Beslenm e ve C iy e t D e rg is i / J . N u tr . and D ie t .j 17 : 59 - 6 6 , 1988
E R G E N L İK ÇAĞI GENÇLERİN BESLENM ESİNE A N N E N İN ÇALIŞMA DURUMUNUN ETKİSİ
D oç. D r. G ü ld e n PEK C A N * / - D yt. N u rh a n BEĞENMEZ**
B u a r a ş t ı r m a d a a n n e s i ç a lış a n 75 ve a n n e s i ç a lış m a y a n 94 g e n c in b e s le n m e d u ru m u k ıy a sla n m ış- t ı r . A n n e si ç a lı ş a n ç o c u k la rın % 84.0’ü, ç a lışm a - ı n a y a n l a r ı n is e % 4.9’u s a b a h k a h v a ltıs ı y a p m a k t a d ı r (p < 0.05). A n n e si ç a lış a n ç o c u k la r re k lâ m l a r ı n d a h a f a z la e tk is in d e k a lm a k ta d ır . A nnesi ç a lı ş a n v e ç a lış m a y a n k ız ç o c u k la rın ın v ü c u t a ğ ı r lı k la r ı s t a n d a r d a g ö re d e ğ e rle n d irild iğ in d e fa rk ö n e m li b u l u n m u ş tu r (p <; 0.05). E rk e k ço c u k la rın e n e r ji, p r o te in , k a ls iy u m , n ia s in ve C v ita m in i (p < 0 .0 5 , p < 0.01), k ız la r ın ise A v ita m in i t ü k e tim le r i a r a s ı f a r k ö n e m li b u lu n m u ş tu r (p < 0.05) GİRİŞ
E rg e n lik çağ ı, fizik sel, b iy o k im y a sal, ru h sa l ve sosyal yönden hızlı b ü y ü m e , g e lişm e ve o lg u n la şm a sü reçleriy le çocukluktan ye tişk in liğ e geçiş d ö n e m id ir (1). H ızlı b ü y ü m e ve gelişm e enerji, be sin ö ğ e leri ve b e s in le re o la n ih tiy a c ı a r tırır . Bu ihtiy açların k arşı la n m a s ın d a ise g e n c in y a şa m şekliyle, bilinçsizlik nedeniyle kaza n ıla n y a n lış a lış k a n lık la r a b ağ lı s o ru n la r o rta y a çıkabilir. Beslen m e a lış k a n lığ ın ın k a z a n ılm a s ın d a en e tk in çevre aile, okul ve için de y a ş a n a n o r ta m d ır . Aile b ire y le rin in beslenm esi büyük ölçüde k a d ın ın , a n n e n in s o ru m lu lu ğ u n d a d ır. B u nedenle k ad ın ın aile için dek i d u ru m u , ç a lış a n a n n e o lm a sı ailen in beslenm e d u ru m u n a yan- s ıy a b ilm e k te d ir.
B u a r a ş tır m a , e rg e n lik ç a ğ ın d a k i g en çlerin beslenm e d u ru m u n a a n n e n in b i r iş te ç a lışıp ç a lışm a m a sın ın e tk isin i a ra ştırm a k am a cıy la p la n la n m ış ve y ü r ü tü lm ü ş tü r .
(*) H. Ü. B e s le n m e ve D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğ re tim Üyesi. (**') D iy e tis y e n ,
6 0 Pekcan, G ., Beğenme.*, v . ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A ra ştırm a , M illî E ğ itim B ak a n lığ ın a b a ğ lı A n k a ra K u rtu lu ş Li sesi ve A n k ara İn c e su L isesin d e ö ğ re n im g ö re n 1 5 - 1 8 y a ş a r a s ı 64 e rk ek (°/o 37.8) ve 105 kız (°/o 62.2) ö ğ re n c i ü z e rin d e O cak 1987 t a r i h in d e y a p ılm ıştır. A nnelerin 75’i (% 44.4) b i r iş te ç a lıış rk e n 94'ü (°/o 55.6) ev h a n ım ıd ır. Ç alışan a n n e le rin % 60.0’ı m e m u r, % 37.3’ü ise işçi s ta tü sü n d e d ir. Ç alışan ç o c u k la ra s o ru k â ğ ıd ı u y g u la n m ış ve s o ru ş tu rm a y ö n tem i ile b ir g ü n lü k b e sin tü k e tim i s a p ta n m ış ve m e n ü le rin e n e rji ve b e sin ö ğ eleri B esin B ileşim C etv elle ri y a rd ı m ıyla h e sa p la n m ış tır (2, 3). G en çlerin v ü c u t a ğ ırlığ ı v e b o y u z u n luğu tek n iğin e uyg u n o la ra k ö lç ü lm ü ş ve ö n e rile n s t a n d a r tl a r l a kı- y a sla n m ış tır (4).
V erilerin d e ğ e rle n d irilm e sin d e d a ğ ılım la r ve y ü z d e le ri v e ril m iş, khi k a re ^ n e m lilik te sti ile k o n tro lü y a p ılm ış tır. Y in e v e rile rin o rta la m a (x), s ta n d a r t s a p m a la rı (S) b u lu n m u ş ve iki o r ta la m a a ra sın d a k i Farkın ö n e m lilik te s ti u y g u la n m ış tır (5).
BULGULAR ve TARTIŞMA Genel B ilg ile r :
Ç o cu k ların a n n e le ri ve a ile leri ile ilgili gen el b ilg ile r T a b lo 1 ‘ de ö zetlen m iştir.
T ab lo 1 : G e n ç le rin A n n e ve A ileleri ile İlg ili G e n el B ilg ile r <%) Değişkenler Ç a lışa n A n n e n = 75 Ç a lış m a y a n A n n e n = 94 Ö n e m lilik X J D erece si A n n e n in e ğ itim d u ru m u O k u r y a z a r değil O k u r y a z a r İlk o k u l O r ta ve y ü k sek o k u l 12.0 16.1 26.6 45.3 15.9 10.6 40.4 33.1 6.173 p > 0.05 Y iyecek alışv e rişin i
y a p a n kişi A nne B ab a A n n e ve b a b a D iğer 29.3 13.3 44.1 13.3 38.4 22.3 22.3 17.0 9.432 p < 0.05 Y em eği p işire n A n n e D iğ er 86.7 13.3 93.6 6.4 2.524 p > 0.05
E R G EN LİK Ç A Ğ IN D A BESLENME 61
E v d e yiyecek a lışv erişi °/o 29.3 o ra n ın d a çalışan anne, % 44.1 o ra n ın d a ise a n n e ve b a b a ta ra fın d a n b irlik te y a p ılm a k tad ır. Ça lışm a y an a n n e le rin ise % 38.4’ü alışv erişi kendisi, % 22.3’ü ise eşiy le b ir lik te y a p m a k ta d ır ve a ra d a k i fa rk ista tistik se l o la ra k ö n em lid ir (p < 0.05).
T e rz io ğ lu (6), N e v şe h ir ilin d e yapm ış olduğu a ra ştırm a d a yiye cek a lış v e rişin i a ile le rin % 40.0’ın d a erk ek , % 35.3’ü n d e kadın,
o/o 20.0’s in d e k a d ın ve e rk e ğ in b irlik te yaptığını sap ta m ıştır. Ailede a n n e n in ç a lışm a sı veya ç alışm a m a sı yiyecek alışverişini yönlendi
re b ilm e k te d ir. •
Ç alışa n a n n e le rin % 86.7’si, çalışm ay an ların ise % 93.6’sı ye m eği k e n d isi p iş irm e k te d ir. Ç alışan k a d ın la rın yem ek hazırlam aya a y ıra c a k la rı s ü re ev k a d ın la rın d a n d ah a az o lm ak tad ır.
Ç ocukların B eslen m e Alışkanlıkları :
T a b lo 2 ’d e a n n e si ç a lışa n ve çalışm ay an çocuklarm kahvaltı ve ö ğ ü n say ısı ile ilg ili b u lg u la r v e rilm iştir. Annesi çalışan çocukların s a b a h k a h v a ltıs ın ı, •% 50.6 o ra n ın d a anne, % 34.6 o ran ın d a çocuk k e n d isi h a z ır la m a k ta d ır. B u o ra n la r annesi çalışm ay an lard a % 42.5 ve % 50.0 o ra n ın d a d ır, a ra d a k i fa rk ise ista tistik se l yönden önem s iz d ir (p > 0.05). A nnesi ç alışa n ço cu k ların °/o 84.0 u, çalışm ayan la rın ise % 64.9’u s a b a h k a h v a ltısın ı y a p m ak tad ır, a rad ak i fa rk ise ö n e m lid ir (p > 0.05).
Ç alışa n k a d ın s a b a h e rk e n k alk ıp işe gitm ek zo ru n d ad ır. Bu n e d en le k a h v a ltı h a z ırla m a d a h a kolay o lm ak tad ır. Çalışm ayan k a d ın d a ise d u ru m ta m te rs i o lab ilm ek te, d ah a az o ra n d a çocuğun k a h v a ltı e ttiğ i g ö rü lm e k te d ir. S ab ah k ah v altısın ın kişinin günlük b e sle n m e sin d e ö n e m i b ü y ü k tü r. T üm gece aç k alan kişide kan şe k e ri d ü ş m e k te , b u n u n so n u cu o la ra k da öğrencinin d ik k ati ve al g ıla m a sı a z a lm a k ta , d e rsi izleyem ediği için o k u ld a b aşarısı etk i le n m e k te d ir. Ö ğ ü n a tla m a b ir a lışk an lık h aline d ö n ü ştü ğ ü n d e de ç o c u ğ u n y e te rin c e b e sle n m e si en g ellen m ek ted ir. K utluay (7), Anka ra K ız L isesi ö ğ re n c ile ri a ra s ın d a k ah v altı y ap m am a o ran ın ı % 68.2, K o c ao ğ lu (8) ise, e rg e n lik çağ ın d a b u o ra m °/o 94.4 o larak sap ta m ış tır. K a h v a ltı a tla m a n ın tem el n ed en i ise o k u ld a d erslerin erken s a a tte b a ş la m a s ı o la r a k g ö ste rilm e k te d ir.
S k in n e r ve a r k a d a ş la r ı (9), an n en in çalışıp çalışm am asına bağ lı o lm a k s ız ın e rg e n lik ç ağ ın d a k ile rin °/o 35'inin kahvaltı etm edik
6 2 Pekcon, G ., Beğenmez, N.
le rin i sa p ta m ıştır. A ncak k a h v a ltıd a tü k e tile n b e sin ö ğ e lerin d e fa rk lılık n iasin y ö n ü n d e g ö zlen m iştir. A nnesi ç a lışm a y a n la rın n ia sin tü k e tim le ri y ü k sek b u lu n m u ş tu r. Ö ğün sa y ıla rı ve tü k e tile n b e sin le r açısın d an erg en lik ç a ğ ın d a k ile r a ra s ın d a fa rk lılık b u lu n a m a m ıştır. B u ç alışm a d a k a h v a ltı y a p m ay a n veya a r a s ır a y a p a n genç sayısı °/o 16.0, % 35.1 o ra n ın d a d ır.
Ç o cu k lard a iki öğü n tü k e te n le r an n esi ç a lışa n ve ç a lışm a y a n la rd a sırasıy la % 48.0 ve % 77.7'dir. Ö ğün a tla m a o ra n ı ise h e r iki g ru p ta d a y ü k sek tir.
T ablo 2 : G e n ç le rd e K a h v a ltı ve Ö ğ ü n S ay ısı ile İlg ili B ilg ile r Ç a lışa n Ç a lışm a y a n Ö n e m lilik
D eğ işkenler % % X - D e rece si
K a h v a ltı h a z ırla y a n kişi A nne 50.6 42.5 Ö ğrenci 34.6 50.0 D iğer 14.8 7.5 5.870 p > 0.05 K a h v a ltı Y a p an 84.0 64.9 Y a p m a y a n 5.4 12.8 A ra sıra 10.6 22.3 7.862 p < 0.05 Ö ğün sayısı 2 48.0 77.7 3 25.4 18.1 4 ve üzeri 6.6 4.2 1.610 p ;> 0.05 Ö ğün A tla y a n 74.6 81.9 A tla m a y a n 25.4 18.1 1.287 p > 0.05
Ç alışan a n n ele rin % 36.0'sı ç o c u k la rın a g ü n d e 251 -5 0 0 TL., °/o 20.1 'i ise 751 - 1000 TL. a ra sı h a rç lık v e rm e k te d ir. B u o r a n la r sırasıy la d iğer g ru p ta % 30.8, % 9.8’d ir. Ç alışan a n n e le rin ç o c u k la rın ın °/o 60.0’ı, ç alışm a y a n ların ise % 63.9'u h a rç lık la rın ı b e sle n m eye a y ırm a k ta d ırla r. Y üzde 21.3 o ra n ın d a ç alışa n a n n e le rin , % 7.4 o ra n ın d a ise çalışm ay an a n n e le rin ç o c u k la rı re k la m la rın e tk is in d e k a la ra k yiyecek s a tın a lm a k ta d ır la r ve a ra d a k i fa rk is ta tis tik s e l o la ra k ö n em li b u lu n m u ş tu r (p < 0.05). A nnesi ç a lış a n la r re k lâ m la rın d a h a çok e tk isin d e k a lm a k ta d ır. B u d a alım g ü c ü n e b a ğ lı o la b ilir, a y rıc a h a rç lığ ın fazla oluşu, k o n tro l ed ilm ey işi de b i r e tk e n o la b ilir.
ERG EN LİK ÇAĞIM DA BESLENME 6 3 T a b lo 3 : G e n ç le rd e R e k lâ m la rın E tk isiy le Y iyecek Seçim i
R e k lâ m E tk isi Ç alışan % Ç alışm ay an % T oplam % V a r 21.3 7.4 13.6 Y ok 32.0 31.9 31.9 B a z e n 46.7 60.7 54.5 T o p la m 100.0 100.0 100.0 = 7.953 p < 0.05
Y aş, boy u z u n lu ğ u , v ü c u t o rta la m a la rı ve s ta n d a rt sap m aları an nesi ç a lışa n ve ç a lış m a y a n la rd a sırasıy la 16.5 ± 1.1 y ıl,165 ± 7.9 cm. 55 ± 9.8 kg.; 16.8 ± 1.3 yıl, 165 ± 7.5 cm ., 53 ± 6.9 kg.’dır. V ücut ağ ırlığ ı ve b o y u z u n lu ğ u n u n s ta n d a r tla r a göre değerlendirilm esi Tab lo 4 'd e g ö s te rilm iş tir.
T a b lo 4 : G e n ç le rin V ü c u t Ağırlığa ve Boy U z u n lu k ların ın S ta n d a r d a G ö re D eğ erlen d irilm esi (% )
Ç a lış a n Ç alışm ay an Toplam S ta n d a r d a G ö re E rk e k Kız E rkek Kız E rkek Kız V ü c u t a ğ ırlığ ı Z ay ıf 14.8 20.8 24.3 28.0 20.4 24.8 N o rm a l 33.3 43.7 27.0 43.8 29.6 43.8 H a fif ş iş m a n 22.2 20.8 21.7 8.7 21.9 14.4 Ş iş m a n 29.7 14.7 27.0 19.5 28.1 17.1 E rk e k : = 0.51 Kız : X - = 3.255 p > 0.05 p < 0.05 Boy u z u n lu ğ u K ısa 3.7 12.5 5.4 14.0 4.6 3.8 N o rm a l 62.9 81.3 59.4 84.2 60.9 92.4 U zu n 33.4 6.2 35.2 1.8 34.5 3.8 E rk e k : = 0.289 Kız : X2 = 1.336 p > 0.05 p > 0.05
S ta n d a r d a g ö re e rk e k ç o cu k la rın o lm aları gerekli ağırlık değer le n d irild iğ in d e ; a n n e si çalışan ve çalışm ay an lard a sırasıyla % 14.8,
% 24.3 o r a n ın d a zay ıflık ve % 51.9 ve % 48.7 o ra n ın d a h afif şişm an
ve ş iş m a n lık s a p ta n m ış tır . Y ine kız ço cu k ları değerlendirildiğinde an n esi ç a lış a n v e ç a lışm a y a n la rd a sırasıy la % 35.5 ve % 28.2 o ra n ın d a h a fif ş iş m a n lık ve ş işm a n lık sap ta n m ış ve istatistik sel yönden fa rk ö n e m li b u lu n m u ş tu r. G üneyli ve Y ücecan (10), 13 -19 yaş
gnı-64 Pokcan, G ., Beğenmez, N.
b u n d a e rk e k le rd e % 21.0, k ız la rd a % 6.5 o r a n ın d a ş iş m a n lık s a p ta m ış la rd ır. B u ç alışm a d a ise şişm a n lık o ra n ı d a h a y ü k s e k b u lu n m u ş tu r. Ç alışan a n n e le rin ç o c u k la rın d a ş işm a n lık g ö rü lm e ned en i fiziksel a k tiv ite n in azlığ ın a b a ğ la n a b ilir. A nne ç a lıştığ ı iç in ço cu k la rın so k ağ a çık ıp oyun o y n a m a la rı, s p o r y a p m a la rı s ın ırla n d ırıl m ış o lab ilir.
T ab lo 6 'd a g ö rü ld ü ğ ü gibi e n e r ji tü k e tim le r i y ö n ü n d e n ç alışa n a n n ele rin ç o c u k la rı d a h a az e n e r ji tü k e tm e k te d irle r. T ü rk iy e için ö n erilen g ü n lü k e n e r ji ve b e sin ö ğ e leri tü k e tim s ta n d a r d ın a gö re e rk e k le rin d a h a az, k ız la rın ise d a h a fa z la e n e r ji tü k e ttik le r i g ö rü l m e k te d ir (1). K ız lard a şişm a n lık o ra n ın ın y ü k s e k o lu ş u n u n b i r ne deni de b u o lm a k ta d ır. K ız la rd a v ita m in A d ış ın d a , e n e r ji ve d iğ e r b esin öğeleri tü k e tim in d e is ta tis tik s e l ö n e m lilik b u lu n a m a m ış tır. A v itam in i de ö n erilen g ü n lü k tü k e tim s ta n d a r d ın ın ü s tü n d e
tüke-T ab lo 6 : G e n ç le rd e K işi B a ş ın a G ü n lü k tüke-T ü k e tile n E n e r ji v e B e s in Ö ğeleri O r ta la m a (x ), S ta n d a r t S a p m a la r ı (S ) ve Ö n e m lilik K o n tro lü Ç a lış a n Ç a lış m a y a n X S X S d e ğ e ri E rk ek (n = 27.37) E n e r ji (k k a l) 2592 366 2989 481 3.749 P ro t (g) 82.4 19.7 94.5 21.3 2.345 Y ağ (g) 68.4 17.9 76.8 21.3 1.710 K a lsiy u m (m g) 514 225 671 245 2.655 D e m ir (m g ) 17 11 18 5 0.462 V ita m in A (IU ) 5870 6033 4831 4143 0.772 T ia m in (m g ) 1.69 0.74 2.99 5.3 1.472 R ib o fla v in (m g ) 1.27 0.66 1.63 0.82 1.946 N ia sin (m g ) 13 4.7 18 5.0 4.092 V i t a m i n e (m g ) 94 99 168 118 2.721 K ız (n = 48.57) E n e r ji (k k a l) 2980 385 3010 590 0.313 P ro t. (g) 97.8 29.7 99.8 28.5 0.350 Y ağ (g) 93.2 25.2 88.4 27.8 0.927 K a lsiy u m (m g ) 698 271 766 323 1.173 D e m ir (m g ) 18 5 17 5 1.025 V ita m in A (IU ) 7862 7299 5333 4790 2.056 T ia m in (m g ) 2.03 0.7 1.91 0.83 0.805 R ib o fla v in (m g) 1.68 0.72 1.76 0.70 0.576 N ia sin (m g) 16.3 5.1 15 6.67 1.130 V ita m in C (m g) 157 110 118 98 1.906 Ö n e m lilik Derecesi p < 0.01 p < 0.05 p > 0.05 p < 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p < 0.01 p < 0.01 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p < 0.05 p > 0.05 P > 0.05 P > 0.05 P > 0.05
ERGENLİK Ç A Ğ IN D A BESLENM E 6 5
tilm e k te d ir. D e m ir, a n n e s i ç a lışa n ve çalışm ay an kız ço cu k ların d a d ü şü k d ü zey d e tü k e tilm e k te d ir . D em ir yetersizliğ i an em isin in yay gın o la ra k b u y a ş g r u b u n d a g ö rü ld ü ğ ü u n u tu lm a m a lıd ır.
E r k e k le r d e ise ç a lış a n ve ç a lışm a y a n a n n ele rin ço cu k ların d a en erji, p ro te in , k a lsiy u m , n ia s in ve v ita m in C tü k e tim le ri a ra sı fa rk lılık is ta tis ti k s e l y ö n d e n ö n e m li b u lu n m u ş tu r (p < 0.05). An cak b u n la r d a e n e r ji v e k a lsiy u m tü k e tim le ri b u yaş g ru b u gençler için ö n e rile n tü k e tim d ü z e y le rin in a ltın d a d ır (1).
G e n çle rd e e n e r ji tü k e tim düzeyi ile v ü c u t ağırlığı, kalsiyum tü k e tim i d ü z e y i ile b o y u z u n lu ğ u a ra s ın d a k i ilişk i ista tistik se l ola r a k d e ğ e rle n d irilm iş v e ö n e m siz b u lu n m u ş tu r (p > 0.05). Taşçı ve a rk a d a ş la rı (11), 12- 14 y a ş g ru b u g en çlerd e kalsiyum tü k etim i ile boy u z u n lu ğ u a r a s ı ilişk iy i ö n e m li b u lm u şla rd ır.
SONUÇ ve Ö N E R İL E R
G ü n ü m ü z k o ş u lla r ın d a a n n e n in çalışm ası b ir zorunluluk hali ne g e lm iş tir. A n n e n in ç a lışm a s ı b e b e k le rin ve ok u l öncesi çocukla rın b e s le n m e s in d e s o r u n la r ın o lu şm a sın a ned en olabilm ektedir. A ncak, e rg e n lik ç a ğ ın d a k i ç o c u k la rın beslenm esi, kendi sorum lu lu k la rı a ltın d a o lm a lıd ır . B u n u n iç in de an ao k u lu , ilkokul ve o r ta o k u l d ö n e m in d e y a y g ın ve s ü re k li b ir b eslen m e eğitim i verilerek ç o c u k la ra y e te r li v e d e n g e li b e sle n m e alışk an lığ ı kazandırılm alıdır.
S U M M A R Y
T H E R E L A T IO N S H IP S BETVVEEN M OTHERS EMPLOYMENT AND N U T R IT IO N A L STATUS OF ADOLESCENTS
P ekcan, G. / Beğenmez, N. N u tr itio n a l s ta t u s o f 75 ad o lescen ts w ith em ployed m o th ers vvere c o m p a r e d w ith th o s e o f 94 ad o lescen ts w ith nonem ployed m o th e rs . 84 % o f a d o le s c e n ts w ith em ployed m o th ers a n d 64.9 % of a d o le sc e n ts w ith n o n e m p lo y e d m o th e rs ate b re a k fa s t regulary (p < 0.05). A d o le sc e n ts o f em p lo y e d m o th e rs w ere effected by th e a d v e rtis e m e n ts (p < 0.05). T h e re w e re sig n ifican t differences b e t vveen th e b o d y w e ig h ts o f a d o le sc e n t girls co m p arin g to stan d ard s (p < 0.05). A d o le sc e n t b o y s vvith em p loy ed m o th e rs h a d diets th a t
6 6
Pekcan, G .( Beğenmem, N.
w e re lo w e r (p < 0.05, p < 0.01) f o r en erg y , p ro te in , c a lc iu m , n ia c in e a n d v ita m in C th a n d id a d o le sc e n ts w ith n o n e m p lo y e d m o th e rs . S ta tistic a lly sig n ifican ce w as fo u n d in th e in ta k e o f v ita m in A bet- vveen a d o lesc en t girls o f em p lo y ed a n d n o n e m p lo y e d m o th e rs .
K A Y N A K L A R
1 — B aysal, A. : B eslen m e, H a c e tte p e Ü n iv e rs ite s i Y a y ın l a n A /13, A n k a ra . 1983.
2 — K u tlu a y , T. : T o p lu B eslen m e Y a p ıla n K u r u m l a r İ ç in S t a n d a r d Y e m ek T a rife le ri, C ih a n M a tb a a sı. A n k a ra , 1977.
3 — B ay sal, A. ve a rk . : B e s in le rin B ile şim le ri. T ü r k iy e D iy e tis y e n le r D e rn eğ i Y a y ın ı: 1, Ç ağ M a tb a a s ı, A n k a ra , 1985.
4 — K oksal, O. : T ü rk iy e 1974 B e sle n m e - S a ğ lık v e G ıd a T ü k e tim i A ra ş tı r m a R a p o ru . H a c e tte p e Ü n iv e rsite si, A n k a ra , 1977.
5 — S ü m b ü lo ğ lu , K. : S a ğ lık B ilim le rin d e A r a ş tır m a T e k n ik le r i v e İ s t a tistik , M atiş Y a y ın la rı, A n k a ra , 1978.
6 — T erzioğlu, G. : Ev İd a re s i İlk e le ri Y ö n ü n d e n A ile le r Ü z e rin d e B ir A ra ştırm a , H a c e tte p e Ü n iv e rs ite si, Ev E k o n o m is i Y ü k s e k o k u lu . Ev İd a re si ve Aile E k o n o m isi B ö lü m ü , A n k a ra , 1973.
7 — K u tlu a y , T. : A n k a ra K ız L isesi 1 6 - 1 9 Y a ş G ru b u Ö ğ r e n c ile r in in K a h v a ltı A lış k a n lık la rı ile S a ğ lık ve B a ş a r ı D u r u m u İliş k ile ri Ü ze rin d e B ir A ra ş tırm a , H a c e tte p e Ü n iv e rs ite s i D o ç e n tlik T ezi, A n k a ra ,
1979.
8 — K ocaoğlu, B. A. : E rg e n lik Ç a ğ ın d a k i Ç o c u k la rın B ü y ü m e G e liş m e ve B eslen m e D u ru m la rı ile İlg ili M e to d o lo jik B ir Ç a lış m a . H a c e tte p e Ü n iv ersitesi, S ağ lık B ilim le ri F a k ü lte s i D o ç e n tlik T ezi, A n k a ra , 1982. 9 — S k in n e r, J. D., Ezeli, J. M., S a lv e tti, N. N., P e n fie ld , M. P. : R e la tio n -sh ip s B etw ee n M o th e rs E m p lo y m e n t a n d N u t r i t i o n a l Q u a lity of A d o lescen ts D iets, H om e E co n o m ics R e s e a rc h J o u r n a l, 13 : 3 : 218,
1985.
10 — G ü n e y li, U„ Y ü c eca n , S. : F a r k lı S o sy o -E k o n o m ik B ö lg e le rd e k i L ise Ö ğ re n c ile rin in B eslen m e A lış k a n lık la rı ve S o ru n la rı, D ia b e t Y ıllığı. 4 : 227, 1986.
11 — T aşçı, N., Ş a h in , M., B ay sal, A. : A n k a ra K e n tin d e O k u la D e v am E d e n ve Ç a lış a n 12 - 14 Y aş G ru b u G e n ç le r in B e s le n m e D u ru m u , B eslen m e ve D iy et D ergisi, 16 : 2 : 139, 1987.
