Rozet BulutsusundaS›cak Gaz Gökbilim

10 Ekim 2001 B‹L‹MveTEKN‹K B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹

Gökbilim

Rozet Bulutsusunda

S›cak Gaz

Bulutsusu’nu inceleyen gökbilimciler, büyük kütleli y›ld›zlar›n rüzgarlar›n›n

çarp›flmas›yla ›s›nan, flimdiye kadar san›ld›¤›ndan binlerce kez daha enerjik bir gaz ortam›n›n varl›¤›n› belirlediler. X-›fl›nlar› yayan, birkaç milyon derece s›cakl›¤›ndaki bu gaz›n Samanyolu’nun y›ld›zlararas› ortam›ndaki enerji ve elementlerin

kayna¤› sorununa ›fl›k tutmas› bekleniyor.

Rozet bulutsusu, Tekboynuz

tak›my›ld›z›nda küçük teleskoplarla bile rahatça izlenebilen yo¤un bir y›ld›z oluflum bölgesi. Pennsylvania Eyalet Üniversitesi gökbilimcilerince yap›lan gözlemlerde, büyük y›ld›zlar›n fliddetli rüzgarlar›n›n çarp›flmas›yla oluflan flokun, ortamdaki gaz› 6 milyon dereceye kadar ›s›tt›¤› ortaya ç›kt›. Rozet bulutsusunda cereyan

eden sürecin baflka y›ld›z oluflum bölgeleri için de geçerli oldu¤u ve y›ld›zlararas› ortam›n enerjisini bundan sa¤lad›¤›

düflünülüyor. Uzayda iki y›l›n›

tamamlayan Chandra, son derece hassas Geliflkin CCD Görüntüleme Spektrometresi (ACIS) adl› ayg›t›n› Rozet Moleküler Bulutu adl› y›ld›z "do¤umevine" çevirmifl. Yaklafl›k 100 ›fl›ky›l› çapl› bu bulutta X-›fl›n› yayan yüzlerce genç y›ld›z bulunuyor. Rozet bulutsusu, bu moleküler bulutun H II bölgesi diye

adland›r›lan bir köflesinde yer al›yor. H II bölgesi denmesinin nedeni, bu bölgedeki hidrojen gaz› içindeki atomlar›n yak›ndaki y›ld›zlardan gelen fliddetli morötesi ›fl›n›m›n etkisiyle elektronlar›n› yitirmifl olmalar›. Chandra, ilk kez olarak Rozet Bulutsusu’nun merkezinde 6 milyon derece s›cakl›kta gaz saptam›fl bulunuyor. Bu gaz› ›s›tan, bulutsunun merkezinde bulunan O ve B s›n›f›ndan dev kütleli genç mavi y›ld›zlar. Bunlar görece daha küçük

kütleli 300 kadar y›ld›zdan oluflan bir

"OB Toplulu¤unun" krallar›. Bunlardan ç›kan fliddetli rüzgarlar (uzaya savrulan elektrik yüklü parçac›klar) daha so¤uk gaza çarp›nca flok dalgalar› oluflturarak gaz› ola¤anüstü s›cakl›klara kadar ›s›t›yor.

Chandra’n›n seyrelmifl s›cak gaz› saptarken kulland›¤› yöntem flu. Teleskop, gerek Rozet Bulutsusu içinde, gerekse de moleküler bulut içinde bulunan yüzlerce X-›fl›n kayna¤› y›ld›z› görüntülemifl. Daha sonra bu nokta kaynaklar bilgisayar arac›l›¤›yla fondan silinince, geriye ›fl›ma yapan seyrelmifl gaz kalm›fl. Araflt›rmac›lara göre bu gaz

süpernova patlamalar›yla ›s›t›lm›fl da olamaz. Çünkü bulutsunun yafl› büyük kütleli y›ld›zlar›n bile

ömürlerini tamamlayaca¤› yafltan çok daha genç. Bu durumda bölgeyi ve Samanyolu’nda ›fl›ma yapan baflka bölgeleri ayd›nlatan gizemli enerji kayna¤› olarak geriye yaln›zca O ve B y›ld›zlar›n›n güçlü rüzgarlar›yla yaratt›¤› flok kal›yor.