Enerji Dengesi ve Vücut Ağırlığı

Beslenme ve Diyet Dergisi / J. Nutr. and Diet.. 14: 75 - 82, 1985 ₇₅

ENERJİ DENGESİ VE VÜCUT AĞIRLIĞI

Doç. Dr. Perihan ARSLAN* Araştırma 20 - 40 yaş grubu sağlıklı 15 norm al

ağırlıklı, 15 h a fif şişman ohnak üzere toplam 30

kadm üzerinde yapılmıştır. Deneklerin ortalama

günlük enerji tüketimleri 1904 + 71.9 kkal., harca­ maları ise 2105 + 20.8 kkal. olarak bulunmuştur.

Bireylerin enerji tüketim ve harcamaları arasında

genelde bir (— ) enerji dengesi söz konusudur. An­ cak bu farkın (— 201 kkal.) az oluşu tüketimle har­ cam a arasında dengesiz bir durumun var olduğunu söylemek için yeterli değildir. Böyle bir denge ile denekler ağırlıklarını koruyabilmektedirler.

GİRİŞ

Enerji dengesi, alınan enerjinin harcanana eşit olduğu du ­

rum dur. Enerji dengesinin en iyi göstergesi vücut ağırlığının

b oy uzunluğu ile orantılı olm ası ve değişmemesidir. V ücut ağır­ lığı ve deposu; besinlerle alman, fiziksel aktivite ve bazal m e­ tabolizm a (BM) için harcanan enerji dengesi ile korunm akta­

dır. G ü n lü k enerji harcam a ve tüketimi % l -10 arasında d e ­

ğişiyorsa denge sağlanm ış dem ektir (1,2).

Passm ore (2), ağırlık kaybı veya kazanım m m , yiyecek tü­ ketim i ve fiziksel aktivitenin azalıp çoğalm ası ile kesin ilişkili olduğunu belirtm ektedir. Parizkova (3), lise düzeyi bir okulda sporla uğraşan bir grup kız öğrencinin vücu t ağırlıklarını fizik ­ sel aktivite ve enerji alımı denkleştirmesi ile koruduklarını, fa z ­ la a k tif olm adıkları dönem de besinlerle alınan enerjinin kendi­

liğinden % 25 kadar azaldığını belirlemiştir.

Enerji alım ı ve harcanm asının vücut ağırlığına etkileri ü ze­ rin de yapılan çalışm aların çoğun da şişman bireylerin, şişman olm ayan lardan daha az enerji tükettikleri ve zayıflam a diyetle­ ri ile birlikte bireylerin aktivitelerinin de azaldığı konusuna değinilm iştir (4 - 8).

Bu araştırm a, 15 norm al ağırlıklı, 15 h a fif şişman, 30 yetiş­ k in k adın ın enerji tüketim ve harcam aları arasındaki farklılık­ la rı ve aktivite türlerini saptayarak bunun ağırlık durum ları­ na nasıl yansıdığını belirlem ek am acı ile planlayıp yürütülm üş­ tür.

\ A RA ŞTIRM A YÖNTEMİ VE ARAÇLARI

A raştırm a, 25 - 40 yaş grubu Hacettepe Üniversite ve Has­ tanelerinde çalışan 15 norm al ağırlıklı, 15 h a fif şişman, toplam 30 kadın üzerinde yapılm ıştır. Kadınların boy ve ağırlıkları ö l­ çülm üş ve ağırlık durum ları H ayat Sigorta Şirketlerince g e ­ liştirilm iş olan standartlara (9) göre değerlendirilm iştir.

A raştırm aya giren denekler birbirini izleyen 3 gün sü rey­ le (2 çalışm a, 1 tatil g ü n ü ), tükettikleri besinleri tür ve m iktar­ la n ile kayıt etmişlerdir. Böylece bireysel besin tüketim i y ö n ­ tem i ile bireylerin günlü k enerji tüketim leri saptanm ıştır. Fi­ ziksel aktivite için h a rca d ık lan enerji değerleri de yine besin tüketim inin yapü d ığı günlerde yapılm ış ve hesaplanm ıştır. D e­

nekler sabah yataktan kalkıp gece yatın caya kadar en az 5

d akika içine giren aktivitelerini başlangıç ve bitiş saatleri ile birlikte aktivite türü ve nasıl yapıldığını da belirleyerek k a y ­

detm işlerdir. Fiziksel aktivite için harcan an enerji D u m in ve

Passm ore (10) ve D ü nya Sağlık Ö rgütü (11) raporlarında b elir­ lenen d eğerlere g öre değerlendirilm iştir.

D eneklerin 3 gün lü k fiziksel aktivite için h arcadıkları en er­ jinin ortalam a d eğerin in den eğin ağırlığına bölünm esi ile b ir e ­ yin a ğırlık birim i başın a düşen enerji ve bu enerji m iktarından da fiziksel aktivite türleri saptanm ıştır. A ğırlık birim i başına düşen enerji; 38 k k a l/k g . dan az ise bireyler h a fif aktif, 38.1-43.9 k k a l./k g arasında ise orta derecede aktif, 44 k k a l/k g ve dah a fa zla ise orta üstü aktif olarak değerlendirilm iştir. Bu d eğerlen ­ dirm eler F A O /W H O ’nun (12) aktivite sın ıflandırm asına göre yapılm ıştır.

D en eklerin bazal m etabolizm a için h arcadıkları enerji d e ­ ğ erleri de dolaylı kalorim etre - B enedict - Roth Spirom etresi - ile oksijen tüketim esasına dayalı olarak yapılm ıştır. A raştırm a­ ya, katılan bütün deneklerin ağırlıkları ilk ölçü m d en 1 ay son ra tekrar ölçü lm ü ştür.

Arslan, P. 76

ENERJİ DENGESİ ve VÜCUT AĞIRLIĞI ₇₇

D eneklerin ortalam a günlük enerji tüketim ve harcam aları arasındaki farklar ( + ) ve (— ) değerler olarak bulunmuştur. ( + ) ve (— ) enerji değerlerinin kendi içlerinde ortalam aları ile, ağırlık değişim ortalam aları birbirleriyle karşılaştırılm ıştır.

Böylece ( + ) ve (— ) enerji dengesinde olan deneklerin orta la ­

m a ne kadar enerji ile, kazandıkları veya kaybettikleri ağırlık ortalam aları da hesaplanmıştır.

Fiziksel aktivite için harcanan enerji; ortalam a gü n lü k h a r­

can an enerjiden BM ve BM’nin % 10’u kadar olan yiyeceklerin

term ik etkisi için harcanan enerji değerlerinin çıkarılm ası ile

bulunm uştur.

BULGULAR VE TARTIŞM A

A raştırm a kapsam ına giren tüm deneklerin günlük ortala­ m a en erji tüketim i 1904 ± 71.9 kkal. harcam aları ise 2105 ± 20.8 kkal’dir.

T ablo l ve 2’de norm al ağırlıkta ve h afif şişman denekle­ rin başlan gıç ve 1 ay sonraki ağırlıkları, günlük enerji tüketim­ leri ve ağırlık birim i başına harcanan enerji, aktivrce türleıi,

fiziksel aktivite ve yiyeceklerin termik etkisi için harcanan

enerji değerleri gösterilmiştir- Tablo 1 ve 2 de görüldüğü gibi norm al ağırlıklı denekler günde 2118 ± 29 0 kkal, h afif şişman denekleri ise günde ortalam a 2093 ± 30.4 kkal. harcam aktadır­

lar. N orm al ağırlıktaki deneklerin % 86.7 si orta ve oı ta üstü,

% 13.3’ü hafif, h a fif şişm an deneklerin ise % 93.3’ü hafif, % 6.7’i orta ve orta üstü aktivite yapm aktadırlar. Buna göre norm al ağırlıklı denekler ağırlık birim i başına 39.95 ± 4.95 k k a l/k g enerji harcarken, h a fif şişman denekler 34.5 ± 2.11 k k a l/k g enerji h arcam aktadırlar (Tablo 3) ve iki değer arasındaki fark önem li bulunm uştur (p<0. 01) . Lincoln (6), Bloom ve arkadaş­ ları (13), ile Curtis (14) şişm an ve zayıf bireylerin enerji h a r­

cam ası arasındaki ilişkiyi belirleyerek, şişman bireylerin, ay*

nı işi yaptıklarında zayıflara kıyasla daha fa zla enerji h a rca ­ dıklarını, ancak harcanan enerjinin ağırlık birim i başına düşen

m iktarının daha az olduğunu gösterm işlerdir. Bu durum u da

şişm an deneklerin daha yavaş iş yaptıkları ve zayıflam ak için fiziksel aktiviteyi artırm a yerine besin tüketim ini azaltm aları ile açıklam ışlardır.

B radfield ve arkadaşları da (7), şişmanlarda, aktivitenin a zlığı konusu nu ele alıp, y a şla n 15.5 -17.5 arasında 6 çift (şiş­ m a n ve norm al ağırlıklı) kızın günlü k tutma yöntem iyle besin tüketim ve enerji harcam alarını bulm uşlardır. Her iki grupta da besin tüketim inde farklılık görülm em iş, ancak şişman gru ­

bun zam an lan n ın % 70’ni uyuyarak veya çok az aktivite ya p a ­

rak geçirdikleri gösterilm iştir.

Bizim çalışm am ızda da h a fif şişman deneklerin günlük

enerji tüketim ve harcam alarının norm al ağırlıklı deneklere

g öre farklı olm adığı, ancak aktivite türlerinin genelde (% 93.3 oranında) h a fif türde olduğu gösterilm iştir (Tablo 2).

Bu çalışm ada deneklerin genelde (— ) enerji içinde oldu k­ ları bulunm uştur (Tablo 1, 2). Norm al ağırlıktaki denekler o r ­ talam a — 227. 2 ± 97.4, kkal, h a fif şişman denekler - 179 ±129.06 kkal. enerji dengesi gösterm işlerdir. A n cak deneklerin enerji dengeleri tek tek incelendiğinde, bazılarında ( + ) dengenin 850 kalori, (— ) dengenin ise 1240 kaloriye eriştiği görülm ektedir- A radaki farklılığın fazla olm ası nedeni ile deneklerin 1 ay son­ ra tekrar ağırlıkları alınm ış ve buna göre enerji dengesi ( + ) olanların (11 kişi) günde ortalam a 243 kalori fa zla aldıkları v© 1 ay içinde birey başına 500 g r (günde 16.6 gr.) ağırlık k a ­ şandıkları bulunmuştur- Enerji dengesi (— ) olanlar (19 kişi) ise gü n de ortalam a 513 kalori az alm ışlar ve 1 ayda b irey b a ­ şına ortalam a 1474 g r (günde 49.1) ağırlık kaybetm işlerdir.

( + ) ve (— ) enerji dengesine göre ağırlık değişikliğine ilişkin bu bulgular, d iğ er araştırm a bulguları ile tutarlıdır. Bir çalış­ m ada bireylerde gü n ler arası ağırlık değişim inin 1 kg, başka bir çalışm ada 0.5 k g olabileceği belirtilm iştir (2). Yine, vücut ağırlığındaki değişm elerin, vücu t ağırlığının % 1.5’u k a d a r o l­ duğu ra p or edilmiştir. Enerji tüketim i sabit 'tutularak ağırlık değişm elerinin izlenm esi sonucu, günler arasındaki ağırlık d e­ ğişim inin 0.8 k g ile 0.77 kg olduğu bulunm uştur (2). M arrion ve arkadaşları (15) ise, 28 kadını 68 gün b oy u n ca tartm ışlar ve ağırlık değişim inin, vü cu t ağırlığının % 0,46’sı kadar olduğunu gösterm işlerdir.

Passm ore (2), vü cu t ağırlığını koru m ak için enerji tüketim

ve harcam ası arasında 150 kalorilik veya ± % 10’luk farkın

önem senm em esi gerektiğin i ileri sürm ektedir. Bu çalışm ada tüm deneklerin gü n lü k enerji tüketim ve harcam aları arasındaki

fa r k - 201 kalori ile % 10.5’dur. Böyle bir denge ile denekler

T a b lo JL : E n e rji G e re k s iu m e s in in D e ğ e r le n d ir il m e s i «N o rm a l A ğırlıklı D e n e k le r »

ENERJİ DENGESİ ve VÜCUT AĞIRLIĞI 79

' i f l OSCOC- COCOOû COTt ^ ^ N 10 Ifi »-H »r ı—I »-H CVJC^ e â £ Si OO CO m o I I + + + + I I 0) jx

COl f l C- CSOl HMOJOî COl f l l f l ûl Of f l

^ OCOCO^*C3CaC50CS] »- HMOt- COCO

•3 C Ut 0> H 0 « C J O 5 O i C O f f i O 5 f O O J Û « û NN { û rj’ i n M M c o H r t c o ı f l r t c o ^ ' M ’t T j t C O) h O) sr O 03 a a

•S M"s-_{M lO NT ( < COC OWNC l f ) OCOC t}

-^ { O -^ c n O O O -^ O î O t û N C l N H ^ T f C O l t î C Û C O C O C û O « Û l f l < O W M M a> c w e « c rt o İM rt S fcû .tt ^ w co co o gg l-w CO s t£ I tm i 1 a o H bu M O < < 2 ^ a _ı o ■ c« Û _ o co o co m o o o «o ^ C— CS Cİ N N N M o tO lO O

°> co e** to ıti e i co ir- co* to t - <o c- ^

5 î C 0 0 5 0 J 0 5 H 0 5 0 5 C 0 0 5 0 i 0 5 0 i ' f f l « NOOMCÛCa MCONCOCÛl f î NNl f i t*. M C O o <9 o o rt O) O ^ 00 t r - m ^ o a r - o c ^ G O ç o o ® oo’eo co*eo ^ 2 2İS 33Î C O ^ f ^ f O ^ ^ W ^ C O C O c û m c d ^ 1^ ’^ 2 ' n H O M O i N l f l m N O h O S H H m n H h O N h ç O O İ c s 3 c g c ^ c s ] c ^ c s ı c s ] C s ] c > j c > a c < ı c ^ * - < » - ı ® t- H W 5û Cû CO 2 05 ö î c - 03 O w . . ® O h O h h m N *9 o o o ın> o o o o o p o p o o 2 OJ d o ^ M CD O N !fi W 12 S S C^ t-* o CO 05 to co ıO CD CM p t-’ o Tj< IO p 05 o o o p o o p p o o p p o A h > . ı j W ^ C O o f l H ^ i f l H j O C O C O N l° ı n ı f t « r t ı r t ı r î T p ı f l |r t ‘0 ‘f t l 0 , f ‘f t t o P o O evi M ^ C û O M ® 0 3 M T f C ) C * I > V W H H H H ( N ( N I N I N r-05 İT> od 00 p o m o cs CNJ p 05 CM 0 5 05 CNJ m J X 1 X w H a fi f a k ti f O rt a a k ti f O rt a ü st ü a k ti f

T a b lo 2 : E n e rj i G ere ks in m es in in D e ğ e rle n d ir il m e s i «H a fi f Ş iş m a n D e n e k le r » fi a> o a a O fi ■s te N "tâ .■3 £ S H g - ; ? £ 63 d e * o im O ö 0) fl ü d ou rt S fcü W İ O < d d bJC 73 « # S * .S S) o£ w*^ S •* 1 ■* s o d H :3 bu \ *3 j* >» d « s M C - (/3 o CO o 03 co O CO cs t* 00co d m co rr co CO co00c- co00co oo co c-co m rH cs c-co m cs c- m cs M co co + _{1 + 1 1 1} + ₁+ ₁+ + _{1 1 1 1} co 03 cs t—03 cs rj* cs 03 co m 03 m LO o CO G300cg »—< m H CO t*0 3 co0 3 »—1 0 3 c - 00Lf3 -r co cs rj* m o cs com CO 03 CS CS ıH cs CS •—<cs cs f ■ i 1 ( M Ol(ÛO5CÛ(ûfflCDWWO5C5(OM0O5 tO^HcO-HtOO-^CVJCOınr-H-rfOcnM C O C O O i n c S O O O C O » — TT o Tt* c o r — T}< M 0 3 Lfi CO c - »H T*< 05 i f î C'-0 3 C'-0 1 C'-0 5 C'-0 C'-0 3 C'-0 3 C'-0 3 ^ ^ c o m c o m m o o m c N i c s m o 0 3 CO O •O o cs coc*- ı-H -* rH t> cs Tjî cs esi no co* C_{<J cs cs cs cs CS cs} , 0 3 0 3 T*0 3 O 03 ool O C^ m âj co C O ■**« • f_{» H} T* —• m^ * * * CS 0 3 C-CO t* ^ , ____ _ „ M r t M M M M M M M M P Î t* co p co C-- CS d ^ CS CO * * * * p 03 ■ n ₀₀ co co co C0OC0ı-HC003C0CSı00>03tDC0rvı n m ı n n « t o o ı « i c o o ı - - ! M O J O M S O O S O S o C O M N H M N N M H H f j H Tt< O 03 CDco cs_{o O t- o} o rHcs co CS es cs cs i) _• Ö 5 o> Z Q p p o p p P o o p o p p O o o 6 V r i c o 6 ® a ^ o i < o ı r i ı n t b « ' o i t o c o m < o c o t n c o m ı n « o m ç o m S S O p o p p P P P P p p o o o o co ın n •»' m ® t o i ı> c-' m' ^ as m e-,' ı n w m < o ( o |« < D ı n ' n t o ı n ® ı n ( o § MNı f l t O HNmOi Hi f l t û c O OOC i c s ı—ı» " H« —I y - h C S C S C S C S » —«CO co o co co* p co 03d co co co CS d co o in Tfî ıp d o co l X m d co co o co o 1 X xn aj <*-< Ci-| ^ *3 ^3 * 3 « ® ctf :3 •H Cj ( j «4—1 Cİ t ^ w o o I l 1 o o

ENERJİ DENGESİ ve VÜCUT AĞIRLIĞI 81

Tablo 3 : Normali Ağırlıkta ve H afif Şişman Deneklerin Vücut Ağırlıkları, Enerji Tüketimi ve Harcamalarına İlişkin Dağılım Ölçüleri ve Ortalamalar Arası Önem K ontrolü

Deneklere İlişkin Normal Ağırlıkta H afif Şişman

Bulgular X S SX X S S X t değeri P Vücut ağırlığı (kg) 52.8 3.84 0.99 60.8 4.1 1.06 552 P <0.01' Tüketilen enerji (k k a l/gü n ) 1894 342.7 88.5 1915 431.6 116.6 0.14 P > 0 .0 5 Harcanan enerji (k k a l/g ü n ) 2118 112.3 29.0 2093 118.4 30.4 0.59 P > 0 .0 5 Harcanan enerji (k k a l/k g ) Ş9.95 4.35 1.12 34.5 2.11 0.54 4,39 P <0.01 Fiziksel aktivite (k k a l/g ü n ) 590.0 115.0 40.0 514.3 131.4 33.9 1.4 P > 0 .0 5 SUM M ARY

ENERGY BALANCE AND BODY WEIGHT

Arslan, P. This study had been conducted on 30 healthy w om en (15 were norm al weight, and 15 were m oderately obese) aged bet w een 25 - 40 years old. The average daily energy consum ption o f ali subjects was 1904 ± 71.9 kkals. and the energy expen- diture was 2105 ± 20.8 calories. It can not be said that there was a en ergy im balance since the average difference was very little (— 201 calories) betw een consum ption and expenditure. 50, the subjects can keep their weights with this energy balance. KAYNAKLAR

1 __ Albert S S : The Two Reservoir Energy Model of The Human Body.

A m erican Journal of Clinical Nutrition, 32: 1710, 1979.

2 __ Passmore, R. : Energy Balances in Man. British Journal of Nutrition, 26: 97, 1967.

3 — Parizkova, J. : Body Fat and Physical Fitness. Martinus N ijh a ff B -V / Meüical Division, The Hague, 1977.

4 — James, W. P. T., Barles, J., Davies, H. L „ D auncet, M. İ. : Elevated M etabolic Rates in Obesity. Lancet, 27: 1978.

5 — Rose, G. A., VVilliams, R. T. : M etabolic Studies on Large and Small Eaters. British Journal of Nutrition, 15. 1, 1961.

6 __ Lincoln, J. E. : Calorie Intake, Obesity and Physical Activity. Ame­ rican Clinical Nutrition, 25: 39, 1972.

7 — Bradfield, R. B., Paulos, J „ Grossman, L. : Energy Expenditure and Ha'art Rate of Obese High School Girls. American Journal of Clini­ cal Nutrition, 24: 1482, 1971.

8 — Beaudin, R „ Mayer, J. : Food İntakes of Obese and Non Obese Wo-men. Journal American Dietetic Association, 29: 29, 1953.

9 — Anon : New W eight Standarts For Men and Women. Statis. Bull., 40: 3, Metropoliton Life Insurance Company, 1959.

10 — Passmore,, R. Durnin, J. V. G. A. : Human Energy Expenditure,

Physiologia Review, 35: 801, 1955.

11 — Andersen, K. L., Masironi, R., Rutenfranz, J., Seliger, V. : Habitual Physical Activity and Health. WHO, Regional Publications. European Series No: 6, W orld Health Organization Regional O ffice For Euro- pe, 1978.

12 — W orld Health Organization, Energy and Protein Reguirements. Re-port. of A Joint FAO/W HO. Ad. Hoc. Expert Committee, Genova, 1973.

13 — Bloom, L. W., Eidex, F. M. : The Comparison of Energy Expenditure in The Obese and Lean. Metabolism, 16: 685, 1967.

14 — Curtis, E. D., Robert, B. B. : Long Term Energy İntake and Energy Expenditure of Obese House Wifes. American Journal of Clinical Nutrition, 24: 1410, 1971.

15 — Marrion, F., W atson, P. E. : Day to Day Variation in Body W eight in Young Women. British Journal o f Nutrition, 19: 225, 1965.