1
YURDUMUZDA BULUNAN
AĞAÇLAR
S A R IÇ A M
3
Sarıçam, Kuzey Anadolu'nun yüksek dağlık kesimlerinde saf yada karışık ormanlar kurmakla birlikte, küçük adacıklar halinde iç ve güney
bölgelerimize kadar ulaşır. Ülkemizde bulunan sarıçam ormanlarının kapladığı alan 757.426 Hektardır.
Adını, levhalar halinde ayrılan gövde kabuğunun tilki sarısı renginden alır. Narin gövdeli, sivri tepeli ve ince dallı bir ağaçtır.
Yetişkin bireylerinin boyu 40 metreyi aşar.
kendine özgü kabuk renginin dışında, ince yapraklarının kısalığı ve mavimsi yeşil rengi ilk bakışta diğer çam türlerinden ayırt edilecek özellikleridir.
4
K A Y IN
5
Daha çok kuzey bölgelerimizde doğal yayılış göstermekle birlikte kayın ağacı
güneydeki Amanoslar'da da yayılış gösterir.
Saf yada göknar, ladin, çam ve meşelerle karışık geniş ormanlar kurar. Ülkemizde
713.842 Ha. koru ve 1.555 Ha. baltalık kayın ormanı bulunmaktadır. 40 m. boya ulaşabilen kayınların düzgün ve silindirik gövdeleri
vardır. 6-9 cm uzunluktaki dalgalı kenarlı elips şeklindeki yapraklarının sonbahardaki kırmızı rengi çok etkileyicidir. Yağlı meyveleri doğada yaban hayvanları için önemli bir besin
kaynağıdır.
Türkiye'de doğal olarak yetişen türleri;
Doğu Kayını (Fagus orientalis) Avrupa Kayını (Fagus silvatica)
6
K A R A Ç A M
7
Bütün kıyı bölgelerimizin dağlık
kesimlerinde saf ya da karışık ormanlar kurar, hatta stebe kadar sokulur.Ülkemizde
2.527.685 hektar saf karaçam ormanı bulunmaktadır. Gövdesinin ve dallarının kalınlığı, gri ve derin çatlaklı kabuğu, iğne yapraklarının koyu yeşil rengi ile diğer çam türlerinden ayrılır.30-35 m'ye kadar
boylanabilir.
Doğal olarak yetişen dört alt türü; Anadolu karaçamı (P.nigra var. Pallisiana Y), Ehrami karaçam (P.nigra var. Pyramidata E.T), Ebe çamı (P.nigra var seneriana, E.T) ve büyük kozalaklı karaçam (P.nigra var. Yaltıriana E.T) dır.
8
S E D İR
9
Batı, Orta ve Doğu Toroslarda doğal olarak bulunur, kuzeyde Erbaa ve Niksar yörelerinde küçük ve izole bir yayılış gösterir. Dört sedir türünden biri olan Toros sedirinin dünya üzerindeki en geniş doğal ormanları
Türkiye'dedir. Ülkemizde 109.440 hektar Sedir ormanı bulunmaktadır. 40 m'ye kadar boylanabilir.Gençlikte piramide benzer bir forma sahip olan ağacın tepesi zamanla bozulur ve yayvanlaşır. İğne yaprakları kısa, sivri, batıcı ve kısa sürgün denilen tutam üzerinde birçoğu biraradadır.
Fıçı ya da yumurta biçimindeki kozalakları olgunlaşınca pulları göknarlarda olduğu gibi dağılır ve eksenleri sürgün üzerinde kalır (Y).
10
K IZ IL Ç A M
11
Dünyadaki en geniş yayılışı Türkiye'dedir.
Esas olarak Akdeniz ve Ege Bölgelerinde geniş ormanlar kurmakla birlikte, Batı ve Orta Karadeniz Bölgesi'nde de lokal yayılış
gösterir. Ülkemizde 3.729.866 hektar saf Kızılçam ormanı bulunmaktadır. Deniz
seviyesinden 1000-2000 m yüksekliğe kadar ulaşan Kızılçam, ışığı seven hızlı büyüyen bir çam türüdür. 20 m'ye kadar boylanabilir.Kalın ve genellikle koyu kızıl renkteki genç
sürgünlerinden dolayı bu adı alır.
Genel görünüş olarak yine güney bölgelerimizde yetişen Halep çamına (P.halepensis, N) benzer (Y).
12
G Ö K N A R
13
40m'ye kadar boylanabilen göknarlar, kendine özgü formu, gövde kabuğu iğne yaprakları ve hatta kokusu ile Çamgiller familyasının diğer türlerinden ayırt
edilebilir. Yapraklarının alt yüzeyinde beyaz çizgiler vardır.Kozalaklar sonbaharda olgunlaşınca pulları dökülür. Ülkemizde 213.652 hektar saf göknar ormanı bulunmaktadır.
Dünya üzerindeki 40 türünden dördü;
-Doğu Karadeniz göknarı (A. Nordmanniana, Y), -Batı Karadeniz göknarı (A.bornmuelleriana E,Y), -Kazdağı göknarı (A.equi-trojani E,N),
-Toros göknarı (A.cilicica E,Y) ülkemizde doğal yayılış gösterir.
14
L A D İN
15
Kuzey yarıkürenin ılıman ve soğuk
bölgelerinde yayılış gösteren ladinin 40 değişik türü ve bu türlere ait varyete ve formları vardır.
Uzaktan bakıldığında göknara benzese de piramide benzer tepesi ve sarkık dalları ile ondan ayırt edilebilir. Boyu 40-50 m'ye kadar ulaşabilir. İğne yaprakları kısa, sivri uçlu ve kesitli dört köşedir. Olgunlaşmış kozalağının pulları dağılmaz.
Ülkemizde Doğu Karadeniz dağlarının denize bakan yüksek kesimlerinde saf ya da karışık ormanlar kuran türü Doğu ladinidir (P.
Orientalis, Y). Ülkemizde 146.300 hektar saf Ladin ormanı bulunmaktadır.
16
F IS T IK Ç A M I
17
Tipik bir Akdeniz ağacı olan fıstıkçamı, özellikle Batı ve Güney Anadolu'da ormanlar kurar.
Ülkemizde 46.490 hektar saf fıstıkçamı ormanı
bulunmaktadır.Olgun bireyleri 15-20 m boyundadır.
Gençlikte yuvarlak, yaşlılıkta şemsiye gibi
tepesiyle diğer çamlardan ilk bakışta ayırt edilebilir.
Tohumları oldukça büyüktür. Halk arasında "çam fıstığı" diye adlandırılan tohumları Batı Anadolu yöresindeki köylüler için önemli bir gelir kaynağıdır.
18
A R D IÇ
19
SSürüngen çalılardan büyük ağaçlara kadar çok çeşitli türleri olan ardıç, hemen hemen bütün bölgelerimiz yüksek dağlık kesimlerinde doğal yayılış gösterir. Bazıları servi gibi pul yapraklara, bazıları da batıcı iğne yapraklara sahiptir.
Ülkemizde 1.100.492 hektar saf ardıç ormanı bulunmakta ve önemli doğal türleri;
Katran ardıcı (J. Oxycedrus, Y), Adi ardıç (J. Communis, N), Finike ardıcı (J.phoenicia, N), Kokulu ardıç (J.foetidissima, Y), Sabin ardıcı (J. Sabina, N),
Boylu ardıç (J. Excelsa, Y) dır.
20
P O R S U K
21
Avrupa, Akdeniz ülkeleri ve Kafkasya'da yayılış gösteren porsuk ağacı ülkemizde ülkemizde kuzeyden güneye birçok yörede görülür. Kendi
başına büyük ormanlar kurmaz. Kayın, göknar, ladin ormanlarında tek tek veya küçük gruplar halinde bulunur. Bazen küçük bir çalı, bazen sık dallı yuvarlak tepeli bir ağaç formunda görülür.
Esnek odunu, eski çağlarda yay yapımında
kullanılmıştır. Yaprak ve genç sürgünlerinde "taksol"
adlı zehirli bir alkoloid vardır. Buna karşın
tohumunun kırmızı renkli kapçığı zehirsizdir ve yenir.
22
S E R V İ
23
Dünya üzerindeki nadir doğal ormanlarının bir bölümü de ülkemizin güneyindedir. Fıstık çamı ile birlikte Akdeniz'in doğal peyzajını karakterize eder.
Türkülere konu olmuş inceliği, uzun boyu (30- 35 m) ve koyu yeşil yaprak dokusu ile
uzaklardan dikkati çeker. Ülkemizde 599 hektar saf servi ormanı bulunmaktadır. Küçük bir futbol topuna benzeyen kozalakları ve birbiri örtecek şekilde üst üste yerleşmiş pul yaprakları ile diğer iğne yapraklılardan farklıdır. Türkiye'de doğal olarak yetişen alt türü Dallı servidir.
(C.sempervirens var. Horizontalis, N).
24
M E Ş E
25
Ülkemizin hemen her bölgesinde türlerine bağlı olarak yayılış gösterir. 25m boya ve 2m çapa erişebilen geniş tepeli ağaçlardan, 3-5 m boya sahip çalılara kadar
değişen türleri vardır. Yaprakları da formları gibi
değişkenlik gösterebilir, loplu, dişli ya da düz kenarlıdır.
Ülkemizde 747.856 hektar koru ve 4.984.149 hektar baltalık meşe ormanı bulunmaktadır.
"Palamut" adı verilen silindirik meyveleri bir kadeh içinde yer alır. Odunlarının anatomik özelliklerine göre kırmızı meşeler, ak meşeler ve herdem yeşil meşeler olmak üzere üçe ayrılan meşelerin 18 türü
bulunmaktadır.
Bunlardan önemli olanları;
Saplı meşe (Q, robur, Y), Sapsız meşe (Q, petraea, Y), Saçlı meşesi (Q, cerris, Y),
Kasnak meşesi (Q, vulcanica, E,T), Pırnal meşesidir (Q ilex, N).
26
G Ü R G E N
27
Trakya, Ege, Marmara Bölgesi, Kuzey
Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde yayılış gösterir. Genellikle kuzey ve güney kıyı
bölgelerimizin karışık ormanlarında bulunur.
Ülkemizde 7.170 hektar koru, 1.031 hektar baltalık gürgen ormanı bulunmaktadır. Girintili grimsi kabuklu gövdelere sahip ağaç ya da ağaçcıklardır. Yumurta biçimindeki
yapraklarının kenarları dişlidir. Yaklaşık 1 cm uzunluğunda, sivri uçlu ve sert kabuklu
meyveleri, yaprağı andıran üç toplu bir meyve örtüsüyle kaplıdır.
Türkiye'de iki türü doğal olarak bulunmaktadır;
Adi gürgen (C. Betulus, Y) 20 m'ye kadar ulaşabilir.
Doğu gürgeni (C. Orientalis, Y) ise 5-6 m boya sahip bir ağaçcıktır.
28
K IZ IL A Ğ A Ç
29
Trakya, Marmara çevresi, Batı Karadeniz ve Doğu Karadeniz'de saf ve karışık olarak yayılış gösteren kızılağaç, boyu 20 m'yi aşabilen, esmer kabuklu, seyrek dallı bir ağaçtır. Daha çok serin bölgelerde ve nemli dere yataklarının bulunduğu yerlerde görülür.
Ülkemizde 66.357 hektar koru, 297 hektar baltalık kızılağaç ormanı bulunmaktadır. Uzunluğu 4-9 cm genişliği 3-7 cm arasında değişen ters yumurta biçimli ve testere dişli yaprakları vardır. Köklerinde bulunan, havanın serbest azotunu bağlayan yumrular nedeniyle toprakları azotça zenginleştirir.
Türkiye'de geniş bir dağılım gösteren adi kızılağacın başlıca alt türleri;
Doğu kızılağacı (A. Glutinosa var. Oriantalis, Y), Sakallı kızılağaçtır (A. Glutinosa var. Barbata, Y).
30
A K Ç A A Ğ A Ç
31
Adını, açık renkli odunundan alan akçaağaçların Türkiye'de 9 türü yetişir. Kanatlı meyveleri
kelebeğe benzediği için bazı bölgelerde "kelebek ağaçları" olarak da anılmaktadır. Yaşlı bireylerinin boyları türüne göre 10-30 m arasında değişebilir.
Yaprak şekilleri de türüne göre değişiklik gösterir ve genellikle lopludur. Sarımsı yeşil renkteki
çiçekleri salkım halindedir.
Türkiye'de yetişen bazı türleri;
Çınar yapraklı akçaağaç (A. Platanoides, Y), Ova akçaağacı (A. Campestre, Y),
Tatar akçaağacı (A. Tatarcium, Y)
Fransız akçaağacıdır (A.monspessulanum, N).
32
D İŞ B U D A K
33
Trakya, Doğu ve Batı Karadeniz Bölgesi, Marmara ve Ege Bölgesi'nde yayılış gösterir. Türüne göre
maksimum boyu 10-30 m arasında değişebilen
dolgun ve düzgün gövdeli yuvarlak tepeli ağaçlardır.
Ülkemizde 4.690 hektar koru, 743 hektar baltalık dişbudak ormanı bulunmaktadır. Genellikle sulak ya da derin toprağa sahip yerlerde bulunur. Olgun
bireyleri gri kabuklu ve derin çatlaklıdır. Genellikle elips ve kenarları ince dişli olan yaprakları, bir sap üzerinde birarada bulunur. Beyaz çiçekleri salkım, meyveleri de dar ve uzun şerit şeklindedir.
Türkiye'de doğal olarak yetişen üç türü ; Adi dişbudak (F. Excelsior, Y),
Sivri meyveli dişbudak (F. Angustifola, Y), Çiçekli dişbudaktır. (F. Ornus, Y).
34
K E S T A N E
35
Kuzey Anadolu ve Marmara Bölgesi'nde yayılış gösterir. Türkiye'de doğal olarak yetişen tek kestane türü olan "Anadolu kestanesi" 30 m boya erişebilen, geniş tepeli bir ağaçtır.
Ülkemizde 25.278 hektar koru, 3.614 hektar baltalık kestane ormanı bulunmaktadır.
Gençken düzgün olan gövde kabukları
yaşlandıkça çatlaklı bir görünüm alır. Mızraksı yapraklarının kenarları kaba dişlidir. Çiçekleri önemli bir bal kaynağı olan kestanenin meyvesi de ekonomik değere sahiptir.
36
Ç IN A R
37
Orman bölgelerindeki dere içlerinde ve akarsu yataklarında doğal olarak yetişir. Ülkemizde
yayılış gösteren türü doğu çınarıdır. (P.orientalis, Y). Boyu 30 m'ye, gövde çevresi bazen 10 m'ye ulaşabilir. Kabukları diğer çınar türlerinin tersine küçük parçacıklar halinde ve yavaş yavaş dökülür.
Elsi lopları olan iri yaprakları ve küremsi topluluklar oluşturan çiçekleri vardır.
Kentlerimizde rastlanan diğer türlerinden Batı çınarının (P.occidentalis) ve Akçaağaç yapraklı çınarın (P.acerifolia) anayurtları Kuzey Amerika ve Avrupa'dır.
38
H U Ş
39
Anadolu'nun kuzeydoğusundaki yüksek kesimlerde tek başına ya da başka ağaçlarla karışık olarak bulunan
huşlar 10-20 m'ye kadar boylanabilen çeşitli türlere sahip, soğuğa dayanıklı ağaçlardır. Ülkemizde 263 ha. Saf huş ormanı bulunmaktadır. Dalları, ağaç yaşlandıkça sarkık bir görünüm alır. Beyaz renkli gövde kabuğu en karakteristik özelliklerindendir. Yumurta ya da üçgen biçimindeki
yaprakları genellikle sivri uçlu ve kenarları dişlidir.
Türkiye'de doğal olarak yetişen türleri;
Adi huş (B.pendula, N).
Kızılağaç yapraklı huş (B.medwediewii,N).
Kafkas tüylü huş (B.litwinowii, N).
40
IH L A M U R
41
Marmara, Batı Karadeniz, Orta Toroslar ve Kuzey Anadolu'da yayılış gösterir. Özellikle kuzey ve batı bölgelerimizdeki ormanlarda rastlanan sık dallı, geniş tepeli ağaçlardır. Boyları 20-30 m'ye kadar ulaşabilir.
Büyüklüğü 5-10 cm arasında değişen yaprakları genellikle yürek şeklinde ve çarpık, kenarları dişli ve uzun saplıdır. Sarkık çiçek demetleri sarımsı bir renge ve karakteristik bir kokuya sahiptir. Çok geç açan bu çiçekler (Haziran-Temmuz) kurutularak çay gibi içilir.
Türkiye'de yetişen türleri;
Gümüş ıhlamur (T.tomentosa, Y).
Büyük yapraklı ıhlamur (T.platyphyllos, N).
Kafkas ıhlamurudur (T.rubra, Y).
42
S IĞ L A
43
Dünya üzerindeki tek doğal yayılış alanı Türkiye'nin güneybatısı ile Rodos adasıdır. Saf ya da başka ağaçlarla karışık ormanlar kurar. Ülkemizde 1.348
hektar saf sığla ormanı bulunmaktadır. Ortalama 15-20 m'ye kadar boylanabilen sığla, kalın dallı ve geniş tepeli bir ağaçtır. İlk bakışta çınarı andırır. Yaşlandıkça,
kabuğu koyulaşır ve derin çatlaklı bir görünüm alır.
Dallara uzun saplarla bağlanan yaprakları genellikle beş lopludur. Gövdesinden çıkarılan balzam kozmetik ve eczacılıkta kullanılır.
44
K A V A K
45
Türkiye'nin hemen her bölgesinde yayılış gösterir.
Türüne göre, form, büyüklük ve yaprak şekli
bakımından farklılıklar gösterir. Yaygın bir şekilde yetiştirilen servi kavağı, neredeyse gövdeye paralel uzanan dallarıyla sütunsu bir görünüme sahiptir.
Türkiye'de bulunan doğal türleri genellikle geniş tepelidir. Yaprakları düz ya da dişli, üçgen, oval ya da kalp biçimlidir.
Doğal yayılış gösteren türleri;
Karakavak (P.nigra, Y), Akkavak (P.alba, Y),
Titrek kavak (P.tremula Y),
Fırat kavağıdır (P.euphratica, N).
46
47
