardýr.
* Ýlk dünyevi devlet özelliðini gösterirler.
(Rahip - kral anlayýþý yoktur.) ELAMLILAR
* Baþkentleri Sus’tur.
* Önemli bir varlýk ortaya koyamamýþlardýr.
* Kafkaslardan gelerek Çorum (Hattuþaþ) çevresine yerleþmiþlerdir.
* Pankuþ denilen meclisleri vardýr.
* Kraliçelerine Tavananna denilirdi.
* Tarih yazýcýlýðýný baþlatmýþlardýr. (Anal-ob- jektif.)
* Çok tanrýlý dinleri vardýr. (Bin tanrý ili)
* Aile hukukunu geliþmiþtir. (Medeni hukukun temeli atýlmýþtýr.)
* Mýsýrlýlarla Kadeþ Antlaþmasýný (M.Ö.1280) imzalamýþlardýr.
* Anadolu demir çaðýný baþlatmýþlardýr.
FRÝGYALILAR
* Merkez Gordion’dur. (Polatlý)
* Tarýmý koruyan aðýr kanunlar yapmýþlardýr.
* Tapates denilen halý ve kilimler yapmýþlar- dýr.
* Kuyumculuk, maden iþçiliði,dokumacýlýk, kaya oymacýlýðý ve musikide geliþmiþlerdir.
* Fenike alfebesini kullanmýþlardýr.
DOÐU AKDENÝZ UYGARLIKLARI
ÝBRANÝLER* Sami kökenli olup merkez Kudüs’tür.
* Merkezleri Kudüs’tür.
* Dinleri Museviliktir. (Ýlk tek tanrýlý dindir.)
* Dinlerini millileþtirdiklerinden yayýlamamýþtýr.
FENÝKELÝLER
* Sami kökenli olup, Lübnan ve çevresinde ku- rulmuþlardýr.
* Þehir devletleri þeklinde yaþamýþlardýr.
* Denizcilik ve ticarette ilerlemiþlerdir. (Ekono- mik amaçlý)
* Ticaret sayesinde önasya kültürünü batýya ta- þýmýþlardýr.
* Ýlk kez alfabeyi bulmuþlardýr. (Ýyon, Yunan ve Romalýlar geliþtirmiþtir – Latin alfabesi)
EGE UYGARLIKLARI
GÝRÝT UYGARLIÐI* Ege medeniyetlerinin temelini atmýþlardýr.
* Ýlk denizciler olup, mimaride geliþmiþlerdir.
* Çok katlý saraylar yapmýþlardýr. (Knosos)
MÝKEN UYGARLIÐI
* Akalar tarafýndan kurulmuþtur.
* Deniz ticaretinde geliþmiþlerdir.
* Boðazlarýn hakimiyeti için Truva Savaþla- rý’ný yapmýþlardýr.
* Miken Þatolarý ve Kuyu Mezarlarý önemli eserleridir.
YUNAN UYGARLIÐI
* Dorlar tarafýndan kurulmuþlardýr. (MÖ 1200)
* Polis denilen þehir devletleri vardýr.
* Polislerin baþýnda Tiran (Diktatör) ve Arhon- lar (Kanun adamý) vardýr.
* Denizcilikte ilerlemiþler. Koloniler kurmuþ- lardýr. (Yerleþme amaçlý)
* Sýnýflar arasý kavgayý gidermek için yapýlan Dragon, Solon ve Klistenes Kanunlarý Ati- na’yý demokrasinin beþiði yapmýþtýr.
* Felsefe edebiyat, bilim ve sanatta ilerlemiþ- lerdir.
* Olimpus daðýnda yaþadýklarýna inandýklarý, tanrýlarý adýna Olimpiyat oyunlarýný düzenle- miþlerdir.
* Alfabeye ve takvime katkýda bulunmuþlar- dýr.
HÝTÝTLER
* Merkez Sard’lýr. (Manisa)
* Minova’dan Sard’a ulaþan Kral yolunu yap- mýþlardir. (Doðu–batý ticareti geliþmiþtir.)
* Parayý icat etmiþlerdir. (MÖ 700)
* Paralý askerlik anlayýþý yýkýlmalarýnda etkili olmuþtur.
ÝYONYALILAR
* Önasya ticaret yollarýnýn bitiþ noktasýnda kurulmuþlardýr.
* Ticarette ilerleyerek deniz kolonileri kur- muþlardýr. (Yerleþme amaçlý)
* Bilim ve fikir alanýnda ilerlemiþlerdir.
* Þehir devletleri halinde yaþamalarý özgür düþünceye ortam hazýrlamýþtýr.
URARTULAR
* Merkez Tuþpa’dýr (Van)
* Ev þekilinde mezarlar yapmýþlardýr.
* Madencilik geliþmiþtir.
* Tarým ve hayvancýlýk geliþmiþ. (Su kanallarý)
MISIRLILAR
* Nom denilen þehir devletleri tarafýndan yöne- tilmiþlerdir.
* Daha sonra ilah-kral anlayýþý sonucu merkezi- leþmiþtir.
* Ýlah-kral anlayýþýnýn sonucu olarak hukuk ge- liþmemiþtir.
* Nil Nehri’nin akýþ yönüne göre aþaðý ve yuka- rý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr.
* Matematik, týp, eczacýlýk, mimari, kimya ve astronomide ilerlemiþlerdir.
* Güneþ yýlý esaslý takvimi kullanmýþlardýr.
* Coðrafi konumundan dolayý istilaya uðrama- mýþtýr.
* Hititlerle ilk yazýlý antlaþma olan Kadeþ Antlaþ- masý’ný imzalamýþlardýr. (MÖ 1280)
* Ýlk vezirlik sistemi Mýsýrlýlarda görülür.
* Ahiret inancý güçlüdür. (Mumyacýlýk) LÝDYALILAR
ÇÝN HÝNT HELEN ROMA
* Tibetliler, Moðollar, Tunguzlar ve Türklerin katkýlarý ile oluþmuþtur.
* Porselen ve Ýpekçilikte ilerlemiþler- dir.
* Türk akýnlarýna karþý Çin Seddi’ni yapmýþlardýr.
* Konfüçyüs, Lao-çe, Buda gibi filo- zoflarýn fikirleri din haline gelmiþtir.
* Resim yazýsýnýn kendine özgü þeklini kullanmýþlardýr.
* Kaðýt, matbaa, pusula, barutu icat etmiþlerdir.
* Budizm, Konfüçyus, Lao-çe ve Göktanrý dinleri görülmüþtür.
* Tarih yazýcýlýðý geliþmiþtir.
* Türkler hakkýnda ilk bilgiler Çin kaynaklarýnda rastlanýlmýþtýr.
* Zengin kaynaklara sahip olduðu için sürekli istilaya uðramýþtýr.
* Brahmanizm, Budizm ve Gazneli- ler zamanýnda da Ýslamiyet yayýl- mýþtýr.
* Hindistan’da güçlü bir devlet, önemli bir medeniyet ve bir millet anlayýþý oluþmamýþtýr. (Bu durum- da coðrafi konumu, farklý dinler, diller, iklim ve Kast Teþkilatý etkili olmuþtur.)
* Medler ve Persler tarafýndan kurul- muþtur.
* Güçlü bir merkezi krallýk kurmuþ- lardýr.
* Ülkeyi “Satraplýk” denilen eyaletle- re ayýrmýþlardýr.
* Dünyada ilk posta teþkilatýný Pers- ler kurmuþtur.
* Tarým, hayvancýlýk ve ticaretle uð- raþmýþlardýr.
* Kral yolunu onararak ticareti geliþ- tirmiþlerdir.
* Zerdüþtlük dinine inanmýþlardýr.
* Büyük Ýskender’in Asya Seferi so- nucunda Doðu ile Batý kültürünün kaynaþmasý sonucu ortaya çýk- mýþtýr. (Yunan, Anadolu, Ýran, Me- zopotamya, Mýsýr.)
* Týp, kütüphanecilikte ileri gitmiþ ve parþomen kaðýdýný bulmuþlardýr.
* Roma, Bizans ve Ýslam uygarlýðýný etkilemiþlerdir.
* Doðunun dini anlayýþýndan etkile- nilmiþtir. (Rahip – kral)
* Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuþtur. (Ýskenderiye, Ýsken- derun)
* Makedonya, Asya, Mýsýr krallýklarý olmak üzere üçe ayrýlmýþtýr.
* Ýtalikler, Etrüksler, Ýliryalýlarýn katký- larý ile Latinler tarafýndan kurul- muþtur.
* Krallýk, Cumhuriyet ve Ýmparator- lukla yönetilmiþlerdir.
* Krallýk döneminde halk; Patrici, Plep ve Köleler olmak üzere üç sý- nýfa ayrýlmýþtýr.
* Patrici - Plep mücadelesi sonucu 12 levha kanunlarý ortaya çýkmýþtýr.
(Günümüz Avrupa hukukunun te- meli atýlmýþtýr.)
* Lejyon denilen paralý ve disiplinli ordularý vardýr.
* Pön Savaþlarý sonucunda Karta- ca’yý kendilerine baðlamýþlardýr.
* Milano Fermaný’yla (313) Hýristi- yanlýðý resmi din olarak kabul et- miþlerdir.
* Fenike - Ýyon ve Yunanlýlarýn geliþ- tirdiði alfabeye son þeklini vererek Latin Alfabesi’ni oluþturmuþlardýr.
* Mehrdan alýnan güneþ yýlý esaslý takvime Sezar ve Papa XIII. Gre- gor son þeklini vermiþlerdir.
* En önemli eserleri Zafer Taký, Gerda Köprüsü, Augustos tapýna- ðý, Roma Hamamý, Valans, Boz- doðan Su Kemeri, Çemberlitaþ ve Dikilitaþ’týr.
* Kavimler Göçü’nden sonra Roma ikiye ayrýlmýþtýr.(395) Batý Roma (476) ve Doðu Roma (Bizans - 1453)
ÝRAN
Mýsýr uygarlýðýnda piramit kimin adýna yapýldýysa, onun mumyasýnýn bulundðu odaya, yýlda sadece iki kez güneþ girmektedir. Doðduðu gün ve tahta çýktýðý gün olduðunu…
Biliyor muydunuz?
TARÝH Pratik Tarih
TÜRKLERÝN ANA YURDA GÖÇ YOLLARI BÜYÜK HUN DEVLETÝ
AVRUPA HUN DEVLETÝ
UYGUR DEVLETÝ GÖKTÜRK DEVLETÝ
KUTLUK (II. GÖKTÜRK) DEVLETÝ
ÝSLAMÝYET ÖNCESÝ TÜRK TARÝHÝ
Avarlar Bulgarlar Hazarlar Macarlar Peçenekler Sibirler
Kýpçaklar (Kumanlar) Oðuzlar (Uzlar) Türgiþler Karluklar Kýrgýzlar
Pratik Tarih
Tarih þuuru, geçmiþle geleceði birbirine baðlayan güçlü bir köprüdür.
Büyük (Asya) Hun
* Bilinen ilk Türk Devletidir.
* Bilinen ilk hükümdarlarý Teomandýr.
* Çin Seddi’nin inþa edilme- sine neden olmuþlardýr.
* En parlak dönemi Mete Han zamanýdýr.
* Orduda on’lu sistemi kur- muþlardýr.
* Milli duygular ortaya çýk- mýþtýr.
Kavimler Göçü
* Çin esaretine girmek isteme- yen Türkler’in Batýya göç et- meleri sonucu ortaya çýkmýþtýr.
Sonuç:
1. Roma Ýmp. ikiye ayrýlmýþtýr.
2. Ortaçað baþlamýþtýr.
3. Batý Roma Ýmp. yýkýlmýþtýr.
4. Avrupa Hun Ýmp. kurulmuþtur.
5. Derebeylik rejimi ortaya çýk- mýþtýr.
6. Avrupa’nýn etnik yapýsý oluþ- muþtur.
7. Skolastik düþünce yayýlmýþtýr.
8. Hýristiyanlýk yayýlmýþtýr.
Batý Hun
* Avrupa’da kurulan ilk Türk Devleti’dir.
* En parlak dönem Atilla dö- nemidir.
* Doðu ve Batý Roma üzeri- ne sefer düzenlemiþtir.
* Avrupa’nýn siyasi hayatýna yaklaþýk yüzyýl yön vermiþ- lerdir.
Göktürk
* Türk adýyla kurulan ilk dev- lettir.
* Ýpek yolu için önce Akhun- larla sonra Sasanilerle mü- cadele etmiþlerdir.
* Doðu–batý þeklinde yöne- tilmiþtir.
* Ýlk Türk alfabesi Göktürkle- re aittir.
* Millet duygusu geliþmiþtir.
* Ýslamiyet öncesi Türk Dev- letlerinin en güçlüsüdür.
Kutluk
* Çin egemenliðinden kurtu- lan Kutluk Kaðan tarafýn- dan kurulmuþtur.
* Bilge Kaðan Kültigin ve Ve- zir Tonyukuk en parlak dö- nemleridir.
* Orhun Abidelerini dikmiþ- lerdir.
Uygur
* En ileri uygarlýða sahip olan Türk devletidir.
* Yerleþik hayata geçen ilk Türk devletidir.
* Kalýcý mimari eserler býrak- mýþlardýr.
* Tarýmda geliþmiþler su kanal- larý yapmýþlardýr.
* Matbaa ve kaðýdý kullanan ilk Türk devletidir.
* Maniheizm ve Budizmi be- nimsemiþlerdir.
* Moðollarýn Türkleþmelerinde etkili olmuþlardýr.
* Türkler arasýnda en ileri mede- niyete sahip olan uygurlardýr.
* Ýstanbul’u kuþatan ilk Türk devletidir.
* Bugünkü Slav topluluklarýnýn oluþmasýnda etkili olmuþlardýr.
* Volga Bulgarlarý Ýslamiyeti ka- bul etmiþlerdir.
* Tuna Bulgarlarý Hýristiyanlýðý kabul ederek benliklerini yitir- miþlerdir.
* II. Meþrutiyet döneminde ba- ðýmsýz olmuþlardýr.
* Ticaretle geçinmiþlerdir.
* Din konusunda hoþgörülü davranmýþlardýr.
* Museviliði kabul etmiþlerdir.
* Ruslarýn güneye inmelerini engellemiþlerdir.
* Hýristiyanlýðý kabul edip ben- liklerini yitirmiþlerdir.
* Slavlarýn arasýna girerek bir- leþmelerini engellemiþlerdir.
* Cermenlerin doðuya yayýlma- sýný önlemiþlerdir.
* I. Dünya Savaþý’nda baðýmsýz olmuþlardýr.
* Oymaklar halinde yaþadýkla- rýndan teþkilatlý bir devlet olamamýþlardýr.
* Bizans ordusununda ücretli olarak çalýþmýþlardýr.
* Avarlarýn baskýsýyla zayýfla- mýþ, Hazarlarýn arasýna gire- rek kaynaþmýþlardýr.
* Bugünkü Sibirya’ya adlarýný vermiþlerdir.
* Rus prenslikleriyle mücadele etmiþlerdir. (Ýgor Destaný)
* Oðuzlarla mücadele etmiþler- dir. (Dede Korkut Hikâyeleri)
* Moðollarý Türkleþtirmiþlerdir.
* Altýnordu Devleti’nin kurulma-
* Türklerin en çok devlet kuran ve en kalabalýk boyudur. (Sel- çuklu, Osmanlý)
* Ýslamiyeti topluca kabul eden ilk Türk boyudur.
* Bugünkü Türkiye Türklerinin
* Baða Tarkan ilk madeni para- yý bastýrmýþtýr. (ilk Türk parasý)
* Emeviler ile mücadele ederek Orta Asya’nýn Araplaþmasýna engellemiþlerdir.
* Tam yerleþik hayatý benimse-
* Talas Savaþý’nda Araplarý desteklemiþlerdir.(Orta As- ya’nýn Çinlileþmesi engellen- miþtir.)
* Ýslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur.
* Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk boyudur.
* Manas Destaný’ný yazmýþlar- dýr.
* Gittikleri yerin geliþmiþ kültü- rünü ortadan kaldýrmýþlardýr.
Göçler
M.Ö 4000 yýllarýnda baþ- yan göçler yaklaþýk 5000 yýl devam etmiþtir.
Göçlerin Nedenleri
1. Kuraklýk
2. Salgýn hayvan hastalýklarý 3. Komþu devletlerin baskýsý 4. Nüfus artýþý
5. Türk boylarý arasýndaki mücadeleleri
Göçlerin Sonuçlarý
1. Yeni vatanlar bulunmuþ- tur.
2. Birçok Türk devleti kurul- muþtur.
3. Kültür etkileþimi yaþan- mýþtýr.
4. Bazý Türk boylarý milli benliðini kaybetmiþtir.
5. Gidilen yerlere hayvanlarý evcilleþtirmeye ve ma- denciliði öðretmiþlerdir.
Ýskitler
* Bilinen ilk Türk topluluðudur.
ÝSLAM ÖNCESÝ KÜLTÜR VE UYGARLIK
Yönetim
* Ülke hanedan üyelerinin or- tak malýdýr. (Kut) (Osmanlý Devleti’ne kadar) Bu gelenek Türk devletlerinin kýsa sürede yýkýlmasýnýn en önemli sebe- bi olmuþtur.
* Boy beylerinden oluþan “Ku- rultay” denilen bir meclis var- dýr.
* Kurultay danýþma meclisi özelliðindedir.
* Devlet doðu-batý olarak ikiye ayrýlarak yönetilmiþtir.
* Hakanýn eþi Hatun da yöne- timde etkilidir.
Devlet Görevlileri:
* Yabgu: Kaðandan sonra ge- len en büyük makam
* Vezir: Devlet iþlerinde kaða- na yardým ederdi.
* Todun: Maliyeden sorumlu vali
* Tigin: Þehzade
* Tamgacý: Mühürcü
* Bitikçi: Katip
* Tarkan: Ordu komutaný
* Subaþý: Komutan
* Yarguci: Yargýç
* Buyruklar: Bakan
* Aygucý: Danýþman
Hukuk
* Sözlü hukuk vardýr. (Töre)
* Uzun süreli hapis cezasý yok- tur.
* Adaletin baþýnda hükümdar vardýr. Hükümdara baðlý yar- gýçlar bulunurdu.
Ordu
* Ordu millet özelliði vardýr.
* Onluk sistemini uygulamýþlar- dýr.
* Askeri alanda dünyaya örnek olmuþlardýr.
* Hafif süvari birliklerinden oluþmuþtur.
* Türklerde kadýn-erkek herkes asker sayýlýrdý.
* Türkler savaþlarda hilal taktiði- ni uygulamýþlardýr.
Din ve Ýnanýþ
* Göktanrý inancý vardýr.
* Din adamlarýna Þaman veya Kam denilmiþtir. (Þamanizm)
* Din adamlarý devlet iþlerinde etkili deðildir.
* Yuð denilen ölü gömme tö- renleri vardýr.
* Mezarlarýna Kurgan adýný ver- miþlerdir.
* Mezarlarýn baþlarýna Balbal denilen heykelcikler dikmiþ- lerdir.
Toplum ve Ekonomi
* Aile önemlidir. (Aile, oba, oy- mak, boy, budun (millet))
* Atlý-göçebe kültürü e-gemen- dir.
* Kölelik yoktur. Topraða baðlý deðillerdir.
* Geçim kaynaðý hayvancýlýk- týr.(koyun, at)
* Tarým Uygurlarla baþlamýþtýr.
* Ticarete önem vermiþlerdir.
Yazý, Dil ve Edebiyat
* Orhun abideleri ilk yazýlý eserlerdir. (Ýlk Türkçe metin- ler)
* Tarih boyunca Göktürk, Uy- gur, Arap ve Latin alfabelerini kullanýlmýþtýr.
* Alper Tunga (Saka), Oðuz Kaðan (Asya Hun), Ergene- kon, Bozkurt (Göktürk), Göç Türeyiþ (Uygurlar), Manas (Kýrgýz), Dede Korkut (Oðuz) destanlarý vardýr.
* Sözlü edebiyat geliþmiþtir.
(Sav, sagu, koþuk, destan)
Bilim - Sanat - Mimari
* Maden iþlemeciliði özellikle demircilikte ilerlemiþlerdir.
* Resim ve heykel yapýmý, halý ve kilim dokumacýlýðý da gö- rülür.
* Türklerde astronomi geliþ- miþtir. (Oniki Hayvanlý Türk Takvimi)
* Uygur minyatürleri Ýslam sa- natýný etkilemiþtir.
* Göçebe olduðundan mimari geliþmemiþtir. (Uygurlarýn yerleþik hayata geçmeleriyle mimari baþlamýþtýr.)
* Türlerin eþyalarý genellikle hayvan figürleriyle süslen- miþtir. (Hayvan üslubu)
Batý Hun Ýmparatoru Attila, Bizans ordusunu yendikten sonra barýþ yapmak için imparatora bir elçi göndermiþ, Hun elçisini kabul eden Bizans; kralýnýz Attila imparatorumuz-
dan küçük olduðu için onunla görüþemezsiniz demiþ, Attila’nýn elçisi bu durum üzerine “Attila, imparatorunuzdan küçük olabilir, fakat þunu iyi bilinizki, o büyük bir milletin
baþýnda bulunuyor”. Dediðini biliyor muydunuz?
TARÝH Pratik Tarih
DÜNYA’NIN GENEL DURUMU (ÝSLAMÝYET’ÝN DOÐUÞU SIRASINDA )
ÝSLAMÝYET’ÝN YAYILIÞI (VIII. YÜZYILIN SONUNA KADAR)
I II II
II III
IV IV
III III
I.
Hz. Peygamber’in vefatýna kadar fetihler II. Dört Halife devrinde fethedilen yerler III. Emeviler tarafýndan yapýlan fetihler IV. Abbasiler tarafýndan yapýlan fetihlerPratik Tarih
Tarih kýssadan hissedir.
ÝSLAM TARÝHÝ
* Dönemin en güçlü devletleri Bizans ve Sasa- ni Ýmparatorluðu’dur.
* Kabilecilik yaygýndýr.
* Siyasi birlik yoktur.
* Yukarý Arabistan, Yemen ve Hicaz en önemli bölgelerdir.
* Þiir ve edebiyat geliþmiþtir.
* Kadýn sosyal haklardan mahrumdur.
* Putperestlik, Hýristiyanlýk, Musevilik ve Hanif dini baþlýca dini inanýþlardýr.
* 571-Hz. Peygamber Mekke’de dünyaya geldi.
* 610-ilk vahiy geldi. (Peygamberlik vazifesi baþladý. Ýlk inananlar; Hz. Hatice, Hz. Zeyd, Hz. Ali ve Hz. Ebubekir’dir.)
* 610-613 Fetret-i Vahiy dönemi.
* 613-Ýslamiyet açýkça ilan edildi.
* 615 Habeþistan’a ilk hicret yapýldý.
* 616-619 Boykot Dönemi
* 619-Hüzün Yýlý
* 621 I. Akabe Biatý
* 622-II. Akabe Biatý
* 622 Medine’ye Hicret
* Hicret (622): Medine Site Ýslâm Devleti kurul- du.
* Müslümanlarla kardeþlik antlaþmasý, Yahudi- lerle vatandaþlýk antlaþmasý yapýldý.
* Bedir Savaþý (624): Þam ticaret yollarýnýn denetimi Müslümanlara geçti.
* Ýslam Hukukunun temeli atýldý.
* Uhut Savaþý (625): Müslümanlarýn ilk yenilgi- sidir.
* Hendek Savaþý (627): Müslümanlarýn son savunma savaþýdýr.
* Hudeybiye Antlaþmasý (628): Mekkeliler Müslümanlarý hukuken tanýmýþlardýr.
* Hayber’in Fethi (629): Þam ticaret yollarý gü- venlik altýna alýndý.
* Mute Savaþý (629): Bizans’la yapýlan ilk sa- vaþtýr.
* Mekke’nin Fethi (630): Müslümanlar Arabis- tan’da en büyük güç haline geldi.
* Huneyn Savaþý ve Taif Seferi (630): Müslü- man olmayan Arap kabilelerine karþý yapýldý.
* Tebük Seferi (631): Hz. Peygamber’in son seferidir.
* Hz. Peygamber 632’de Medine’de vefat etti.
ÝSLAM ÖNCESÝ ARAP YARIMADASI
HZ. PEYGAMBER DÖNEMÝ (571 - 632)
Mekke Dönemi (571 - 622) Medine Dönemi (622 - 632)
* Seçimle iþ baþýna gelen ilk halifedir.
* Dinden dönen ve zekat vermek istemeyen Arap kabileleri ile mücadele edildi.
* Yalancý peygamberlerle mücadele edildi.
* Hire Beyliði alýnarak Arap Yarýmadasý dýþýndaki ilk fetih gerçekleþti.
* Yermük Savaþý (634) ile Bizans yenilgiye uðratýldý.
* Kur’an-ý kerim kitap haline getirildi.
* Arap yarýmadasý illere ayrýldý. (Valiler atandý.)
* Halife, memur ve komutanlara maaþ baðlandý.
Hz. Ebubekir (632 - 634)
* Dört Halife Dönemi içerisinde fetihlerin en hýzlý ol- duðu dönemdir.
* Ecnadin Savaþý (635) ile Suriye ve Filistin’in Fethi tamamlandý.
* Kadisiye (636) ve Nihavent (642) savaþlarý sonu- cunda Irak ve Ýran Ýslam topraklarýna katýldý.
* 642’de Mýsýr fethedildi.
* Fethedilen yerler yönetim birimlerine ayrýldý.
* Ýlk divan teþkilatý kuruldu.
* Devlet hazinesi (Beytülmal) oluþturuldu.
* Adli ve idari yapý birbirinden ayrýldý. Ýllere kadýlar gönderildi.
* Ýlk düzenli Ýslâm ordularý kuruldu.
* Ýkta sistemi uygulanmaya baþlanmýþtýr.
* Hicri takvim kabul edilmiþtir.
* Cizye vergisi alýnmaya baþlandý.
Hz. ÖMER (634 - 644)
* Türklerle ilk çarpýþma gerçekleþti ve Horasan fethedildi.
* Kuzey Afrika’da Libya ve Tunus fethedildi.
* Bizans’tan Doðu ve Güney Doðu Anadolu alýndý.
* Ýlk Ýslam donanmasý kuruldu.
* Kýbrýs üzerine sefer düzenlendi ve Kýbrýs vergiye baðlandý.
* Kur’an-ý Kerim çoðaltýlarak önemli merkezlere gön- derildi.
* Müslümanlar arasýnda ilk karýþýklýklar ortaya çýktý.
* Ýç karýþýklýklar sonucu Hz. Osman þehit edildi.
Hz. Osman (644 - 656)
* Cemel Vak’asý (656): Müslümanlar arasýndaki ilk iç savaþtýr. Hz .Ali’nin üstünlüðü ile sonuçlanmýþtýr.
* Sýffin Savaþý (657): Halifelik meselesi Hakem Ola- yý ile çözülmeye çalýþýldý. Hakem Olayý sonucunda ilk ayrýlýklar baþladý.
* Ýç karýþýklýklar nedeniyle dýþ fetihler durdu.
* Hz. Ali 661’de Hariciler tarafýndan þehit edildi.
* Hz. Ali’den sonra Hz. Hasan halife olarak seçilmiþ, fakat Hz. Hasan iç karýþýklýklarý önlemek için halife- liði Hz. Muaviye’ye devretmiþtir.
Hz. Ali (656 - 661)
Harun Reþid döneminde devlet adýna önemli hizmetlerde bulunan kiþiye halife, Allah sana hayýrlar ihsan etsin der. Bu söz üzerine, Sultaným Allah’ýn bize ihsaný, sizin vasý- tanýzladýr deyince Harun Reþid güler ve birçok ihsanda bulunur.
ÝSLAM TARÝHÝ
Pratik Tarih
Dününü unutanlarýn yarýný olmaz.
* Bu dönemde baþkent Þam’dýr.
* Devletin kurucusu Umeyye ailesinden Hz. Mu- aviye’dir.
* Halifeliði saltanata dönüþtürmüþlerdir.
* Halifelerin güvenliðini saðlamak için muhafýz teþkilatý kurulmuþtur.
* Düzenli posta teþkilatý kurulmuþtur.
* Ýlk defa bu dönemde Avrupa’da fetih hareket- leri baþlamýþ ve Ýstanbul kuþatýlmýþtýr.
* Kerbela Olayý sonucunda Müslümanlar Þii- Sünni diye kesin olarak iki gruba ayrýlmýþtýr.
* Ýlk Arap parasý bastýrýlmýþ ve ekonomik baðým- sýzlýk saðlanmýþtýr.
* Arapça resmi dil ilan edilmiþ ve yaygýnlaþtýrýla- rak uluslararasý bir nitelik kazandýrýlmýþtýr.
* Ülke yönetiminde eyalet sistemi uygulanmýþtýr.
* Ýslam mimarisi, Hýristiyan mimarisi ile yarýþabi- lecek seviyeye ulaþmýþtýr.
* Emevilerin milliyetçilik politikasý Ýslamiyet’in yayýlmasýný yavaþlatmýþ ve devletin görünü- münü Ýslam devletinden çok Arap devleti haline getirmiþtir.
EMEVÝLER (661 - 750)
* Bu dönemde baþkent Baðdattýr.
* “Arap milliyetçiliði” politikasý yerine “Ýslamcý- lýk” politikasýnýn takip edilmesiyle Türkler ara- sýnda Ýslamiyet’in yayýlmasý hýzlanmýþtýr.
* Türkler Abbasi Devleti’nin yönetiminde görev almýþlar, valilik ve komutanlýklara getirilmiþler- dir.
* Türk askerleri ve aileleri için Baðdat yakýnlarýn- da Samarra þehrini kurmuþlardýr.
* Abbasiler askeri ve siyasi açýdan Emeviler ka- dar baþarýlý olamamýþlar ve Emevilerin ulaþtýk- larý sýnýrlara ulaþamamýþlardýr.
* Askeri amaçla Anadolu sýnýrlarýnda Avasým þe- hirlerini kurarak buralara Türkleri yerleþtirmiþ- lerdir.
* Bilimsel ve kültürel faaliyetlere önem vermiþ- ler, Hellenistik döneme ait eserleri Arapça’ya tercüme etmiþlerdir.
* Abbasilerin zayýflamasý ile birlikte “Tevaif-i Mülûk” denilen baðýmsýz Ýslam devletleri or- taya çýkmýþtýr.
ABBASÝLER (750 - 1258)
* Emeviler Arap milliyetçiliði politikasý izlerken, Abbasiler Arap olmayan Müslümanlara eþit davranmýþlardýr.
* Emeviler fetihlere, Abbasiler ilim ve kültürel çalýþmalara aðýrlýk vermiþlerdir.
* Emevi Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra Ýspa- ya’da Emevi ailesi tarafýndan kurulmuþtur.
* Baþkent Kurtaba’dýr.
* III. Abdurrahman’ýn halife ünvanýný kullanma- sýyla Ýslam dünyasý siyasi açýdan üçe ayrýldý.
(Abbasiler, Fatimiler, Endülüs Emevileri)
* Askeri ve siyasi alanda fazla baþarýlý olama- mýþlardýr.
* Ýlim ve kültür alanýnda faaliyet göstermiþler ve Avrupa’da Rönesans’ýn baþlamasýnda etkili ol- muþlardýr.
* Endülüs Emevi Devleti’nin yýkýlmasýndan son- ra kurulan Beni Ahmer (Gýrnata Devleti) 1232’den 1492’ye kadar Ýspanya’da varlýðýný sürdürmüþtür.
* Ýspanya’daki Hýristiyan baskýsýndan dolayý buradaki Müslüman ve Yahudiler Osmanlý gemicilerinin yardýmýyla Ýspanya’dan Osmanlý topraklarýna taþýnmýþlardýr. (Osmanlý Devleti bu sýrada Cem Sultan Olayý ile uðraþtýðý için Ýspanya’daki Müslümanlarýn doðrudan yardým edememiþtir.)
ENDÜLÜS EMEVÝLERÝ (756 - 1031) EMEVÝLER ve ABBASÝLER ARASINDAKÝ FARKLAR
X. yüzyýlda Ýspanya’da ilim ve irfanýn Avrupa ile kýyaslanamayacak kadar geliþmiþ olduðunu ve halifenin kütüphanesinde altý yüz bin yazma kitabýn bulunup, bunlarýn kýrk dör-
ÝSLAM TARÝHÝ
* Hz. Peygamber Ýslam Devleti’nin dini, askeri, idari ve adli iþlerinin baþýdýr.
* Dört Halife Döneminde halifeler seçimle belirlenmiþtir.
* Emeviler ve Abbasiler döneminde ise halifelik saltanata dönüþmüþ- tür.
* Hz. Ebubekir Dönemi’nde Arap Yarýmadasý illere ayrýlmýþtýr.
* Hz. Ömer döneminde Divan teþki- latý kuruldu.
* Hz. Ömer Dönemi’nde fethedilen yerler yönetim birimlerine ayrýlmýþ- týr. Ayrýca adli yapý ile idari yapý bir- birinden ayrýlmýþ ve ilk kadýlýk teþ- kilatý kurulmuþtur.
* Emeviler Dönemi’nde eyalet siste- mine geçilmiþtir.
* Posta teþkilatý kurulmuþtur.
* Abbasiler Dönemi’nde Ýran’ýn etki- siyle vezirlik makamý kurulmuþtur.
* Hz. Peygamber Dönemi’nde ordu gönüllülerden oluþmakta idi.
* Hz. Ömer Dönemi’nde ilk düzenli Ýslam ordularý kurulmuþtur. Ayrýca sýnýr boylarýnda ordugah þehirleri kurulmuþtur.
* Hz. Osman Dönemi’nde Suriye sahillerinde ilk Ýslam donanmasý kurulmuþtur.
* Emeviler Dönemi’nde halifelerin güvenliðini saðlamak için muhafýz teþkilatý kurulmuþtur.
* Abbasiler Dönemi’nde ise orduda Türklere önem verilmiþ ve sýnýr boylarýnda Avasým Þehirleri kurul- muþtur.
* Halk dört sosyal tabakaya ayrýl- mýþtýr. Bunlar; Araplar, mevaliler, zýmmiler ve kölelerdir.
* Emevilerin mevali politikasý Arap olmayan Müslümanlarý hoþnut et- memiþtir.
* Abbasiler ise mevali politikasýn- dan vazgeçmiþlerdir.
* Zýmmiler devletin koruyuculuðuna karþýlýk cizye ödemekle yükümlü idiler.
* Ýslamiyet köleliði kaldýrmamakla birlikte köle azat etmeyi teþvik et- miþ ve hayat þartlarýný düzeltmiþ- tir.
* En önemli geçim kaynaklarý ta- rým, hayvancýlýk, sanayi ve ticaret olmuþtur.
* Hazine (Beytül–Mal) kuruldu.
* Devletin baþlýca gelir kaynaklarý þunlardýr:
1. Öþür: Müslümanlardan alýnan onda bir oranýndaki ürün vergisi- dir.
2. Haraç: Gayr-i Müslümanlardan alýnan beþte bir oranýndaki ürün vergisidir.
3. Cizye: Saðlýklý gayr-i müslim er- keklerden askerlik görevi karþýlý- ðýnda alýnan vergidir.
4. Zekat: Zengin Müslümanlarýn ih- tiyaç sahiplerine verdiði vergidir.
5. Ganimet: Savaþlardan alýnan ganimetlerin beþte biri hazineye aktarýlýrdý.
* Emeviler Dönemi’nde Arapça’nýn resmi dil ilan edilmesinden sonra kullanýmý yaygýnlaþtý.
* Ýslamlaþma zayýf kültürlü toplum- larda zamanla Araplaþma þeklin- de ortaya çýkmýþtýr. Türkler ve Ýran- lýlar hariç Ýslamiyet’i kabul eden di- ðer toplumlar zamanla Araplaþ- mýþlardýr.
* Bilim alanýndaki çalýþmalar Emevi- ler Döneminde baþlamýþ, Abbasi- ler Dönemi’nde en üst seviyeye ulaþmýþtýr.
* Ýslami bilimler, tefsir, kýraat, hadis, fýkýh ve kelâmdýr.
* Akli bilimler ise, týp, matematik, astronomi, kimya ve felsefe gibi bilimlerdir.
* Abbasilerdeki Beytü’l-Hikme ve Nizamiye Medreseleri, Endülüs Emevileri’nde ise Kurtuba Medre- sesi önemli eðitim kurumlarýdýr.
* Ýslam sanatýnýn geliþmesi fetihlerle doðru orantýlýdýr.
* Emeviler Dönemi’nde Ýslam Mima- risi, Hýristiyan mimarisi ile yarýþa- bilecek seviyeye ulaþtý.
* Minyatür, oymacýlýk, hattatlýk, kak- macýlýk ve sedef iþlemeciliði gibi sanat dallarý geliþmiþtir.
YÖNETÝM ORDU TOPLUM EKONOMÝ BÝLÝM, KÜLTÜR VE SANAT
ÝSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIÐI
Büyük devlet adamý Uluð Bey’in Semerkant’ta kurmuþ olduðu rasathanesinde, yeryüzünün güneþ etrafýndaki tam devrini yani bir yýlý 365 gün, 6 saat, 9 dakika, 6 saniye hesaplandý-
ðýný… Aradan asýrlar geçip 20. yüzyýlýn en modern cihazlarý ile yapýlan hesaplarla, Uluð Bey’in hesaplarý arasýnda sadece 58 saniye farkýn bulunduðunu… Biliyor muydunuz?
TARÝH Pratik Tarih
KARAHANLILAR – GAZNELÝLER – SELÇUKLULAR
ANADOLU SELÇUKLULARI VE BÝZANS ÝMPARATORLUÐU
IV
IV
III
VI
III
I
VI
V
II
III
I
II
III
IV
V
VI
Talas Savaþý (751) Karahanlýlar (840 - 1212) Gazneliler (963 - 1187) Büyük Selçuklu Devleti (1040 - 1157)
ÝLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERÝ
Pratik Tarih
TARÝH Tarih, maddi ve manevi deðerler birikimidir.
Neden: Çin’in Ortaasya’yý ele geçirmek için hare- kete geçmesi.
Sonuç
1. Türklerin de yardýmý ile Abbasiler Çinlileri yenmiþ- lerdir.
2. Türk - Ýslam Tarihinin baþlangýcý oldu.
3. Ýslamiyet Türkler arasýnda yayýldý ve Orta Asya Ýs- lâmlaþtý.
4. Kaðýt Çin dýþýnda da üretilmeye baþlandý. Dünya kültür tarihi açýsýndan önemli geliþmelere ortam ha- zýrladý.
Türklerin Müslüman olma nedenleri
* Türkler arasýnda Tek Tanrý Ýnancýnýn olmasý
* Ýslamiyetteki ahlak anlayýþýnýn çoðunun Türklerin ahlak anlayýþýna uygun olmasý
* Türklerin cihan hakimiyeti düþüncesiyle Ýslamiye- tin cihat anlayýþýnýn baðdaþmasý
* Ýslamiyet’teki cennet ve cehennem inancýnýn ön- ceden Türkler arasýnda yayýlmasý (Uçmak-Tamu)
* Abbasilerin Türklere iyi davranmasý ve ýrkçý bir politika takip etmemesi
Türklerin Ýslam Dünyasý’ndaki Hizmetleri
* Ýslam dünyasýnýn koruyuculuðunu üstlendiler.
* Ýslamiyet’in geniþ alanlara yayýlmasýný saðladýlar.
* Halifeliði koruyarak varlýðýný sürdürmesini saðladý- lar.
* Daðýnýk haldeki Müslümanlarý bir bayrak etrafýnda topladýlar. (Selçuklular ve Osmanlýlar)
* Ýslam kültür ve medeniyetinin geliþmesine ve ya- yýlmasýna katkýda bulundular.
* Orta Asya’daki ilk Müslüman Türk Devleti’dir. Bilge Kül Kadir Han tarafýndan kurulmuþtur.
* Karluk, Yaðma, Çiðil, Tuhsi Türkleri devletin temeli- ni oluþturdu.
* Satuk Buðra Han döneminde Ýslamiyet resmi din kabul edildi.
* Halký, dili, ordusu, yöneticileri Türk’tür.
* Yusuf Kadir Han zamaný Karahanlýlarýn en parlak dönemi olmuþtur.
* Taht kavgalarý sonucu 1046 yýlýnda 2’ye ayrýldý.
* Doðu Karahanlýlar - 1130 Karahitay, Batý Karahanlý- lar - 1212 Harzemþahlar yýkmýþtýr.
* Resmi dil Türkçe’dir. Uygur alfabesini kullanmýþlar- dýr.
* Kaþgarlý Mahmut Divan-ý Lügat-it Türk, Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig Türk - Ýslam sentezini ortaya koyan ilk eserlerdir.
* Ýlk medreseyi Karahanlýlar yapmýþtýr. Eðitimde burslu öðrencilik sistemi ilk kez Karahanlýlar tarafýn- dan uygulanmýþtýr.
* Ýlk kervansarayý yapmýþlar, kervansaraylara “Ribat”
denilmiþtir.
* Alptekin tarafýndan Afganistan’da kurulmuþtur.
* Halaç (Kalaç) Türkleri tarafýndan kurulmuþtur.
* Hükümdar sülalesi, yönetici kadro ve komutanlar Türk olmakla birlikte halký ve ordusu Türk, Ýranlý, Hintli ve Afgan (Gur) lýlardan oluþmakta idi.
* Ýran, Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’a ha- kim olmuþlardýr. Gazneli Mahmut - Hindistan’da Ýs- lamiyeti yaydý, Abbasilere baský yapan Þii Büvey- hoðullarýný yendi.
* Türk tarihinde Abbasi Halifesinden sultan ünvanýný alan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.
* Sultan Mesut Dandanakan Savaþý’nda Büyük Sel- çuklulara yenilmiþ olan Gazneliler yýkýlýþ sürecine giren devlete Gurlular son vermiþtir. (1187)
* Etnik yapýnýn çok farklý olmasý Gaznelilerin yýkýlma- sýnda etkili olmuþtur.
* Oðuzlarýn Kýnýk boyu tarafýndan kurulmuþtur.
* Devlet, Tuðrul ve Çaðrý Beyler döneminde kurul- muþtur.
* 1018’de Anadolu’ya keþif akýnlarý yapýlmýþtýr.
* 1040 Dandanakan Savaþý’nda Gaznelileri yenmiþ- lerdir.
* 1048 Pasinler Savaþý’nda Bizansý yenmiþlerdir. Bu savaþ Anadolu için Bizansla yapýlan ilk savaþtýr.
* 1055’de Tuðrul Bey Abbasi Halifesinin yardým iste- mi üzerine Þii Büveyhoðullarý’nýn hakimiyetine son vermiþtir. Bunun üzerine Halife Tuðrul Bey’e “Do- ðunun ve Batýnýn Hükümdarý” ünvanýný vermiþtir.
* Alparslan Döneminde; 1071 Malazgirt Savaþý Bi- zansla yapýlmýþ ve Anadolu’nun kapýlarý Türklere açýlmýþtýr. Ayrýca Türkiye tarihi baþlamýþ, Türkler üzerindeki Bizans baskýsý sona ermiþtir.
* Melikþah Döneminde; Devlet en parlak zamanýný yaþamýþ, Vezir Nizam-ül Mülk, Nizamiye Medrese- lerini yaptýrmýþtýr. Selçuklu Devletine baðlý Anadolu Selçuklu Devleti kuruldu.
* Melikþah’ýn ölümünden sonra Fetret Devri yaþan- mýþtýr.
* Sultan Sencer zamanýnda Moðol asýllý Karahitaylý- larla 1141 Katvan Savaþý yapýlmýþtýr. Bu savaþ Sel- çuklular’ýn sonunu hazýrlamýþtýr.
* Baðlý Devletler: Horosan, Irak, Kirman, Suriye, Tür- kiye (Anadolu) Selçuklularý
* Baðlý Atabeylikler: Þam’da Böriler, Musul ve Halep’te Zengiler, Azerbeycan’da Ýldenizoðullarý, Fars’ta Salgurlular, Erbil’de Baðtekinoðullarý
ORTA ASYA ve YAKIN DOÐU’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERÝ
SAMANOÐULLARI (875 – 1005)
* Ýranlý bir hanedan tarafýndan kurulmuþtur.
* Maveraünnehir ve Horasan’a hakim olmuþ- lardýr.
* Türklere askeri ve idari alanda önemli görev- ler vermiþlerdir. Türkler arasýnda Ýslamiyet’in yayýlýþýný hýzlandýrmýþlardýr.
* Topraklarý Karahanlý ve Gazneliler arasýnda paylaþýlmýþtýr.
HARZEMÞAHLAR (1097 – 1231)
* Büyük Selçuklularýn yýkýlmasýndan sonra baðýmsýz hale gelmiþler.
* Moðollarla mücadele etmiþler ancak durdu- ramamýþlardýr.
* Yassýçemen Savaþý’nda (1230) Anadolu Sel- çuklu Devleti’ne yenilmiþ hemen ardýndan yý- kýlmýþlardýr.
* Topraklarý Moðol iþgaline uðramýþtýr.
TOLUNOÐULLARI (868 – 905)
* Tolunoðlu Ahmet tarafýndan kurulmuþtur.
* Mýsýr’da kurulan ilk Türk devletidir.
* Bu dönemde Mýsýr altýn çaðýný yaþamýþtýr.
* Yöneticileri Türk, halký Arap’týr.
* Abbasiler tarafýndan yýkýlmýþtýr.
SAFEVÝLER (1502 - 1736
* Þah Ýsmail tarafýndan Ýran’da kurulmuþtur.
* Devletin oluþmasýnda Türkmenlerin rolü var- dýr.
* Osmanlý ile uzun süre mücadele etmiþlerdir.
* Avþarlar son vermiþlerdir.
ÝHÞÝTLER (AKÞÝTLER) (935 – 969)
* Muhammed b. Toðaç tarafýndan kurulmuþ- tur.
* Mýsýr’da kurulan ikinci Türk devletidir.
* Suriye ve Hicaz’a hakim olmuþlardýr.
* Yöneticileri Türk halký Arap’týr.
* Fatýmiler tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
FATÝMÝLER (910 – 1171)
* Tunus’ta kurulan bu devlet kýsa sürede Mý- sýr, Suriye, Filistin ve Hicaz’a hakim olmuþlar.
* Soylarýný Hz. Fatýma’ya dayandýrmýþlar ve Þi- iliði savunmuþlardýr.
* Abbasi Halifesini tanýmamýþ ve kendi Sultan- larýný halife ilan etmiþlerdir.
* Haçlýlarla mücadele etmiþler ama Kudüs’ü koruyamamýþlardýr.
* Eyyübiler bu devlete son vermiþtir.
EYYÜBÝLER (1174 – 1250)
* Selahaddin Eyyubi tarafýndan Mýsýr’da ku- rulmuþtur.
* Suriye, Yemen, Hicaz ve Musul’a hakim ol- muþlar.
* Selahaddin Eyyübi Hýttin Savaþý’nda (1187) Haçlýlarý yenerek Kudüs’e geri aldý.
* Yafa’yý Haçlýlardan geri aldýlar.
* Memlükler tarafýndan yýkýldýlar.
BABÜRLÜLER (1526 - 1828)
* Baþkent Agradýr.
* Babürþah tarafýndan kurulmuþtur.
* Ekberþah döneminde güçlü dönemini yaþa- mýþtýr.
* Hindistanýn Ýngiliz sömürgesi haline gelme- siyle bölgedeki Türk hakimiyeti sona ermiþ- tir.
* Tacmahal’i yapmýþlardýr.
ÞEYBANÝLER (1428 – 1598)
* Batý Türkistan’da kurulmuþ bir Türk Hane- danýdýr.
* Timur devletini yýkmýþlardýr.
* Safevilerle uzun bir mücadeleden sonra ye-
nilerek parçalanmýþlardýr.
MEMLÜKLER (1250 – 1517)
* Eyyubileri yýkan Aybey tarafýndan Mýsýr’da ku- ruldu.
* Haçlýlarla mücadele ettiler ve son Haçlý kalýntý- larýný da temizlediler.
* Moðollara tarihteki ilk yenilgilerini tattýrdýlar.
(1260 Ayný Calut ve 1277 Elbistan Savaþý)
* Her emirin Sultan olma hakký olduðu için sul- tan sayýsý fazladýr.
* Osmanlý Devleti ile çaðdaþ olan Memlukler, Osmanlý Devleti ile sürekli mücadele ettiler.
* Türkçe resmi dildir.
* Osmanlýlar (Yavuz Sultan Selim 1516 Mercida- býk 1517 Ridaniye Savaþlarý) son vermiþtir.
KARAKOYUNLULAR (1330 – 1459)
* Oðuz Türkleri tarafýndan kurulmuþtur.
* Erzurum, Erciþ, Musul ve Azerbaycan’da ya- þamýþlardýr. (Doðu Anadolu)
* Akkoyunlular tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
AKKOYUNLULAR (1370 – 1502)
* Oðuz Türkleri tarafýndan Güney Doðu Anado- lu’da kurulmuþtur.
* Kara Yülük Osman döneminde devlet haline gelen (1402) Akkoyunlular daha sonra Doðu Anadolu ve Ýran içlerine kadar yayýlmýþlardýr.
* Uzun Hasan dönemi en parlak dönemleridir.
* Otlukbeli Savaþý’nda Osmanlýlar’a (Fatih Sul- tan Mehmet) yenilmiþler ve yýkýlma sürecine girmiþlerdir.
* Safeviler bu devlete son vermiþlerdir.
TÝMUR DEVLETÝ (1370 – 1507)
* Timur tarafýndan Çaðatay Hanlýðý topraklarýn- da kuruldu.
* Timur Taþköprü Savaþý’nda Moðollar yendi.
Altýnordu ve Ýlhanlý Devleti’ne otoritesini ka- bul ettirdi.
* Ankara Savaþý’nda Osmanlý Sultaný Yýldýrým Bayezid’i yendi. Ancak Çin seferini planlayan Timur seferi yapamadan öldü.
* Timurlular fetih hareketlerinin yanýnda bi- limsel ve kültürel geliþmeye önem verdi- ler. Uluðbey, Ali Kuþçu ve Ali Þir Nevai Ti- mur’un sarayýnda yetiþmiþlerdir.
* Ýmparatorluk Özbek saldýrýlarý sonucu zayýfla- mýþtýr.
MOÐOL ÝMPARATORLUÐU (1206 – 1227)
* Cengiz Han tarafýndan kurulan Moðollar Çin dahil Orta Asya’nýn tamamýna hakim oldular.
* Bütün Türkleri bir bayrak altýnda topladýlar.
* Cengiz’in ölümünden sonra (1227) impara- torluk parçalanarak dörde bölündü:
1) Kubilay Hanlýðý (Çin ve Moðolistan) 2) Ýlhanlý Devleti (Ýran)
3) Çaðatay Hanlýðý (Türkistan) 4) Altýnordu Devleti (Karadeniz’in kuzeyi)
* Altýnordu Devleti, Timur’un saldýrýlarý sonucu parçalanmýþ ve yerine hanlýklar kurulmuþ.
(Kazan ve Kýrým gibi) Bu durum Ruslarýn güç- lenmesine ve güneye inmelerine neden ol- muþtur.
* Kubilay Hanlýðý Çinlileþmiþ diðerleri Ýslamiyet’i kabul edip Türkleþmiþtir.
Moðollar birçok alanda Türklerden etkilen- miþlerdir. Orduda onlu sistemini ve Uygur ya- zýsýný kullanmýþlardýr.
* Ýlhanlýlar Türkleþmiþ ve Müslümanlaþmýþtýr.
ÝLK TÜRK-ÝSLAM DEVLETLERÝNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
Pratik Tarih
TARÝH Geçmiþin tahlili, bir milletin güzel geleceðini müjdeler.
YÖNETÝM
* Karahanlýlar ve Gaznelilerde çifte hükümdar- lýk anlayýþý vardýr.
* Karahanlýlarda hatunlar yönetimde söz sahi- bi idiler.
* Gaznelilerde sultan idareye mutlak hakimdi.
* Türk-Ýslam devletlerinde “Ülke hanedan mensuplarýnýn ortak malýdýr” ve “Kut” anlayýþ- larý geçerliliðini korumuþtur.
* Büyük Selçuklularda þehzadenin yetiþtiril- mesinden “atabey” ünvanlý görevliler sorum- ludur.
* Büyük Selçuklularda “fethedilen toprak fet- hedenin malýdýr.” anlayýþý vardýr.
* Büyük Selçuklu Devletinde baþta sultan var- dý. Her türlü devlet iþi “Divan-ý Saltanat”ta gö- rülürdü.
Baþlýca Divan Çeþitleri Þunlardýr
* Divan-ý istifa: Mali iþlere bakardý.
* Divan-ý Tuðra (Divan-ý Ýnþa): Ýç ve dýþ yazýþ- malara bakardý.
* Divan-ý Ýþraf: Ýdari ve mali iþleri denetlerdi.
* Divan-ý Arz: Ordunun her türlü ihtiyaçlarýný karþýlardý.
* Divan-ý Vekâlet: Gaznelilerde hükümdar ai- lesinin mali iþlerine bakardý.
* Divan-ý Berid: Posta ve haberleþme iþlerine bakardý.
ORDU
* Karahan ordusunun çoðu atlýydý ve Türk- lerden oluþuyordu.
* Gazne ordusu karýþýk bir bünyeye sahipti.
Orduda Türk, Ýranlý, Hintli, Gurlu ve Afganlý askerler vardý. Ordu, atlý ve yayalardan olu- þuyordu. Ön safta filler bulunuyordu.
Büyük Selçuklu Ordusu ise 3 kýsýmdý 1.Hassa Ordusu (Guleman-ý Saray): Hü-
kümdarýn yanýnda bulunur ve ücret alýrlar- dý. Milliyetlerine bakýlmaksýzýn küçük yaþta saraya alýnýr ve yetiþtirilirdi.
2.Ýkta Ordusu (Týmarlý Sipahi): Devletin maaþ yerine fethedilen arazileri askerlere daðýtmasýna ikta sistemi denirdi. Bu sistem sonucu ortaya çýkan orduya da “Ýkta Ordu- su” denir.
Ýkta Sisteminin Yararlarý
* Hazineden para harcanmadan büyük ve güçlü bir ordu kurulmuþtur.
* Göçebe Türkmenlerin yerleþik unsura za- rar vermesi önlenmiþtir.
* Ýkta sahipleri devlet otoritesini en ücra kö- þelere kadar götürmüþlerdir.
* Üretimde verimlilik ve süreklilik saðlanmýþ- týr.
* Vergiler düzenli olarak toplanmýþtýr.
3.Yardýmcý Kuvvetler: Savaþ zamaný orduya alýnýrdý. Ganimetten pay alýrlardý. Fedailer, baðlý beylik ve devlet askerleri de bu gruba girerdi.
TOPRAK
Büyük Selçuklularda toprak 3 kýsýmdan oluþurdu
1. Mülk Toprak: Þahýslara ait topraklardýr. Bu topraklarý sahipleri istedikleri gibi kullanma hakkýna sahiptiler. Bu topraklarýn miktarý az- dýr.
2. Ýkta Toprak: Devletin maaþ yerine askerlere býraktýðý topraklardýr.
3. Vakýf Toprak: Sosyal kurumlarýn ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý için ayrýlmýþ topraklardýr.
TOPLUM VE EKONOMÝ
* Türk - Ýslam devletlerinde sýnýf ayýrýmý ve kö- lecilik anlayýþý yoktur.
* Yerleþme merkezlerinde orta ve küçük esnaf, tüccarlar ile sanatkarlar, ayrý ayrý (Loncalar) kurmuþlardýr.
* Köylerde yaþayanlarda devletin himayesi al- týnda tarýmla ve hayvancýlýkla uðraþarak ge- çimlerini saðlýyorlardý.
* Ýpek ve Baharat ticaret yollarý sayesinde ekonomik canlýlýk kazanmýþtýr.
DÝL - EDEBÝYAT
* Karahanlýlarda, resmi dil, halk, ordu, saray dili Türkçe idi. Yazýþmalarda Uygurca kulla- nýlýyordu.
* Gaznelilerde, saray ve ordu dili Türkçe, bilim dili ve resmi dil ise Arapça idi. Deðiþik millet- lerden oluþan halk kendi dilini kullanýyordu.
* Büyük Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe, resmi dil Farsça, bilim ve edebiyat dili ise Arapça ve Farsça idi.
Türk - Ýslam Edebiyatý’na ait eserler söz- lü ve yazýlý eserler olmak üzere iki kýsým- da incelenebilir
* Satuk Buðra Han ve Cengiznâme Türk-Ýs- lam Edebiyatý’nýn ilk önemli sözlü eserleridir.
Türk-Ýslam Edebiyatý’nýn önemli yazýlý eserleri ise þunlardýr
Kutadgu Bilig: Türkçe ilk siyasetnamedir.
Uygurca yazýlmýþtýr. Yusuf Has Hacip tara- fýndan Karahanlýlar döneminde yazýlmýþtýr.
Sultanlara öðütler vermektedir. Türk dirlik, düzenlik ve adalet anlayýþýný en iyi þekilde anlatmaktadýr.
Divan-ý Lûgâti’t Türk: Karahanlýlar devrinde Kaþgarlý Mahmut, Türk dilinin güzelliklerini anlatmak ve Araplara Türkçe öðretmek ama- cýyla yazmýþtý. Türklerin kültürü ve ekonomik hayatý ile ilgili ayrýntýlý bilgiler verilmiþtir.
Atabetü’l Hakayýk: Edip Ahmet (Yükneki) Uygurca yazdýðý bu eserde dini ve ahlaki öðütlere yer vermiþtir.
Siyasetname: Büyük Selçuklu veziri Niza- mü’l Mülk yazmýþtýr. Sultanlara öðütler ver- mektedir.
BÝLÝM - SANAT
* Karahanlýlar devrinde medreseler açýlmýþtýr.
Tarihte ilk kez burslu öðrencilik sistemini Ka- rahanlýlar uygulamýþtýr.
* Büyük Selçuklular da Nizamiye Medreselerini açmýþlardýr. Bu medreselerde fen ve dini ilim- ler birlikte okutulmuþtur.
* Sanat açýsýndan Karahanlýlar “Ribat” adý veri- len kervansaraylar yapmýþlardýr.
* Gazne mimarisinde Hint ve Ýran tesiri vardýr.
* Büyük Selçuklularýn Türbeleri (Kümbet) gö- çebe Türk yaþantýsýný yansýtan önemli eser- lerdir.
* Karahanlýlar ilkkez Darü’þ-þifa denen hasta- neler kurmuþlardýr.
HUKUK
Hukuk ikiye ayrýlmýþtýr.1. Þer’i Hukuk: Davalara kadýlar bakmýþtýr. Baþ kadýya Kadîü’l-kudat denmiþtir. Baþkadýyý sultan atamýþtýr.
2. Örfi Hukuk: Bu davalara Emir-i Dad bakmýþ- týr. Divan-ý Mezalim: Aðýr siyasi suçlara bak- mýþtýr. Baþkadý sultandýr. Kadý-yý Leþker: As- keri davalara bakmýþtýr.
AVRUPA TARÝHÝ
ORTAÇAÐ (375–1453)
* Kilisenin egemenliði söz konusudur.
* Skolastik düþünce hakimdir.
* Hýristiyanlýk iki büyük mezhebe ayrýlmýþ
* Katolik liderleri Papa–merkezleri Roma’dýr.
* Ortodoks liderleri Patrik–merkezleri Ýstanbul’dur.
* Afaroz–Dinden çýkarma
* Enterdi – Bir ülkedeki dinsel faaliyetlerin durdurulmasý
* Endülijans – Para karþýlýðý cennetten arsa satýn alma, günah çýkarma, afname
* Feodalite rejimi hakimdir.
* Feodalite Kavimler Göçü ile ortaya çýkmýþtýr.
* Halk sosyal sýnýflara ayrýlmýþtýr.
* Merkezi krallýklar zayýflamýþtýr.
* Asiller – Krallar, Derebeyleri en imtiyazlý sýnýf
* Rahipler – Din adamlarý
* Burjuvalar – Ticaret ve sanatla uðraþýrlar.
* Köylüler – Serf ve serbest diye ikiye ayrýlýr.
Haçlý Seferleri
* Toplam sekiz seferdir.
* Dini, ekonomik ve siyasi nedenleri vardýr.
* En önemli nedenleri ekonomiktir.
* Kaðýt, matbaa, barut ve pusula gibi buluþlar Avrupa’ya taþýn- mýþtýr.
* Skolastik düþünce zayýflamýþtýr.
* Feodalite rejimi sarsýlmýþtýr.
* Akdeniz limanlarý önem kazanmýþtýr.
Magna Charta (1215)
* Avrupa’da demokrasi yolunda atýlan ilk adýmdýr.
Yüzyýl Savaþlarý (1337 - 1453)
* Ýngiltere ile Fransa arasýnda olmuþtur.
* Kresy Savaþý’nda ilk kez top kullanýlmýþtýr. (1346)
* Fransa kazandý – Fransa’da derebeylik zayýfladý.
* Ýngilterede iç savaþ çýktý. (Çifte Gül)
* Kuruluþ döneminde Osmanlý Devleti’nin Balkanlar da iler- lemesini kolaylaþtýrmýþtýr.
YENÝÇAÐ (1453–1789)
Bilim ve Teknikteki Geliþmeler
* Barut’un Ateþli silahlarda kullanýlmasý–Derebeylik rejimi yýkýl- dý.
* Pusula – Coðrafi keþifler gerçekleþti.
* Kaðýt ve Matbaa – Rönesans – Reform hareketleri gerçek- leþti
Coðrafi Keþifler
* Ümit Burnu (1487) – Bartelmi Diyaz
* Amerika’nýn Keþfi (1492) – Kristof Kolomb
* Dünyanýn dolaþýlmasý (1519–1522) – Macellan ve Del Kano
* Sömürgecilik baþladý
* Burjuva sýnýfý güçlendi
* Avrupa zenginleþti, Ýslam dünyasý yoksullaþtý.
* Rönesans hareketine ortam hazýrladý.
Rönesans
* Edebiyat, Güzel sanatlar ve ilim alanýnda XV. ve XVI. yy. Avru- pa’da meydana gelen geliþmelerdir.
* Önce Ýtalya’da doðdu.
* Skolastik düþünce yýkýldý.
* Pozitif düþünce ortamý doðdu.
Reform
* Katolik kilisesine karþý Martin Luther’in isyanýyla Almanya’da doðdu.
* Ogsburg Barýþý (1555): Protestan–Katolik mücadeleleri so- nucu imzalandý. Protestanlýk serbest býrakýldý.
* Nant Fermaný (1598): Fransa’da Kalvenizm serbest býrakýldý.
* Kiliseye duyulan güven sarsýldý.
Otuzyýl Savaþlarý (1618 – 1648)
* Alman Ýmparatoru, Protestan prenslerine saldýrdý.
* Fransa, Ýsveç, Danimarka, Hollanda Prensleri destekledi.
* Westfalya Antlaþmasý (1648) ile Alman Ýmparatoru Alman prensliklerinin dini ve siyasi özgürlerini tanýdý.
Yediyýl Savaþlarý (1756 – 1763)
* Ýngiltere ile Fransa, Rusya ve Avusturya arasýnda gerçekleþti.
* Rusya’nýn saf deðiþtirmesi ile Fransa yenildi.
ABD’nin kuruluþu (1787)
* I. ve II. Fledelfiya Kongresi ile Amerika kolonileri isyan etti.
(1774–1776)
* Koloniler Versay Antlaþmasý (1783) ile baðýmsýzlýðýný saðladý.
YAKINÇAÐ (1789 – ?)
Sanayi Ýnkýlabý (1750 – 1830)
* Ýngiltere’de baþladý.
* Hammadde–Pazar arayýþý arttý.
* Sömürgecilik hýzlandý.
* Ýþçi sýnýfý ortaya çýktý.
* Kapitalizm, Sosyalizm, Emperyalizm, liberalizm ortaya çýktý.
Fransýz Ýhtilali (1789)
* Milliyetçilik yayýldý.
* Mutlak krallýklar yýkýldý.
* Milli devletler kuruldu.
* Yeni çaðýn sona ermesine neden oldu.
Ýhtilal Savaþlarý (1792-1815)
* Fransýz Ýhtilali’nin ortaya çýkardýðý fikir akýmlarýnýn kendi ülkelerinde yayýlmasýný istemeyen Ýngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya Fransa’ya savaþ açmýþtýr. Napolyon bu savaþlarda yenilmiþtir.
Viyana Kongresi (1815)
* Avrupa’nýn Fransýz Ýhtilali ile bozulan dengesini yeniden kur- mak için toplanmýþtýr.
* Mutlak krallýklarýn devamý kararlaþtýrýldý.
* Milliyetçilikle mücadele kararý alýndý.
* Þark meselesi ilk kez ortaya atýldý.
Restorasyon Devri (1815-1827)
* Avrupa devletleri Viyana Kongresi kararlarýný uygulatabilmek ve mutlak krallýk yönetimini devam ettirebilmek için kendi aralarýnda Kutsal Ýttifak ve Dörtlü Ýttifaklar kurmuþlardýr.
1830 Ýhtilalleri
* Fransa’da ortaya çýktý.
* Avrupa’da liberal demokrasiler güçlendi.
* Parlementer sisteme geçiþ hýzlandý
* 1848 Ýhtilalleri
* Sanayi Ýnkýlabý ile ortaya çýkan iþçilerin yeni haklar istemeleri üzerine ortaya çýktý.
* Sosyalizm geliþmiþ ve yayýlmýþtýr.
* Ýtalya ve Almanya’da siyasi birliðin kurulmasýna ortam hazýr- ladý.
* Rusya bu ihtilalden en az etkilendi.
Napolyon Savaþlarý (1805-1815)
* Fransa Avrupa devletlerine yenilmiþtir.
Ýtalya ve Almanya’nýn siyasi birliklerini kurmalarý (1870- 1871)
* Avrupa’da güçler dengesi deðiþti.
* Fransa ve Avusturya güç kaybetti.
* Avrupa’da bloklaþma baþladý.
TÜRKÝYE TARÝHÝ
Pratik Tarih
TARÝH Bir millet, dünüyle içli dýþlý olduðu sürece yarýnlarýný teminat altýna alabilir.
ANADOLU SELÇUKLULARI (1077–1308)
Kuruluþ Dönemi
* Süleymanþah Dönemi (1077–1086)
* Kocaeli Yarýmadasý, Kadýköy ve Üsküdar’ý aldý
* Boðazlarda gümrük idaresi kurdu
* Bizansý vergiye baðladý
* Suriye Selçuklularý ile yapýlan mücadele kaybedildi.
I. Kýlýçarslan Devri (1092–1107)
* Bizans’a karþý Çaka Bey’le ittifak kurdu.
* I. Haçlý Seferi’ni karþýladý
* Baþkenti Ýznik’ten Konya’ya taþýndý.
* B. Selçuklularla girdiði mücadeleyi kaybetti I. Mesut Devri (1116 – 1155)
* Danýþmentlilerin desteði ile tahta geçti
* Bir süre Danýþmentlilerin egemenliðinde kalýndý.
* II. Haçlý Seferi’ni karþýladý.
* Anadolu’ya Türkiye denmeye baþlandý.
* Ýlk parayý bastýrdý. (Bakýr) Yükseliþ Dönemi
II. Kýlýçarslan Dönemi (1155–1192)
* Miryokefalon Savaþý (1176) Selçuklularýn Bizans karþýsýndaki son savunma savaþýdýr.
* Danýþmentoðullarýna son verdi.
* Ýlk kervansaraylar kuruldu.
I. Gýyaseddin Keyhüsrev (1204–1211)
* Askeri seferleri ticari amaçla düzenledi
* Venediklilerle ilk ticaret antlaþmasý imzalandý
* Antalya’da donanma kurarak ilk denizcilik faaliyetle- rini baþlattý.
I. Ýzzettin Keykavus (1211–1220)
* Kýbrýs kralý ve Venedikle ticaret anlaþmasý imzalandý.
* Sinop’u alarak Türk tüccarlarýný yerleþtirdi.
I. Alaaddin Keykubat (1220-1237)
* Alanya alýnýp tersane kuruldu.
* Suðdak limaný alýndý (Ticari amaçlý)
* Ýlk defa ticaret kervanlarý için sigorta sistemi uygu- landý.
* Harzemþahlarla Yassýçemen Savaþý (1231) yapýldý.
* Harzemþahlar yýkýlma sürecine girdi.
* Anadolu Selçuklularý ve Moðollar arasýndaki tampon bölge ortadan kalktý.
* Anadolu Siyasi birliði saðlandý.
* Anadolu uluslararasý ticaretin merkezi haline geldi Yýkýlýþ Dönemi
* Baba Ýshak Ýsyaný (1240). Bu isyanýn güçlükle bastý- rýlmasý Selçuklularýn zayýfladýðýný ortaya çýkarmýþtýr.
BEYLÝKLER
Malazgirt Savaþý sonrasý kurulanlar Daniþmentliler (1080–1178) (Sivas)
* Sivas, Tokat, Amasya, Çankýrý, Kastamonu, Kay- seri, Malatya ve çevresinde kurulmuþtur.
* Anadolu’da kurulan beyliklerin en güçlü olanýdýr.
Saltuklular (1072–1202)
* Erzurum’da kurulmuþtur.
Mengücekliler (1080–1228)
* Erzincan, Kemah, Divriði’de kurulmuþtur.
Artuklular (1102–1409)
* Hasankeyf, Harput ve Mardin olmak üzere üç ko- la ayrýldýlar.
Çaka Beyliði (1081–1093)
* Ýlk Türk denizcisidir.
Sökmenliler (Ahlatþahlar) (1110-1207)
* Vangölü çevresinde kurulmuþtur.
Dilmaçoðullarý (1085-1394)
* Bitliste kurulmuþtur.
Ýnaloðullarý (Yýnaloðullarý) (1098-1183)
* Diyarbakýr’da kurulmuþtur.
Çubukoðullarý (1085-1213)
* Harput’ta kurulmuþtur.
Ýnançoðullarý (1261-1368)
* Denizli’de kurulmuþtur.
Tanrývermiþoðullarý (1081-1093).
* Efes ve çevresinde kurulmuþtur.
Kösedað Savaþý’ndan sonra kurulanlar Karamanoðullarý (1256–1487)
* Konya ve çevresinde kurulmuþtur.
Germiyanoðullarý (1299–1429)
* Kütahya ve çevresinde kurulmuþtur.
Karesioðullarý (1304– 1360)
* Balýkesir ve çevresinde kurulmuþtur.
Hamitoðullarý (1300–1423)
* Ýsparta ve Antalya çevresinde kurulmuþtur.
Aydýnoðullarý (1308–1426)
* Aydýn ve çevresinde kurulmuþtur.
Menteþeoðullarý (1261–1424)
* Muðla ve çevresinde kurulmuþtur.
Saruhanoðullarý (1313–1410)
* Manisa ve çevresinde kurulmuþtur.
Candaroðullarý (1296–1461)
* Kastamonu – Sinop’a kurulmuþ Dulkadiroðullarý (1337–1515)
* Maraþ ve çevresinde kurulmuþtur.
OSMANLI DEVLETÝ (1299–1922)
Kuruluþ Dönemi (1299 – 1453)
* Osman Bey (1281–1326)
* Orhan Bey (1326-1362)
* I. Murat (1362–1389)
* I. Bayezid (1389–1402) Fetret Dönemi (1402–1413)
* Çelebi Mehmet (1413–1421)
* II. Murat (1421–1451)
* II. Mehmet (1451–1481) Yükselme Dönemi (1453–1579)
* II. Mehmet (1451–1481)
* II. Bayezid (1481–1512)
* I. Selim (Yavuz) 1512,1520)
* I. Süleyman (Kanuni) 1520–1566)
* II. Selim (1566–1574)
* III. Murat (1574–1595)
Duraklama Dönemi (1579–1699)
* III. Murat (1574–1595)
* III. Mehmet (1595–1603)
* I. Ahmet (1603–1617)
* I. Mustafa (1617–1618)
* II. Osman (1618–1622)
* I. Mustafa (1622–1623) (II. kez)
* IV. Murat (1623–1640)
* Sultan Ýbrahim (1640–1648)
* IV. Mehmet (1648–1687)
* II. Süleyman (1687–1691)
* II. Ahmet (1691–1695)
* II. Mustafa (1695–1703) Gerileme Dönemi (1699–1792)
* II. Mustafa (1695–1703)
* III. Ahmet (1703–1730)
* I. Mahmut (1730–1754)
* III. Osman (1754–1757)
* III. Mustafa (1757–1774)
* I. Abdulhamit (1774–1789)
* III. Selim (1789–1807) Daðýlma Dönemi (1792–1908)
* III. Selim (1789–1807)
* IV. Mustafa (1807–1808)
* II. Mahmut (1808–1839)
* Abdulmecid (1839–1861)
* Abdulaziz (1861–1876)
TÜRKÝYE CUMHURÝYETÝ (1923 ....)
XX. Yüzyýlda Osmanlý Devleti Trablusgarp Savaþý (1911) Balkan Savaþlarý (1912-1913) I. Dünya Savaþý (1914–1918) Mondros Ateþkesi ve sonrasý geliþmeler Kurtuluþ Savaþý’na hazýrlýk dönemi (1919- 1920)
I. TBMM Dönemi (1920–1923) Kurtuluþ Savaþý
II. TBMM (1923 – 1927) Cumhuriyet Dönemi Ýç Olaylar Ýnkýlaplar
Dýþ Politika (1923-1930, 1930-1939) Atatürk ilkeleri ve II. Dünya Savaþý
