Başlık: TİKAZ.'IN EKTOPARAZİTLER OZERİ~E ETKİSİYLE İLGİLi SAHA ÇALIŞMALARI Yazar(lar):SAYIN, F.;ERGÜN, Hüseyin;KARAER, ZaferCilt: 29 Sayı: 1.2 DOI: 10.1501/Vetfak_0000000111 Yayın Tarihi: 1982 PDF

A.O. Vet. Fak. Derg. Fac. Vet. Med., Univ. Ankara 29, (1-2): 151-163, 1982.

15.3.1982 günü alınmıştır. Received on 15.3.1982

TİKAZ.'IN EKTOPARAZİTLER OZERİ~E ETKİSİYLE İLGİLi SAHA ÇALIŞMALARI

Fahri Sayın** Hüseyin Ergün

*

* *

Zafer Karaer****

Field Trials With Tikaz Against Cattle. Sheep. Goat and Dog Ectopara-sites of Major Inıportance in Turkey.

Sum.m.ary: In the field trials eondueterl in i980-i98i the effect of Tika::. (12.5

%

eoncentrated Amitraz solution) was tested against the ectoparasites

Q!

domesticated animals.

It was found that in summer only one Tikaz applieation was enough to eliminate Rhipiccphalus bursa on 2147 sheep, H yalomma dctritum, H. excavatum, Dermaccntor marginatus on 523 ealtle and Rhipicep-halus bursa on 596 Angora goals. Reinfestation rlid riot appear on the treated animals for at least 5 weeks. On the ;ıther han d in autumn one Tikaz applica-tion was alsa enough to eliminate ixodide nymphs on 15dogs and 35 caltle. But

i i days later another Tikaz application was needed to keep the treated animals,

free from reinfestation.

In early winter 95 sheep infested with Ornithodorus laharensis were found to be clear of the parasite af ter one Tikaz application. But reinfestation app-eared on the treated animals 7 days latter. In addition single Tikaz treatment of 180 sheep infected with Psoroptes ovİs and suffered from skin lesiaııs, resulted in clinical cure. Skin scrapings taken from the treated animals 7and

16 days alter treatment did not reveal any mite.

In summer only one Tikaz application to 105 Angora goats infested with Damalina limbata gave complete control of this parasite. But two Tikaz applications, 7days apart, were necessary to clean65eattlefrom Linog-nathus vituli.

* Amitraz'm % 12.S'luk konsantre solüsyonu.

** Prof. Dr. A.Ü. Veteriner Fakültesi Protozooloji Birimi Ankara-Turkey .

•*.

Dr. Med. Vet. Etlik Veteriner Ar~tırma Enstitüsü, Ankara-Turkey. **** Dr. Med. Vet. Protozooloji Birimi Veteriner Fakültesi Ankara-Turkey.

152 _{F.Sayın-H.Ergün-Z.Karaer}

In all trials Tikaz at 1.7 ml/litre was applied to eattle as spraying, to sheep and goats as dipping and to dogs as washing.

Özet: i980-i98i Yıllarında Türkiye' de evcil hayvanlarda görülen

önemli ektoparazitler üzerine Tikaz'ın

(%

12.5 Amitraz solüsyonu) etkisini incelemek amacıyla saha çalışmaları yapılmıştır.

Yazın Rhipiccphalus bursa ile enfeste 2147 koyun ve 596 Ankara keçisi, Hyalomma detritum, H. excavatum ve Dermacentor reticulatus ile enjeste 523 sığır bir difa Tikaz uygulandıktan 24 saat sonra, keneden arınmışlardır. Tedaviyi takiben 5 hafta süreyle izlenen bu hayvanlarda kene reenjestasyonuna rastlanmamıştır. Sonbaharda ixodidae nimjleriyle enfekte 15köpek ve35sığıra uygulanan Tikaz, 24 saat içinde, hayvanları bu parazit-ten de arındırmıştır. Fakat tedaviden iigün sonra sığırlardan bazıları üzerinde tekrar nimjler bulunmuştur. ikinci bir Tikaz uygulamasiyle bu nimjler de yok olmuştur.

Diğer taraftan kışa girerken Orinithodorus lahoronsis ile enjeste 95 koyun, Tikaz ile ilaçlandıktan 24 saat sonra bu parazilden kurtulmuştur. Fakat tedaviden 7 gün sonra bazı hayvanlarda reenfestasyon meydana gel-miştir.

Aynı dönemde bir defa ilaçlanan, Psoroptes ovisile enjekte 180koyunda deri le;:;yonlarıiyileşmiş, tedaviden 7 ve i6gün sonra alınan deri kazıntılarında

uyuz etkeni bulunamamıştır.

Yazın Damalina limbata ile enfeste 105 Ankara keçisi bir tıkaz uygulamasiyle bu parazitten arınmış ve bu hayvanlarda reenjestasyon meydana gelmemiştir. Fakat Linognathus vituli ile enfeste 65 sığırı bu billerden temizlemek için, 7 gün arayla, iki Tıkaz tedavisi gerekmiştir.

Bütün bu deneyleıde bir litre suya I. 7 cm~tikaz katılarak hazırlanan sölüsyon koyun ve keçilere baııyo, sığırlara püskürtme ve köpeklere yıkama şeklinde uygulanmıştır.

Giriş

Türkiye'de evcil hayvanlarda ektoparazitler çok yaygındır. Bunlar arasında ençok görülen kene türleridir. Bundan dolayı thei. leriosis ve babesisosis gibi kenelerle taşınan hastalıklar, özellikle sığır ve koyunlarda ölüm ve verim kaybına stbeb olmaktadırlar.

Türkiye'de evcil hayvanlarda bulunan kene türleri incelenmiş ve //yalamma, excavatum, H. detritum, H. marginatum, Rhipicephalus

san-Tikaz'ın Ektoparazit1er Üzerine Etkisiyle İlgili" " " 153

guineus, R. bursa, Boaphilus ealearatuJ", Haemaphysalis otaphila, H. suleata, Dermaeentor retieulatus, lxodes ricinus, Omithodorus laharensis ve Argas reflexus'un yaygın oldukları görülmü~tür (14,15,i6,2 ı). Bunların

dı-şında Sareaptes, Psoraptes, Otadeetes ve Demodex soylarına bağlı uyuz

etkenlerinin; Haematopirı.us, Linognathus ve Damalina soylarına bağlı emici ve ısırıcı bitlerin; Melophagus ovinus isimli yün biti ve Dermanyssus

gallinae'nin çok görüldüğü bildirilmiştir (5,i9,2 ı). Fakat bu

parazit-lerin Türkiye'de hayvan sağlığına verdikleri zararlar layıkiyle anlaşıl-mamıştır. Bundan dolayı ektoparazitlere karşı ülke çapında etkin bir mücadele sisteminin uygulandığı söylenemez.

Türkiye'de klorlu hidrokarbon ve organik fosfor birleşiklerinden bazı preparatlar bulunmaktadır. Bunlar, kene ve diğer ektoparazitlerle mücadele amacıyle yıllardan beri kullanılmaktadır. Yapılan bazı çalışmalardan özellikle kene ve uyuz etkenlerinin bu ilaçlara direnç kazandıkları anlaşılmaktadır (5,10,13). Ayrıca BHC-gamma izo-merlerinin dokularda biriktiği ve oradan süte geçtiği bilinmektedir. Bu bakımdan ilaçlara direnç kazanan ektoparazitlere karşı etkili, fakat hayvan ve insan sağlığına zarar vermeyen akarisit ve insektisit yeni ilaçlara ihtiyaç vardır.

Triazapentadiene birleşiklerinden Amitraz'ın, N-methylbis (2, 4- seylyliminomethyl) amine, akarisit özelliği ilk defa i97i de ortaya

konmuştur (9). Başlangıçta sığır kenelerine etkili olduğu belirtilen (9,20) bu ilacın Avustralya (18), Avrupa (1,4,6,7,11,12,17) Akdeniz ha\Zası (I I), Mrika (3,8) ve Güney Amerika (22) ülkelerinde saha de-neylerinde kullanıldığı bildirilmiştir. Yapılan çalışmalarda Amitraz'ın sadece sığırlarda bulunan kene türlerine değil (1,2,3,6,8,18,22), koyun ve keçilerde bulunan kene türlerine karşı da etkili olduğu (7,11,17) görülmüştür. Ayrıca Amitraz sığır, koyun, keçi, köpek (4,1 I) ve domuzlarda (7,11,12) bulunan uyuz etkenlerine (Sarcoptes

sp.,Psoroptes sp., Choriaptes sp. ve Demodex canis) karşı etkili bulunmuştur.

Bunların dışında Amitraz'ın sığır, koyun ve domuzlarda bulunan emici bitler (Haematopinus sp., Linognathus sp. ve Solenopotes capillatus), sığır ve koyunlarda bulunan ısırıcı bitler (Damalina sp.) ve koyun-larda bulunan yün bitleri (Melophagus ovinus) üzerine etkili olduğu

bildirilmiştir (I ı).

Amitraz Türkiye'de şimdiye kadar ektoparazit mücadelesinde kullanılmamıştır. Bu amaçla çeşitli akarisit ve insektisiderin yıllardır devamlı olarak kullanıldıkları bazı bölgelerde Tikaz'ın etkisini dene-mek için bu çalı~ma yapılmıştır.

154 F.Sayın-H.Ergün-Z.Karaer

~ateryaJ ve ~etot

Bu çalı~ma i980- i98i yılında Orta Anadolu bölgesinde

Kara-pürçek, Kavaklı, Karaköy, Sazlarköyü, Saray ve Yöreli köylerinde yapılml~tır. 5 deneyle sürdürülen bu çalı~mada, teker teker muayene edilerek çe~itli ektoparazitlerle enfcst~ oldııklan saptanan 4058 hay-van (2522 koyun, 776 Ankara keçisi, 74-5 sığır, 15 köpek) kullanıl-mıştır.

Birinci deney yazın yapılmı~tır. Bu deneyde olgun mera keneleri (ixodidae) ile enfekte 2147 koyun, 596 Ankara keçisi ve 523 sığır bir defa ilaçlanmı~lardır. Buna karşılık yine olgun mera keneleriyle en-fekte bulunan IOO koyun, 75 Ankara keçisi ve 75 sığır ilaçlanmayıp

~ahit bırakılmışlardır. ilaçlama yapılmadan önce bütün hayvanlar üzerinde kene sayımı yapılmı~ ve hayvanlardan bir miktar kene top-lanarak türler tayin edilmiştir. ilaçlandıktan 24 saat sonra bütün hay-vanlar üzerinde kene araştırılmış ve mevcut kencler sayılmıştır. Hay-vanlar üzerindeki kene sayımı birer hafta arayla 5 defa tekrarlanmış-tır. Tedaviden 3 ay sonra, kene reenfeksiyonu yönünden bu hayvan-laı tekrar kontrol edilmişlerdir. Enfekte oldukları anlaşılan 200 koyun ve 100 Ankara keçisi ikinci defa ilaçlanmışlardır.

ikinci deney Sonbaharda yapılmıştır. Bu deneyde, mera kene-lerinin sadece nimfleriyle enfekte 35 sığır, nimf ve olgun kenelerle enfekte If) köpek ilaçlanmıştır. Hayvanlar üzerinde çok sayıda nimf

veya olgun kene bulunması dolayısıyle ilaçlamadan önce kene sayımı yapılamamıştır. Bu deneyde şahit de bırakılmamıştır. İlaçlama ya-pıldıktan 24 saat, 5,8, ı ı ve i5 gün sonra hayvanlar kontrol edilmişler

ve reenfeksiyona yakalandıkları anlaşılan sığırlar birinci ilaçlamadan

i i gün sonra ikinci defa ilaçlanmışlardır.

Üçüncü deney kı~a girerken yapılmıştır. Bu deneyde ağıl kenesi (Ornithodorus lahorensis) ile enfcste 95 koyun, uyuz etkeni (Psoroptes ovis) ile enfekte i80 koyun bir defa ilaçlanmıştır. ilaçlamadan önce

bütün koyunlar üzerinde kene araştırılmış ve mevcut keneler sayıl-mıştır. Ayrıca bütün hayvanların derisinden kazıntı alınmı~tır ve

%

40'lık NaOH ile muamele edildikten sonra ka7.rntıda uyuz etkeni araştırılmıştır. Bu deneyde de şahit bırakılmamıştır. İlaçlama yapıl-dıktan 24 saat sonra, bunu takiben birer hafta arayla 2 defa, hayvanlar kon trol edilmişlerdir.

Dördüncü deney yazın yapılmıştır. Bu deneyde emici bitlerle (Linagnathus vituli) enfeste 65 sığır, ısmcı bitlerle (Damalina limbata)

Tikaz'ın Ektoparazitlcr Üzçrine Etkisiyle ilgili ... 155

enfeste 105 Ankara keçisi ve Hippobosca equina ile enfekte 47 sığır

ilaç-lanmJ~tır. Bu deneyde de ~alıit bırakılmaml~tlr. İlaçlandıktan 24. saat, 7, LO ve IS gün sonra, 4- kez, !::ütün hayvanlar kontrol cdilmi~

ve reenCeksiyona yakalananlar 7. günde ikinci defa ilaçlanmı~lardır. Bütün bu deneylerde bir litre suya 1,7 cm3 tikaz karı~tırıldıktan sonra (Amitraz'ın

%

0,02i'lik solüsyonu) hayvlanara uygı1lanml~tlr.

Ancak banyo ~eklinde ilaçlama yaparken banyolukta noksanlaşan ilacın takviyesinde kullanıla!ı Tıkaz 2.5 cm3/litre oranında sulan-dırılmıştır. Tıkaz solusyonu Ankara keçisi ve koyunlara banyo şek-linde uygulanmış; sığırlara, 1.5-2 kg / cm2 lik basınçla, sırt pülver-zatörü iLCpüskürtülmüştür. Her sığır için 2-3 litre ilaç solüsyonu sarfedilmiştir. Diğer taraftan köpekler Tikaz'ın yukarda belirtilen sulandırılmı~ şekliyle yıkanmışlardır. Her köpek için 0,25-0,5 litre Tıkaz solüsyonu kullanılmıştır.

İlaçlama yapılmadan önce deneye alınan hayvanlar üzerinde bulunan ektoparazitlerden örnekler toplanmış ve bunlar

%

70'lik

alkol ihtiva eden şişelere konduktan sonra laboratuvara getirilip teşhis edilmişlerdir. Diğer bir kısım paı azitler yeni ilaçlanmış hayvan-lar üzerinden toplanmış ve alkolsüz şişelere konularak laboratu-vara getirilmişlerdir. Laboratuvarda bunların yumurtlama durum-ları, canlılık süreleri, yumurtalarından larva çıkma durumu ve diğer davranışları izlenmiştir.

Sonuçlar

Birinci deneyde kullanılan koyun ve Ankara keçisinde sadece

Rhipieephalus bursa, sığırlarda Hyalomma excavatum, H. detritum ve Der-macentor marginatus bulunmuştur. Bu kenelerin hayvanlardaki enfestas-yon oranının, bölgelere göre,

%

50-100 arasında değiştiği görülmüştür.

Her hayvanda ortalama 2-23 adet kene bulunmuştur. Ankara keçile-rinde enfeksiyon oranının, sığır ve koyunlara nazaran, fazla olduğu saptanmıştır. Olgun erkek ve dişilerden oluşan bu kenelere, çoğunlukla, hayvanların kulak, baş, kuyruk altı, döş ve inguinal bölgelerinde raslanmıştır.

Tıkaz'ın bu keneler üzerindeki etkileri I. Tabloda gösterilmiştir.

Tıkaz uygulandıktan takriben i saat sonra keneler deriden

hortum-larını çekmişler ve 24 saat içinde hayvanı terkederek toprağa düş-müşlerdir. Toprağa düşen keneler 1-8 gün canlı kalmışlar, bu süre içinde sırtüstü yatıp devamlı havada bacaklarını hareket ettirmişler

156 F.Sayın-H oErgün-Z.Karacr

Tablo Lo Kenelerle Enfekte Koyun, Keçi ve Sığırlar Üzerinde Yapılan Tikaz Uygula-masından Alınan Sonuçlar.

Hayvanlar Üzerinde Bulunan Kenc Sayısı

Hayvan Tedaviden Tedaviden Sonra

sayısı önce lo 2. 3. 4. _5° hafta hafta hafta hafta hafta --

--

-- -- --İlaçlanan koyun 2147 8568 o o o o o Şahit 100 _{486 317} 152 go 82 67 İlaçlanan keçi 596 4172 o o o o o Şahit 75 365 245 16g 116 73 60 İlaçlanan sığır 523 1565 o o o o o Şahit _{75 337} 211 141 121 6g 57

ve sonunda ölmüşlerdir. Dişi keneler yumurta bırakmamışlardır. Tıkaz uygulandıktan 24 saat sonra yapılan kontrollerde hayvanların hiçbirinde keneye rastlanmamıştır. İlaçlamayı takiben birer hafta arayla yapılan 5 kontrolde dahi ilaçlanan hayvanlarda kene buluna-mamıştır.

Halbuki bu süıc içinde şahit bırakılan sığırlarda, bölgelere göre,

%

21-65, koyunlarda

%

22-25, Ankara keçilerinde

%

32-73 ora-nında kenelcre rastlanmıştır. Sığırların herbirinin üzerinde or-talama 2-4, koyunlarda 5-8, keçilerde 9-12 adet kene bulunmuştur. Bu hayvanlarda mevcut enfestasyon oranında ve kene populasyonun-da gittikce bir azalma görülmüştür. Gerek tedavi edilen, gerekse şahit bırakılan hayvanlar üzerinde keneleI'in rıimf ve larvalarına rast-lanmamıştır.

Tikaz uygulandıktan 3 ay sonra yapılan muayenelerde koyun ve keçilerin çoğunda Haemaphysalis otophila ve Dermacentor reticuLatus,

sığırlardarı bazılarında ise sadece Dermacentor reticulatus bulunmuştur. Tekrar Tıkaz banyosuna sokulan 200 koyun ve 100 Ankarakeçisi üze-rinde bulunan bütün kenelerin, 24 saat sonra, yok oldukları görül-müştür.

İkinci deneyde kullanılan, sadece ixodjdae nimfleriyle enfekte, 35 sığırın Tıkaz uygulandıktan 24 saat, 5 ve 8 gün sonra yapılan mu-ayenelerinde hiçbir nimfe veya olgun keneye raslanmamıştır. Fakat ilaçlama yapıldıktan i i gün sonra yapılan muayenede sığırlardan

22 tanesinde az sayıda kene nimfleri bulunmuştur. İkinci defa

ilaç-lanan bu sığırların 24 saat sonra tekrar keneden arındıklan görül-müştür.

Tikaz'ın Ektoparazitler Üzerine Etkisiyle İlgili ... ı57

İkinci deneydt' kullanılan, Rhipieephalus sanguineus'un olgun ve nimfleriyle enfekte, ı 5 köpeğin Tıkazla yıkandıktan 24 saat, 5,8, ı ı ve ı 5 gün sonra yapılan kontrollerinde hiçbir nimfe veya ol-gun keneye raslanmamıştır.

Üçüncü deneyde kullamlan Psoroptes ovis ile enfekte ı80 ve

Or-nithodorus lahorensis ile enfekte 95 koyunun hiçbirinde, Tıkaz uygu-landıktan 24 saat sonra, bu parazitler bulunamamıştır. İlaçlandıktan 7 ve ı6 gün sonra yapılan muayenelerde koyunlarda, Psoroptes ovis'e

rastlanmadığı halde, sırasıyla

%

5 ve

%

20 oranında Ornithodorus lahorensis bulunmu~tur. Ancak kene populasyonunun, ilaçlamadan öncekine kıyasla, az olduğu görülmüştür. Psoroptes olJis ilc enfeste koyunlarda tedaviden 2 ı gün sonra kaşıntı kaybolmuş, derideki ka-buklar dökülmüş, lezyonlar iyileşmiş ve 3. haftadan itibaren lezyon-ların bulunduğu yerlerden normal kıllar çıkmaya başlamıştır. Hay-vanlar canlanmış ve sağlıklı bir görünüm almışlardır.

Dördüncü deneyde kullanılan ı05 Ankara keçisinin hepsinin, Tikaz uygulandıktan 24 saat sonra, Damalina limhata'dan tamamen anndıkları görülmüştür. İlaçlandıktan 9 ve ı8 gün sonra yapılan 2. ve 3. kontrollerde de keçilerin üzerinde bu parazit bulunamamıştır.

Bu deneyde kullanılan Linognathus vituli ile enfekte 65 ve Hip-pohosea equina ile enfekte 47 sığırın hiçbirinde, ilaçlama yapıldıktan

24 saat sonra, bu parazitlere ıastlanmamıştır. Fakat ilaçlandıktan 7 gün sonra

%

ı 7 oranında Linognathus vituli ilc, IO gün sonra

%

3 ı

oranında Hippohosea equina ile sığırlarda reenfeksiyo:ı;ımeydana

gel-miştir. İkinci defa ilaçlandıktan sonra sığırlarda Linognathus vituli

enfestasyonu tekerrür etmemiş, fakat Hippohosea equina enfestasyonu, takiben 8 gün sonra, seyrek de olsa, yeniden meydana gelmiştir. Tı-kaz uygulanan hayvanların hiçbirisinde bu ilacın yan etkisinden ileri-gelebilecek klinik araz görülmemiştir. Ancak ilaçlanan köpeklerden bazılarının derilerinde yanma hissettikleri, bunun etkisiyle yan yata-rak vücutlarını yere sürttüklcri görülmüştür. Fakat ı-2 dakika içinde köpekler sakinleşmiş ve normal hale gelmişlerdir.

Tartışma

Ektoparazitleıle mücadele amaciyle Türkiye'de cvcil hayvanlar yıllardanberi klorlu ve fosforlu organik bileşiklerle ilaçlanmaktadır-lar. Bu ilaçların çok kullanıldığı ülkelerde ek~oparazitlerin bunlara karşı direnç kazandıkları bildirilmiştir (IO). Türkiye'de yapılan saha

158 F.Sayın-H.Ergün-Z. Karaer

\

çalışmalarından alınan sonuçlar da bu görüşü destekler niteliktedir. Nitekim klor lu ve fosforlu organik bileşiklerin yıkama ve banyo şeklinde uygulanan

%

0,2 lik solusyonları sığır, koyun ve keçilerdc bulunan Hamapl/)"salis sp., Dermacentor sp., Sarcopies sp., Psoroptes sp.

ve Omiıhodorus lahorensis gibi ektopara.,dtlece tam olarak etki etme-miştir (S). Ayrıea laboratuvarda yapılan testler sahadan toplanan 01'-nitlıodorus lalıoreıısis'dcn elde cdilen larvaların bu ilaçlara karşı kısmen dirençli olduklarını ortaya koymuştur (I 3). Keza klorlu organik bilqikleı in

%

0,6'lık solusyonu ilc banyo yapılan Rlıipicephalus bursa,

Haemoplıysa!is otophila ve II. sulcata ile cnfekte koyunlarda mevcut olgun kenelerden çoğunun ölm~diği tarafımızdan saptanmıştır.

Afrika (3,8), Avrusturalya (ı8) ve Güney Amerika'da (22) yapılan saha çalışmalarında Amitraz'ın Booplıilus sp., Rhipicep-halus sp. ve Amblyomma sp. üzerine etkili olduğu görülmüştür. Amitraz' ın

%

0,02S'lik solüsyonüyle ilaçlanan sığırlar, yukarıdaki soylara bağlı, duyarlı veya dirençli bütün kene türlerinden 24. saat içinde tamamen arınmışlardır. İlaçla temasa gelen kenclerin aktiviteleri artmış, de-riden hortumlarını çekerek konakçılarını terketmişlerdir. Toprağa düşen keneler uzun süre canlı kalmalarına rağmen neticede ölmüş-lerdir. Dişi keneler ölmeden önce yumurtalamışlar, fakat yumurta-lardan larvalar çıkmamıştır. Amitraz'ın kalıcı etkisi hayvanları uzun süre reenfeksiyondan korumuştur (3), diğer taraftan 28 gün fasııa-larla yapılan Amitraz uygulamaları sığırları yukarıda belirtilen soy-lara bağlı türlerin reenfestasyonundan kurtarmıştır (ı8). Bu uygula-malarda Amitraz'ın

%

o. 02S'lik solüsyonu püskürtme yoluyla kul-lanılmıştır. Bu yolla ve bu konsantrasyonda kullanılan Amitraz sığır-ları Boophilus microplus enfestasyonundan da arındırrnıştır (22). Har-risson ve arkadaşları (I r) hayvanlarda bulunan ektoparazitlere karşı Amitraz'ın etkisi hakkında gcniş bilgi vermişlcrdir. Bu araştırmacılar (ı ı) püskürtme şeklinde sığırlara uygulanan

%

0,02S'lik Amitraz so-lüsyonunun, Kearnan'a atfen, lxodes holocyclus'a, Roy-Smith'c atfen,

Haemaplıysalis loııgiconzis'e etkili olduğunu; birinci türün reenfestas-yonlarından korumak için 7 günde bir, ikinci türü n l'Cchfestasyonların-dan korumak için ıo günde bir sığırları ilaçlamak gercktiğini bil-dirrr,işlerciir. Aynı araştırıcılar (I i) Rusya'da Amitraz'ın lxodes ri-ciııus'a karşı etkili bulunduğunu, 9 gün arayla tekradanan ilaçla-maların sığırları reenfestasyondan koruduğunu belirtmişlerdir. Di-ğer taraftan Türkiye'de yapılan deneylerde Amitraz sığırlarda bu-lunan Rooplıilas anııulatus, Hacmaphysalis sp., lxodes sp., Rhipieephalus

Tikaz'm Ektaparazitler Üzerine Etkisiyle İlgili ... 159

bursa ve Dermaeentor sp., üzerine etkili bulunmuştur (6). Ancak ilaç-lanan sığırlar üzerinde, ilaç püskürtüldükten bir hafta sonra az sayıda kene bulunmuş, 2-3 hafta sonra kenc sayısının arttığı görülmüştür. Bu deneylerde Amitraz'ın

%

0,02i'lik solüsyonu kullanılmıştır.

Bi-zim yaptığımız deneylerde de Amitraz'ın

%

0,02i'lik solüsyonunun

sığırlarda bulunan Hyalomma exo'avatum. H. detritum ve Dermacentor marginatus üzerine etkili olduğu görülmüştür. İlaçlandıktan sonra, birer hafta arayla, 5 defa kontrol edilen sığırlarda reenfestasyon gö-rülmemiştir. Buna karşılık kene nimfleriyle enfeste diğer bir grup sığırda, ilaçlama yapıldıktan i i gün sonra, reenfcstasyon

görül-müştür. Yapılan bütün dencylerde ortaya çıkan kene reenfcstasyon-larının süreleriyle ilgili çelişkinin hayvanların otladıkları meraların bitki florası, ncm ve ısı bakımından farklı olmalarından kaynaklan-mış olması muhtemeldir. Nitekim yaptığımız deneylerde akaı su vc çayır bitkilerinden yoksun, yaz aylarında otları kuruyan meralar üze-rinde dolaşan sığırlarda, Amitr az uygulandıktan bir ay sonra dahi herhangi bir kene reenfestasyonuna rastlanmamıştır. Buna karşılık aynı dönemde çayır bitkilerinin bololduğu Sakarya nehri kıyılarında otlayan sığırlarda, ilaçlama yapıdıktan iı gün sonra, kene

nimf-leriyle reenfcstasyonun meydana geldiği görülmüştür.

Diğer taraftan İngiltere'de banyo şeklinde koyunlara uygulanan

%

0,05 Amitraz solüsyonu lxodes ricinuJ enfestasyonuna karşı etkili bulunmuştur (7,i7). Yunanistan'da aynı tarzda koyun ve keçilere

uygulanan Amitraz'ın % 0,025'lik solüsyonu hayvanları RhilJieephalus

turanieus ve Hyalomma excavatum enfestasyonundan arındırmıştır (I ı). Hayvanlar ilaçlandıktan 30-45 dakika sonra keneleI'in konakçılarını terketmeye başladıkları, 24 saat sonra tamamen terkettikleri görül-müştür. Ancak 4 hafta sonra bu hayvanlarda orta derecede kene reenfcstasyonuna rastlanmıştır. Bizim yaptığımız deneylerde Amitraz' ın

%

0,02 ı 'lik solüsyonu koyun ve Ankara keçilerini Rhipieephalus bursa, Haemapkysalis otophila ve Derrnacentor retieulalus

enfestasyonun-dan tamamen temizlemiştir. İlaçlama yapıldıktan sonra takriben bir ay süreyle kontrol edilen koyunlarda rccnfestasyona rastlanma-mıştır. Fakat 3 ay sonra yapılan muayenelerdc orta derecede kene enfestasyonu görülmüştür. Amitraz koyunlarda bulunan Omithodorus lahorensis'e karşı ilk dda tarafımı:?:dan denenmiştir. Bu ilacın

%

0,02 ı 'lik solusyonu ile banyo yapılan koyunlar 21 saat içinde bu keneden arın-mışlar, fakat takribcn bir hafta sonra yeniden reenfestasyona yakalan-mışlardır.

160 F.Sayın-H.Ergün-Z.Karaer

Amitraz köpeklerde kene enfestasyonuna kaqı da ilk defa tarafı-mızdan denenmi~ ve Rhipicephalus nimpfleri üzerine etkili bulun-muştur. İki hafta süreyle izlenen ilaçlı köpeklerde herhangi bir kene enfestasyonu meydana gelmemiştir.

İngi 1tere'de yapılan saha deney lerinde Amitraz'ın Sarceptes scabei'den ileri gelen sığır uyuzuna karşı da etkili olduğu görülmüştür

(I I). Bu deneylerde Amitraz'ın % 0,025 solüs)'onu kullanılmış Ve

ilaçlama 7-16 gün fasılayla tekrarlanmı~tır. Harrisson ve arkada~-larının (I i) Tarczynski'ye atfen bildirdiklerine göre Polonya'da

Psoroptes comminus enfeksiyonuna yakalanan sığırlara i2 gün arayla iki

defa % 0,025 Amitraz solüsyonu uygulanmış ve hayvanlarda uyuzun klinik arazları ortadan kalkmı~tır. Ancak ikinci ilaçlama yapıldıktan 9 gün sonra alınan deri kazıntısında çok sayıda uyuz etkenine rastlan-mıştır. Aynı aı aştırıcıların (I i) Kamyszek'e atfen bildirdikleıine göre Amİtl az Chorioptes bcvis'e karşı da etkileri bulunmuştuı. Bu deneyde enfekte sığırlara 8-ıo gün fasılayla iki defa Amitraz'ın % o,oS'lik solüsyonu püskürtülmüştür. Bu araştırıcıların (I i) Vacirca'ya atfen bildiridiklerine göre de Amitraz'ın % o,02S'lik solsyonu Sarcaoptes scabei ve Chorioptes boris, Psoroptes bODis ve Chorioptes bODis ve sadece Psoroptes bODisile enfekte 3 sürüye uygulanmış ve ilaçlama yapıldıktan

i5-20 gün sonra yapılan muayenelerde sürülerde sırasıyle % 90,%

7° ve% 7ioranında i)'ile~me görülmüştür. Tekrar ilaçlanan bu

sürüler-de iyileşme oranı sırasiyle

%

100, % 97 ve % 98'e ula~mıştır. Amitraz İngiltere, Yugoslavya, Polonya (I i) ve Güney Amerika' da (22) yapılan saha deneylerinde duyarlı veya klorlu organik bi-leşikkre dayanıklı Psoroptes oris üzerine de etkili bulunmuştur. Bu ilacın % 0,05 solüsycnuyla bir defa banyo yapılması enfektt ko-yunların klinik sağıtımiyle sonuçlanmıştır. Halbuki % 0.05 Amitraz solsyonunun püskürtüldüğü enfekte koyunlarda klinik sağıtımın mey-dana gelebilmesi için birincisinden 2 ve i4 gün sonra iki ilaçlamanın daha yapılması gerekmiştir. Fakat ilk ilaçlamadan 3° gün sonra ya-pılan muayenelerde d ahi koyunlar üzerinde Psoroptes oris' e rastlanmı~tır.

Sarcoptes sCubei ile enfekte koyunlara 2i gün arayla 2 defa püskürtülen

% 0,025 Amitraz solüsyonu da buna benzer bir sonuç vermi~tir. Bi-zim yaptığımız deneylerde Amitraz'ın % 0,02 ı 'lik solüsyonu ile banyo yapılan Psoroptes oDis ile enfekte koyunlarda 2i gün sonra klinik

sağıtım meydana gelmiş ve alınan deri kazıntılarında uyuz etkeni görülmemiştir.

Tikaz'm Ektoparazitler Üzerine Etkisiyle ılgili ... 161

İngiltere (7), İskandinavya (I 2) ve Yugoslavya'da (I i) yapılan

saha deneyleıinde Sarcoptes scabei ile enfekte domuzların Amitraz ile

!>ağltımından da olumlu sonuçlar almmı~tır. Diğer taraftan Amitraz

Amerika (I i) ve Fransa'da (I 4) köpeklerde Sarcoptes scabeive Demodex

canis üzerine de etkili bulunmu~tur. Bu sonuca ula~mak içirı

domuz-lara Amitraz'ın

%

0,025'lik solüsyonundan bir defa veya S gün arayla

iki defa püskürtülmü~tür (7). Köpekler ise iyile~inceye kadar Amitraz'

ın

%

o,oS'lik solüsyonuyla, birer haftalık aralıklarla, birçok

kere-ler yıkanmı~lardır (4).

İngiltere'de yapılan deneylerde, Amitraz'ın

%

o,os lik

solüsyo-nuyla 10-14 gün arayla iki defa yıkanan sığırların Damalina bovis

enfestasyonundan arındığı görülmüştür. Polonya'da yapılan deneylerde

Haematopinus eUlysternus, Linognatlıus vituli ve Damalina bovis ile enfeste

sığırlara Amitraz'ın

%

0,025'lik solüsyonu püskürtülmüş ve

ilaçla-madan 14 gün sonra bu sığırlarda az sayıda bit bulunmu~tur. Fakat

24 gün sonra ikinci ilaçlama yapılmı~ ve bütün bitler kaybolmuştur.

Diğer tarafdan 8-10 gün arayla iki defa ilaçlanan sığırlarda hiçbir

bite rastIanmaml~tır (I ı). Bizim yaptığımız deneylerde

ilaçlandık-tan 24. saa~ sonra sığırların üzerinde bit bulunamamı~tır. Fakat 7

gün sonra bazı hayvanlarda reenfestasyon görülmüştür. Tekrar

ilaç-lanan hayvanlar bitlerden tamamen arınml~tır. Bu durum belki de

Amitraz'm bitlerin yumurtaları üzerine etki etmemesinden ileri

gel-mi~tir.

Amitraz, Polonya'da koyunlarda Damalina ovis ve Meloplıagus

ovinus, İngiltere ve Polonya'da domuzlarda Haematopinus suis üzerine

etkili bulunmu~tur. Bu deneylerde enfekte koyunlara Amitraz'm

%

o,oS'lik solüsyonu ile, 8-10 gün arayla iki defa, banyo yapılmı~;

domuzlara ise aynı konsantrasyondaki ilaç püskürtülmü~tür (I ı).

Bizim yaptığımız deneylerde Amitraz'ın

%

0,02 i'lik solusyonuyla

bir defa banyo yapılan Ankara keçilerinin Damalina limbata

enfes-tasyonundan arındıkları görülmü~tür.

Çe~itli ülkelerde ilaçlanan hayvanların hiçbirinde Amitraz'm

zaı arlı etkisine bağlı klinik bir belirti görülmemi~tir (I ı). Bizim

yap-tığımız deneyler de bunu teyit etmiştir.

Sonuç olarak Tikaz'm, evcil hayvanlarda bulunan

cktopara-zitlerin aktivitelerini artırıcı, onları konakeılarından uzakla~tırıcı

ve neticede öldürücü etkisinin bulunduğu, belirtilen dozlarda