KENTYAŞAM
CUMHURİYET/9
Yalısını tamir edemeyen aileler, yıkıp \apartman9 yapamadılar, ama birçok yalı yangınlarla y o k oldu
Yalılar ‘kurtarıcı’ bekliyor
‘Y alın ı yıkm a sat*
Saçaklarını rü zg ârlara, tem ellerini dalg alara b ırakm ış, h atıralarıyla b erab er tarih e gömüleceği gü n ü bekleyen h arap y alılar k o n u su n d a
h ü k ü m et ‘yalını yıkm a s a t’ fo rm ü lü n ü geliştirdi. ■Ancak bu yöntem ,
yalıların tarih i özelliklerine uygun o larak kullanılıp kullanılm ayacağı sorusunu ak la getiriyor.
REMZİ GÖKDAĞ
“Boğaziçi kıyılarında apart man yaptırmaktan vazgeçsek ne iyi olurdu. Geçenlerde İstanbul1 dan gelen bir mektupta Beyler beyimde Hasip Paşa Yalısı’nm yıkılıp yerine apartman yapıla cağından söz ediliyordu. Teda vi edildiğim hastanede bu ha berle büsbütün hasta olmaktan korktum. Öyle ümit ediyorum ki, bu yalıya sahip çıkan bir ma kam olacaktır.”
İstanbul hayranı araştırmacı Haluk Şehsuvaroğlu 4 Haziran 1963’te hasta yatağında yazdığı bu yazıda Hasip Paşa Yalısı ve Boğaz’daki diğer yalılarla ilgili kuşkularını dile getiriyordu. Aradan 27 yıl geçti. Haluk Şeh suvaroğlu artık aramızda değil. Tıpkı 1973 yılında şüpheli bir yangınla yanıp kül olan tarihi Hasip Paşa Yalısı gibi. 1973 yı lından sonra da yalı yangınları durmadı. Yalısını tamir edecek parası olmayan aileler, 1. dere ce tarihi eser olan yalılarını yı kıp “apartman” yapamadılar
AYAKTA KALAN BİRKAÇ YALI — Fethi Paşa Yalısı (üstte solda), Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı (üstte sağda), Zarif Mustafa Paşa Yalısı (altta solda) ve Anadolu Hisarı’nda bir grup yalı (altta sağda). (Fotoğraflar: Berat Günçıkan, Remzi Gökdağ)
ama, yalılar şüpheli yangınlar la yok oldu.
Yangınların, yıkıcıların elin den kurtulmuş beş-on yalının yarın durumları ne olacak? Hoyrat, çok defa muhtaç eller de tarihe gömülüp gitmelerini önleyebilecek miyiz?
Yalıların geleceği konusunda Turing ve Otomobil Kurumu Genel Müdürü Çevik Gülersoy
iyimser olduğunu belirtiyor. Bo ğaziçi’ndeki tarihi dokunun ye rine oturduğunu söyleyen Çelik Gülersoy, 1960’lı yıllarda Boğa ziçi’nde büyük bir değişim ya şandığını, bu yıllarda paralı ye ni nüfusun, eski ailelerin ellerin den çıkardıkları yalılara yerleş tiklerini söyledi. Yeni yerleşen lerin çoğunun bu yalıları tercih etmediğini kaydederek şunları
söyledi:
“Günümüzde yalı alabilecek kimseler biraz zevke vardı. Ta rihi bir yalıda oturmak artık de ğer yargısı bakımından geçerli oldu. Bu biraz geç oldu ama za rarın neresinden dönülse kârdır. Artık bundan sonra sahiplerin ce yalı yakılacağını sanmıyorum. Yalılarda oturan ailelerin ana sorunu paradır. Deniz kenarın daki bir ahşabın bakımı çok pa halı ve zor bir iştir. Pek çok aile bu nedenle yalısını satmak du rumunda kalıyor.”
Saçaklarım rüzgârlara, temel lerini dalgalara bırakmış hatıra larıyla beraber tarihe gömülece ği günü bekleyen ht rap yalılar konusunda hükümet ne yapı yor? Geçen günlerde Maliye ve Gümrük Bakam Adnan Kahve ci, tarihi yalılarla ilgili bir açık lama yaptı. Onarılıp, restore edecek imkânı olmayan ailelere ait yalıların yıkılmasını ya da ya kılmasını önlemek için “yalını yakma sat” formülü geliştirildi ğini söyledi.
Formüle göre “takas” ve “kamulaştırma” yöntemiyle ya lılar Hazine’nin mülkiyetine ge çirilecek 8 Şubat 1990’da Resmi Gazete’de yayımlanan yönetme liğe göre, malikinin kamulaştı rılmasını kabul ettiğinde, yalı sa hibine kamulaştırma bedeli ola rak 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 26. maddesi uya rınca, Hazine’ye ait taşınmaz mal verilecek. SİT alanındaki tarihi ev yalı ve konaklar için ay nı değerde Hazine’ye ait bir ta şınmazla “değiştirme”, SİT ala nı d ışındakiler için de “kamulaştırma” ya da sahibinin kabul etmesi durumunda kamu laştırma bedeli yerine yine Ha zine’ye ait bir taşınm azla “değiştirilmesi” mümkün ola cak. Hazine mülküne geçecek olan yalılar Devlet İhale Yasası hükümleri çerçevesinde çıkarı lan “Tarihi Taşınmazların Kira ya Verilmesi Yönetmeliği” uya rınca restorasyon ve çevre dü zenlemesi yapılmak üzere “res tore et-işlet-devret” yöntemiyle kiralanabilecek. Ancak bu yön temin yalıların tarihi özellikleri ne uygun olarak kullanılıp kul lanılmayacağı sorusunu akla ge tiriyor.
Bu tür kurtarma formülleri yeni yeni ortaya atılırken yalı sa
hipleri, çaresiz ve endişeli yeni önerilere şüpheyle bakıyor.
A nadoluhisarı’ndaki Zarif Mustafa Paşa Yalısı’nın sahip lerinden Asaf Ertan, yalım yak ma sat formülünün Boğaz yalı larını sahiplerinin elinden alma ya yönelik olduğunu iddia etti. Halen yalıda oturan ve Zarif Mustafa Paşa’nm 6. kuşak toru nu olan Asaf Ertan, maddi im kânsızlık nedeniyle yalıyı tamir ettirem ediklerini, haziran 1990’da Şehir Hatları’na ait “Yeniköy” adlı vapurun çarp ması sonunda büyük hasar gö ren yalıyı onaracak gücü olma dığını belirtiyor. Maddi imkân ları kısıtlı yalı sahiplerine devle tin yardım etmesi gerektiğini söyleyen Ertan, yalıları emlak vergisinden muaf tutulmasından başka devletin herhangi bir yar dımı olmadığını, 1. derece tari hi eser olan yalıların korunma sı gerektiğini kaydetti.
Boğaz’da ayakta kalabilmiş birkaç tarihi yalının son durum ları şöyle:
Kuzguncuk Fethi Ahmet Pa- yalısı: Kuzguncuk’ta Pembe Yalı ya da Mocanlar Yalısı ola rak tanınır. Sadrazamlığa yük selmiş Ticaret ve Harbiye Nazır lığında Sulunmuş Fethi Paşa1 nın bu yalısı günümüzde ailesi tarafından özenle korunuyor. 1927 yılında çıkan bir yangınla yalının bir bölümü yandı. Günü müze kadar ayakta kalmayı ba şarabilmiş yalı 16 oda ve çok bü yük iki salondan oluşuyor.
Amcazade Hüseyin Paşa ya lısı: 2. Mustafa’nın sadrazamla rından Amcazade Hüseyin Pa şa yalısı, günümüze dek ayakta kalabilmiş Boğaz’ın en eski ya lısı özelliğini taşıyor. Günümü ze T biçimli salonu kalan yalı Türk süsleme sanatının en güzel örneklerini içinde barındırıyor. Boğaziçi’nin 17. yüzyıldan kalan tek yapısı olan Anadoluhisarı’- ndaki Köprülü Amcazade Hü seyin Paşa yalısının bulunduğu parsel 1987 yılında Bedrettin Dalan yasalara aykırı olarak ka mulaştırmak istemişti. Amcaza de Hüseyin Paşa Vakfı’nın giri şimleriyle belediyenin bu isteği idare Mahkemesi tarafından durduruldu. Köprülü Vakfı’nm malı olan yalı, yaz aylarında Köprülü ailesi tarafından kulla nılıyor.
