KAPASİTE PLANLAMASI ve YÖNETİMİ

KAPASİTE PLANLAMASI ve

YÖNETİMİ

Öğrenme Amaçları



Kapasite ve kapasite yönetimi kavramlarını tanımlamak



Kapasite yönetiminin amaç ve hedeflerini belirlemek



Kapasite türlerini açıklamak



Kapasite kararlarının önemine vurgu yapmak



Ölçek ekonomisi ve negatif ölçek ekonomisini açıklamak



Kapasite planlaması ve yönetiminde sistematik bir yaklaşım geliştirmek



Bekleme hattı modelleri, simülasyon ve karar ağaçlarının

kapasite kararlarına etkilerini incelemek

Kapasite Nedir? & Hangi Konularla İlişkilidir?



Bir makine, süreç, üretim tesisi ya da işletmenin belli bir dönemde üretebileceği maksimum çıktı miktarı ya da hızıdır.



Kapasite kararları, aşağıdaki konularla ilişkilidir.

◦ Ekipman

◦ Tesis

◦ İşgücü

Kapasitenin Diğer Stratejik Kararlarla İlişkisi



Kapasite Kararları, işletme stratejisi ve üretim işlemler stratejisi ile ilişkilendirilmelidir.



İşletme stratejisine ve üretim işlemler stratejisine uygun kapasite kararları alınmalıdır.



Kapasite Kararların Diğer Stratejik Öğelerle İlişkisi

◦ Rekabet Araçları: Hızlı Teslimat, Stok Bulundurma Maliyeti

◦ Kalite Yönetimi

◦ İleri Üretim Teknolojileri

◦ Esneklik

◦ Stoklar

◦ Üretim Programlanması

Kapasite Kararlarıyla Cevabı Aranan Sorular

 Kapasite kararlarıyla aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmaktadır:

◦ Ne çeşit bir kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır?

◦ Ne kadar bir kapasiteye ihtiyaç vardır?

◦ Ne zaman bu kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır?

◦ Ne çeşit bir kapasite stratejisi uygulanmalıdır?

Yöneticilerin Kapasiteye İlişkin Temel Sorumluluğu Nedir?

Yöneticilerin temel sorumluluğu, işletmelerin

bugün ve gelecekteki

taleplerini karşılayacak

kapasiteyi sağlamaktır.

Kapasite Kararlarının Önemi (1/2)

 İşletmenin gelecekteki talebi karşılayabilme yeteneğini etkiler.

 İşletme maliyetlerini etkiler.

 Başlıca maliyetlerin belirleyicisidir.

 İşletmenin rekabetçi konumunu etkiler.

 Uzun dönemli bir planlamayı gerektirir.

Kapasite Kararlarının Önemi (2/2)

 Yüksek sermaye yatırımlarının yapılmasını gerektirir.

 Yanlış kapasite seçimi, dönülmesi yüksek maliyetlere katlanılmasını zorunlu kılar.

 Yönetime kolaylık sağlar.

 Küreselleşme bu kararın karmaşıklığını arttırır.

Kapasite Çeşitleri (1/17)

 Tasarım & Teorik Kapasite

 Etkin & Pratik Kapasite

 Fiili Kapasite

 Atıl Kapasite

 Optimal Kapasite

 Tampon Kapasite

Kapasite Ölçümleri

 Kapasite Kullanımı Oranı (KKO)

◦ KKO = Üretilen Çıktı/Tasarım Kapasitesi

 Kapasite Etkinlik Oranı (KEO)

◦ KEO = Üretilen Çıktı/Etkin Kapasite

Etkinlik ve Kapasite Kullanım Örneği

Soru: Aşağıda bir kargo sistemine ilişkin kapasite ve gerçekleşen çıktı değerleri verilmiştir. Bu verilere göre sistemin etkinliğini ve kapasite kullanım oranını hesaplayınız.

Tasarım Kapasitesi = 50 kargo/gün Etkin Kapasite = 40 kargo/gün Gerçekleşen Çıktı = 36 kargo/gün

Etkinlik ve Kapasite Kullanım Örneği Çözümü

•Tasarım Kapasitesi = 50 kamyon/gün

•Etkin Kapasite = 40 kamyon/gün

•Gerçekleşen Çıktı = 36 br/gün

•Etkinlik = Gerçekleşen Çıktı / Etkin Kapasite

•Etkinlik = 36 / 40

•Etkinlik = 0,90 br/gün

•Kapasite Kullanım Oranı = Gerçekleşen Çıktı / Tasarım Kapasitesi

•Kapasite Kullanım Oranı = 36 / 50

•Kapasite Kullanım Oranı = 0,72 br/gün

Etkinlik ve Kapasite Kullanım Örneği-2

Soru: Bir kamyon motoru tamir tesisinin, tasarım & teorik kapasitesi 80 kamyon motoru/gün’dür. Tesisin etkin & pratik kapasitesi 40 kamyon motoru/gün’dür.

Tesisten günde 36 kamyon motoru tamir edildikten sonra çıkış yapmaktadır.

Bu verileri dikkate alarak, sistemin kapasite kullanım oranını ve etkinliğini hesaplayınız.

Bir sonraki ayda sistemin etkinliğinin %85 olması halinde, sistemden gerçekleşecek çıktı miktarını hesaplayınız.

Etkinlik ve Kapasite Kullanım Örneği-2

Çözüm

KKO = Üretilen Çıktı / Tasarım&Teorik Kapasite KEO = Üretilen Çıktı / Etkin & Pratik Kapasite KKO = 36 / 80

KKO = 0,45 KEO = 36 / 40 KEO = 0,90

KEO’nun %85 olması halinde;

0,85 = Üretilen Çıktı / 40 Üretilen Çıktı = 0,85*40

Üretilen Çıktı = 34 kamyon motoru / gün

Kapasite Planlamasının Amacı

Kapasite planlamasının temel amacı,

işletmenin rekabet üstünlüğünü ve karlılığına artıracak şekilde, üretim kapasitesi ve

müşteri talepleri arasında

dengeyi kurmaktır.

Kapasite Planlamasının Temel Aşamaları

 Gelecekteki kapasite ihtiyaçlarının tahmin edilmesi

 Mevcut kapasitenin değerlendirilmesi

 Alternatiflerin belirlenmesi

 Finansal analiz yapılması

 Temel niceliksel faktörlerin değerlendirilmesi

 Bir alternatifin seçilmesi

 Seçilen alternatifin uygulanması

 Sonuçların izlenmesi

Örnek: İşleme İhtiyaçlarının Hesaplanması (1/4)



Soru: Yıllık üretim kapasitesi 2.000 saat olan bir üretim tesisinde, yıllık talepleri ve bir biriminin üretilmesi için gereken işlem süreleri aşağıda verilen, üç farklı ürün üretilmektedir. Bu veriler ışığında ürünlere yönelik toplam talebin karşılanması için işletmenin ihtiyaç duyduğu makine sayısını hesaplayınız.

Ürün Yıllık Talep Br.Başına Gereken İşlem Süresi (saat)

X 400 5

Y 300 8

Z 700 2

Çözüm: İşleme İhtiyaçlarının Hesaplanması (2/4)



Her bir ürüne yönelik yıllık talebin karşılanması için gereken işlem süresi = Yıllık Talep * Br.Başına Gereken İşlem Süresi



İşlem Süresi (X) = 400*5



İşlem Süresi (X) =2.000 saat



İşlem Süresi (Y) = 300*8



İşlem Süresi (Y) =2.400 saat



İşlem Süresi (Z) = 700*2



İşlem Süresi (Z) =1.400 saat



Toplam Talebi Karşılamak İçin Gereken İşlem Süresi = 2.000+2.400+1.400



Toplam Talebi Karşılamak İçin Gereken İşlem Süresi = 5.800 saat

Çözüm: İşleme İhtiyaçlarının Hesaplanması (3/4)



Toplam Talebi Karşılamak İçin Gereken İşlem Süresi = 5.800 saat

Ürün Yıllık Talep

Br.Başına Gereken İşlem Süresi (saat)

Gerekli İşlem Süresi

X 400 5 2.000

Y 300 8 2.400

Z 700 2 1.400

TOPLAM 5.800

Çözüm: İşletme İhtiyaçlarının Hesaplanması (4/4)

 Yıllık kapasite 2000 saat ise;

 5,800 saat/2,000 saat = 2.90 makine

 Toplam yıllık talebi karşılayacak üretimi

yapabilmek için üç makineye ihtiyaç vardır.

Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

 Girdi Ölçütleri Üzerinden Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

◦ Kapasite İhtiyacı = (Yıllık talep için gerekli işlem süresi) / (İstenen tampon kapasite çıkarıldıktan sonra yıllık olarak tek kapasite biriminde kalan mevcut saat)

◦ Bu formül, üretim süresinin bir yıl ile ve sadece bir ürünün ya da hizmetin tek bir aşamada işlem görmesi durumu için uygundur.



M= Dp / N[1-(C/100)]



M: Kapasite ihtiyacı



D: Yıllık talep tahmini



P: İşlem süresi (birim)



N: Sürecin işlediği bir yıl içerisindeki toplam saat sayısı



C: Arzu edilen tampon kapasite (%)

Örnek: Üretim Süresinin Bir Yıl ve Sadece Bir Ürünün ya da Hizmetin Tek Bir Aşamada İşlem Görmesi Durumu



Soru: Özel bir hastanenin radyoloji bölümünde ayakta ve yatan

hastalar için görüntüleme hizmeti verilmektedir. Söz konusu

birimde görüntüleme hizmeti için hali hazırda 2 röntgen cihazı

kullanılmaktadır. Hastane yönetimi, tampon kapasitenin %5

olmasının talepteki ani değişiklikleri karşılamak için yeterli

olacağını düşünmektedir. Aşağıdaki tabloda yer alan, yıllık talep,

hasta başına ortalama işlem süresi ve bölümün toplam hizmet

süresi verilerini dikkate alarak, söz konusu bölüm için kaç tane

röntgen cihazına ihtiyaç olduğunu belirleyiniz.

Örnek: Üretim Süresinin Bir Yıl ve Sadece Bir Ürünün ya da Hizmetin Tek Bir Aşamada İşlem Görmesi Durumu

Radyoloji Bölümü Yıllık Talep (Hasta Sayısı) 85.000

Ortalama İşlem Süresi

(hasta/saat) 0,25

Hizmet Verilen Toplam

Saat 8.000

Çözüm: Üretim Süresinin Bir Yıl ve Sadece Bir Ürünün ya da Hizmetin Tek Bir Aşamada İşlem Görmesi Durumu

Radyoloji Bölümü

D 85.000

p 0,25

N 8.000

Çözüm: Üretim Süresinin Bir Yıl ve Sadece Bir

Ürünün ya da Hizmetin Tek Bir Aşamada İşlem

Görmesi Durumu

Birden Fazla Ürün İçin Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi



Eğer farklı parti büyüklüklerinde birden fazla üretim söz konusu ise kapasite ihtiyacının belirlenmesi için aşağıdaki formül kullanılır.



Bu formülde:

◦ D: Yıllık talep tahmini

◦ P: İşlem süresi (birim)

◦ N: Sürecin işlediği bir yıl içerisindeki toplam saat sayısı

◦ C: Arzu edilen tampon kapasite (%)

◦ Q: Her partideki birim sayısı

◦ s: parti başına hazırlık süresi

Örnek: Birden Fazla Ürün İçin Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

Soru:

Veriler: Birden Fazla Ürün İçin Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

X Oturma Grubu İçin

Kılıf

Y Oturma Grubu İçin

Kılıf

Z Oturma Grubu İçin

Kılıf Yıllık Talep

Tahmini 400 550 700

Standart İşlem Süresi

(Saat/Kılıf)

5 4 6

Ortalama Parti

Büyüklüğü 30 50 40

Standart Hazırlık Süresi

(saat)

0,3 0,4 0,5

Çözüm: Birden Fazla Ürün İçin Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

X Oturma Grubu İçin

Kılıf

Y Oturma Grubu İçin

Kılıf

Z Oturma Grubu İçin

Kılıf

D 400 550 700

p 5 4 6

Q 30 50 40

s 0,3 0,4 0,5

Çözüm: Birden Fazla Ürün İçin Kapasite İhtiyacının Belirlenmesi

 Söz konusu atölyede yıllık talebin karşılanabilmesi için mevcut 3 dikim makinesine ek olarak 3 dikim makinesine daha ihtiyaç vardır.

Kapasite Kullanımını Geliştirmenin Yolları

 Kalite sorularını iyileştirmek

 Basit ve kolay üretilebilir ürünler tasarlamak ve üretmek

 Üretim sürecindeki darboğazların tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması

 Üretim programlamasının iyi yapılması

 Optimal malzeme düzeyinin belirlenmesi ve etkin bir malzeme yönetimi

 Koruyucu bakım onarım faaliyetleri ile makine ve teçhizatı işler durumda tutmak

 İşgücünü eğiterek, becerisini artırmak

 İşgücü moralini yüksek tutmak

 Üretimde darboğazları ortadan kaldırmak

 Zamanı geldiğinde genişleme yatırımları yapmak

 Kısa vadede alınan siparişleri ertelemek

Kapasite Planlama Stratejileri

 Talebin Önünde Gitme & Fazla Kapasite Stratejisi

 Eksik Kapasite Stratejisi

 Talebe Uygunluk Stratejisi

 Rakipleri İzleme Stratejisi

Talebin Önünde Gitme & Fazla Kapasite Stratejisi

Birim

Zaman Talep

Kapasite

Eksik Kapasite Stratejisi

Birim

Zaman Talep

Kapasite

Talebe Uygunluk Stratejisi

Birim

Zaman Talep

Kapasite