4. ÜNİTE
BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ
4.1. ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASI
4.2. OSMANLI’DA İLİM VE İLMİYE SINIFI
4.3. OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜR
4.4. OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE KÜLTÜR FAALİYETLER
TEMEL KAVRAMLAR
▪ Sûfi
▪ Tasavvuf
▪ Tarikat
▪ İlmiye
▪ Seyfiye
▪ Kalemiye
▪ Tekke
▪ Zaviye
▪ Arif
▪ Külliye
▪ Bedesten
▪ İmarethane
4.1. ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASI
4.1.1. SÛFÎLER VE ÂLİMLERİN ÖĞRETİLERİNİN ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASINA ETKİLERİ
Tasavvuf Tarikat
4.2. OSMANLI DEVLET İDARESİ
▪ Osmanlı devlet idaresi seyfiye (askerî bürokrasi), ilmiye (din, eğitim ve hukuk bürokrasisi) ve kalemiye (sivil bürokrasi) şeklinde birbirini tamamlayan üç bölümden oluşurdu.
▪ Bu üç sınıf üyelerinin Müslüman olma zorunluluğu vardı.
▪ Bu sınıfların birlikteliği sayesinde Osmanlı Devleti güçlü bir merkezî otoriteye sahip oldu.
▪ Bunun sonucunda da üç kıtaya hükmeden büyük bir imparatorluk konumuna erişti.
4.2.1. OSMANLI DEVLET İDARESİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR
-Sadrazam -Vezirler
-Yeniçeri ağası -Kaptanı derya -Beylerbeyi
-Sancakbeyi
Seyfiye
(Askeri Bürokrasi)
-Anadolu ve Rumeli Defterdarları
-Nişancı
-Reisülküttap
Kalemiye
(Sivil Bürokrasi)
-Kazasker -Kadılar
-Şeyhülislam -Müderrisler
İlmiye
(Din,Eğitim ve Hukuk Bürokrasisi)
Seyfiye
( Askeri Bürokrasi)
• Kılıç sahibi anlamına gelen askerî sınıfı temsil ederlerdi. Osmanlı Devleti fetih ve gaza temeli üzerine oturtulduğu için uzun süre seyfiye, yönetici sınıfın en etkili
kanadını oluşturdu.
Kalemiye
(Sivil Bürokrasi)
• Osmanlı Devleti’nde bürokrasi sınıfını oluşturan bu grup genelde idari ve mali işlere bakarlardı.
• Devletin iç ve dış yazışmaları, hazine
arazileri ile ilgili kayıtların tutulması da kalemiye sınıfının göreviydi
İlmiye
( Din,Eğitim ve Hukuk Bürokrasisi)
• İlmiye sınıfı; devlet idaresi, adalet, ilim ve tedris (eğitim-öğretim) gibi çeşitli vazifelerden sorumluydu.
• Osmanlı sınırları içerisinde açılacak medreselerin ve medreselerdeki
müfredatın belirlenmesi; kadı ve müderrislerin tayin edilmesi de
kazaskerlerin sorumluluğunda idi.
• İlmiye sınıfının yetki ve görev alanına giren konulardan biri de divanda alınan kararların İslam dinine uygun olup
olmadığı yönünde fetva vermek idi.
• Osmanlı padişahları da kararlarını
uygulamadan önce şeyhülislamdan fetva isterlerdi.
• Ayrıca şeyhülislam çeşitli konularla ilgili olarak halktan gelen soruları İslamiyet’e uygunluğunu değerlendirerek
cevaplandırırdı.
▪ Kadılar, bulunduğu kazada devletin şeri ve örfi kanunlarını uygular, merkezden gelen emirleri yerine getirirdi.
▪ insanlar arasındaki anlaşmazlıkları mahkemelerde çözüme kavuştururdu.
▪ kazadaki devlet görevlilerinin bütün uygulamalarını yargı denetiminden geçirirdi.
▪ Kadıların adli işler dışında evlenme, boşanma, vakıf kurma, kiralama, vekâlet verme, alım satım gibi işlemlerin karara bağlanması gibi görev ve
sorumlulukları da vardı.
▪ Kadılar, bulunduğu kazada belediye hizmetlerini de yerine getirirlerdi.
▪ Kazada merkezî otoritenin devamı ve asayişin sağlanmasından sorumlu
subaşı ve asesbaşı gibi zabıta kuvvetlerinin başındaki görevliler de kadıya bağlıydı.
▪ Kadılar, sorumlu bulundukları bölgelerdeki vergilerin sorunsuzca toplanmasında da yetki sahibiydi.
▪ Kazalara bağlı nahiyelerde ise bütün bu görevler kadının atadığı naip tarafından yerine getirilirdi.
KADI
Kaza
Sancak
Eyalet Osmanlı Taşra Teşkilatı
Osmanlı Eyaletleri
4.2.2. OSMANLI EĞİTİM KURUMLARI
▪ İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey Dönemi’nde İznik’te açıldı.
▪ Bursa’nın fethinden sonra, “Lala Şahin Medresesi” inşa edildi.
▪ I. Murat Dönemi’nde “Hüdavendigâr Medresesi” ,
▪ II. Mehmed Dönemi’nde “ Sahn-ı Seman ”,
▪ I.Süleyman Dönemi’nde “ Süleymaniye Medresesi” açıldı.
Orhan Gazi Medresesi (İznik)
4.2.3. TÜRK DÜNYASINDA YETİŞMİŞ
BAZI BİLİM İNSANLARI
AKŞEMSEDDİN (1390-1459)
• “Maddetü’lHayat” adlı eserinde ilk defa bazı hastalıkların, tohum adını verdiği
mikroplardan kaynaklandığını öne sürdü.
• Akşemseddin aynı eserinde, Pasteur
(Pastör)’den çok daha önce bazı hastalıkların kalıtım yoluyla geçtiğini söyledi.
ULUĞ BEY (1394-1449)
• Timur’un torunu ve Timur Devleti’nin dördüncü hükümdarıdır.
• Uluğ Bey, hükümdarlığı döneminde, Semerkant’ta medrese ve rasathane inşa ettirdi
• Uluğ Bey’in inşa ettirdiği Semerkant Rasathanesi’nde astronomi alanında önemli çalışmalar yapıldı.
• Rasathanede, kullanılan gözlem araçları dönemin şartlarına göre oldukça teknolojik yapıya sahipti.
• Burada kullanılan en önemli gözlem araçlardan birisi Güneş’in meridyen geçişlerinin ölçüldüğü “meridyen kadranı” idi.
• Eldeki bilgilere göre bu kadran 50 metre yüksekliğindeydi ve gözlemevinin bir parçası olarak yapılmıştı.
Uluğ Bey
Krateri
ALİ KUŞÇU
(1403-1474)
▪ Ali Kuşçu ünlü Semerkant Rasathanesinde müdürlük yaptı.
▪ Fatih Sultan Mehmed’in daveti üzerine İstanbul’a yerleşti.
▪ Ayasofya Medresesi müdürlüğüne getirildi.
▪ Otlukbeli Savaşı sırasında yazdığı astronomiyle ilgili bir risalesine ise uğur niyetine “Fethiye” adını koydu.
▪ 1474 yılında ölen bu büyük bilgin, Türkiye’deki ilk ve gerçek astronomi hocasıdır. Onun gelişinden sonra astronomi ilmine önem verilmeye başlandı, iyi eğitimli öğrenciler mezun edildi.
4.3. OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI
KÜLTÜR
4.3.1. OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜRÜN TOPLUM HAYATINA
ETKİLERİ
Edebiyat
Divan
Edebiyatı Halk
Edebiyatı Tekke
Edebiyatı
4.3.2. II. MURAT DÖNEMİ’NDEKİ KÜLTÜREL GELİŞMELER
• II. Murad Dönemi’nde âlimler Türkçe eser yazma konusunda teşvik edilmiştir.
• Âşık Paşa’nın yazdığı “Garipname” adlı eser bu teşviklerin bir neticesi olarak kabul
edilmelidir.
• II. Murad Dönemi’nde Türk dili ile ilgili somut bir gelişme bu dönemde bastırılan madenî
paralara ilk defa Kayı boyu damgalarının vurulmasıdır.
▪ “Ebü’l-Hayrat”
▪ Üç Şerefeli Camii / Edirne
II.Murad
(1421-1451)
4.3.3. ŞAİR SULTANLAR
Sanma şâhım / herkesi sen / sâdıkâne / yâr olur
Herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyâr olur Sâdıkâne / belki ol / bu âlemde / dildâr olur
Yâr olur / ağyâr olur / dildâr olur / serdâr olur
Yavuz Sultan Selim (Selimi)
4.4. OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE KÜLTÜR FAALİYETLERİ
4.4.1. OSMANLI’DA ŞEHİR PLANLAMASI
Osmanlı Devleti’nde; cami, bedesten ve imaret klasik dönem Osmanlı şehir planına hâkim unsurlardı.
Şehir merkezinde bulunan diğer bir unsur ise sağlık, eğitim, kültürel hizmetleri sunan külliyelerdi
Yoksullara, medrese öğrencilerine, tekkelerde kalanlara, yolculara yemek dağıtmak üzere kurulmuş olan imarethaneler şehirlerin sosyal ihtiyacını karşılamak için
oluşturulmuştur.
Bedesten
Süleymaniye Külliyesi
4.4.2. OSMANLI MİMARİ ANLAYIŞI
Mimar Sinan
1490-1588
Mimar Sinan' ın Minalerinden İstanbul
Şehzadebaşı Camii
Süleymaniye Camii Selimiye Camii Maglova Kemeri
Çıraklık
Kalfalık Ustalık
Kuşkonmaz Camii / Mimar Sinan
4.4.3.
OSMANLI EL
SANATLARI
Ahşap ve Taş İşlemeciliği
• Ahşap işçiliğiyle uğraşan sanatkârlara
“neccar” denilirdi.
• Ağaç üzerinde veya diğer ahşap bir
malzemede, mobilyada belirlenmiş desen ve çizimlere göre oyulmuş yuvalara gümüş sedef vb. süs maddeleri yerleştirilerek yapılan
süsleme sanatına ise “kakmacılık” denir
