• Sonuç bulunamadı

Bedensel Engelli Sporcularda Kognitif Fonksiyonlar ve Görsel Algılamanın Reaksiyon Zamanı ile İlişkisinin İncelenmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Bedensel Engelli Sporcularda Kognitif Fonksiyonlar ve Görsel Algılamanın Reaksiyon Zamanı ile İlişkisinin İncelenmesi"

Copied!
100
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

BEDENSEL ENGELLİ SPORCULARDA KOGNİTİF

FONKSİYONLAR VE GÖRSEL ALGILAMANIN REAKSİYON

ZAMANI İLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

Fzt. Adeviye İNANLI

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Programı YÜKSEK LİSANS

ANKARA 2019

(2)
(3)

T.C.

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

BEDENSEL ENGELLİ SPORCULARDA KOGNİTİF

FONKSİYONLAR VE GÖRSEL ALGILAMANIN REAKSİYON

ZAMANI İLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

Fzt. Adeviye İNANLI

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Programı YÜKSEK LİSANS

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Songül ATASAVUN UYSAL

ANKARA 2019

(4)

Bedensel Engelli Sporcularda Kognitif Fonksiyonlar ve Görsel Algılamanın Reaksiyon Zamanı ile İlişkisinin İncelenmesi

Ad eviye İNANLI

Doç. Dr. Songül ATASAVUN UYSAL

Bu tez çalışması 21.06.2019 tarihinde jürimiz tarafından "Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Programı" nda yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Jüri Başkanı: Tez Danışmanı:

Üye:

Üye:

Üye:

Prof.Dr. Nevin ERGUN {Sanko Üniversitesi)

Doç.Dr. Songül ATASAVUN UYSAL (Hacettepe Üniversitesi)

Prof.Dr. Fatih ERBAHÇECİ {Hacettepe Üniversitesi)

Prof.Dr. Tülin DÜGER

{Hacettepe Üniversitesi) Prof.Dr. Gamze EKİCİ (Hacettepe Üniversitesi)

Bu tez Hacettepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca yukarıdaki jüri tarafından uygun bulunmuştur.

_\�-1 8

Temmuz

2019

Prof. Dr. Diclehan Orhan Enstitü Müdürü

(5)
(6)
(7)

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans sürecimde engin akademik bilgilerini, tecrübelerini, benimle paylaşan; gerek manevi açıdan gerek akademik açıdan elini hiçbir zaman üzerimden çekmeyen; farklı bakış açıları kazanmamı sağlayan, tezimi tamamlamam konusunda her zaman beni cesaretlendiren, bu süreçte yoluma çıkan irili ufaklı taşlarla nasıl baş etmem gerektiğini bana öğreten ve bu yoldaki en büyük iyikim olan kıymetli danışmanım Doç. Dr. Songül ATASAVUN UYSAL’ a

Tez konumun planlanmasında ve yürütülmesinde emeği geçen, çalışmamızın mimarlarından değerli hocamız Prof. Dr. Nevin ERGUN’ a

Bu alanda çalışma yaparken desteklerini benden esirgemeyen Türkiye Bedensel Engelliler Federasyonu yetkililerine; masa tenisi, okçuluk ve atıcılık antrenörlerinden; Sayın Yusuf KILINÇKAYA, Özcan EDİZ, Kadri AKGÜN ve Mustafa ATALAY’ a; okçularla iletişime geçip güvenlerini kazanmamda büyük payı olan ve beni yüreklendiren Dr. Fzt Aynur DEMİREL’ e ve çalışmaya katılan bütün sporcu arkadaşlarıma

Bu süreçte çalışma saatlerimdeki ayarlamalar konusunda benden yardımını esirgemeyen büyüklerim ve şuan ki Baş Fizyoterapist İlkin BARUT’a, Hacettepe Üniversitesi Fizik Tedavi Ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalında çalışan bütün iş arkadaşlarıma, bu süreçte her an yanımda olan desteğini her zaman hissettiğim gerçek ablam kadar sevdiğim Uz. Fzt. Nilay ŞAHAN’a, değerlendirmelerde desteğini esirgemeyen arkadaşlarım Fizyoterapist Rüveyda SARGUT, Fatma KUL, Emre Çağrı KOL’ a, ömürlük dostum Merve ZEYBEK ve Ethem ZEYBEK’ e

Hayatımın her anında beni daima destekleyen en büyük mutluluk kaynaklarım annem ve babam Ayşe PINAR ve Osman PINAR’a, hayatımızın birleştiği andan itibaren hayatımı daima kolaylaştıran diğer annem Nezaket İNANLI’ ya, üniversiteye hazırlık süresince kendisini bırakıp bir de benimle ilgilenen bir tanecik kardeşim Niyazi Orhun PINAR’a ve bütün kaprislerime sabreden, olmaz dediklerimi oldurmak için çabalayan, motivasyon kaynağım, yol arkadaşım, canım eşim Muharrem İNANLI’ ya

(8)

ÖZET

İnanlı, A. Bedensel Engelli Sporcularda Kognitif Fonksiyonlar ve Görsel Algılamanın Reaksiyon Zamanı ile İlişkisinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Programı, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Bu çalışma bedensel engelli sporcularda kognitif fonksiyonlar ve görsel algılamanın reaksiyon zamanıyla olan ilişkisini incelemek amacıyla yapıldı. Çalışmaya bedensel engelliler spor federasyonuna bağlı masa tenisi, okçuluk, atıcılık sporunu yapan; yaşları 18-65 yaşları arasında değişen 6 kadın 16 erkek sporcu olmak üzere toplam 22 sporcu katıldı. Çalışmada sporcuların üst ekstremite kas kuvvetleri, omuz esneklikleri, kavrama kuvvetleri, ince el becerileri, parmak kavrama güçleri, kognitif fonksiyonları, görsel algılamaları, reaksiyon zamanları, bilişsel başarısızlık durumları, uyku kaliteleri, depresyon durumları değerlendirildi. İstatiksel analiz sonucunda; masa tenisçi – okçular arasında (p=0,006) sağ eksternal rotasyon, masa tenisçi – atıcılar arasında (p= 0,002) sağ supinasyon, masa tenisçi – okçular arasında (p=0,001); masa tenisçi – atıcılar arasında (p= 0,003) sol supinasyon kas kuvveti arasında anlamlı fark bulundu. Gruplar arasında kognitif fonksiyonlar, görsel algılama ve reaksiyon zamanı açısından anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05). Değerlendirilen diğer parametreler bakımından gruplar arasında anlamlı bir farklılık ve kognitif fonksiyonlar ile görsel algılamanın reaksiyon zamanına etkisi bulunmadı (p>0,05). Kognitif fonksiyonlar ile görsel algılama arasında pozitif yönde anlamlı orta derecede kuvvetli bir ilişki bulundu (r=0,525, p=0,012). Bilişsel başarısızlık ile sağ reaksiyon zamanı arasında pozitif yönde anlamlı orta derecede bir ilişki bulundu (r=0,469, p=0,028). Çalışmanın sonucunda; unutkanlık dalgınlık gibi bilişsel başarısızlığın el reaksiyon zamanını uzatarak reaksiyon hızını yavaşlatmasına sebep olduğu bulunmuştur. Sporda başarıyı arttırmak amacıyla bu alanda çalışan fizyoterapistlerin, antrenörlerin ve sporcuların müsabaka öncesi stres ve kaygı ile başa çıkma yöntemleri üzerine yoğunlaşmalarının önemli olduğu görülmüştür.

(9)

ABSTRACT

İNANLI, A. Investigation of the Relationship Between Cognitive Functions and Visual Perception and Reaction Time In Athletes With Physical Disabilities, Hacettepe University Graduade School of Health Sciences, Physical Therapy and Rehabilitation Program, Master’s Thesis, Ankara, 2019 This study was conducted to investigate the relationship between cognitive functions and visual perception and reaction time in physically disabled athletes. Table tennis, archery and shooting sport of physically disabled sports federation participated in the present study. The athletes consist of 22 people, 6 women and 16 men aged 18 to 65 years. Upper extremity muscle strength, shoulder flexibility, grip strength, fine dexterity, finger grip strength, cognitive functions, visual perception, reaction time, cognitive failures, sleep quality and depression were evaluated in the study. As a result of statistical analysis; right external rotation between table tennis player and archers (p = 0.006), right supination between table tennis player and shooters (p= 0.002), between table tennis player and archers (p = 0.001); There was a significant difference between left supination muscle strength, including table tennis - shooters (p= 0.003). There was no significant difference between the groups in terms of cognitive functions, visual perception and reaction time (p> 0.05). There was no significant difference between the groups in terms of the other parameters evaluated and cognitive functions and visual perception had no effect on reaction time (p> 0.05). There was a moderately positive strong relationship between cognitive functions and visual perception (r=0,525 p= 0.012). There was a positive correlation between cognitive failure and right reaction time (r=0,469, p = 0.028). As a result of the study; It was found that cognitive failure such as forgetfulness, thoughtfulness, slowing down the reaction speed by prolonging the hand reaction time. In order to increase the success in sports, it was seen that physiotherapists, coaches and athletes working in this field should focus on methods of coping with stress and anxiety before the competition.

(10)

İÇİNDEKİLER

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKÜR vi

ÖZET vii

ABSTRACT viii

İÇİNDEKİLER ix

SİMGELER VE KISALTMALAR xiii

ŞEKİLLER xiv

TABLOLAR xv

1. GİRİŞ 1

2. GENEL BİLGİLER 3

2.1. Paralimpik Oyunların Tarihçesi 3

2.2. Türkiye’de Engelli Spor Tarihçesi 3

2.3. Masa tenisi 4

2.3.1.Tarihçe 4

2.3.2.Tanım ve Kurallar 4

2.3.3. Klasifikasyon 5

2.3.4 Performansı Etkileyen Faktörler 5

2.4. Okçuluk 6

2.4.1 Tarihçe 6

2.4.2. Tanım ve Kurallar 6

2.4.3. Klasifikasyon 7

2.4.4. Performansı Etkileyen Faktörler 8

2.5. Atıcılık 8

2.5.1. Tarihçe 8

2.5.2. Tanım ve Kurallar 9

2.5.3. Klasifikasyon 9

2.5.4. Performansı Etkileyen Faktörler 9

2.6. Kognitif Fonksiyonlar 10

(11)

2.6.2. Kognitif Fonksiyonun Süreçleri 10

2.6.3. Değerlendirme Yöntemleri 11

2.7. Görsel Algılama 12

2.7.1. Tanım 12

2.7.2. Görsel Algılama Süreçleri 12

2.7.3. Değerlendirme Yöntemleri 14

2.8. Reaksiyon Zamanı 14

2.8.1. Tanım 14

2.8.2. Reaksiyon Zamanı Çeşitleri 15

2.8.3. Değerlendirme Yöntemleri 16 3. BİREYLER VE YÖNTEM 17 3.1. Bireyler 17 3.2. Yöntem 18 18 18 18 19 19 19 19 20 20 21 22 27 28 3.2.1. Bireylerin Demografik ve Kişisel Bilgileri

3.2.2. Normal Eklem Hareket Açıklığı

3.2.3 Mini Mental Durum Değerlendirme Testi 3.2.4. Kas Kuvveti

3.2.5. Omuz Esnekliği 3.2.6. Kavrama Kuvveti 3.2.7. El Becerisi

3.2.8. Parmak Kavrama Kuvveti 3.2.9. Bilişsel Başarısızlık 3.2.10. Kognitif Fonksiyonlar 3.2.11. Görsel Algılama 3.2.12. Reaksiyon Zamanı 3.2.13. Uyku Kalitesi 3.2.14. Depresyon Değerlendirmesi 29 3.3. İstatiksel Analiz 29 4. BULGULAR 30

4.1. Bireylerin Demografik Değerlendirmeleri 30

4.2. Kas Kuvveti 31

(12)

4.4. Kavrama Kuvveti 35

4.5. El Beceri Testi 35

4.6. Parmak Kavrama Gücü 39

4.7 Bireylerin Psikososyal Değerlendirmeleri 42

4.7.1. Bilişsel Durum Ölçeği 42

4.7.2. Uyku Kalitesi 42

4.7.3. Depresyon Değerlendirmesi 43

4.8. Bireylerin Kognitif Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi 44 4.9. Bireylerin Görsel Algılamalarının Değerlendirmesi 45 4.10. Bireylerin Reaksiyon Zamanlarının Değerlendirmesi 45

4.10.1. Sağ El Reaksiyon Zamanı 45

4.10.2. Sol El Reaksiyon Zamanı 46

4.11. Kognitif Fonksiyonların Reaksiyon Zamanına Etkisi 46 4.12. Görsel Algılamanın Reaksiyon Zamanına Etkisi 47 4.13. Psikososyal Durumun Reaksiyon Zamanına Etkisi 47 4.14. Kognitif Fonksiyonların Görsel Algılamaya Etkisi 47

5. TARTIŞMA 48

5.1. Çalışmanın Limitasyonları 55

6. SONUÇ VE ÖNERİLER 56

7. KAYNAKLAR 57

8. EKLER

Ek 1. Etik Kurul Onayı

Ek 2. Bedensel Engelliler Spor Federasyonu Onayları Ek 3. Aydınlatılmış Onam Formu

Ek 4. Değerlendirme Formu Ek 5. Bilişsel Durum Ölçeği

Ek 6. Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği Ek 7. MVPT-3 Formu

Ek 8. Pittsburg Uyku Kalite İndeksi Ek 9. Beck Depresyon Ölçeği

Ek 10. Standartize Mini Mental Testi Ek 11. Dijital Makbuz

(13)
(14)

SİMGELER VE KISALTMALAR

% : Yüzde

ARST : okçuluğun klasifikasyonu ARW1 : okçuluğun klasifikasyonu ARW2 : okçuluğun klasifikasyonu Cm : Santimetre

DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü

IPC : Uluslararası Paralimpik Komitesi Kg : Kilogram

m : Metre

n : birey sayısı

OECD : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü p : İstatistiksel anlamlılık değeri

r : korelasyon katsayısı SH1 : atıcıların klasifikasyonu SH2 : atıcıların klasifikasyonu SH3 : atıcıların klasifikasyonu Sn : saniye SS : Standart Sapma

(15)

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

3.1. 9 Delikli Peg Testi 20

3.2. Görsel hafıza I soru örneği 23

3.3. Görsel yakınlık I soru örneği 23

3.4. Görsel ayırt etme örnek sorusu 24

3.5. Uzayda pozisyon örnek sorusu 24

3.6. Şekil-Zemin Algısı örnek sorusu 25

3.7. Görsel yakınlık II örnek sorusu 26

3.8. Görsel Hafıza II örnek sorusu 26

3.9. MVPT-3 27

(16)

TABLOLAR

Tablo Sayfa

4.1. Gruplara göre yaş ortalaması değerleri 31

4.2. Gruplara göre kas kuvvetleri ortalamaları (Newton) 32

4.3. Gruplara göre omuz esnekliği değerleri (cm) 34

4.4. Gruplara göre kavrama kuvveti değerleri (kg/f) 35 4.5. Gruplara göre sağ el takma-çıkarma zamanları (sn) 36 4.6. Gruplara göre sol el takma-çıkarma zamanları ortalama ve p değerleri 38 4.7. Gruplara göre sağ el parmak kavrama kuvveti ve p değerleri 40 4.8. Gruplara göre sol el parmak kavrama kuvveti ve p değerleri 41 4.9. Gruplar arasındaki bilişsel durum ölçeğine ait ortalama puan değerleri 42 4.10. Gruplar arası Toplam Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksine ait ortalama

puan ve p değerleri 42

4.11. Gruplar arası Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi alt başlıklarına ait

ortalama puan ve p değerleri 43

4.12. Gruplar arası Beck Depresyon Anketi sonuçları 43 4.13. Gruplara göre MOCA alt başlıkları ile beraber toplam skora ait ortalama

puan ve p değerleri 44

4.14. Gruplara göre MVPT-3 alt başlıkları ile toplam skora ait ortalama puan

ve p değerleri 45

4.15. Sağ el reaksiyon zamanları (sn) ve p değeri 46

4.16. Sol el reaksiyon zamanları (sn) ve p değeri 46 4.17. Psikososyal durumun sağ ve sol reaksiyon zamanına etkisi 47

(17)

1. GİRİŞ

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ile Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) bilgilerine göre dünya nüfusunun yaklaşık %15 i engelli bireylerden oluşur. Bu bilgiye göre yaklaşık olarak 1 milyar engelli birey bulunmaktadır. Ülkemizde ise bu sayının yaklaşık olarak 8,5 milyon olduğu bilinmektedir. Engelli bireylerin yaşam kalitelerini arttırıp hayata katılım oranlarını yükseltmek bağımsızlıklarını sağlamak adına sporsal faaliyetler önem kazanır.

Sporcuların, spor performansı sadece fiziksel ve motor yetenekleri değil aynı zamanda duyu, algı ve kognitif gibi becerileri de gerektirir. Motor beceri gerçekleştirilirken yüksek düzeyde kognitif becerilere de ihtiyaç duyar (2).

Kognitif fonksiyonlar; temel olarak beynin; dikkat, çalışan hafıza, hesaplama, akıl yürütme, problem çözme, karar verme gibi yeteneklerini içerir (3). Spor gerçekleşirken yüksek düzeyde kognitif fonksiyonlara da ihtiyaç duyar (4).

Görsel algılama; objelerin şekilleri, renkleri ve diğer özelliklerinin tanınmasını sağlar. Bilgi görsel uyaranlar tarafından beyne iletilir. Beyinde geçmiş tecrübelere dayanan bilgiler ve yeni iletilen bilgiler birleştirilerek yorumlanır ve ardından uygun cevap açığa çıkarılır böylece kişiler objelerin uzaysal ilişkileri biçimi ve şekli hakkında tam olarak yorum yapabilir (5).

Reaksiyon süresi ve öngörülen beceri; spor alanlarında, sporcunun başarılı performansı açısından avantajlı sayılan algılama yeteneklerinin önemli bir bölümüdür. Fiziksel, psikolojik ve çevresel istekler, beklentiler ve yüksek standartta gerçekleştirilecek baskı nedeniyle çoğu spor stres koşulları altında gerçekleştirilir. Bu koşullar altında sporcunun, ilgili bilgileri hızlı ve doğru bir şekilde alabilmesi, karar verme süresini kısaltıp, motor davranışının hazırlanması için daha fazla zaman tanınır (2).

Spor yapmayan sağlıklı bireyler ve sağlıklı sporcular arasında algı ve kognitif fonksiyonlar üzerinde nasıl farklılaştığına dair çalışmalar yapılmıştır (4). Profesyonel sporcular da sedanterlere oranla bazal gangliyonlarda artan elektriksel aktivite, miyelinogenezis, nörotransmitterlerin ve sinirsel büyüme faktörlerinin salınması, hatta sinir liflerinin dallanmalarında artış gözlemlenmiştir (6).

(18)

Çalışmalarda düzenli yapılan fiziksel aktivite ile beraber fiziksel rahatsızlıkların yanı sıra mental rahatsızlıkların görülme oranının azaldığı belirlenmiştir (7).

Engelli bireylerde sosyal hayata adapte olmak, hayattan zevk alabilmenin yolunu bulmak, kendilerine olan güvenlerini kazanmalarını sağlamak, bireyin engelinin dezavantajlarını bertaraf etmesini sağlamak ve hayatlarındaki tüm rolleri yerine getirebilmek adına spor yapmak önemli bir adımdır.

Literatürde engelli bireylerin sporla birlikte yaşam kalitesi algısının geliştiği ve sosyal yaşama katılımının arttığı, anksiyete ve depresyon belirtilerini ise azalttığını gösterilmektedir (8, 9).

Sağlıklı ve bedensel engelli sporcularda fiziksel uygunlukla ilgili literatürde birçok çalışmaya rastlanmaktadır. Benzer şekilde sporun mental etkileri sağlıklı sporcularda iyi belgelenmiş olsa da, bedensel engelli sporculara yönelik yönetici fonksiyonlar, hafıza, dikkat, soyut düşünme içerikli kognitif fonksiyonlar ile görsel algılama ve reaksiyon hızına yönelik çalışmalar yok denecek kadar azdır.

Çalışmamızda bedensel engelli sporcularda kognitif fonksiyonlar ve görsel algılamanın reaksiyon zamanına etkisini incelemek amaçlanmıştır. Bir diğer amacımız ise spor grupları arasındaki reaksiyon hızı kognitif fonksiyon görsel algılama parametrelerini karşılaştırmaktır.

Bu çalışmanın hipotezleri şunlardır:

Hipotez 1 : Bedensel engelli sporcularda kognitif fonksiyonların reaksiyon hızına etkisi vardır.

Hipotez 2: Bedensel engelli sporcularda görsel algılamanın reaksiyon hızına etkisi vardır.

Hipotez 3 : Farklı sporlarla ilgilenen sporcu grupları arasında kognitif fonksiyon, görsel algılama,reaksiyon hızı arasında fark vardır.

(19)

2. GENEL BİLGİLER

DSÖ’ ye göre ‘engellilik ‘ kavramı; herhangi bir bozukluk ya da özür sebebiyle bireyin yaşı cinsiyeti sosyo-kültürel durumuna bağı olarak gerçekleştirmesi gereken rollerini yerine getirememe durumudur (10).

Spor bireyin engellilik durumunun sosyal hayatına olan etkisini azaltmayı sağlar ve engellilerde sporun geçmişi, yüzyıldan fazla bir zamana uzanır. Tarihte engelli bireyler için ilk spor kulübü 1888 yılında Berlin’de işitme engelliler için kurulmuş, fakat tanıtılıp yaygınlaşması 2. Dünya savaşından sonra artmıştır (11). Zaman içerisinde paralimpik oyunlarla engelli sporların spora katılımı daha da teşvik edilmiştir.

2.1. Paralimpik Oyunların Tarihçesi

Yunancadan köken alan “Paralimpik” kelimesi ‘para’ ve ‘olimpik’ kelimelerinden türetilmiştir. Anlam olarak bu oyunların Olimpiyatların paralel oyunları olduğu ve ikisinin yan yana var olduğunu ifade eder.

Dr. Ludwig Guttmann, İngiltere bulunan Stoke Mandeville Hastanesinde spinal kord hasarı olanlar için yapılan rehabilitasyonu zamanla rekabetçi spora dönüşmesini sağlamıştır.

1948 yılında ise Tekerlekli sandalyedeki sporcular için ilk yarışma düzenlenmiş olup yarışmacılar burada okçuluk alanında yarışmışlardır. 1952 yılında ‘Uluslararası Stoke Mandeville Oyunları’ başlamıştır. Bu oyunlara 1960 yılında "Paralimpik Oyunlar" adı verilerek dört yılda bir düzenlenmesine karar verilmiştir. 22 Eylül 1989 da Uluslararası Paralimpik Komitesi (IPC), Paralimpik Hareketin küresel yönetim organı olarak görev yapmak üzere kurulmuş olup, ülkemizde Ulusal Paralimpik Komitesi 2002 yılında göreve başlayarak aynı yıl IPC’ nin üyesi olmuştur (12).

2.2. Türkiye’de Engelli Spor Tarihçesi

Özürlüler Spor Federasyonu, 1990 senesinde kurulmuş olup 2000 senesinde dörde bölünmüştür. Bedensel Engelliler Spor Federasyonu, Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu, İşitme Engelliler Spor Federasyonu ve Görme Engelliler Spor

(20)

Federasyonu olarak ayrılmıştır (13-15). Bedensel Engelliler Spor Federasyonu, 2006 senesinde özerkliğini almıştır. Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu ülkemizde engelli bireylere spor hizmeti ve faaliyeti sunarak onları topluma kazandırmayı ve rehabilite etmeyi hedefler. Engelli bireylere de spor yapma imkânı sağlanması konusu tüm dünya için önemli bir hale gelmiştir.

Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu’na bağlı spor branşları; ampute futbol, atletizm, bilek güreşi, halter, masa tenisi, oturarak voleybol, tekerlekli sandalye curling, tekerlekli sandalye eskrim, yelken, atıcılık, badminton, boccia, kayak, okçuluk, tekerlekli sandalye basketbol, tekerlekli sandalye dans, tekerlekli sandalye tenis ve yüzmedir (13).

Çalışmamızda dikkat, konsantrasyon, yönetici fonksiyonlar gibi kognitif fonksiyonların; şekil zemin algısı, görsel hafıza, görsel ayırt etme gibi parametreleri içeren görsel algılama yeteneğinin ve tüm bunların yanı sıra reaksiyon zamanının önemli olduğunu düşündüğümüz masa tenisi, okçuluk ve atıcılık sporunu gerçekleştiren bedensel engelli sporcularla gerçekleştirdik.

2.3. Masa tenisi 2.3.1.Tarihçe

Masa tenisinin paralimpik programa dahil olması 1960 yılında gerçekleşmiştir. 1970’lerde ilk masa tenisi alt komitesi Uluslararası Stoke Mandeville Oyunları Federasyonunun altında kurulmuştur.

1976’ daki paralimpik oyunlara kadar ayakta katılan sporcular ampüteler olarak sınıflandırılmış olup ilk olarak 1980 yılında serebral palsili sporcular katılmışlardır. Zihinsel engelli sporcular, 1998 IPC Masa Tenisi Dünya Şampiyonasında tanıtıldı ve 2000 yılındaki Paralimpik Oyunlarında ilk defa paralimpik programa dâhil edildi. Masa tenisi, diğer spor branşları arasında tüm engel sınıflarını birleştirmede öncülük eden spor dalı olmuştur (16).

2.3.2.Tanım ve Kurallar

Görme engeli olan sporcular dışında tüm engel gurubuna dâhil sporcular ayakta ve oturma sınıflarında yarışırlar. Bir maç her biri 11 puan olan 5 setten oluşur ve 5

(21)

setin 3 setini alan oyuncu ya da çift maçı kazanır. Uluslararası Masa Tenisi Federasyonunun kurallarının üzerinde ufak değişiklikler yapılarak tekerlekli sandalyeyle yarışan sporcular için Paralimpik Masa Tenisine uygulanmıştır.

Erkekler ve bayanlar, tek ve çiftler olarak da karşılaşırlar (16). 2.3.3. Klasifikasyon

Sporcular sporda gerekli beceriklilik ve yeteneklerine göre 11 sınıfa ayrılırlar. Klasifikasyon; her bir sporcunun kas dayanıklılığı, mobilizasyon durumuna, tekerlekli sandalyedeki dengesine raketi kavramadaki kabiliyetlerine; göre dikkatle incelendikten sonra yapılır (16).

Masa tenisinde fonksiyonel sınıflandırma sistemi;

SINIF 1- Oturma dengesi yoktur, kol oynama fonksiyonu çok düşüktür. SINIF 2- Oturma dengesi yoktur, kol oynama fonksiyonu düşüktür. SINIF 3- Üst gövde aktivitesi vardır fakat oturma dengesi yoktur.

SINIF 4- Oturma dengesi optimal değildir fakat pelvis stabilizasyonu vardır. SINIF 5- Gövde kaslarının fonksiyonu normaldir.

SINIF 6- Kollar ve bacaklarda fazla engel vardır.

SINIF 7- Bacaklardaki engel çok fazladır, statik ve dinamik denge zayıftır. SINIF 8- Bacaklardaki engel orta derecededir.

SINIF 9- Bacaklardaki engel hafif derecededir.

SINIF 10- Bacaklarda veya oynanan kolda çok hafif engel vardır. Oynanmayan kolda çok veya orta derecede engel ya da gövdede orta derecede engel mevcuttur

SINIF 11- Zihinsel engelli sporcular içindir (17). 2.3.4 Performansı Etkileyen Faktörler

Bedensel engelli masa tenisinde ilk 5 sınıflama içinde yer alan oyuncular için kol ve gövde kas koordinasyonu; 6-10 sınıfları içindeki oyuncu için kol ve ayak koordinasyonu önemlidir (14).

Bedensel engelli masa tenisinde oyun süresi boyunca yüksek konsantrasyon, dikkat gibi oyunu kazanmak için yapılacak hamleleri yönetip hızla karar vermek adına kognitif fonksiyonlar; oyun sırasında topu görsel olarak algılaması açısından görsel

(22)

algılama yeteneği ve oyuncuların dinamik olarak değişen, tahmin edilemeyen bir ortamda tepki vermesi gerekir (18).

2.4. Okçuluk 2.4.1 Tarihçe

Engelliler için Okçuluk yarışmaları 1948 yılında İngiltere’de 2 ülkeden katılan 130 sporcunun katılımıyla gerçekleşmiştir. 1960 yılındaki oyunlarda okçuluk paralimpik spor dalı olarak tüm dünyaya ilan edilmiştir. O günden beri okçuluk paralimpik oyunlar arasında yer alır (19).

2.4.2. Tanım ve Kurallar

Okçuluk spor dalının amacı 10 adet iç içe geçmiş dairelerle belirlenen hedefe okları doğru bir şekilde atmaktır. En dıştan merkeze doğru yaklaştıkça puanlama artar. En dıştaki daire 1 en ortadaki daire 10 puandır.

Paralimpik Oyunlarında açık hava müsabakalarında hedef mesafe 70 metredir. Kapalı yer müsabakalarında ise mesafe 18 m. ile 25 m. arasında değişir. Hedefin çapı atış yapılan mesafeye göre değişmektedir. 18 m. mesafede hedef sadece 40 cm iken daha uzun mesafede hedef çapı 122 cm dir. Okçuluk müsabakaları bireysel ve takım yarışmalarını kapsar.

Yarışmalar bireysel ve takım olarak 2 şekilde gerçekleştirilir (19). a) Bireysel Yarışma

Sıralama turunda; tüm yarışmacılar 4 ayrı uzaklıktaki hedefe 36’şar ok atarak toplamda 144 ok atarlar. Sporcunun fonksiyonel klasifikasyonuna göre mesafeler değişir. Buna göre;

-ARW2 (Tekerlekli Sandalye Okçuluğu 2) ve Ayakta Atan erkekler 90, 70, 50 ve 30 m. mesafeden;

-Bayan ve ARW1(Tekerlekli Sandalye Okçuluğu 1 ) erkekler 70, 60, 50 ve 30 m. mesafeden atarlar.

Her okçu 2 uzak mesafede 122 cm. genişlikteki hedefe 4 dk. içinde 6 ok grubuna; Yakın mesafelerdeki her okçu 80 cm. genişlikteki hedefe 2 dk. içinde 3 ok

(23)

grubuna atarlar. Sıralamanın her bölümündeki en iyi 64 erkek ve bayan eleme turunu geçerler (19).

Eleme Turunda;

Erkek ve bayanlar için 70 m. tek mesafedir. Okçular 122 cm. genişliğindeki hedefe 4 dk. içinde toplam 18 ok atarlar. Her bir eşleşmeden kazanan sporcu bir diğer tura çıkar. Final turuna çıkan her bir sporcu ayrı hedeflerdeki toplam 12 oku atarlar. Final maçları boyunca okçular atışlarını birbirlerinden arka arkaya ve her bir okçu bir okunu 40 saniye içinde atmalıdır. Paralimpik oyunlarda format, klasifikasyon turunun 72 ok içermesi ve yarışmalarda tüm sınıflar için 70 m.lik mesafe kullanılması dışında aynıdır (19).

b) Takım Yarışması

Bireysel klasifikasyon turundan her bölümün en iyi 16 erkek ve bayandan oluşan takımları seçilir. Bir takımın tüm üyeleri aynı cinsiyete ve aynı yay tipine sahip olup (makaralı yay, olimpik yay) ayrıca aynı ülkenin vatandaşı olmalıdır. Ancak 3 sınıftan oluşan sporcu takımları oluşturabilir.

Hem erkek hem bayanlarda takım yarışması için hedef 70 m. mesafedeki 122 cm.dir. Takım oyunlarında 9 ok veya her bireye 3 ok içerir ve bir maç 27 ok içerir. Bir takımdaki 3 oyuncu 3 dakikadan önce atışlarını bitirmelidir. Okçular ok atış çizgisinde herhangi bir sırada; 1,2 veya 3 ok atabilirler. Fakat sadece takımın bir okçusu herhangi bir zamanda atabilir. Sıralamalar için müsabakalar çeyrek final, yarı final ve final turları şeklinde devam eder (19).

2.4.3. Klasifikasyon

Okçulukta sınıflandırma sistemi; 1) Ayakta Okçuluk (ARST)

Bu gruptaki sporcuların kollarında bir engel olmayıp bacaklarında belli oranda eklem hareketliliği, kas kuvveti ya da koordinasyonunda azalma mevcuttur. Bu gurupta yer alıp kollarında daha ağır engeli olan okçular kolaylaştırılmış atışlarda yarışmaya izin verilen ARST-C alt sınıfında yarışabilirler (20).

(24)

2) Tekerlekli Sandalye Okçuluk 1 (ARW1)

Bu grupta bulunan okçular tekerlekli sandalyede yarışırlar. Sporcuların alt ve üst ekstremitelerinde problem vardır. Eklem hareketliliği, kas kuvveti ve kolların kontrolü ve gövde kontrolünde zayıflık mevcuttur. Genellikle alt ekstremiteleri mobil değildir. Bu grupta yer alıp daha yüksek engelli okçular kolaylaştırılmış atışlarda yarışmasına izin verilen ARW1-C bir alt sınıfına alınabilir (20).

3) Tekerlekli Sandalye Okçuluk 2 (ARW2)

Bu okçuların alt ekstremitelerinde ayağa kalkmasına engel olacak bir durum vardır. ARW1 le kıyaslanacak olunursa bu grupta yer alan sporcuların üst ekstremitelerinde herhangi bir engel yoktur. Tekerlekli sandalyedeki bedensel engelli veya benzer engeli olan okçu olarak tanımlanır (17).

2.4.4. Performansı Etkileyen Faktörler

Okçuluk alanında, iyi bir postural kontrole, kuvvete, enduransa ve uzun süreli konsantrasyona ihtiyaç vardır. Atışlarda kadın okçularda yaklaşık olarak 15-16 kg, erkeklerde 18-20 kg’ lık itiş ile karşılanır. Yarışmalarda 75 den fazla atış yaptıkları düşünülecek olunursa gün boyu bu kuvvet kadınlarda yaklaşık 1200 kg, erkeklerde yaklaşık 1500 kg a kadar varabilir (20, 21). Bu yüzden sporcunun her türlü çevresel koşullarda kassal yeteneklerini yerine getirebilmek, gerekli başarıyı sağlayabilmek, yaralanma riskini aza indirgeyebilmek amacıyla içsel ve dışsal koşulları dengelemesi gereklidir. Özelleşmiş kas kuvveti, enduransı, el-göz koordinasyonu, reaksiyon zamanı, karar verme zamanı ve vücut kontrolü gerektirir. Okçuluğun gerektirdiği en uygun yaklaşım, hem fiziksel hem de mental olarak uygunluktur (20).

2.5. Atıcılık 2.5.1. Tarihçe

Atıcılık alanında 1980 yılındaki paralimpik oyunlarından itibaren engelliler için klasifikasyon sistemi geliştirilmiştir (22). Ülkemizde bedensel engelli atıcılık sporu 2002 Nisan ayında Ankara'da yapılan Türkiye Şampiyonası ile resmi olarak başlamıştır. 2008 yılında ülkemizde 22 ülkenin katılımı ile ilk defa Uluslararası atıcılık turnuvası düzenlenmiştir (23).

(25)

2.5.2. Tanım ve Kurallar

Atıcılık için amaç; nişan tahtasının merkez halkasına bir seri atışlar yapmaktır. Merkez halkadan itibaren skoru 10 dan 1 e kadar derecelenen eş merkezli halkalar vardır. Finalde, halkalar olası en yüksek skor için tekrar bölünürler (22). Müsabakalar 10 m, 25 m, 50 m olarak 3 mesafeden oluşan havalı tüfek ve tabanca yarışmaları olarak 2 ana başlıkta toplanır (22).

10 m. Müsabakaları kapalı poligonlarda 0.177 kalibre çapında havalı tabanca ve tüfekle;

25m. Müsabakaları kapalı ve açık poligonlarda 0.22 kalibre çapında spor tabancalar ile;

50m. Müsabakaları açık poligonlarda 0.22 kalibre çapında tabanca ve tüfekle yapılır (23).

Sporcular, atış değerlerine göre puan biriktirirler.

Yarışmalar sıralama ve final bölümünden oluşur. Sıralama bölümünde elde edilen skorun üstüne finaldeki skor eklenir. Toplamdaki en yüksek puanı alan yarışmayı kazanır (22).

2.5.3. Klasifikasyon

Engellerine ve atıcılıkta gerekli yeteneklere bağlı olarak sporcular SH1, SH2 ve SH3 olarak 3 sınıfa ayrılırlar. Paralimpik müsabakalar ise sadece SH1 ve SH2 sınıflarını içerir (22).

Tüfek ve tabanca yarışmacıları 3 ana sınıfa bölünürler. SH1: Atış desteğine ihtiyaç duymayan sporcuları içerir.

SH2: Kollarıyla ateşli silahın ağırlığını destekleyemeyecek durumdaki sporcuları içerir.

SH3: Görme engelli sporcuları içerir (22). 2.5.4. Performansı Etkileyen Faktörler

Nişan alma görevi esas olarak iki bileşenden oluşur; ilki büyük hareket olarak hedef merkezi hizalanır ikincisi ise daha minimal olarak hedef merkezi ile silahla hedef hattını ayırt etmektir. Görsel algılama ve kognitif fonksiyonlar burada kontrol

(26)

mekanizması olarak devreye girerek hata yapma payını aza indirger (24). Atış emrinden sonra gerekli kısa sürede tüm bunları gerçekleştirmek gerekir bu açıdan da reaksiyon zamanı atıcılar için önemlidir.

2.6. Kognitif Fonksiyonlar 2.6.1. Tanım

Kişinin bilgiyi yorumlaması, seçenekler arasında yapılacak tercihleri belirlemesi ve bu bilgiyi günlük hayatta kullanacak şekilde uygulamasını içeren bir süreçtir. ’Cognoscere’ kelimesinden türemiştir. Latince karşılığı ‘bilmek’ tir. Bireyin zihnine dışarıdan aldığı bilgilerle zaten var olan bilgilerin işlenip düzenlenmesi ile oluşur (25). Oryantasyon, dikkat, hafıza, dil kullanımı gibi temel becerilerin yanı sıra yönetici işlevler olarak bilinen karar verme, planlama, problem çözme gibi yeteneklerin tümü kognitif fonksiyonlar olarak adlandırılır (26).

Kognitif fonksiyonlar, çoğunlukla frontal lobun fonksiyonlarıyla düzenlenir. Özellikle Prefrontal korteks; öğrenme, uzun süreli bellek için bilgi işlemeyi başlatma, davranışları yönetme gibi görevleri üstlenir. Temporal ve Parietal loblar da kognitif fonksiyonların ortaya çıkmasını destekler (27).

2.6.2. Kognitif Fonksiyonun Süreçleri

Kognitif fonksiyonlar; dikkat, yönetici fonksiyonlar, bellek, görsel mekânsal beceriler gibi süreçleri kapsar.

Dikkat

Dikkat, bir şeye odaklanmadır. Kognitif değerlendirmede diğer unsurların gerçekleşmesi için önemli bir fonksiyondur. Beyindeki ilgili alanları Parietal lob ve Prefrontal korteksdir (3).

Yönetici Fonksiyonlar

Yönetici fonksiyonların temel görevi, kişinin belirli bir göreve konsantre olmasına, uygun hedef belirlemesine, plan yapabilmesine, işe başlayabilmesine,

(27)

öğrenme ve belleği kullanabilmesine ve uygun yanıtı vermesine olanak sağlamaktır (27).

Bellek

Yeni öğrenilen bilgilerin kaydedilmesi ve depolanması; uzun ya da kısa bir süre saklanması, istenildiği zaman ulaşılıp hatırlanması sürecini bellek gerçekleştirir. Belleğin oluşturulması ve bilginin geri çağrılmasındaki aşamalar sırasıyla; bilgiyi kodlayıp ve kaydetme, depolama, geri çağırma ya da hatırlama (28). Bellekten sorumlu yapılar; Hipokampus, Lateral temporal korteks, Frontal lob ve Talamustur (29).

Görsel-Mekansal Beceriler

Görsel-Mekânsal beceriler, nesneleri ve aralarındaki etkileşimleri görsel olarak algılamamızı sağlar. 3 boyutlu şekiller, yakın ve uzaktaki cisimlerin gerçek büyüklükleri, yakınlık ve uzaklık kavramı gibi beceriler birer örnektir. Cümleye dökmek daha çok zaman alsa da bu görsel analizlerin çoğu bir saniyeden daha kısa sürede gerçekleşir (3).

Tüm bu bahsedilen kognitif fonksiyonların gelişmesine olanak sağlayanların başında fiziksel aktivite gelir. Farklı yaş gruplarında yapılan çalışmalarda egzersizle beraber, kognitif fonksiyonların geliştiği kanıtlanmıştır (7). Sporcular ve sedanter bireyler arasında yapılan çalışmalarda da spor yapan bireylerde; kognitif fonksiyonlardan sorumlu olan alanlarda nörotransmitterlerle beraber sinirsel büyüme faktörlerinin salınmasında ve sinir liflerinin dallanmalarında artış gözlemlenmiştir (4, 30).

Antrenmanlarla birlikte güçlendirilmiş nöral ağlar ve plastisite ile ilgili değişiklikler; hızlı uyarı diskriminasyonu, karar verme ve dikkat bileşik motor becerilerin edinilmesi ve yürütülmesi tetiklenir (31, 32).

Sporun mental etkileri sağlıklı sporcularda iyi bir şekilde belgelenmesine rağmen, bedensel engelli sporcular hakkında çok veriye rastlanılmamaktadır (33).

2.6.3. Değerlendirme Yöntemleri

Literatürde kognitif fonksiyonları değerlendiren testler; nöropsikolojik testler (seri çıkarma, sözel akıcılık testi ve kategori testi) olabildiği gibi, Standardize Mini

(28)

Mental Test (SMMT), Lowenstein Mesleki Terapi Bilişsel Değerlendirme (Lowenstein Occupational Therapy Assessment - LOTCA), Modifiye Stroop testi, Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği (MOCA), gibi birden fazla kognitif fonksiyon içeren testtir (34). Bunlara ek olarak sporculara ve bedensel engelli sporculara özel bir kognitif test bulunmamaktadır.

2.7. Görsel Algılama 2.7.1. Tanım

Görsel algılama; nesnelerin renk, şekil, çevreyle olan durumu gibi özelliklerin duyu ve kognitif fonksiyonların yardımıyla oluşan algılama biçimidir. Fonksiyonel görme için gerekli olan görsel reseptif, çevreden gelen uyarının seçim ve organizasyonunu; görsel-kognitif ise görsel uyaranın mental açıdan yorumlanmasıdır (35).

Bilgi optik sinirden Talamusa aktarılır oradan Oksipital lobdaki görme merkezine ulaşır. Buradan yorumlanması için bazı bilgiler Posterior parietal loba, bazı bilgiler de İnferior temporal loba iletilir. Parietal lobda görsel-uzaysal işlemler; Temporal lob da nesneye ait özellikler, biçimi detayları hatırlanır (36).

2.7.2. Görsel Algılama Süreçleri

Görsel Algılama; görsel-reseptif ve görsel-kognitif olmak üzere 2 süreç içerir. Görsel – Reseptif

Görsel uyaranın algılanmasını gerçekleştirir. Görsel reseptif fonksiyonlar;

Görsel Fiksasyon; görsel olarak durağan bir cisme sabitlenme ve nesneler

arasında tarama yapmak anlamına gelir.

Pursuit ve Sakkadik Göz Hareketleri; pursuit göz hareketleri nesneyi takip

etme anlamına, sakkadik göz hareketleri de tarama anlamına gelir. Pursuit hareketler yavaşken sakkadik göz hareketleri daha hızlıdır.

Keskinlik; görme alanında yer alan nesnelerin en ince ayrıntısına kadar ayırt

(29)

Akomadasyon; her gözün bir nesnenin bulanık görüntüsünü net görüş haline

getirebilme yeteneğidir.

Binoküler görme; 2 göze ait görüntülerin zihinsel olarak tek bir görüntüde

birleştirilmesidir.

Stereopsis; 3 boyutlu algılama işini gerçekleştirmek anlamına gelir

Konverjans ve Diverjans; medial düzlemde 2 gözün de içe ve dışa dönme

yeteneği anlamına gelir (36). Görsel – Kognitif

Görsel dikkat, görsel hafıza, görsel ayırım ve görsel benzetmeler alt başlıklarıdır.

- Görsel Dikkat; uyaranın gözden beyine görme ile ilgili bölüme ulaşmasından hemen önce uyaranın seçilmesi ile ilgilidir. Atiklik, dikkatin seçimi, görsel uyanıklık ve dikkatin ayrılıp paylaşılması alt başlıklarını içerir.

- Görsel Hafıza; görsel dikkatle birlikte seçilip bilgi haline getirilen uyaranın, daha önceki tecrübelerle birleştirilmesidir. Uzun ve kısa süreli hafıza olarak bölünür .

- Görsel Ayırım; görsel bilginin; tanınma, eşleştirme ve sınıflandırma yöntemleri ile uyarana ait önemli özellikleri tespit etme becerisidir. Uyaranlar arasında eşleştirme yapılırken benzer özellikleri, sınıflandırma yapılırken hem benzer özellikleri hem farklı özellikleri kullanılır. Bunları gerçekleştirirken şekil algılama ve uzaysal algılama parametreleri önem taşır. Şekil oluşturma, görsel yakınlık ve şekil zemin algısı; şekil algılamanın; uzayda pozisyon, derinlik algısı, topografik oryantasyon ise uzaysal algılamanın alt başlığıdır.

Buna göre şekil algılamanın alt başlıkları detaylı olarak;

Şekil oluşturma; farklı konum ve boyutlarda kişinin nesneyi tanımasını sağlar (36).

Görsel yakınlık; nesnelerin eksik parçalarını, bellekte saklanan eski bilgilerle birleştirerek tanımasıdır (36, 37).

Şekil-zemin algısı; temel gerekli olan nesneyi etrafında yer alan kafa karıştırıcı faktörlerden ayrıştırarak algılamasıdır (36, 37).

(30)

Uzaysal algılamanın alt başlıkları detaylı olarak;

Uzayda pozisyon; bir nesnenin kendisiyle ya da başka cisimlerle mekânsal ilişkisinin belirlenmesidir. İç-dış, ön-arka, sağ-sol gibi yer yön bilgileri için önemli bir algılamadır (36, 37).

Derinlik algısı; nesnelerin uzaklıklarının 3 boyutlu olarak tespit edilmesidir. Topografik oryantasyon; nesnelerin yerlerinin konumunun belirlenmesi ile ilgilidir. Bireyin kendi konumunu, hareket halindeki birini takip edebilmesi, kendi yolunu bulup algılaması birer örnektir.

Görsel Benzetmeler; nesneler fiziksel olarak olmadığı zaman bile o nesneyi

hayal edebilmek anlamına gelir (36). 2.7.3. Değerlendirme Yöntemleri

Literatürde görsel algılamayı değerlendiren testler; Görsel Algı Yeteneği Testi (motor olmaksızın) (TVPS-R), Gelişimsel Görsel Algılama Testi 2-Edition (DTVP-2), Bileşensel Görsel Algılama Testi (CAVP), Yetişkin Algısal Tarama Testi (OT-APST), Motor Hareket Olmaksızın Görsel Algılama Testi (Motor-Free Visual Perception Test, Third Edition (MVPT-3) ) gibi yöntemlerdir (36, 38).

2.8. Reaksiyon Zamanı 2.8.1. Tanım

Reaksiyon Zamanı; uyarının verilmesi ile hareketin başladığı ilk ana kadar geçen süreye verilen isimdir (39).

Reaksiyon zamanını kabaca 3 bölüm halinde inceleyecek olursak;

 Birincisi uyaranın algılanması ve uygulanması için gerekli olan algılama zamanıdır.

 İkincisi, uygun tepkiyi vermek için gereken zaman olan karar verme zamanıdır.

 Üçüncüsü ise alınan emire göre ayarlanan motor zamandır (40). Reaksiyonun fizyolojik açıdan bakıldığında ilk aşaması duyusal veri girişidir. İç ya da dış ortam farketmeden reseptörler yardımıyla duyu girdileri alınarak merkezi sinir sistemine taşınır. Duyusal integrasyon ile geçmişten gelen ve bugün edinilen

(31)

bilgiler üst merkezlerde birleştirilir ve hafıza ile ilgili alanlarda depo edilir. Birleştirilen bilgilerden uygun olan davranış seçilir ve organize edilir. Mekanik olarak işin yapılabilmesi için nöronlar yardımı ile kas lifinde meydana gelen elektrokimyasal olaylar sonucunda kas uyarılır. Bu olayların sonucunda motor hareket oluşur (41).

2.8.2. Reaksiyon Zamanı Çeşitleri

Reaksiyon zamanının uzaması uyarıların karmaşıklığı ve tepki seçenek sayılarının artmasına bağlıdır. Bu sebeple reaksiyon zamanı basit reaksiyon zamanı ve çoklu reaksiyon zamanı olmak üzere 2 alt başlıkta incelenir (42).

Basit Reaksiyon Zamanı

Kişiye verilen tek bir uyarı ile verilen tek bir cevap için geçen süreye denir. Birey için düşüneceği başka bir uyarı, vermesi gereken başka bir cevap olmadığı için basit reaksiyon süresi kısa olmaktadır (42).

İki bileşenden oluşur. Bunlar; refleks zamanı (süratli oluşan bileşen) ve şartlı refleks zamanı (yavaş oluşan bileşen) dır (43, 44).

Refleks Zamanı: Belirli bir uyaran ile başlayan uyarılma durumunun merkezi

sinir sisteminde bulunan refleks merkezine gönderilip burada meydana gelen cevabın efferent sinir lifleri vasıtasıyla perifere taşınarak bir işin başlatılması ya da bitirilmesi durumudur. Afferent ve efferent yol kısa olduğu için refleks zamanı reaksiyon zamanına oranla daha kısadır. Örneğin acı veren uyaranlardan kaçmak gibi dış uyaranlara verilen cevap bir refleks hareketidir (44).

Şartlı Refleks Zamanı: Öğrenme ve alışma sonucu meydana gelen basit refleks

hareketlerin ikinci bileşenidir. Öğrenme ve alışmanın öncelikli olması sebebiyle doğuştan bireyde var olan genetik refleks hareketlerden farklıdır. Şartlı refleks hareketlere korteks de dâhil olur (44).

Çoklu Reaksiyon Zamanı

Çoklu Reaksiyon Zamanının iki alt başlığı bulunur. Bunlar;

Seçmeli reaksiyon zamanı: Her uyarıya farklı tepki ya da farklı uyarılara tek

(32)

Ayırt edici reaksiyon zamanı: Birden fazla sinyal mevcut sadece bir tepki

vardır(42-44).

2.8.3. Değerlendirme Yöntemleri

Reaksiyon zamanını değerlendiren testler; Nelson El Reaksiyon Testi, Nelson Ayak Reaksiyon Testi, La Fayette Çok Seçenekli Reaksiyon Zamanı Testi, Dikey Sıçrama Reaksiyon Testi, Vienna Reaksiyon Süresi Ölçme Aracı, Sport Expert Reaksiyon Süresi Ölçme Aracı, New Test 2000 Testi gibi yöntemlerdir (45).

Spor yapılırken rakiplerden biraz daha önce harekete geçilmesini sağlamada reaksiyon zamanının kısalığı ayrıca önem taşır. Yapılan düzenli uyaran çalışmalarıyla beraber reaksiyon zamanı kısaltılarak reaksiyon hızı arttırılır (43, 44) .

Görsel uyaranlara karşı, değişik pozisyonlarda uyaranlara karşı yapılan reaksiyon çalışmaları, grupla beraber yapılan reaksiyon çalışmaları, dikkat oyunları gibi çalışmalar reaksiyon zamanını geliştirmek için kullanılır (46).

(33)

3. BİREYLER VE YÖNTEM 3.1. Bireyler

Bedensel engelli sporcularda kognitif fonksiyonlar ve görsel algılamanın reaksiyon zamanı ile arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla planladığımız bu çalışmada gruplarımız, reaksiyon zamanının önemli olan spor branşlarından; masa tenisi, okçuluk ve atıcılık olarak belirlendi. Yapılan güç analizinde α= 0,05 β=0,20 güç ile her grup için birey sayısı n=8 olarak belirlendi. Çalışmanın yapılabilmesi için Hacettepe Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan 31.01.2018 tarih ve GO 18/112-13 karar numaralı izin ve onay alındı (Ek 1). Bedensel Engelliler Spor Federasyonu Başkanlığından 29.12.2017 tarih ve TBESF-5342 sayılı izin alındı (Ek 2).

Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu Spor Kulüplerindeki bedensel engelli masa tenisçi, okçu ve atıcı sporcularla yapıldı. Yaşları 18-50 arasında değişen 8 masa tenisçi 8 okçu 6 atıcı olmak üzere toplam 16 erkek 6 kadın toplam 22 sporcu ile gerçekleştirildi. 2 atıcı çalışmaya gönüllü olarak katılamayacağını beyan ettiği için çalışma dışı bırakıldı.

Çalışmamıza dâhil edilme kriterleri; -Çalışmaya katılmak için gönüllü olmak,

-Üst ekstremitede kas kuvveti 3’ ün üstünde olmak, -18-65 yaş arası olmak,

-En az 6 ay – 1 senedir spor yapıyor olmak,

-Üst ekstremiteyi içine alan herhangi bir nörolojik ve ortopedik defisitin bulunmaması,

-Standartize Mini Mental Durum Değerlendirme Testinden 24 puan ve üstünü almak,

-Bedensel engelin dışında başka bir engel bulunmamak,

-Gövde ve üst ekstremitede ağrı skorlamasının VAS’a göre en fazla 10 üzerinden 3 olmak,

-Üst ekstremitede herhangi bir eklem limitasyonunun bulunmaması olarak belirlenmiştir.

(34)

Bu kriterlere uymayan sporcular çalışmaya dahil edilmemiştir. 3.2. Yöntem

Değerlendirmeler Beden Engelliler Spor Federasyonuna bağlı spor kulüplerine ait, sporcuların antrenman yaptıkları spor salonlarında, antrenörler ile konuşularak onların uygun gördüğü zaman dilimi içerisinde milli takım kamp zamanlarında gerçekleştirildi.

Çalışmamızda katılımcılar; Aydınlatılmış Onam Formu ile bilgilendirilip, onayları alınmıştır (Ek 3). Onayları alınan katılımcılar; demografik bilgileri, sporu gerçekleştirdiği el tercihi, normal eklem hareket açıklığı, kas kuvveti ölçümü, omuz esnekliği, kavrama kuvveti, el beceri, parmak kavrama gücü, reaksiyon zamanı (Ek 4); bilişsel başarısızlık, kognitif fonksiyonlar, görsel algılama, uyku kalitesi, depresyon değerlendirmesi, Standartize Mini Mental Test parametreleri ile değerlendirildi.

3.2.1. Bireylerin Demografik ve Kişisel Bilgileri

Sporcuların kişisel bilgileri, yaş, cinsiyet, sporu gerçekleştirmedeki el tercihleri, engel nedeni, engel tarihi, spor yaptıkları süre, haftalık antrenman süreleri, eğitim düzeyleri, meslek bilgileri alındı.

3.2.2. Normal Eklem Hareket Açıklığı

Omuz, dirsek, el bileği ve parmaklar için normal eklem hareket açıklıklarına her bir eklemin gerektirdiği uygun pozisyonda Universal Gonyometre ile bakılarak Kendall’ a göre olan değerler göz önünde bulunduruldu (47). Bu bilgiler ışığında kriterlerimize uyan sporcular değerlendirmeye alındı.

3.2.3 Mini Mental Durum Değerlendirme Testi

Test; yönelim, kayıt hafızası, dikkat ve hesaplama, hatırlama ve lisan olmak üzere beş ana başlık altında toplanmış on bir maddeden oluşmaktadır (48, 49). Terapist ile sporcu arasında soru cevap şeklinde, toplam maksimum 30 puan üzerinden değerlendirildi. 24 puan ve üstünü alan sporcular çalışmaya dahil edildi (Ek 10).

(35)

3.2.4. Kas Kuvveti

Manuel kas testi 3’ ün üstünde olan sporcular çalışmaya dahil edilmiş olup bu sporcuların üst ekstremite kas kuvveti ölçümleri dijital dinamometre (J-TECH, Medical commander powertrack II, USA) ile Bohannon standartlarına göre uygun olan pozisyonlarda ölçüldü (50). Her iki ekstremite için omuz fleksiyon, ekstansiyon, abduksiyon, adduksiyon, eksternal ve internal rotasyon değerleri; dirsek fleksiyon ve ekstansiyon değerleri; önkol pronasyon ve supinasyon değerleri; el bileği fleksiyon ve ekstansiyon değerleri ölçüldü. 3’er kez ölçüm yapılarak değerlerin ortalaması alındı. Sonuçlar Newton birimi cinsinden kaydedildi.

3.2.5. Omuz Esnekliği

Back Scratch Test ile ölçülmüştür. Sporcular dik pozisyonda otururken; bir omuz fleksiyon, abduksiyon, eksternal rotasyon ve dirsek fleksiyon pozisyonunda elin palmar kısmı sırta dokunacak şekilde, diğer omuz ekstansiyon, adduksiyon ve internal rotasyon ve dirsek fleksiyonda pozisyonunda elin dorsal yüzün sırta temas edecek şekilde ellerini birleştirmeye çalıştılar. İkinci parmaklar arasındaki mesafe santimetre (cm) cinsinden kaydedildi. Ölçümler sağ kol ve sol kol için de aynı pozisyonda tekrarlandı (51). Birbirine temas eden parmaklar ‘0’ puan, birbirini geçiyorsa ölçülen değer cm cinsinden eksi olarak not edildi.

3.2.6. Kavrama Kuvveti

Sporcular Jamar El Dinamometresi ile cihazın 2. kavrama bölümünden Amerikan El Terapistleri Birliği tarafından önerilen pozisyonda; omuz adduksiyonda, dirsek 90º fleksiyonda, önkol nötralde, el bileği 0-30º ekstansiyonda ve 0-15º ulnar deviasyonda ölçüldü. Ölçümler bilateral gerçekleştirilerek 3 er kez tekrar edilip ortalama değerleri alındı. Sonuçlar kg/kuvvet cinsinden kaydedildi (52).

3.2.7. El Becerisi

Bireylerin el becerisi 9 Delikli Peg Testi ile değerlendirildi. Özellikle üst ekstremite performansındaki değişiklikler için duyarlı olan hızlı basit manuel bir beceri testidir. Test materyali standart boyutlarda yapılmış 9 adet küçük çubuktan ve

(36)

bunların yerleştirildiği 9 delikli tahtadan oluşmaktadır. Sporculardan mümkün olduğu kadar hızlı çubukları tek tek tahtaya yerleştirmesi daha sonra da çıkarması istendi. Kronometreyle zaman ölçüldü. Önce sağ sonra sol el olmak üzere iki ekstremite için de ölçüm gerçekleştirildi (53).

Şekil 3.1. 9 Delikli Peg Testi (53) 3.2.8. Parmak Kavrama Kuvveti

Parmak kavrama gücü pinchmetre kullanılarak üç farklı kavrama ile ölçülür. Burada başparmak ve işaret parmağının yaptığı pinch kavrama gücü, lateral kavrama gücü ve orta parmağı da içeren palmar kavrama gücü değerlendirildi. Tüm ölçümler sağ ve sol el için üç kere tekrarlanıp ortalama değerleri alındı. Sonuç kg/kuvvet cinsinden kaydedildi (52).

3.2.9. Bilişsel Başarısızlık

Bilişsel başarısızlık; sıkıntı, endişe, bölünmüş dikkat, hafıza kapasitesinin kısa süreli aşırı yüklenmesi, sosyal kaygı gibi etkenlere bağlı olarak değişebilir. Bu değişkenliği ölçen test Bilişsel Durum Ölçeğidir (BDÖ) . Hafıza ile ilgili 7, dikkat dağınıklığı ile ilgili 9, hata bölümü 7, isimlerle ilgili 2 soru bulunur (54). Anket formunda olup 25 sorudan oluşan ölçekte son 6 ayda bilişsel durum ile ilgili yaşanan

(37)

durumların ne sıklıkla gerçekleştiği sorulur. Değerlendirmede sporcular Çok sık “4” , sık sık “3”, ara sıra “2” , nadiren “1”, hiç “0” seçenekleri arasından kendilerine uygun seçeneği işaretlediler. Skor hesaplanırken işaretlenen seçeneklerdeki puanlar toplandı ve bunun üzerinden sonuç kaydedildi (55) (Ek 5).

3.2.10. Kognitif Fonksiyonlar

Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği (MOCA) kullanılmıştır. Terapist ile değerlendirilecek birey yüz yüze uygulanır. MOCA; görsel mekânsal/yönetici işlevler, adlandırma, dikkat, lisan, soyut düşünme, gecikmeli hatırlama ve yönelim başlıklarından oluşur. Bu başlıklarla ilgili soruların hepsine doğru yanıt veren kişi en fazla 30 puan alır. 21 puan ve üstü alanlar normal sayılır.

Görsel mekansal/yönetici işlevler

Bu başlıkta sporcudan belirli bir düzene sahip sayı ve harflerden oluşan örüntüyü bitirmesi ok işareti ile tamamlayarak bitirmesi, üç boyutlu bir küpü kopyalaması ve akrep, yelkovanı olan belirli bir saati gösteren bir duvar saati çizilmesi istenir. En fazla 5 puan alınır.

Adlandırma

Günlük hayatta karşılaşma ihtimalimizin daha az olduğu 3 farklı hayvan (aslan, gergedan, deve) resimleri gösterilir ve bireylerden isimlerini söylemesi istenir. Hepsini bilen bireyler toplam 3 puan alır.

Adlandırma ve dikkat parametreleri arasında bellek adında skorlamaya katılmayan bir bölüm yer alır. Bu kısımda yer alan 5 kelimeyi terapist söyledikten sonra bireyden tekrar etmesi istenir. Bu kelimeler esas olarak gecikmeli hatırlama bölümü için gereklidir. Sporculardan bu kelimelerin o bölümde tekrar hatırlaması istenir.

Dikkat

Bu bölümde 2 sayı listesi yer alır. Bireyden; birinci sayı listesini baştan sona doğru, o bittikten sonra ikinci sayı listesini sondan başa doğru sıralamayı bozmadan terapistten sonra tekrar etmesi istenir.

Sayı listesinden sonra, harflerin karışık halde ve birden çok sayıda sıralandığı bir liste bulunur. Bireyden terapist bu listeyi okurken ‘A’ harfini her duyduğu an elini masaya vurması istenir.

(38)

Son olarak 100 den geriye 7’ şer 7’ şer çıkarma işlemi yapması istenir.

Sayı listesini tam puanı 2, ‘A’ harfi ile ilgili aşama 1 puan, Çıkarma işlemi 3 puan olmak üzere toplam 6 puandan oluşur.

Lisan

Bu kısımda bireye testte verilen 2 farklı cümle söylenir ve bireyden cümleleri olduğu gibi tekrarlaması istenir.

Diğer aşamada ise 1 dakika boyunca ‘K’ harfi ile başlayan farklı kelimeleri sayması istenir. 11 tane veya daha fazla kelime bulan başarılı sayılır.

Cümle bölümünden 2 puan, zamana karşı “K” harfi ile kelime bulma 1 puan olarak skorlanır.

Soyut düşünme

Bireylere ikişerli farklı kelime öbeği verilir ve bunlar arasındaki benzerlik sorulur. Bölüm 2 puandan oluşur.

Gecikmeli hatırlama

Yukarıda bahsedilen 5 kelimenin hatırlanıp tekrar söylenmesi istenir. Her kelime için 1 er olmak üzere en fazla toplam 5 puan alınır.

Yönelim

Gün, ay, yıl, günün adı, mekan ve şehir gibi sorular yer alır. Her bir doğru yanıt için birer olmak üzere toplamda en fazla 6 puan verilir (56) (Ek 6).

3.2.11. Görsel Algılama

Sporcuların görsel algılamaları, Motor Yetenek Olmaksızın Görsel Algılama Testi (MVPT-3rd) ile ölçülmüştür. Bu test 4-95 yaş aralığında, 20-40 dk arasında tamamlanılan bir testtir. Görsel ayırım 7), şekil oluşturma 5), görsel hafıza I (0-8), görsel yakınlık I (0-13), görsel ayırt etme (0-11), uzayda pozisyon (0-5), şekil zemin (0-5), görsel yakınlık II (0-5) ve görsel hafıza II (0-5) gibi algılama alt başlıklarından oluşur. 9 ana başlık, 65 şekilli sorudan oluşan ve her bir soruda 4 şık olan bir test yöntemidir. Yetişkinler bu testin ilk 2 bölümü olan görsel ayırım ve şekil oluşturma kısımlarını yapmış kabul edilir (57).

Görsel Hafıza I:

Bu bölüm 8 sorudan oluşur. İlk gördüğü şeklin hafıza tutularak aynısı diğer sayfada göstermesi istenir (Şekil 1),

(39)

Şekil 3.2. Görsel hafıza I soru örneği (5, 58) Görsel Yakınlık I:

Toplam 13 sorudan oluşan bu bölümde sporcuya üstte yer alan şekli tamamladığında altta bulunan şeklin elde edileceği soruldu (Şekil 2).

Şekil 3.3. Görsel yakınlık I soru örneği (5, 58) Görsel Ayırt Etme:

Toplamda 11 sorudan oluşan bu bölümde sporculardan 4 şık arasından farklı olanı işaretlemesini istedik (Şekil 3).

(40)

Şekil 3.4. Görsel ayırt etme örnek sorusu (5, 58) Uzayda Pozisyon:

5 sorudan oluşan bu bölümde sporculardan hangi şıktaki şeklin uzaydaki pozisyonunun diğer 3 şıktan farklı olduğunu sorduk (Şekil 4).

(41)

Şekil Zemin Algısı:

Toplam 5 sorudan oluşan bu bölümde sporculara birçok farklı ve irili ufaklı karmaşık şekillerin içerisinde hemen altta belirtilen şeklin kaç adet bulunduğu soruldu (Şekil 5).

Şekil 3.6. Şekil-Zemin Algısı örnek sorusu (5, 58) Görsel Yakınlık II:

5 soru dan oluşan bu bölümde sporculara şıklarda yer alan şekillerdeki boşluklar doldurulduğunda yukarıdaki şeklin aynısı olan şekli bulması istenir (Şekil 6).

(42)

Şekil 3.7. Görsel yakınlık II örnek sorusu (5, 58) Görsel Hafıza II:

Görsel hafıza I bölümünün aynısı olup zorluk derecesi Görsel hafıza I’ e göre daha artar (Şekil 7).

(43)

Testte verilen doğru cevap sayısı hesaplanarak kaydedildi (58). (Ek 7)

Şekil 3.9. MVPT-3 3.2.12. Reaksiyon Zamanı

Nelson El Reaksiyon Testi kullanılarak ölçülmüştür. Sporcuya testin nasıl yapılacağı ve pozisyonları hakkında bilgi verildikten sonra oturur pozisyonda, elleri yaklaşık 8-10 cm masadan uzanacak şekilde önkol desteklenerek pozisyonlandı. İşaret parmağı ve başparmak arası mesafe yaklaşık 1 inç yani 2,54 cm olacak şekilde beklerken cetvelin taban kısmı iki parmağın arasında terapist tarafından tutuldu. Cetvel ‘’hazır’’ komutunu takiben 1-2 sn sonrasında bırakıldı. Cetveli kavrayan sporcunun başparmak üzerinde okunan rakam kaydedildi. Sağ ve sol el için de aynı şekilde gerçekleştirildi. Her bir sporcuya değerlendirme öncesinde 3 deneme yaptırılarak sonrasında test 20 defa tekrar edildi. En yüksek ve düşük 5’ er değer çıkarılıp geriye kalan 10 değerin ortalaması alındı. Elde edilen sonuçlar aşağıdaki formülle hesaplanıp saniye cinsinden kaydedildi (39).

(44)

Reaksiyon Zamanı=

√2 x Cetvelin Tutulduğu Mesafe / Yerçekimine Bağlı Hız(sabit sayı) Reaksiyon Zamanı = √2 x Mesafe/ 980 (cm/sn) (59, 60).

Şekil 3.10. Nelson El Reaksiyon Testi 3.2.13. Uyku Kalitesi

Pittsburgh Uyku Kalite Indeksi (PUKİ) tarafından ölçüldü. Bu ölçek, anket formunda 19 soru ve oda veya yatak partneri tarafından derecelendirilen 5 sorudan oluşur ve bu 5 soru hesaplamaya dahil edilmez. 19 madde 7 bileşenle puanlanır. Bunlar; öznel uyku kalitesi, uykuya geçme süresi, uyku süresi, uyku verimliliği, uykuyu etkileyen durumlar, uyku ilacı kullanımı ve gün içinde uyuklama olarak ayrılır. Çoktan seçmeli sorular ‘0-3 puan arasında değerlendirilir. 7 bileşenin puan olarak toplamı, toplam PUKİ puanını verir. 0 ile 21 arasında puanlanır ve toplam puanın fazla oluşu uyku kalitesinin düşük olduğunu gösterir (61) (Ek 8).

(45)

3.2.14. Depresyon Değerlendirmesi

Beck Depresyon Envanteri ile ölçüldü. Bu envanterde bulunan 21 soru 0’dan 3’e kadar skorlanır. En yüksek skor 63 en düşük skor ise 0’dır.Toplam skorlar için 0-9: hiç yok/ minimal depresyon; 10-18: hafif depresyon; 19- 20-9: orta depresyon; 30-63: şiddetli depresyon olarak değerlendirildi (62) (Ek 9).

3.3. İstatiksel Analiz

Çalışmadan elde edilen veriler, IBM SPSS 22.0 programı ile değerlendirildi. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu görsel (histogram ve olasılık grafikleri) ve analitik yöntemlerle (Kolmogorov-Smirnov/Shapiro-Wilk testleri) incelendi. Tanımlayıcı analizler normal dağılmayan değişkenler için ortanca, minimum maksimumu değerleri verildi. En az biri normal dağılmayan ya da ordinal olan değişkenler arasındaki ilişki için korelasyon katsayıları ve istatistiksel anlamlılıklar Spearman Testi ile hesaplandı. Korelasyon katsayıları 0,05- 0,30 arasında olan değerler düşük veya önemsiz korelasyonu; 0,30-0,40 arasında olan değerler düşük orta derecede korelasyonu; 0,40-0,60 arasındaki değerler orta derecede korelasyonu; 0,60-0,70 arasındaki değerler iyi derecede korelasyonu; 0,60-0,70- 1,0 mükemmel korelasyonu olduğu şeklinde yorumlandı. 3 spor grubu arasındaki kognitif fonksiyonlar, görsel algılama, reaksiyon zamanı parametreleri arasındaki fark karşılaştırılırken normal dağılıma uygun olmama durumundan; Kruskal-Wallis testi kullanıldı. Grupları 2’ şer li karşılaştırmak için Mann-Whitney U Testi yapıldı. "p" değeri 0,05 olarak alındı.

(46)

4. BULGULAR 4.1. Bireylerin Demografik Değerlendirmeleri

Çalışmamıza katılan sporculardan; masa tenisçiler klasifikasyonlarına göre, 5. Kategoride (n=1), 4. Kategoride (n=6), 3. kategoride (n=1) olarak dağılım gösterdiler. Okçuların hepsi ARW2 kategorisinde, atıcıların ise hepsi SH1 kategorisinde atış yapan sporculardı. Buna göre; sporcuların üst ekstremiteleri ve gövdeleri fonksiyonellik açısından benzer özellik gösterip gruplar paralel klasifikasyon göstermektedirler.

Değerlendirmeye alınan sporcular sağ ellerini kullanmakta olup her gruptan 2’şer kadın sporcu, toplamda 6 kadın 16 erkek sporcu değerlendirildi.

Çalışmaya katılan 22 sporcunun engel nedeni; 3’ü genetik, 4’ü doğum anına ya da doğumdan öncesine, 15’i de sonradan travmatik nedenlere bağlı olarak gelişmiştir. Buna göre; gruplar arasında engel nedenleri açısından anlamlı farklılık bulunmuştur (p=0,004 p<0,05). Masa tenisçiler ile okçular arasında yapılan analizde p= 0,004 olarak ve masa tenisçiler ile atıcılar arasında yapılan analizde p=0,009 olarak bulunup bu gruplar arasında anlamlı fark elde edilmiştir. Bu durumun nedeni; atıcı ve okçuların genelde gaziler gibi sonradan travmatik nedenlerle engelli olan bireylerden oluşmasıdır.

Değerlendirmeye katılan bireylerin sporculuk dışında sahip oldukları meslekleri sorgulandığında %31,8’ i memur % 18,2’ si malulen emekli; antrenör, öğrenci ve ticaretle uğraşan kişi sayısı eşit olup %13.6’ sını oluşturur. %9,1’ i de işçi olarak çalıştığı öğrenildi.

Değerlendirilen sporcuların yaş ortalamaları 32,86 ±9,05 yıl olup gruplara göre Tablo 4.1’ deki gibi dağılım gösterir. Üç grup arasında yaşları bakımından anlamlı bir farklılık vardır (p=0,002). Yapılan ikili değerlendirmeler neticesinde bu farkın masa tenisçiler ile okçular arasında (p =0,013); masa tenisçiler ve atıcılar arasında (p=0,002) olduğu görülmektedir. Yaş bakımından gruplarımız homojen dağılmamaktadır.

(47)

Tablo 4.1. Gruplara göre yaş ortalaması değerleri

Grup n X ±SS(yıl) Minimum Maksimum p

değeri Masa Tenisi 8 23,8±5 18 29 *0,002 Okçuluk 8 34,5±7,07 25 43 Atıcılık 6 42,67±5,46 38 50 Toplam 22 32,86±9,5 18 50

Kruskal Wallis testi, n kişi sayısı, X ortalama, SS standart sapma, *p<0,05 anlamlı

Spor gruplarına göre eğitim durumu incelenecek olunursa; çalışmaya katılan sporcuların % 40,9’ u üniversite mezunu, % 27,3’ ü lise mezunu, % 22,7’ si ortaokul mezunu, % 9,1’ i yüksek lisans mezunudur. Gruplara göre eğitim durumları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. (p= 0,075 p>0,05)

Gruplara göre spor yapılan süre ortalamaları masa tenisçilerin 8,5±4,84 yıl, okçuların 7,88±5,86 yıl, atıcıların 11,5±4,88 yıl olarak bulundu. Sporcular arasında spor yapılan süre en az 2, en çok 20 yıldır. Gruplar arasında spor yapılan süre açısından anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0,35).

Grupların haftalık antrenman saati ortalamaları masa tenisçilerin 23,75±3,53 saat, okçuların 30,37±6,88 saat, atıcıların 10,5± 3,4 saat olarak bulunmuştur. 3 grup arasında haftalık antrenman saati olarak anlamlı bir farklılık vardır (p= 0,001). Bu sonuca göre yapılan analizde masa tenisçi ve atıcılar arasında (p= 0,002); okçu ve atıcılar arasında (p= 0,002) haftalık antrenman saati açısından anlamlı bir fark bulunmaktadır.

4.2. Kas Kuvveti

Gruplara göre kas kuvvet ortalama, standart sapma, ve gruplar arasında kuvvet bakımından farklılıklarının p değerleri Tablo 4.2’ de açıklanmıştır.

Bu bilgiler ışığında gruplar arasında yapılan analiz sonucunda; sağ önkol supinasyon değeri masa tenisçi sporcularla atıcı sporcular arasında anlamlı olarak farklıdır (p= 0,002).

Sol önkol supinasyon değeri masa tenisçi sporcular ve okçu sporcular arasında (p=0,001) ;masa tenisçi sporcular ve atıcı sporcular arasında (p= 0,003) anlamlı olarak farklıdır.

(48)

Sağ omuz eksternal rotasyonu ise masa tenisçi sporcular ile okçu sporcular arasında (p=0,006) anlamlı olarak farklıdır.

Tablo 4.2. Gruplara göre kas kuvvetleri ortalamaları (Newton) Eklem Hareketi Masa Tenisi

n=8 Okçuluk n=8 Atıcılık p değerleri n=6 Omuz fleksiyonu Sağ X ±SS 151,6±44,1 152,8±31,8 139±33,4 0,84 Sol X ±SS 132,9±31,5 148,3±27,3 147,8±36,8 044 Omuz ekstansiyonu Sağ X ±SS 132,6±24,4 103,2±20,8 104,6±26,6 0,08 Sol X ±SS 103,8±21,4 108±13,2 111,2±29,1 0,85 Omuz abduksiyonu Sağ X ±SS 137±35 123,7±10,6 117,0±30,0 0,68 Sol X ±SS 109,8± 27,5 137,3±29 116,3±30,1 0,17 Omuz adduksiyonu Sağ X ±SS 132,5±42,3 149,5±37,9 134,7±44,2 0,61 Sol X ±SS 125,2±44,6 140,5±37,9 116,3±38,4 0,39 Omuz internal rotasyonu Sağ X ±SS 136,3±32,5 110,3±32,4 118±23,2 0,23 Sol X ±SS 124,3±35,2 126,7±36,7 123,3±25,2 0,83 Omuz eksternal rotasyonu Sağ X ±SS 103,2±11,9 76,9±14,03 88,7±22,9 0,037* Sol X ±SS 91,6±9,2 82,3±21,8 76,6±19 0,11 Dirsek fleksiyonu Sağ X ±SS 150,2±22,6 163,7±28,5 143,6 ± 40,3 0,40 Sol X ±SS 130,1±34,8 132,2±21 100,07±25,3 0,056 Dirsek ekstansiyonu Sağ X ±SS 116,5±30,3 119,6±21,6 103,9±23,5 0,67 Sol X ±SS 107,5±15,6 106,3±20,2 107,4±21,7 0,79 Önkol supinasyonu Sağ X ±SS 95,8±10,3 82,2±23,4 64,1±12,3 0,003* Sol X ±SS 91,8±7 66,2±3,9 62,7±15,5 0,001* Önkol pronasyonu Sağ X ±SS 101,8±19,4 82,6±15 85,7±10 0,11 Sol X ±SS 103,7±21 89,3±20,3 85,3±19,9 0,18 El bileği fleksiyonu Sağ X ±SS 123,6±24,4 96,6±20,3 110,9±38,6 0,14 Sol X ±SS 99,5±18,4 86,4±18,6 100,2±40,9 0,65 El bileği ekstansiyonu Sağ X ±SS 121,6±35,3 102±17,3 106±34,9 0,79 Sol X ±SS 97,7±17,3 90,4±14 92,2±28,7 0,89 Kruskal Wallis testi, n kişi sayısı, X ortalama, SS standart sapma, *p<0,05 anlamlı

(49)

4.3. Omuz Esnekliği

Üç grup için omuz esneklikleri ortalama değerleri ve gruplar arasındaki omuz esnekliği açısından farkın p değerleri Tablo 4.3’ de gösterilmiştir. Sağ ve sol omuz içinde en yüksek değerler atıcılara aittir.

Şekil

Şekil 3.1. 9 Delikli Peg Testi (53)  3.2.8. Parmak Kavrama Kuvveti
Şekil 3.2. Görsel hafıza I soru örneği (5, 58)  Görsel Yakınlık I:
Şekil 3.4. Görsel ayırt etme örnek sorusu (5, 58)  Uzayda Pozisyon:
Şekil Zemin Algısı:
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

It will first introduce the topic of customer satisfaction and loyalty in online retail shopping, then present an in-depth discussion on channels of online retail

Hastalığın şiddetine göre orta, ağır ve çok ağır hava yolu obstrüksiyonu olan hastaların mini mental test sonuçları ve FEV 1 değerlerinde hasta grupları arasın- da

Yüzey alaşımlama sonrasında malzemelerin yüzeyinden çekilen makro görüntüler Şekil 2’de verilmiştir. Akım artışına bağlı olarak toz emdirme oranındaki ve toz emdirme

Tablo 4’de yer alan, Türkiye’de eğitim seviyesine göre işgücüne katılım ve işsizlik oranlarını gösteren verilere göre; teorik beklentilere uygun olarak, eğitim seviyesi

Yapılan bir çalışmaya göre dopler kullanılarak koyunda tohumlamadan sonraki 31-45 günleri arasında gebelik %56 oranında doğruluk ve %54.5 oranında hassaslıkta

Bizim çalışmamızda, polisomnografi sonucunda ağır OSAS tanısı alan, aynı zamanda fibromyalji ve/veya myofasial pain sendromu gibi kronik ağrı ile seyreden kas hastalığı

getirmek için vücut üyelerini eklemlerin yapısına ve elastik dokuların (deri, kas, tendon ve bağlara) esenekliğine bağlı olarak optimal genişlikte ve farklı yönlere

Sonuç olarak, orta yafl grubundaki diyabetik hastalarda kontrol grubuna göre, hastal›k ile iliflkili de¤iflkenlerin etkisi kontrol edilerek MMDM’de anlaml› düflük