GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI RESİM-İŞ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖĞRENCİLERİNE SANATSAL DÜZENLEME İLKELERİNİN ÖĞRETİMİNE
YÖNELİK ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIM SÜREÇLERİ
DOKTORA TEZİ
Elif MAMUR YILMAZ
Ankara Şubat-2014
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI RESİM-İŞ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖĞRENCİLERİNE SANATSAL DÜZENLEME İLKELERİNİN ÖĞRETİMİNE
YÖNELİK ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIM SÜREÇLERİ
DOKTORA TEZİ
Elif MAMUR YILMAZ
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Sema BİLİCİ
ii
Görsel sanatlar eğitiminde öğrencilerin görsel tasarım ve biçimlendirme yeteneklerinin gelişmesi ve görsel sanatlar alanında kültürlenmeleri amaçlanmasına rağmen bu alanda birçok kavram, ilke ve içeriğin öğretim materyalleri olmadan somutlaştırılması, öğrenilmesi ve öğretilmesinde güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu araştırmanın amacı; ilköğretim görsel sanatlar öğretmenlerinin ihtiyaç duydukları öğretim materyallerini belirlemek, belirlenen öğretim materyallerini tasarlayan öğretmen adaylarının materyal tasarım süreçlerini incelemektir.
Araştırma boyunca bilgi ve birikimleriyle eğitim ve öğrenme sürecime önerileri ile desteğini her zaman hissettiğim değerli hocam ve tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Sema BİLİCİ’ye, araştırma sürecinde öneri ve düşüncelerinden yararlandığım sayın hocalarım Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ, Prof Dr. Alev KURU, Prof. Dr. Adnan TEPECİK ve Prof. Dr. Serap BUYURGAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Birikim ve önerileri ile araştırmanın yönteminin gelişmesinde ve araştırmanın içerik analizi sırasında, NVivo programının ve nitel araştırmanın bazı önemli yönlerini öğrenmem konusundaki katkılarından ve yardımlarından dolayı değerli eşim Öğr. Gör. Selahattin YILMAZ’a teşekkür ederim.
Araştırmada kullanılacak veri toplama araçlarının uzman görüşü ile değerlendirilmesinde, getirdikleri öneriler ile Yrd. Doç. Dr. Bayram BIÇAKÇI’ya, Arş. Gör. Zeki ÖĞDEM’e, Yrd. Doç. Dr. Nuray MAMUR’a, değerli arkadaşım Handan BÜLBÜL’e ve yine eşim Selahattin YILMAZ’a çok teşekkür ederim.
Bu çalışma sürecinde derslere katılan, hazırlanan görselleri merak ve ilgiyle izleyen, gerektiğinde bir köşede oturup oynayan ya da resim yapan, bu araştırma ile birlikte büyüyen, küçücük bir çocuk olmasına karşın bu yoğun çalışmamı saygıyla karşılayan değerli oğlum Görkem Sezgi YILMAZ’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Onun varlığı bu tezin gecikme sebeplerinden biri olmasına karşın ortaya çıkmasının sebeplerinden de biridir. Ondan aldığım enerji yeni araştırmalara kaynaklık edecektir.
Elif MAMUR YILMAZ Ankara, Şubat-2014
ÖZET
GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖĞRENCİLERİNE SANATSAL DÜZENLEME İLKELERİNİN ÖĞRETİMİNE YÖNELİK
ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIM SÜREÇLERİ
MAMUR YILMAZ, Elif
Doktora, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Resim Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Sema BİLİCİ
Şubat, 2014, XXI + 545 Sayfa
Bu araştırmanın amacı, ilköğretim görsel sanatlar öğretmenlerinin ihtiyaç duydukları öğretim materyallerini belirlemek, belirlenen öğretim materyallerini tasarlayan öğretmen adaylarının materyal tasarım süreçlerini incelemektir.
Çalışma grubu Bolu ili ilköğretim okullarından beş görsel sanatlar öğretmeni ile Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Resim İş Öğretmenliği Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı dersini alan öğrencilerden oluşmaktadır.
Araştırma görsel sanatlar alanında öğretim materyaline ilişkin ihtiyaç belirleme ve ihtiyaçlar doğrultusunda öğretimi planlama, öğretim materyali tasarlama, verilerin analizi ve yorumlanması aşamalarından oluşmaktadır. Araştırmada nitel veri toplama ve çözümleme yöntemleri kullanılmış, veriler görüşme, gözlem ve doküman incelemesi yoluyla elde edilmiştir. Elde edilen veriler N Vivo 7 paket programında içerik analizi, betimsel analiz ve doküman analiziyle çözümlenmiş, bulgular model ve tablolar halinde gösterilmiştir.
Araştırmada ihtiyaç analizine ilişkin; Görsel Sanatlar öğretmenlerinin perspektif öğretimi, desen öğretimi, sanat eleştirisi, sanat tarihi öğretimi, müze eğitimi ve sanatsal düzenleme eleman ve ilkeleri ile ilgili konularda öğretim materyallerine ihtiyaç duydukları bulunmuştur.
Öğretim materyali ve tasarım süreçlerinde işbirlikli öğrenme çalışmalarının öğrenenlerin bilişsel, üst bilişsel, duyuşsal ve devinişsel becerilerinin gelişmesinde etkili
iv
Anahtar Sözcükler: Sanat Eğitimi, Materyal Tasarımı, Sanatsal Düzenleme İlkeleri, Bilişsel, Üst Bilişsel, Duyuşsal, Devinişsel, İşbirlikli Öğrenme
ABSTRACT
MATERIAL DESIGN PROCESSES OF ART AND CRAFTS TEACHER CANDIDATES FOR TEACHING ARTICTIC MODELLING PRINCIPLES TO ELEMENTARY SCHOOL
STUDENTS
MAMUR YILMAZ, Elif
Phd, Department of Fine Arts Education, Art and Craft Teaching Thesis Advisor: Yrd. Doç. Dr. Sema BİLİCİ
February, 2014, XXI + 545 pages
The aim of this research is to determine the education materials that the visual arts teachers of elementary education need and to examine the material design process of teacher candidates who develope these teaching materials.
The study group is consist of 5 visual arts teachers from various elementary schools in Bolu county and students who attend Teaching Technologies and Material Design class at Abant İzzet Baysal University Education Faculty Department of Fine Arts Education, Art and Craft Teaching.
This study includes the phases of determining needs about teaching materials in visual arts field and planning teaching process according to these needs, designing teaching materials, analysing and interpretating the datas.
Qualitative data collecting and analysing methods were used in this study, datas were collected by conversation, observation and document survey methods. Datas were solved by content analysis, descriptive analysis and document analaysis in N Vivo 7 package programme, then the finding are presented as models and graphics.
About the need analysis; visual arts teachers need teaching materials about subjects such as teaching perspective, figure drawing, art criticism, art history, museum education, principles for artistic composition,
vi learners develop social skills are the conclusions .
Keywords: art education, material design, artistic principles, cognitive, metacognitive, affective, motional, cooperative learning
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI……….……….….i ÖNSÖZ……….…..ii ÖZET…………..………...iii ABSTRACT……..………...….v İÇİNDEKİLER……..………...…..vii TABLOLAR LİSTESİ………...…….…….xiii ŞEKİLLER LİSTESİ……….………..……xvi MODELLER LİSTESİ……….….………xviii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………..……….………..….…xx
1.GİRİŞ………....……….…….…1
1.1. Problem Durumu……….………...….1 1.2. Araştırmanın Amacı………..…...….13 1.3. Araştırmanın Önemi………..…..…….14 1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları……….…16 1.5. Varsayımlar……….……..17 1.6. Tanımlar………...…...17 1.7. Kısaltmalar………...…...182. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve İLGİLİ ARAŞTIRMALAR...……...…..20
2.1. GÖRSEL SANATLAR EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİ……….…………..….20
2.1.1. Sanatsal Biçimlendirme Öğeleri ve Düzenleme İlkelerinin Öğretimi….….24 2.1.1.1. Sanatsal Düzenleme İlkelerinin Öğretimi………..……25
2.1.1.1.1. Ritim…………...………...……26 2.1.1.1.2. Hareket……….…………....….……….……...27 2.1.1.1.3. Denge…….……...…….……….………...…..28 2.1.1.1.4. Oran Ölçü….…..…………..……….………...29 2.1.1.1.5. Birlik-Bütünlük…...……….…...30 2.1.1.1.6. Egemenlik Dominantlık….……..………...….…....31
viii
2.1.1.1.9. Ahenk (Uyum, Armoni)………...………...….………….…..32
2.1.1.1.10. Uygunluk……..……….………...………...…..33
2.1.1.1.11. Benzerlik………...………...……...…………...……33
2.1.1.1.12. Çeşitlilik………...………...……...…..………….…34
2.1.1.1.13. Aralık………...………...…...………35
2.1.1.1.14. Koram (Dereceleme,Hiyerarşi, Sıralama)…...……...……...……35
2.1.1.1.15. Yön………..………..………36
2.1.1.1.16. Değer (Valör)………...……...……...….36
2.2. SANAT EĞİTİMİNDE ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIMI…………... 37
2.2.1. Tanım Kavram ve Kapsam Olarak Öğretim Materyali …….…….……..37
2.2.2. Öğretim Materyallerinin Yararları………...………….…………....38
2.2.3. Öğretim Materyali Tasarım İlkeleri………...………...………45
2.2.4. Görsel Sanatlar Öğretiminde Materyal Tasarımı………...….………..…50
2.2.5. Görsel Sanatlar Alanına Yönelik Bazı Öğretim Materyalleri…...…… 58
2.2.5.1. Sanat Tarihi Şeritleri…..……….……....…62
2.2.5.2. Zihin Haritaları………...………62
2.2.5.3. Kavram Haritaları……...………,,,……….…...… 65
2.2.5.4. Bilgi Haritaları………..………...………….……….69
2.2.5.5. Çalışma Yaprakları………...………...69
2.3. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIMI…….73
3. YÖNTEM……….……….………...…84
3.1. Araştırmanın Modeli………..………..……….……84
3.2. Araştırma Süreci….…………..…....………...…….84
3.2.1. Pilot Çalışma Deseni ve Süreci………...………...….…..…85
3.2.1.1. Araştırma Sorusunun Geliştirilmesi...85
3.2.1.1.1. İhtiyaç Belirleme………..………….……….……….…86
3.2.1.1.2. Öğretim Materyali Tasarımı….…………..……….…86
3.2.1.1.3. .Araştırmada Kullanılacak Öğretim Materyallerinin Belirlenmesi.89 3.2.2. Araştırma Modeli ve Süreci...90
3.2.2.4. Öğretim Sürecinin ve Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi….96
3.3. Çalışma Grubu………….………...………97
3.3.1. Öğretmen Çalışma Grubu……….……....……….…………97
3.3.2. Öğrenen Çalışma Grubu …...……….………….………..98
3.4. Araştırma Verilerinin Toplanması……....………...…….99
3.4.1. Veri Toplama Araçları……….…….……….99
3.4.1.1. Görüşme Formları…………...………...……..….100
3.4.1.2. Gözlem Formları…....………...……...……….…102
3.4.1.3. Grup Öz değerlendirme Formu……...……...………103
3.4.1.4. Akran Değerlendirme Formu…………....………103
3.4.2. Veri Toplama Teknikleri……….…..………….……….104
3.4.2.1. Alan yazın Taraması………...………..104
3.4.2.2. Nitel Veri Toplama Teknikleri……….………...…….104
3.4.2.2.1. Görüşme ...………..………..………..106 3.4.2.2.2. Gözlem …...………..……...………...………,..111 3.4.2.2.3. Doküman İncelemesi ..………...……..………...113 3.5. Verilerinin Analizi…..………...……….………...…114 3.6. Geçerlik ve Güvenirlik……….……..………119 3.7. Araştırmacının Rolü………….………..………..……..125
4. BULGULAR VE YORUM...……….………...…127
4.1. BİRİNCİ ALT PROBLEME İLİŞKİN BULGULAR VE YORUMLAR………....127
4.1.1. İlköğretim Okullarının Görsel Sanatlar Alanına Yönelik Öğretim Teknolojileri ve Materyal Durumuna İlişkin Bulgular ...………….128
4.1.2. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Kullandıkları Öğretim Teknolojileri ve Materyallerine İlişkin Bulgular ………….……….………….……….………...134
4.1.3. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Öğretim Materyali ve Tasarımı Eğitimine İlişkin Bulgular …….……….……...……….………142
4.1.4. Öğretim Materyali Yetersizliğinden Kaynaklanan Sorunlara İlişkin Bulgular………....…147
4.1.5. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Pilot Uygulama Sürecinde Tasarlanan Öğretim Materyalleri Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular….………...….153
x
4.2. İKİNCİ ALT PROBLEME İLİŞKİN BULGULAR VE YORUMLAR..…...185
4.2.1. Bilişsel Davranışlarına İlişkin Bulgular………..…………...………….…..….185
4.2.1.1. Öğretim Materyali ve Tasarım Bilgisine İlişkin Bulgular………….…….186
4.2.1.1.1. Öğretim Materyali Bilgisi…..………..………... 187
4.2.1.1.2. Konu Alanı Bilgisi………..………..………..…...189
4.2.1.2. Öğretim Materyalinin Özelliklerine İlişkin Bulgular...197
4.2.1.3. Öğretim Materyalinin Yararlarına İlişkin Bulgular…...…..…………...200
4.2.1.4. Öğretim Materyali Tasarım Süreci Beklentilerine İlişkin Bulgular……...205
4.2.1.5. Öğrenmeye İlişkin Beklentiler ...……….…………..…………..…212
4.2.2. Öğrenme Girdileri Duyuşsal Davranışları……..…..…….….……….…217
4.2.2.1. Olumlu Tepkiler………....…..………..…..218
4.2.2.2. Olumsuz Tepkiler……….……….…..…...222
4.2.3. Öğrenme Ortamına İlişkin Bulgular……..………….………..……..……..224
4.2.3.1. Fiziksel Ortamdan Beklentilere İlişkin Bulgular……..………224
4.2.3.2. Sosyal Ortamdan Beklentilere İlişkin Bulgular………...………229
4.2.3.3. Öğretim Elemanından Beklentilere İlişkin Bulgular………..………233
4.3. ÜÇÜNCÜ ALT PROBLEME İLİŞKİN BULGULAR……..………..240
4.3.1. Bilişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular..………..………….….………..…240
4.3.1.1. Sanatsal Düzenleme İlkeleri (Konu Alanı) İle İlgili Bilişsel Kazanım Düzeylerine İlişkin Bulgular..……….…241
4.3.1.2. Öğretim Materyali ve Tasarımı Alanındaki Bilişsel Kazanım Düzeylerine İlişkin Bulgular………..………..……...………253
4.3.2. Üst Bilişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular………...…..………..…………..262
4.3.3. Öğretim Materyalinin Yararlarına İlişkin Bulgular…….………...283
4.3.4. Öğretim Materyalinin Özelliklerine İlişkin Bulgular………...…...…………286
4.3.5. Öğretime Yönelik Kazanımlar………...……..………292
4.3.6. Duyuşsal Kazanımlara İlişkin Bulgular……….………..……….297
4.3.7. Devinişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular ..…………..…...………..…304
4.3.8. Öğrenme Ortamına İlişkin Bulgular………..……….………..309
4.3.8.1. Fiziksel Ortama İlişkin Bulgular………….………..………..309
4.4.1. Bilişsel Kazanımlar…….………...……….327
4.4.1.1. Sanatsal Düzenleme İlkeleriyle (Konu Alanı) İlgili Bilişsel Kazanım Düzeylerine İlişkin Bulgular……..……...………...……327
4.4.1.2. Öğretim Materyali Tasarımı Kazanımlarının Bilişsel Düzeylerine İlişkin Bulgular…..………...……….……...……….336
4.4.1.3. Öğretim Materyallerinin Özelliklerine İlişkin Bulgular.………....….348
4.4.1.4. Öğretime İlişkin Kazanımlar……...……….……….……..360
4.4.2. Üst Bilişsel Kazanımlar…..………….………...…………...363
4.4.2.1. Farkındalık Temasına İlişkin Kazanımlar..….…...….……….365
4.4.2.2. Anlamlandırma Temasına İlişkin Bulgular .…..……...…….…….…370
4.4.2.3. Öğrenmeye Odaklanma Temasına İlişkin Bulgular…….……..….…374
4.4.2.4. Öğrenme Stratejilerine İlişkin Bulgular………...….……378
4.4.2.5. Araştırmaya İlişkin Bulgular ……..………...……..…...388
4.4.2.6. Planlamaya İlişkin Bulgular………....389
4.4.2.7. Özyeterlik Temasına İlişkin Bulgular…..……..……….393
4.4.2.8. Analiz Temasına İlişkin Bulgular………...…..……397
4.4.2.9. Sorgulama Temasına İlişkin Bulgular….…..…………...……….…..401
4.4.2.10. Yardım Temasına İlişkin Kazanımlar…………..……….….…...405
4.4.3. Duyuşsal Alan Kazanımları ………..……….…….………407
4.4.3.1. Duyuşsal Kazanımlara İlişkin Bulgular .………….…………...….408
4.4.3.2. Tutum Geliştirme Temasına İlişkin Kazanımlar….……….……..…417
4.4.3.3. Zevk Alma İle İlgili Bulgular…………..….……..………. ….422
4.4.3.4. Zorlanmaya İlişkin Bulgular...………..…..…..……….…….426
4.4.3.5. Öğrenenlerin Kaygılarına İlişkin Bulgular ……….……...430
4.4.4. Devinişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular ………..……….. 436
4.4.5. Öğrenme Ortamına İlişkin Bulgular...……….…….….….443
4.4.5.1. Fiziksel Ortama İlişkinBulgular….…….………..……….…443
4.4.5.2. Sosyal Ortama İlişkin Bulgular……….…………...……..….446
4.4.5.3. Öğretim Elemanına İlişkin Bulgular…………...…...………...…..452
xii
5.1.2. Öğrenme Girdilerine İlişkin Sonuçlar……….………...…..………461
5.1.3. Öğrenme Sürecine İlişkin Sonuçlar………..………462
5.1.4. Öğrenme Çıktılarına İlişkin Sonuçlar………...…………..………464
5.2. Öneriler……..……...………...………..…467
5.2.1. Araştırma Sonuçlarına İlişkin Öneriler…………..….…..…….………...467
5.2.2. Araştırmacılara Yönelik Öneriler……….…..……..….………467
KAYNAKÇA…………...……….………..……….….469
EKLER………..…...……….……...….483
Ek 1- Öğretmen Görüşme Formu 1 (Pilot Uygulama)………...………...……....483
Ek 2 - Akran Değerlendirme Formu (Pilot Uygulama)……….………….……486
Ek 3 - Öğrenme Durumunda Kullanılacak Öğrenme Planı……….………...487
Ek 4 - Materyal Tasarlama Süreci Yönergesi……….…491
Ek 5 - Materyal Tasarlama Süreci İşlem Basamakları (Grup Çalışma Yaprağı)…...……… 492
Ek 6 - Öğretmen Görüşme Formu 2 (Uygulama)………..….493
Ek 7 - Öğrenen Görüşme Formu 1 (Uygulama Öncesinde)……….………...496
Ek 8 - Öğrenen Görüşme Formu 2 (Uygulama Sırasında)……..………..….498
Ek 9 - Öğrenen Görüşme Formu 3 (Uygulama Sonunda)……….…500
Ek 10 - Gözlem Formu……….………..….502
Ek 11 - Grup Özdeğerlendirme Formu……….………...………..….504
Ek 12 - Grup Akran Değerlendirme Formu………...……….…505
Ek 13 - Günlük Formatı 1 (Uygulama Sürecinde)…………..………..………..…506
Ek 14 - Günlük Formatı 2 (Uygulama Sonunda)………..………..……507
Ek 15 - Pilot Uygulama Sürecinde Gösterilen Örnek Öğretim Materyalleri………..508
Ek 16 – Uygulama Sürecinde Geliştirilen Öğretim Materyallerinden Örnekler……….514
Tablo 1. Uzmanların Öğretim Materyallerini Puanlama Tablosu………….…………..……88
Tablo 2. Öğretmen Çalışma Grubuna İlişkin Özellikler……….………...98
Tablo 3. Öğrenen Çalışma Grubuna İlişkin Özellikler……….………….….99
Tablo 4. Araştırma Verilerinin Toplanması………..………104
Tablo 5. Görsel Sanatlar Öğretmenleriyle Görüşme Süreleri………...………108
Tablo 6. Öğrenen Görüşme Süreleri……….………….………110
Tablo 7. Üst Biliş (metacognitive) Kod Anahtarı……….…118
Tablo 8. Kodlama Güvenirliği Çalışması I..……….…122
Tablo 9. Kodlama Güvenirliği Çalışması II………..123
Tablo 10. İlköğretim Okullarının Görsel Sanatlar Alanına Yönelik Öğretim Teknolojileri ve Materyali Durumuna İlişkin Bulgular………... 129
Tablo 11. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Kullandıkları Öğretim Teknolojileri ve Materyallerine İlişkin Bulgular………...135
Tablo 12. Öğretim Materyali Yetersizliğinden Kaynaklanan Sorunlara İlişkin Bulgular...147
Tablo 13. Öğretmenlerin Pilot Uygulama Sürecinde Tasarlanan Örnek Öğretim Materyallerine Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular………....…..154
. Tablo 14. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Beklenti ve Önerilerine İlişkin Bulgular……...171
Tablo 15. Öğretim Materyali ve Tasarım Bilgisine İlişkin Bulgular………..……187
Tablo 16. Öğretim Materyali Özellikleri Bilgisine İlişkin Bulgular………..….198
Tablo 17. Öğretim Materyalinin Yararlarına İlişkin Bulgular………..…….201
Tablo 18. Öğretim MateryaliTasarım Süreci Beklentilerine İlişkin Bulgular…………....…206
Tablo 19. Öğrenme Beklentilerine İlişkin Bulgular………...………….213
Tablo 20. Öğrenenlerin Duyuşsal Giriş Davranışlarına İlişkin Bulgular………....218
Tablo 21. Fiziksel Ortamdan Beklentilere İlişkin Bulgular………...………..226
Tablo 22. Sosyal Ortamdan Beklentilere İlişkin Bulgular………...230
Tablo 23. Öğretim Elemanından Beklentilere İlişkin Bulgular………..………....234
Tablo 24. Yenilenmiş Bloom Taksonomisi Boyutları………..…..243
Tablo 25. Sanatsal Düzenleme İlkeleriyle İlgili Bilişsel Kazanım Düzeylerine İlişkin Bulgular………...244
xiv
İlişkin Bulgular………..……….……….………..254
Tablo 28. Öğretim Materyali ve Tasarımı Alanındaki Bilişsel Kazanım Düzeyleri Sonuçları………...…..262
Tablo 29. Sanatsal Düzenleme İlkeleri İle Öğretim Materyali Tasarımı ve Öğrenme Süreciyle İlgili Üst Bilişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular………...266
Tablo 30. Öğretim Materyalinin Yararlarına İlişkin Bulgular……….…..…284
Tablo 31. Öğretim Materyallerinin Özelliklerine İlişkin Bulgular………....287
Tablo 32. Öğretime Yönelik Kazanımlara İlişkin Bulgular………..……….293
Tablo 33. Duyuşsal Kazanımlara İlişkin Bulgular………...…...….298
Tablo 34. Devinişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular………...………....…...…305
Tablo 35. Fiziksel Ortamla İlgili Görüşlere İlişkin Bulgular………...……...…310
Tablo 36. Sosyal Ortamla İlgili Görüşlere İlişkin Bulgular………...…..313
Tablo 37. Öğretim Elemanı Hakkındaki Görüşlere İlişkin Bulgular…………...………...320
Tablo 38. Sanatsal Düzenleme İlkeleriyle (Konu Alanı)İlgili Bilişsel Kazanım Düzeylerine İlişkin Bulgular………..……….…...……..….328
Tablo 39. Sanatsal Düzenleme İlkeleriyle İlgili Bilişsel Kazanım Düzey Sonuçları……....336
Tablo 40. Öğretim Materyali Tasarımı Kazanımlarının Bilişsel Alan Düzeylerine İlişkin Bulgular...337
Tablo 41. Öğretim Materyali ve Tasarımıyla İlgili Bilişsel Kazanım Düzeyleri Sonuçları.348 Tablo 42. Öğretim Materyallerinin Özelliklerine İlişkin Bulgular………..…..…349
Tablo 43. Öğretime İlişkin Bulgular………...361
Tablo 44. Üstbilişsel Farkındalık Temasına İlişkin Bulgular………365
Tablo 45. Anlamlandırma Temasına İlişkin Bulgular……….……….371
Tablo 46. Öğrenmeye Odaklanma Temasına İlişkin Bulgular………...…..375
Tablo 47. Öğrenme Stratejilerine İlişkin Bulgular………..………....……...379
Tablo 48. Planlamaya İlişkin Bulgular………...…...389
Tablo 49. Özyeterlik Temasına İlişkin Bulgular……….………....…..393
Tablo 50. Analiz Temasına İlişkin Kazanımlar……….……...397
Tablo 51. Sorgulama Temasına İlişkin Bulgular………...401
Tablo 52. Yardım Temasına İlişkin Bulgular………...405
Tablo:56. Zorlanma İle İlgili Bulgular……….... ...426 Tablo 57. Öğrenen Kaygılarına İlişkin Bulgular………...429 Tablo 58. Öğretim Materyali Tasarımıyla İlgili Devinişsel Kazanımlara İlişkin Bulgular.436 Tablo 59. Fiziksel Ortama İlişkin Bulgular………...……443 Tablo 60. Sosyal Ortama İlişkin Bulgular……….…446 Tablo 61. Öğretim Elemanına İlişkin Görüşlere İlişkin Bulgular…………...……...452
xvi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Pilot Çalışma Deseni ………...………..85
Şekil 2. Araştırma Modeli ve Süreci ………...………...…90
Şekil 3. Dünya Sanat Tarihi Şeridi ………..……….…508
Şekil 4. Heykel Sanatı Tarih Şeridi ………...…...………..508
Şekil 5. Grafik Sanatı Tarih Şeridi ………...…………....509
Şekil 5. Fotoğraf Sanatı Tarih Şeridi ……….….……….509
Şekil 7. “Renk” Konulu Kavram Haritası……….……….510
Şekil 8. ”Ritim “Konulu Kavram Haritası……….………....……510
Şekil 9. Renk Çemberi/ Renk Zıtlıkları………...………...…..….511
Şekil 10.“Oran Ölçü” Materyali………..………....…....511
Şekil 11.“Işık Gölge “Materyali………..……….…....……...511
Şekil 12.“Denge” Materyali………...……….….…...511
Şekil 13..PiktogramKenti Üç Boyutlu Öğretim Materyali…………..…………...…512
Şekil 14.“Ton Değerleri” Konulu Öğretim Materyali……….…...513
Şekil 15. Perspektif El Kitabı………...…513
Şekil 16.“Değer” Konulu Kitap………...…514
Şekil 17.“Denge” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………..…………...….514
Şekil 18.“Denge”Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………...……...515
Şekil 19.” Hareket”Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………..………...……..515
Şekil 20.“Hareket”Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………...….516
Şekil 21.“Oran ölçü” KonuluÜç Boyutlu Öğretim Materyali………...…………...…516
Şekil 22. “Oran ölçü” Konulu Öğretim Materyali………..…..…….517
Şekil 23. “Ritim” Konulu Öğretim Materyali………...……..517
Şekil 24. “Ritim” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………...……..518
Şekil 25. “Ritim” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………...……..518
Şekil 26. “Denge” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………….………..….……519
Şekil 27. “Denge” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyali………..……..519
Şekil 28. “Ritim” konulu kitap……….…………..….…519
Şekil 29. “Denge” konulu bilgi haritası……….……….………520
Şekil 33. “Vurgu” konulu bilgi haritası……….……….…………522
Şekil 34. “Değer” konulu bilgi haritası………...………..………..523
Şekil 35. “Birlik bütünlük” konulu bilgi haritası………..…………..……523
Şekil 36. ‘Yön’ konulu bilgi haritası………...………..……..524
Şekil 37. “Denge” konulu bilgi haritası………..………..……...…525
Şekil 38. “Ahenk” konulu çalışma yaprağı………..………..….525
Şekil 39. “Ahenk” konulu çalışma yaprağı……….526
Şekil 40. “Denge” konulu çalışma yaprağı………...………..526
Şekil 41. “Dereceleme” konulu çalışma yaprağı………...………..…527
Şekil 42. “Dereceleme” konulu çalışma yaprağı………...………..…527
Şekil 43. “Oran ölçü” konulu çalışma yaprağı………..………..…528
Şekil 44. “Ritim” konulu çalışma yaprağı………..…………..…..528
Şekil 45. “Ritim” konulu çalışma yaprağı………...…………...……529
Şekil 46. “Ritim” konulu çalışma yaprağı………...………….…..…529
Şekil 47. “Vurgu” konulu çalışma yaprağı………...………….…….530
Şekil 48. “Vurgu” konulu çalışma yaprağı……….……530
Şekil 49. “Vurgu” konulu çalışma yaprağı ………...…….531
Şekil 50. “Yön” konulu çalışma yaprağı……….531
Şekil 51. “Zıtlık” konulu çalışma yaprağı………..…….532
Şekil 52. “Ahenk” konulu zihin haritası………...……….…….532
Şekil 53. “Değer” konulu zihin haritası………...……….….….533
Şekil 54. “Vurgu” konulu zihin haritası………...…...….….533
Şekil 55. “Denge” konulu zihin haritası………..…...….534
Şekil 56. “Ritim” konulu zihin haritası………...…..534
Şekil 57. “Yön” konulu zihin haritası………..………...…..535
Şekil 58. “Denge” konulu zihin haritası………..………..…..535
Şekil 59. “Vurgu” konulu kavram haritası………...………...536
Şekil 60. “Yön” konulu kavram haritası………..………..….536
Şekil 61. “Ritim” konulu kavram haritası……….…..………....537
xviii
MODELLER LİSTESİ
Model 1. Görsel Sanatlar Öğretmen Görüşlerine İlişkin Temalar………....128
Model 2. İlköğretim Okullarının Görsel Sanatlar Alanına Yönelik Öğretim Teknolojileri ve Materyali Durumu………..……128
Model 3. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Kullandıkları Öğretim Teknolojileri ve Materyalleri………134
Model 4. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Öğretim Materyali Tasarımı Eğitimi…………142
Model 5. Öğretim Materyali Yetersizliğinden Kaynaklanan Sorunlar...147
Model 6. Pilot Uygulama Sürecinde Tasarlanan Örnek Öğretim Materyalleri Hakkındaki Öğretmen Görüşleri…….………...………..……...…153
Model 7. Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Beklenti ve Önerileri……….………..….170
Model 8. Öğretim Materyali ve Tasarımı Bilgisine ilişkin Temalar……….…185
Model 9. Öğretim Materyali ve Tasarım Bilgisi………...…186
Model 10. Öğretim Materyali Özellikleri Bilgisi………..………..…197
Model 11. Öğretim Materyalinin Yararları ………..………....…..200
Model 12. Öğretim Materyali Tasarım Süreci Beklentileri………....205
Model 13. Öğrenme Beklentileri………...………..212
Model 14. Öğrenenlerin Duyuşsal Giriş Davranışları………..…..217
Model 15. Fiziksel Ortamdan Beklentiler……….………..…225
Model.16. Sosyal Ortamdan Beklentiler………...………..…229
Model 17. Öğretim Elemanından Beklentiler ……….…………..….233
Model 18. Öğrenme Sürecine İlişkin Bilişsel Temaları………..…………....241
Model 19. Konu Alanıyla (Sanatsal Düzenleme İlkeleri) İlgili Bilişsel Kazanım Düzeyleri.241 Model 20. Öğretim Materyali ve Tasarımı Alanında Bilişsel Kazanım Düzeyleri..………...253
Model 21. Sanatsal Düzenleme İlkeleri ve Öğretim Materyali Tasarımı İle İlgili Üst Bilişsel Kazanımlar………..265
Model 22. Öğretim Materyallerinin Yararları .………..………283
Model 23. Öğretim Materyallerinin Özellikleri………..………286
Model 24. Öğretime İlişkin Kazanımlar………..………...…………292
Model 25. Duyuşsal Alan Kazanımlar………...……….………297
Model 29. Öğretim Elemanı Hakkındaki Görüşler………..…...319
Model 30. Sanatsal Düzenleme İlkeleri İle İlgili Kazanımların Bilişsel Alan Düzeyleri…...327
Model 31. Öğretim Materyali Tasarımı Kazanımlarının Bilişsel Alan Düzeyleri…………..336
Model 32. Öğretim Materyallerinin Özellikleri………..348
Model 33. Öğretime İlişkin Kazanımlar………..…...360
Model 34. Öğretim Materyali Tasarlama Süreci Üstbilişsel Kazanımlara İlişkin Temalar....364
Model 35. Farkındalık Temasına İlişkin Kazanımlar………..…………...…365
Model 36. Anlamlandırma Temasına İlişkin Kazanımlar………..………….370
Model 37. Öğrenmeye Odaklanma Temasına İlişkin Kazanımlar………...…...374
Model 38. Öğrenme Stratejileri……….…………..…379
Model 39. Planlamaya İlişkin Kazanımlar………...…...389
Model 40. Özyeterlik Temasına İlişkin Kazanımlar………...………...393
Model 41. Analiz Temasına İlişkin Kazanımlar……….………397
Model 42. Sorgulama Temasına İlişkin Kazanımlar………...401
Model 43. Yardım Temasına İlişkin Kazanımlar………...…..405
Model 44. Duyuşsal Davranışlara İlişkin Temalar………..…...…407
Model 45. Duyuşsal Kazanımlar………..……...…408
Model 46 Tutum Geliştirme Temasına İlişkin Kazanımlar………417
Model 47. Zevk Alma………..…..….422
Model 48. Zorlanma………..…..……426
Model 49. Öğrenen Kaygıları………..………...……430
Model 50. Öğretim Materyali Tasarımıyla İlgili Devinişsel Kazanımlar………..…....437
Model 51. Fiziksel Ortama İlişkin Görüşler……….………..……443
Model 52. Sosyal Ortama İlişkin Görüşler………...…446
xx
Fotoğraf 1. Pilot Uygulama Sürecinde Geliştirilen “Perspektif” Konulu Öğretim
Materyalinin Sunumu………..538 Fotoğraf 2. Pilot Uygulama Sürecinde Geliştirilen “Doku” Konulu Üç Boyutlu Öğretim Materyalinin Sunumu……….………....538 Fotoğraf 3. Pilot Uygulama Sürecinde Geliştirilen “Dünya Sanat Tarihi Şeridi" Konulu İki Boyutlu Öğretim Materyalinin Sunumu…………...………....………..…539 Fotoğraf 4. “Oran-Ölçü” Grubunun Sunumu……….…………....539 Fotoğraf 5. “Hareket” Grubunun Sunumu………..…………..………540 Fotoğraf 6. “Hareket” Grubunun Sunumu….……….………..540 Fotoğraf 7. “Dereceleme (Koram)” Grubunun Sunumu………..……540 Fotoğraf 8. “Ahenk “ Grubunun Sunumu……….………540 Fotoğraf 9. “Vurgu” Grubunun Sunumu……….……..541 Fotoğraf 10. “Denge” Grubunun Sunumu………...………...541 Fotoğraf 11. “Ritim” Grubunun Sunumu………...………...541 Fotoğraf 12. “Oran-Ölçü”Grubunun Sunumu………..………..…541 Fotoğraf 13. “Hareket” Grubunun Sunumu……….………..…541 Fotoğraf 14. “Değer” Grubunun Çalışma Süreci Görüntüleri………..………..542 Fotoğraf 15. “Dereceleme (Koram)” Grubunun Çalışma Süreci Görüntüleri..….………….542 Fotoğraf 16. “Denge” Grubunun Çalışma Süreci Görüntüleri……….……….….542 Fotoğraf 17. “Hareket” Grubunun Çalışma Süreci Görüntüleri……….….542 Fotoğraf 18. Uygulama Süreci Görüntüleri……….…...543 Fotoğraf 19. Uygulama Süreci Görüntüleri………...543 Fotoğraf 20. Uygulama Süreci Görüntüleri……….………...543 Fotoğraf 21.“Hareket” Grubunun Geliştirdiği Üç Boyutlu Öğretim Materyalinin Sunumu..543 Fotoğraf 22. Geliştirilen Üç Boyutlu Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi…………544 Fotoğraf 23. Geliştirilen Üç Boyutlu Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi…………544
Fotoğraf 25. Geliştirilen Üç Boyutlu Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi…………544 Fotoğraf 26. Geliştirilen Üç Boyutlu Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi……..…..544 Fotoğraf 27. Uygulama Sınıfı ………..……….………….545 Fotoğraf 28. Pilot Uygulama Sınıfı………545
1. GİRİŞ
Bu bölümde; ilgili literatür gözden geçirilerek yapılacak araştırmanın problem durumu tanımlanmış, araştırmanın amacı, önemi, varsayımları ve sınırlılıkları sunulmuştur.
1.1. Problem Durumu
Teknolojik gelişmelerin, insanlığın geçmişteki yaşama biçimlerini, dünya görüşlerini, iletişim sistemlerini etkilemesiyle her alanda hızlı bir değişimin yaşandığı günümüzde; kültür, sanat ve eğitimde de büyük değişimler meydana gelmiştir. Bu değişimlerin sonucu olarak da “sanat eğitimi, düşünsel temelinden amaç ve uygulamasına kadar değişerek ve daha çağdaş, daha bilimsel bir görünüm kazanarak günümüze ulaşmıştır” (Kırışoğlu, 2002: 13).
Sanat eğitimi bugün, duygu eğitimi olmasının ve güzel biçimler yaratmanın yanı sıra yeni, özgün, atak, çağdaş düşünceler üretmeyi öngören bir yaratıcı zihinsel etkinlikler süreci olarak görülmektedir. Amaç kendine güvenli, yeteneklerini sonuna dek kullanabilen, kendisini yalnız bugüne değil, yarına da hazırlayabilen, kendisi ile birlikte çevresini de biçimlendirebilen, dış dünyaya, birlikte yaşadıklarına, tüm insanlara açık, hem kendine, hem çevresine saygılı, topluma ve çevresine karşı sorumluluk duyan, üretken, coşkulu fakat dengeli, akıllı ve duyarlı insanlar kazanmaktır (San, 1984: 49). Bu nedenle günümüz sanat eğitimi, bireylere bilgi aktarımı yanında, ilgi ve yeteneklerini geliştirme, eleştirel düşünme, problem çözme, dış dünyayı yorumlama, yaratıcı yetilerini ortaya çıkarma, geliştirme gibi üst düzey düşünme becerileri kazandırarak bireyin bilişsel, devinişsel ve duyuşsal alanlarda bütüncül bir sanat eğitimini sağlayan bir anlayışa gereksinim duymaktadır.
Sanat eğitimi; bireyin duygu, düşünce ve izlenimlerini anlatabilme yetenek ve yaratıcılığını estetik bir düzeye ulaştırma amacıyla yapılan bir bütündür (Eisner, 1994,
akt. Kırışoğlu; 2009: 14). Gökbulut (2002: 218) görsel algılamayı güçlendirerek yaratıcı yetileri geliştirmeyi ve ürüne dönüştürmeyi sanat eğitiminin amaçlarından biri olarak görmektedir.
Plastik sanatlar eğitimi kapsamında dengeli güzellik duygusunu yansıtan estetik yeni bir biçim yaratma, görsel elemanların, belli ilkeler doğrultusunda birbirleriyle olan ilişkileriyle bütünlük kazanır ve ürüne dönüşebilir (Eder, 2002: 26). Plastik sanatlarda verilecek eğitimin temeli, görsel alana ilişkin dilin öğretilmesine dayanmaktadır. Bu dil, tıpkı sözcüklerin üstlendiği anlamlarla oluşturulan metin gibi; görsel elemanlarla algıladığımız plastik ürünü çözümlememizi sağlar. Bilinçli bir görsel algılama, plastik kavramların tanınmasıyla mümkündür. Görsel sanatlar eğitiminde kullanılan kavramlar olarak da adlandırılabilen; nokta, çizgi, leke, biçim, doku hacim ve renk kavramları, ayrı ayrı ve birlikte kullanımlarıyla plastik kurallar ve ilkeleri oluşturarak; açık-koyu; ışık-gölge, oran-orantı, perspektif, derinlik, ritim gibi biçimsel anlatıma yönelik kavramlara dönüşürler. Aynı zamanda plastik elemanların farklı kullanımlarıyla yansıyan bu kavramlar kompozisyon, birlik, armoni/ahenk, kontrastlık/zıtlık, simetri, denge gibi terimleri oluştururlar (Gökbulut, 2002: 221). Bu kavramların, ayrı ayrı fonksiyonlarının ve birbirleriyle ilişkilerinin anlaşılabilmesi, yorumlanabilmesi, seçilerek kullanılabilmesi, sanat eğitimi sürecini oluşturur.
Sanat eğitimi; çalışma alanı itibariyle tüm bilim dalları ile ilişkilidir, bu alan kalkınmasını sağlamış ülkelerde bilim eğitimiyle aynı paralelde gelişme göstermiştir. Avrupa’da endüstri devriminin başlamasıyla birlikte, mal ve hizmet artışında meydana gelen üretim patlaması sanat eğitimi kavramlarının yeniden ele alınmasını gündeme getirmiş, çizim ve yazım eğitiminin birlikte ele alınmasını savunan eğitimcilerin fikirleri sayesinde okullarda yerini almıştır (Tepecik, 2003: 164). Daha çağdaş bir görünüme kavuşan sanat eğiminin amacı; bireyin zihinsel, duyuşsal, kavramsal ve devinimsel gelişimine olanak sağlayan araştırıcı, sorgulayıcı, yeniye açık, dinamik, yaratıcı bir bakış açısına sahip yetişmesini sağlamak olmuştur. “Geleceğin çağdaş, uyumlu, araştırıcı, üretici, sanatsal yaşamdan daha çok pay alan etkin bireylerini yetiştirmeyi amaçlayan sanat eğitiminin başarısı da alana özgü ilkelerin uygulanmasına bağlıdır” (Tan, 2009: 10). Bireyin, yaratıcı gücünün ortaya çıkarılabilmesi ve doğru yönde şekillendirilebilmesi ancak görsel algılama ile başlayıp, sanatsal bir ürün ortaya koymaya kadar uzanan görsel sanatlar eğitimi süreci ile gerçekleşebilir. Bu süreç içinde
bireyler, renk, çizgi, doku, boşluk, leke, denge, kompozisyon gibi sanatsal değerlerle, bilinenlerden hareket ederek bilinmeyeni ortaya çıkaracak düşünme ve sorun çözmeye yönelik tasarım oluşturmaya ve biçim yaratmaya çalışırlar.
Bilgi çağının yaşandığı günümüzde eğitim sistemimizde temel amaç, öğrencilerimize mevcut bilgileri aktarmaktan çok bilgiye ulaşma becerilerini kazandırmak olmalıdır. Bu ise, üst düzey zihinsel süreç becerileriyle gerçekleştiği için, ezberden çok kavrayarak öğrenme, karşılaşılan yeni durumlarla ilgili problemleri çözebilme ve sanatsal bir duyarlılık ile çevresini daha iyi algılayıp değerlendirebilme becerilerini gerektirir. Bu şekilde bireyler yalnızca ‘bakmayı” değil, “görmeyi”, “duymayı” değil “işitmeyi” de öğrenmiş olurlar. Görüldüğü gibi bireylere nasıl görmeleri gerektiğini öğretmede, gördüklerini deneyim, birikim ve yeteneklerine bağlı olarak, sanatsal düzenleme eleman ve ilkeleri ışığında estetik ürüne dönüştürebilmelerinde görsel sanatlar eğitimi büyük önem taşımaktadır. Bu özelliklerin kazandırıldığı derslerin başında görsel sanatlar dersi gelir. Bu ders ile bireylerin çevrelerini daha iyi algılayıp değerlendirmeleri ve sanatsal yönden ele alıp incelemeleri amaçlanır.
Sanatçı sanatsal düzenleme eleman ve ilkeleri ile duygu ve düşüncelerini anlatmaya çalışır. “Sanatsal ifade biçimi, yani insanların düşüncelerini görsel bir boyutta ifade etmesi bir anlamda tüm insanların kendini ifade ederken aynı kelimeleri kullanması gibidir. Bizleri zaman, dil ve medeniyetlerin sınırlarının ötesine taşıyan sanatsal ifade biçimi etkili bir ifade şeklidir. Yalnız bu ifade biçimi sözel ifade biçiminden oldukça farklıdır. Çünkü bu ifade biçiminde “yazma” eyleminin karşılığı “tasarımdır”. Gerek iki gerekse üç boyutlu olsun bir tasarımda gördüğümüz görsel nitelikleri yaratmak için materyal, araç-gereç ve sanatsal teknikler ile birlikte tasarım eleman ve ilkeleri olarak kullanılmaktadır. Tasarım elemanları çizgi, biçim, form, doku, renk ve boşluktur. Tasarım ilkeleri ise denge, tekrar, hareket, oran, vurgu, örüntü, birlik-çeşitlilikten oluşmaktadır” (Chapman, 1992: 52). Tasarım ilkeleri öğrencilerin sanatsal çalışmaları hem tasarlama hem de çözümleme aşamasına yardımcı olmaktadır. Sanat eğitimi dersi içeriğinde yer alan “tasarım eleman ve prensiplerini” öğrenen bir öğrenci renk, biçim, çizgi gibi görsel okuryazarlığın alfabesini kullanarak duygu ve düşüncelerini daha iyi ifade edebilmenin yanında görsel sanat eserlerini daha iyi analiz edebilme imkânını da elde edecektir. Çünkü “analiz” sanat eleştirisinin ikinci aşaması
olmakta ve bu aşamada sanat eserindeki görsel elemanların aralarındaki ilişkiyi tespit etmek için tasarım prensipleri açıklama alınmaktadır. Ayrıca tasarım prensiplerini öğrenme, içinde yaşadığımız doğal ve doğal olmayan çevredeki güzellik ve çirkinlikleri anlamamıza da yardımcı olmakta yani daha derin bir çevresel farkındalık kazandırmaktadır (Chapman, 1992: 52). Uygulama çalışmalarında bilinçli hareket ederek, daha başarılı sonuçların alınabilmesi için tasarım eleman ve ilkelerinin bilinmesinde yarar vardır. İlköğretim/ortaöğretimde yapılan görsel sanatlar dersi uygulama çalışmalarında (resim, atık malzeme ile çalışma, üç boyutlu çalışmalar vb.) öğrencilerin kompozisyonlarını oluştururken bu bilgiler doğrultusunda çalışmaları başarıyı artırır (Buyurgan ve Buyurgan, 2012: 130).
Görsel sanatlar eğitimi sürecinde sanatsal düzenleme ilke ve biçimlendirme elemanlarının kavratılması ve uygulama olanaklarının araştırılması büyük önem taşımasına rağmen, sanatsal düzenleme ilkelerinin öğretimi gerek öğretim programlarından gerekse bu alanda yeterli araç gereç ve materyal yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar nedeniyle etkin bir şekilde yapılamamaktadır. “Sanat eğitiminde görsel malzeme kullanımının yeterli olmaması ve alanlar arası eğitimin ders programlarında yeterince yer almaması gibi sorunlar, özgün ve yaratıcı eğitimin önünde engel teşkil etmektedir” (Korkmaz, 2007: 2).
Görsel sanatlar dersi, günümüzün yaratıcı ve teknolojik donanımlı bireylerini yetiştirmek için eğitim programlarının en önemli uygulama alanını oluşturmaktadır. Görsel sanatlar öğretiminin kendine özgü özel eğitimi, yöntemi ve teknikleri vardır. Bu yöntem ve teknikler ışığında öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel etkinliklerde bulunması ve kendilerini ifade etmelerine olanak sağlaması bakımından çok yönlü ve son derece önemli bir ders olma özelliğini taşımaktadır. Görsel sanatlar dersinde öğrencilerin, sanatsal düzenleme yeteneklerinin gelişmesi ve görsel sanatlar alanında kültürlenmeleri amaçlanmaktadır. Bu nedenle de bu dersler öğrencileri her alanda yaratıcı düşünmeye ve sorun çözmeye cesaretlendirerek, görsel algılarını da geliştirmelerinde olumlu etki yaratır.
Milli Eğitim Bakanlığı 2002 yılından itibaren ilk ve orta öğretim programlarını yenileme çalışmaları başlatmıştır. İlköğretimde bütün branşlarda öğretim programları tamamlanarak uygulamaya geçilmiştir. Orta öğretimde ise bazı derslere öncelik
verilerek programlar geliştirilerek uygulamaya başlanmıştır. Görsel sanatlar bu derslerden biridir. Görsel sanatlar dersi öğretim programında diğer derslerin programlarında verilen ortak becerilerin yanı sıra görsel sanatlara ait bazı becerilerin kazandırılması da esas amaçlardan birisi olarak belirlenmiştir. Görsel sanatlarda biçimlendirme, görsel sanat kültürü ve müze bilinci temel öğrenme alanlarından oluşan program incelendiğinde sanatsal düzenleme ilkeleriyle ilgili kazanımların aşamalı olarak planlandığı, ilköğretimin son basamaklarına doğru öğrenenlerin öğreneceği ilke sayısının arttığı görülmektedir. Bu öğretim programının birinci kademesinin birinci sınıfında; çizgi, doku ve zıtlık, ikinci sınıfta; doku ve renk ilişkileri, üçüncü sınıfında; çizgi, renk ve leke ilişkileri, dördüncü sınıfında; değer, zıtlık, denge ve bakış açıları, beşinci sınıfında; zıtlık, denge doku, tekrar ve perspektif görüş açıları ile ilgili kazanımlar şeklinde sanatsal biçimlendirme ilkelerine aşamalı olarak yer verilmiştir. Aynı programın ikinci kademesinde ise sanatsal düzenleme ilkelerinin altıncı sınıfta hareket, üç boyutluluk, denge, benzerlik, zıtlık, tekrar ve değer kavramlarıyla ilgili kazanımlar şeklinde verilirken, yedinci ve sekizinci sınıflarda “sanatsal düzenleme ilkeleri” kavramının kullanıldığı kazanımların olduğu ve açıklamalarda denge, değişiklik, ahenk, ritim, vurgu, hareket, koram, birlik, oran-orantı kavramlarının programa alındığı görülmektedir.
Öğrencilerin soyut düşünebilme kapasiteleri dünyadaki somut nesneleri algılamaları ile ilişkilidir. Soyut sanatsal ifadeleri görselleştirerek somut ve açık bir şekilde sunmak için tasarlanan öğretim materyalleri öğrencilerin yaratıcı düşünmelerine ve hayal dünyalarının gelişmesine yardım ederler. Sanatsal düzenleme ilkelerini geleneksel yöntemlerle anlatmak, öğrencileri girişimci yapmamakta öğrencilerde kendi öğrenme becerisini geliştirememekte ve öğrencileri ezberciliğe iterek onları birer pasif öğrenenler haline getirmekle kalmayıp onların sanata olan ilgi ve meraklarının da kaybolmasına neden olmaktadır. Güngördü’nün (2003) yaptığı araştırma kapsamında sanat eğitiminde görsel sanat elemanları ve ilkeleri olarak belirlenen bu konuların etkileşimli bir ortam içerisinde öğretilmesinin sanat eğitiminin teknolojik gelişmeleri izlemesi ve uygulaması gereğinin bir sonucu olduğu ve bir öğretim etkinliğinin ne kadar çok duyu organına hitap ederse öğrenmenin de o kadar iyi gerçekleşeceği ortaya çıkmıştır. Tan’ın (2009) yaptığı araştırmanın sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda materyallerle desteklenmiş bir görsel sanatlar dersinin daha verimli,
zevkli, anlaşılır bir hale geldiği ve kazanımların kazandırılmasında ve amaca ulaşmada daha başarılı olunduğu sonucuna varılmıştır.
Bugüne kadar okullarda sanatın yalnız uygulanmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilmiştir. Öğrenciler sanatsal dili, kavramları anlamakta güçlük çekmektedirler (Korkmaz, 2007: 6). Zihinsel olgunluğa erişememiş öğrencilere sanatsal kavramlar, sadece sözel ifadelerle veya sembollerle öğretilmeye çalışıldığında, kendilerine soyut gelen bu kavramları anlamada zorlanmaktadırlar. “Sanat eğitiminde yer alan bazı soyut kavramların akılda kalıcı şekilde öğretilmesi ve kavratılması için farklı alanlardan yararlanılması gerekmektedir. Kişinin kendinin farkına varması, yeteneklerini keşfetmesi ve geliştirmesi ancak bu şekilde sağlanabilir” (Korkmaz, 2007: i). Sanat eğitiminde özellikle de görsel sanatlar derslerinde soyut kavramlar anlatılırken, bu kavramlarla ilgili görsel malzemeler kullanılarak, uygulama yöntemiyle konunun kalıcı bir şekilde anlatımı sağlanabilir.
Görsel sanatlar eğitimi diğer disiplinler gibi kendine özgü strateji, yöntem teknik ve ilkeleri olan, görsel algının daha çok öne çıktığı bir alandır. Bu nedenle de, görsel sanatlar eğitiminde birçok kavram, ilke ve içeriğin öğretim materyalleri olmadan somutlaştırılması, öğrenilmesi ve öğretilmesinde güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Yeni programın örnek etkinlikleri ve eklerinde öğretim materyali olarak yalnızca sanatçıların yapıtlarından örnekler sunulması, sanatsal eleman ve ilkelerin öğrenciler tarafından anlaşılmasında ve estetik ürüne dönüştürülmesinde yeterli olmamaktadır.
Görsel sanatlar eğitiminde bireyin çevresi öğrenme ortamı olduğu için, derslerde kullanılan araç ve materyaller, öğrencinin seviyesine uygun olmak şartıyla öğretmen ve öğrencinin kendi ürettiği birincil kaynaklar da olabilir. Bu güne kadar görsel sanatlar öğretiminde, bazı sanat kitapları, broşür, katalog, renk çemberi dışında araç-gereç ve materyal kullanımına ve üretimine pek yer verilmediği görülmektedir (Türkkan, 1999). Bu nedenle sanatsal kavramların ilköğretim düzeyindeki çocuklar tarafından kavranması için birçok kez kullanabilecekleri öğretim materyallerine ihtiyaç vardır.
Etkili bir sanat eğitiminin sağlanabilmesi için öğrencinin bütün duyu organlarına hitap edecek öğretimin yapılması gerekmektedir (Demirel, 2006: 18). Sanat gibi görselliğin çok önemli olduğu derslerde hazırlanan öğretim materyalleri, dersi
öğrenciler açısından çok yararlı hale getirir. Sanatı günlük hayatla ilişkilendirmeyi ve somutlaştırıp elle dokunur hale getirmeyi sağlayacak materyaller geliştirerek gerçekleştirilen öğretim, öğrencilerin motivasyonlarına, derse katılma arzularına ve başarılarına olumlu katkılar sağlar. Güngördü’ye (2003) ve Tan’a (2009) göre öğrenme ortamlarında öğretim materyallerinin kullanımı, öğrenciyi merkeze almakta, daha zengin öğrenme fırsatları sunmakta, sanat eğitimini eğlenceli hale getirmekte ve sanatsal duyarlılığı geliştirmeye ve sanat üretimini sağlamaya fırsatlar oluşturmaktadır. Öğretim materyalleri ile oluşturulan bu doğal çalışma ortamının derse katkı olarak dönüştürülmesi öğrenmeyi zevkli bir hale getirmektedir. Bu materyaller öğrencinin konuya odaklanmasında ve “gerçek-dünya” problemleriyle bağlantı kurmasında üstünlük sağlar. Bu da göstermektedir ki görsel materyallerle zenginleştirilmiş bir sanat dersinde öğrenciler daha ilgili ve daha yaratıcı olabilirler. Sanat eserinin farkına varırlar ve sanat eseri karşısında daha etkili bir estetik yargı geliştirebilirler. Bütün bu sebeplerden dolayı okullar, görsel araçlarla öğrencilerin bilgi, estetik, sanat ve sembolik düzenlemeleri algılama yeteneklerine cevap vermelidir. Konuyla ilgi çalışmalar da bu fikri desteklemektedir (Doğdu ve Arslan, 1993; Düzgün, 2000; Tezcan, 1983). Çocukların uygun algılamalar yaparak gerekli kavramları geliştirmeleri için duyusal somut yaşantılar geçirmeleri şarttır (Çilenti, 1975: 182-183). Bu nedenle de ilköğretim sanat eğitimi çocuğun öğrenme özelliklerine dayalı olarak sanat eğitiminin içeriğine uygun sanatsal bilgi, beceri ve tutumlar geliştirme özelliklerine sahip olmalıdır. Bunun gerçekleşebilmesi için eğitim etkinliklerinin ve sanat eğitimi programlarının, çocukların sanat öğrenmelerini etkiyen somut yaşantılara dayandırılması gerekmektedir.
Tüm eğitim alanlarında olduğu gibi sanat eğitiminin de çağın getirdiği gelişmelerden ve yenileşme sürecinden faydalanması gerekmektedir. Bunun için çok hızlı gelişen bir yöntem olarak eğitim teknolojilerinin, yine hızlı biçimde sanat eğitimine uyarlanması zorunluluğu doğmuştur. Bu nedenle de “bilim ve teknoloji alanında hızlı bir gelişmenin yaşandığı çağımızda, sanat eğitimi ve öğretimi içerisinde teknoloji de yerini almalıdır “ (Buyurgan ve Buyurgan, 2012: 8). Okul programlarında yer alan görsel sanatlar dersinin üstlendiği işlevleri yerine getirebilmesi için bilginin üretimi ve transferini sağlayan öğretim teknolojilerinin kullanıldığı yeni kazanımlar, yeni uygulamalar oluşturulması, kullanılması, alana yönelik öğretim materyallerinin tasarlanması, öğretmenlerin çağın gerekleri doğrultusunda kendilerini değiştirmeleri,
yeni bilgi ve beceriler kazanmaları ve bunları da uygulamaya koymaları gerekmektedir. Buna rağmen Şimşek’e (2007: 53) göre okullarımız mevcut durumuyla çağa ayak uyduramamaktadır.
Eğitimde öğretim materyali kullanımı tümüyle öğretmenin kontrolünde olan ve uygulamada yer alan bir süreci içermesinden dolayı öğretmenin daha iyi öğretebilmek için kullandığı tüm öğretme-öğrenme yardımcılarını etkili bir şekilde işe koşabilmesi ve bu alanda da bir takım davranışsal donanımlara sahip olması gerekmektedir. Çünkü yapılan araştırmalarda (Ergin, 1987; Genty 1994; Kemp ve Seqmellie, 1989; Kinder, 1973; Yanpar Yelken, 2009) etkili kullanılan ders araç-gereçlerinin öğrenmeyi zenginleştirdiği, öğrencinin ilgisini çektiği, öğrencilere hedef davranışların kazandırılmasında yardımcı olduğu, öğrenmeyi daha kısa sürede ve daha az maliyetle sağladığı tespit edilmiştir.
Görsel sanatların etkinliği oldukça fazla ve kapsamlı bir ders olduğu bir gerçektir. Bu nedenle de bu dersin öğretmeni öğrencilerinin ilgi ve gereksinimlerini yeni etkinler için hareket noktası olarak belirlemeli, toplumun kaynakları ile sıkı bir ilişki içinde olmalı; verimli bir işbirliği kurmalı ve böylece bilgi toplayacağı yerleri öğrencilere önermeli ve açıklamalıdır. Görsel sanatlar öğretmeni; çağdaş sanat öğretiminin araç ve yöntemlerini, öğretme işlemlerinde ustalıkla kullanabilmeli; görsel sanatlar alanlarıyla diğer alanlar arasındaki ilişkileri kavrayabilecek kadar genel kültür sahibi olmalı; program geliştirme ve öğretim teknolojisi arasındaki ilişkiyi iyi bilmeli, görsel sanatlar dersinde kullanabilmeli, gerekli çalışma ortamının hazırlanmasını sağlamalı ve derslerinde görsel-işitsel araçlara yer vermelidir. Bu özelliklerinin yanı sıra bir görsel sanatlar öğretmeninin görsel sanatlar alanındaki çağdaş gelişmeleri izleyecek bilgi, yöntem ve becerilere sahip olması gerekir. Erkan (2009: i), bir sanat eğitimcisinin içinde bulunduğu dönemin teknolojik gelişmelerine duyarlı bir biçimde kendisini yetiştirmesi gerektiğini ve bu şekilde eğitim kurumlarında öğrencilere verilen öğretimin başarısının artacağını ifade etmektedir.
Günümüzde öğretmenlerden hem teknolojiyi kullanma becerileri göstermeleri hem de çağdaş eğitimin gereksinimi olan teknolojiyi, öğrenme ortamları ile bütünleştirebilmeleri beklenmektedir. Yapılan bazı çalışmalarda, öğretmen adaylarının
teknolojiyi etkili kullanabilme becerisi konusunda iyi yetiştirilmesi gereği açıklanmaktadır (Ayaydın, 2010: 60; Gündüz ve Odabaşı, 2004: 44).
Davis (2003), öğretmen eğitiminde bilgi ve iletişim teknolojilerini uygulamanın toplumun bilgi çağında gereksinim duyduğu insan nitelikleri ile donatılmasına yardımcı olacağını belirtmiştir. Yanpar Şahin ve Yıldırım (1999: 3) öğretmenlerin, eğitim ortamlarını düzenlemede ve öğrencinin hizmetine sunmada önemli görevlerinin olduğunu ve bu görevleri başarıyla yerine getirebilmek için de bazı kritik becerilere ve özelliklere sahip olunması gerektiğini ifade etmektedirler.
Teknolojinin önemini kavramış ve teknolojiyi etkili bir biçimde kullanabilen öğretmenlerle, bilgiye ulaşabilen, ulaştığı bilgiyi kullanabilen, bilgi üretebilen, ürettiği bilgiyi başkaları ile paylaşabilen, iletişim kurabilen, değişen ortamlara uyum sağlayabilen öğrenciler yetiştirilebilir. Bireylere bu özellikleri kazandırmak için öğretmenlerin etkin ve etkileşimli öğrenme ortamları yaratmaları, bu öğrenme ortamlarını oluştururken de öğretim teknolojileri ilkelerine uygun olarak hazırlanmış öğretim materyallerini kullanmaları gerekmektedir.
Eğitimciler; öğrenme-öğretme sürecini yönetmede, öğrencilerin gelişim ve öğrenme özellikleri, ilgi, ihtiyaç ve beklentilerine göre en etkili ve etkileşimli olarak düzenleyebilmelerinde öğretim teknolojisi ve öğretim teknolojisi ilkelerine uygun öğretim materyalleri seçme, tasarlama, geliştirme, yönetme ve değerlendirme gibi işlevler açısından yeterli hatta etkili olmak sorumluluğu ile karşı karşıya bulunmaktadırlar. Çilenti (1992: 53) öğretme-öğrenme koşularının sürekli irdelenerek bugünün koşullarına göre yeniden düzenlendiği bir ortamda özellikle öğretmenlerin, eğitim teknolojisi uygulamalarına yönelik bir takım bilişsel, duyuşsal ve psikomotor davranışları kazanmış olması gerektiğini ifade etmektedir.
Bugün Türkiye’de öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimi, eğitim fakülteleri tarafından verilmektedir. Hizmet öncesi eğitimde öğretmen adaylarına kazandırılan bilişsel, duyuşsal ve devinişsel nitelikler, öğretmen adaylarının mesleki yaşantılarında teknolojiyi öğretimle bütünleştirmelerinde etkili olarak daha nitelikli bireyler yetişmesine katkıda bulunma amacını taşımaktadır. Buna rağmen Şimşek’in (2007: ii) yaptığı bir araştırma, eğitim-öğretim işlevi gibi çok önemli bir görevi ifa etmekle yükümlü olan öğretmenlerin meslek öncesi eğitimlerinin, ne yazık ki, çalışma
hayatlarında karşılaşacakları problemleri çözebilecek yeterlilikte olmadığını ve yine aynı araştırma mesleğini yürütmekte olan öğretmenlerin ise her an kendilerini yenilemek ve gelişen eğitim teknik ve metotlarını takip etmek istemelerine rağmen, ihtiyaç duydukları konuda yeterli kaynak bulamama ve bulduklarını elde edememe gibi, haklı veya haksız sebeplerden dolayı yakındıklarını ortaya koymuştur.
Bununla birlikte öğretmenlerin çağın getirdiği yenilikler doğrultusunda öğretme-öğrenme süreçlerinde öğrencilere başarılı biçimde rehberlik yapabilmeleri için teknolojiyi eğitim sürecinde nasıl işe koşacaklarını bilmeleri gerekmektedir (Gündüz ve Odabaşı; 2004: 44-45). Uşun (2006: v-vi) eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması çalışmaları sonucunda, öğretmenlik sertifika programları arasında zorunlu ders olarak yer alan “Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme” dersinin kur tanımını; “Çeşitli öğretim teknolojilerinin özellikleri, öğretim sürecindeki yeri ve kullanımı, öğretim teknolojileri yoluyla öğretim materyallerinin (çalışma yaprakları, saydamlar, slaytlar, video, bilgisayar temelli ders materyali, vb.) geliştirilmesi ve çeşitli nitelikteki materyallerin değerlendirilmesi” biçiminde ifade ederken öğretmen adaylarının bu dersi tamamladıktan sonra, çeşitli öğretim teknolojilerinin özelliklerini (bunların birbirlerine göre yararları ve sınırlılıkları, kullanım alanları vb.) bilme ve bunları kullanabilme becerisi kazanmış olmaları, ayrıca derslerinde kullanmak üzere yeni öğretim materyalleri geliştirebilmeleri ya da var olan materyallerin niteliklerini değerlendirebilme yeterlilikleri kazanmış olmaları gerektiğini vurgulamaktadır.
Eğitimin her aşamasında amacına uygun bir sanat eğitimi, nitelikli sanat eğitimcileri ile mümkündür (Buyurgan ve Buyurgan, 2012: 6). Resim-iş öğretmenliği lisans programında meslek dersleri arasında yer alan öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersi kapsamında öğretim materyallerinin öğretim ortamlarındaki işlevlerini, materyalleri hazırlarken dikkat edilmesi gereken ilkeleri ve yaygın olarak kullanılan materyal türlerinin yarar ve sınırlılıklarını, materyal seçiminde, tasarımında, kullanımında ve değerlendirilmesinde dikkat edilecek özellikleri ve ilkeleri öğrenmelerine rağmen, öğretmenlerin alana yönelik öğretim materyalleri hazırlamada ve araç gereçlerden etkili bir şekilde yararlanmada yetersiz kaldıkları bilinmektedir. Erden (1996), ülkemizdeki birçok okulda teknolojik araç-gereçlerin bulunmamasını önemli bir sorun olarak görmekte ve okullarımızda mevcut bulunan teknolojik araç-gereçlerin ise yeterince etkili kullanılmadığını doğrulamaktadır. “Öğretmenlerin
öğretim araç-gereçleri hakkında yeterli bilgiye ve kullanım yeteneğine sahip olmamaları bu sorunun temel nedenlerinden biri olarak görülmektedir “ (Alkan, 2005: 72; Demirel, Seferoğlu ve Yağcı 2001: 75; Kazu ve Yeşilyurt, 2008: 177; Rıza, 2000: 65-70). Öğretmen adaylarının teknolojiyi kullanma yeterliklerinin incelendiği çalışmalar da adayların yeterli bilgi sahibi olmamalarından dolayı bu konuda istenen başarıyı yakalayamadıklarını doğrulamaktadır (Aksu, Yıldırım ve Ayaş, 2007; Ayvacı, Er Nas, Şenel ve Nas, 2007).
Gelecek kuşaklara sanatın gerekliliğini ve anlamını açıklayacak olan kişiler, hiç kuşkusuz geleceğin görsel sanatlar eğitimcileri olacak olan şimdinin resim-iş öğretmenliği öğrencileridir. Geleceğin görsel sanatlar eğitimcilerinin hızla değişen bilgisayar teknolojisine ayak uydurabilmesi için şimdiki teknolojiyi çok iyi kavramış olmaları gerekir. Şimdi iyi bir temel kurulmazsa mesleğe başlayan görsel sanatlar eğitimcileri yenilikleri takip edemeyecektir. Bu durumda ise öğretmen öğrenen, öğrenci ise öğreten durumuna düşebilecektir (Ayaydın, 2010: 60).
Alan bilgisine yönelik derslerde öğretmen adaylarının sanatsal düzenleme ilkeleri (ritim, hareket, denge, zıtlık, hiyerarşi, vurgu, koram, ahenk, oran-ölçü, yön, aralık, değer, vb.) ile sanatı açıklamaya yönelik konularda bilgi, beceri ve değerlere sahip olmaları beklenmektedir. Yine bu derslerde öğretmen adaylarının alan ve genel kültür bilgilerinin geliştirilmesinin yanı sıra gelecekte kendi derslerinde bu bilgileri nasıl kullanacaklarına ilişkin örneklerin sunulması yoluyla onların daha iyi yetişmeleri amaçlanmaktadır. “Öğretmen adaylarının etkin oldukları bir süreçte bilgilerini pratiğe uygulayarak davranış haline getirmeleri, onların öğretmenlik mesleğine yönelik temel bilgi ve beceri ve tutumları kazanmaları yönünde etkili olmaktadır” (Clarke ve Hollingsworth, 2002; Devecioğlu ve Akdeniz, 2007; Hedrick, McGee ve Mittag, 2000; Roskos ve Walker, 1994, akt. Devecioğlu Kaymakçı ve Yıldırım, 2008: 1). Bu nedenle de görsel sanatlar öğretmen adaylarının sanat konularının öğretiminde kullanılabilecek materyallerin neler olduğu, bunların nasıl tasarlanıp geliştirilebileceği, hangi kazanımları gerçekleştirmek üzere nerede, ne zaman ve nasıl kullanacakları konularında yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaları gerekmektedir. Bununla birlikte öğretmen adaylarının derslerinde kullanmak üzere yeni öğretim materyalleri geliştirebilmeleri ya da var olan materyallerin niteliklerini değerlendirebilme yeterlilikleri de kazanmış olmaları gerekir.
Bir öğretmen ihtiyaç duyduğu eğitim araçlarını çevresindeki çok çeşitli kaynaklardan sağlayabilir. Bu kaynaklar: Kendi okulu ve diğer okullar, İl Eğitim Araçları Merkezi, öğrencilerin evlerinde bulunan ve okula getirebilecekleri çeşitli materyaller, öğrencilerin çeşitli mesleklerde çalışan ebeveynleri, müzeler, çevrede bulunan çeşitli bahçeler, çevredeki çeşitli kamu ve özel kurum ve kuruluşlardan temin edilebilecek materyaller olabilir. Bunlardan başka piyasada satılan materyaller vardır. Bunlar da olanaklar ölçüsünde satın alınmak suretiyle edinilebilir ya da okula kazandırılabilir. Bütün bu kaynaklardan yararlanmak elbette öğretmenin becerikliliğine, dinamizmine ve araçlara ilişkin tutumlarına bağlıdır. Ayrıca öğretmen kendisi de derslerinde kullanmak üzere araç-gereç yapabilir (Uçar, 1999: 202-203).
Öğretmenlerin etkili öğretim materyalleri hazırlama yeterliliklerine sahip olabilmeleri için bunların öğretim ortamlarındaki işlevlerini, bunları hazırlarken dikkat edilmesi gereken ilkeleri ve yaygın kullanılan materyal türlerinin yarar ve sınırlılıkları ile bunların seçiminde ve kullanımında dikkat edilecek özellikleri de iyi bilmeleri gerekir. Öğretmen adaylarının bunları bilgi düzeyinde değil uygulama hatta değerlendirme düzeylerinde kazanmaları ileride mesleki yaşantılarında materyal geliştirmelerinde onlara yardımcı olacaktır (Gündüz ve Odabaşı, 2004: 46).
İlköğretim ve ortaöğretim kurumlarına görsel sanatlar öğretmeni yetiştiren Eğitim Fakültesi resim-iş öğretmenliği programında planlanan öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme ders tanımı “Çeşitli öğretim teknolojilerinin özellikleri, öğretim sürecindeki yeri ve kullanımı, öğretim teknolojileri yoluyla öğretim materyallerinin (çalışma yaprakları, saydamlar, slaytlar, video, bilgisayar temelli ders materyali vb.) geliştirilmesi ve çeşitli nitelikteki materyallerin değerlendirilmesi” (YÖK, 1998) şeklindedir. Ders tanımı çerçeve bir program niteliğinde olup, görsel sanatlar dersiyle ilişkisi öğretim elemanına bırakılmaktadır.
Bu bağlamda, ilköğretim okulları görsel sanatlar derslerinde görsel sanatlar öğretmenlerinin öğretim materyali kullanma durumlarının ve kullanılan öğretim materyallerinin belirlenmesine ve ihtiyaç duyan öğretim materyallerinin saptanmasına gerek duyulmuştur.
Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersi öğretim programının ilköğretim ve orta öğretim görsel sanatlar dersiyle ve bu dersin yürütücüsü olan görsel
