P O S T A
Sayla
j1
yy W âK U N T A V
C E M A L
M
OHAT
YAZAN
Suovinin yüzü
Ali Suavi
1839
—1878
SOY KÜTÜĞÜ:9
«
Mahreci Hüseyin ağa
Yahud
Kâğıtçı Hüsevin Efendi
T
—
Ali
Suavi
Efendi
i
9
Memuriyetleri:
Abdülâzizin zamanında: Sinıavda, ¡Bursa’da, Sofya'da, rüşdiye muallimi, Filibe’de mahkeme kâübl (*) ve rüşdiye muallimi.
Abdüihamit I i nin zamanında: Yıldız sarayında Mütercimin Cemiyeti ı azasından (Suavi işe başlamadan Ab- : dülhamit bu cemiyeti dağıtacak.) Sul- i * anî mektebi müdürü.
Doğum tarihi: 1839.
Ölüm tarihi: 1878, (8 Mayıs 1294, 18 i >maziyülewel 1295/ Pazartesi (* * ).)
.'•'T .u keti: Çerkeş Kazasının Viran-Jr nahiyesi
f ı yer; Istır.! .da Cerrahpaşa t mahallesi.
| öldüğü yer: Çıragaa sarayı, ölümünün sebebi: Şehit olmak.
Kabri: Yok. Çocuğu: Yok.
K arısı: B ir Ingiliz kadını. Kültürü: Medrese.
Bildiği diller: Arapça, acemce, fran- sızca, İngilizce.
Eserleri: 127 den fazla. (Bir kısmının kendi, bir kısmının ad; yok.)
Çıkardığı gazeteler:
Istanbulda; Muhbir (bu gazeteyi Mös- : yö Filip çıkarmakla beraber dâimi tek muharriri Suavi olduğu için 3ahlbi Suavi gibiydi.
Londrada: Muhbir (bu gazetenin sa hip ve muharriri doğrudan doğruya Suavi idi.)
Pariste: Ulûm Gazetesi.
Lionda: Muvakkaten Ulûm müşteri lerine.
Yazdığı gazeteler: Londrada: Hurriyyet.
îstanbulda; Vakit, Basiret, Müsâvât,
Ümran. I
Tapılan ve sövülen
Suavi
Tapılan Suavilerden sövülen Suaviler daha çoktur. Bu Suaviler lâfa ve yazıya muhtaçtır. Yazısız, lâfsız ayakta duran bir tek Suavi vardır ki, îstanbulda ilk sivil ihtilâlin ilk şehidi o'an Suavidir. Bu ölümün tek mükâfatı dört sayıdır: 3495.
Suavinin bir asker şehidi gibi resmini Askerî Müzenin duvarına asan el bu resmin arkasına o numarayı koydu. Bu el Askerî Müze Müdürü rahmetli Muh tar Paşanındır: Bazan bir milletin bor cunu bir kişi öder.
F akat Suavi, Askeri Müzeye girmesi ne rağmen askersiz bir ihtilâlde öldü. Ve bu sivil ölümün hususiyetini boz mamak ister gibi, onu mavzerle ve ka satura ile değil, sopa ile öldürdüler.
Suavi medenî kahramanlık tâbirini, türkçeye, kendi kanile tercüme etti. Bu ölümün destanını şiirin büyiık sesine bırakıyorum. Benim yazdığım vesikala rın Suavisidir.
Bir müsabaka imtihanı
Vezir Sami Paşa ve tranlı
Safa Hoca
Abdülâziz devrinde Maarif Nazın Ab durrahman Sami Paşa (1) maarifte bir müsabaka imtihan, açtı, rüşdiye mek
teplerine muaaiunler seçilecekti. Müsa bakaya sarıklı bir çocuk ta girdi: Vü cudu yaşından küçüktü, hayat boyuncu hiçbir zaman tamâmen çıkmayacak ci lan bıyığı henüz terlemişti, sakalı dam la damla çıkarak pek az belli oluyor du. Bu çocuk, köse olduğunu, ileride, Ebuzziyanm yazacağı Ali Suavi idi (2).
Suavi müsabakada birinci geldi. N a zır, küçük sarıklıyı imtihanda zaten beğenmişti. F akat imtihandan sonra o nunla konuşunca malûmatına şaştı; ve bu sefer, Suaviyi yalnız beğenmedi, üs telik bir de benimsedi. Halbuki nezy-V _ teki «efkârı umumiye», Suavinin yüzü ne bakarak, rüşdiye muallimliğihi ona çok görüyordu! E fkarı umıımiyenin ka bahati yoktu, kabaiıati Suavinin sura tında idi: Bir ta rifta ıı gençlik, bir ta raftan köselik yüzünü faz’- çocuklaştı rıyordu. Fakat, Mısırdan Istanbula iki yüz altınla gelmesine, arsalarına ma halleler yapılan konaklarda ve köşkler de oturmasına rağmen vezir Abdurrah man Sami, Iranlı derbeder Safâ Hoca ile bir hizada resim çıkaracak kadar devrinin dışında adamdı, ve genç Sua- vi’yi Bursa rüşdiyesine muallim yaptı.
Güzel tokatlar vardır. Genç Suavi’nin muallimliği de, kendini «efkârı umu miye» sanan «görenek» İn suratına atı lan tokattı.
Fakat, Maarif Nezaretinin resmî «ef kârı umumiye »sinden sonra, bir de Bursanm taşralı bir «efkârı umumiye» si vardı; Bursa halkı için «muallim» de mek «yaşlı adam» demekti ve BursalI lar genç Suavini, biraz sonra, rüşdiye muallimliğinden attırdılar (3).
(Ali Suavinin en son talihsizliği Çl- raganda şehit olduktan sonra, aleyhinde yazılan bir makaledir. Bu pis yazılarına en fena yeri de Suavinin Bursa rüşdiyı muallimliğinden atılması sebeDİ olara) .edilen çirkin iftiradır (4).
( Arkası var)
(*) Filibeli Nazif Bey oğlu muallim İbrahim Hazmî’den aldığım nottan. (*») Çiragan vak’ası oiduğu gün, AbdiiJhamidin huzurunda bnluııan, saray müşiri Eğinli Sait Paşanın, kendi el yazısile olan hatıra defterinden.
(1) Abdurrahman Sami Paşa bu m aarif nazırlığını kendisi şu yolda anlatır: «Az bir vahit içinde .Kırım muharebesi zııhıır ile birçok uğraşılıp Vidin semt lerinde harb-u dagdaga-1 kıtal bertaraf olueak yetmiş iki senesinde meclisi tan- zimat azaiığı tevcih buyurulup celbolun dum. Yetmiş üç evailinde Edirne valili ği ihsan olundu. Sekiz malı sonra gene tanzimat azalığilc celp buyurulup müd deti kalile de maarifi umumiye nezaretile şerefyap oldum. Yetmiş dört evahi- rinde Girit isyanı zuhur edip maarif nezaretine inzimamdı Girit valiliği tevei- hile gidildi. Bikerentihi teâîâ deFİ gailei isyana muvaffakiyetten dolayı nişanı Alî-i imtiyaz ile taltif buyuruldum. Yetmiş beş evasitinde memuriyeti asliyem olan maarif hizmetile iştigal olundu. Yetmiş sekizde maariften af ile günciş- nişîn-i uzlet oldum.» - Sami Paşanm torunu ve Suphi Paşanın oğlu Vehap Koca Menüden aldığım bu notun başuıda şu yazı vardır: «Abdurrahman Sami Paşa merhumun tahriri tasavvurunda bulundukları Sergüzeşt-i Sâmî nam eserlerine mebde olmak üzere vefatından iki sene akdem hattı destlerile yazdıkları teıcü- nıei hallerinin aynen suretidir.»
(2) Ali Suavinin bu İmtihana hangi tarihte girdiği belli değildir. Yalnız Ab durrahman Sami Paşa 1273 den 1278 e kadar Maarif Nazırıdır. Suavi de YA K IT gazetesinde (No. 383, 10 Teşrinisani 1291, 22 Teşrinisani 1876, 5 Zilkade 1293) bir mketubıınun sonlarında şöyle der: «Ben Îstanbulda doğdum amma, on beş yaşımdanberi seyahat eyledim.» 1293 te 38 yaşında olarak ölen ve 1255 te doğan Suavi, Sami Paşanın nezareti tarihi olan 1273 te 13 yaşında olacağına, ve bizzat Suavi kendisi 15 yaşımdanberi Îstanbulda değildim, dediğine göre bu 15 yaş ilk memuriyeti olan Bursa riışdiye muallimliğine gittiği zamanki İS yaşının takriben bir ifade tarzıdır ve o halde de bu imtihana 1273 te girmiş olması muhtemeldir.
(3) Suavinin Bursa rüşdiye muallimliğine getirilmesi ve buradan atılması halikındaki notlar merhum Abdurrahman Adilin yazırlarınılandır: TlA D İSA fl HUKUKÎYE, 1922 tab’ı, ikdam matbaası, S. 143.
(4) TERCÜMANI ŞARK gazetesi, No. 47, 14 Mavis 1878 (24 Cemaziyülevvel 1295). «Suavinin Avrnpada yaşayışı» başlıklı yazı. (Bu makalenin İleride «Çiragan vak'ası» fashndadır.)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
