Albüm
fi
V
-3
AMD
* > ıU ^ 3
PAZAR ılm rs]
PAZAR, 15 Ağustos 2004
13
Fransa'da eğitim gören A li Başman (soldaki), Mehmet Başman'ın (sağda) büyük oğlu. 22 yaşında Kavaklıdere'de muhasebe yardımcısı olarak işe başlamış. Şu anda Kavaklıdere'de üretimin başında. Diğer oğul Murat Başman (ortada) ise Avusturya'da okuduktan sonra Türkiye'ye gelmiş ve Kavaklıdere'deki kariyeri kamyonlara üzüm yükleyerek başlamış. Şu anda satıştan sorumlu.
Cenap And 2 Şubat 1894'te Bul garistan'da doğdu, ilk Türk özel şarap üretim tesisini kurdu.
Ayşe Cevza And, eşinin ölümünden sonra Sevda-Cenap And M üzik Vakfı'na, Uluslararası Ankara M ü zik Festivali'ni
■ W başlatarak uluslararası bir
1 ' nitelik kazandırdı.
Kavaklıdere Şarapları'nın kurulduğu yıllarda fabrika içinde, müşterilerin rahat alışveriş yapabilmeleri için açtığı ilk şarap butiği.
ıc
İlk tesislerde şişeleme yapan kadın işçi.
Cenap And sağdan üçüncü) evinde verdiği b ir kokteylde misafirleriyle birlikte. Kavaklıdere'nin organizasyonunu yaptığı Şarap Tadım Günleri'nden biri. Küçük kız belki şarabı babası için dolduruyor, belki
küçük bir yaramazlık için!
Bağbozumu sırasında kamyonlarla fabrikaya getirilen üzümler.
Cenap And'ın İsviçreli bankerlerden borç alarak yaptırdığı ilk üretim tesisleri.
Ankara'nın meşhur Kalecik Karası üzümü. Kavaklıdere Şarapları, ihtiyacı olan üzümlerin çoğunu Diyarbakır, Elazığ, Tokat, Kapadokya, Denizli, İzm ir ve Tekirdağ'daki bağlardan sağlıyor. B ir cilo üzümden aşağı yukarı bir şişe şarap üretiliyor. Türkiye'de bir yılda kişi başı şarap tüketimi 1 litreyken, Avrupa'da 80 litre.
Dünyadaki tek mantar üreticisi Portekiz. Kavaklıdere Şarapları da kullandığı mantarları bu ülkeden ithal
ediyor. Mantar ağacı 8 0 yılda yetiştiği için hiçbir ülke, bu nazlı ağacı yetiştirmek istemiyor. Fakat b ir
rivayet; Kuşadası Postanesi'nin tam önünde b ir mantar ağacı varm ış.
Sevda And'ın İsviçre'de başlayan hikayesi, Kavaklıdere'nin Ankara'da kurulmasına önayak olması ile devam etti. Fakat ne yazık ki Ankara'daki trajik
bir kazayla bitti.
Kavaklıdere Şa ra p la rı, ism in i aldığı semtin ününü fersah fersah geçti, A n ka ra 'n ın b ir semti olarak değil, üzümün mucizevi dönüşümünü gerçekleştiren şirke t olarak kafalara ka zın d ı. İşte Kavaklıdere Şa ra p la rı, bu y ıl kuruluşunun 7 5 . y ılın ı kutluyor. Ama b iz nedense ik i sık ım lık şöhretli a ile lerin bile ıcığını cıcığını b ilirke n , rakıcı b ir millete taaa
1 9 2 9 'la rd a şarap içirm eyi kafaya koymuş A n ka ra lı Başman a ile si hakkında hiçbir şey b ilm iyo ru z. Müslüm an mahallesinde salyangoz satmayı deneyen ve bunda çok b a şa rılı olan Bulgaristan göçmeni Başman a ile si, keramet 7 5 . yılda olsa gerek, ina tla rını k ırd ıla r ve Kavaklıdere Ş a ra p la rı'n ın çok
ilginç öyküsünü anlattılar. O n la r anlatadursun, s iz şarap rub a ileriyle meşhur İra nlı şa ir Ö m er Hayyam'a kulak verin; "...İç , gam yeme; bak ne demiş bilge: Dünya dertleri
ze h ir, şarap p a n ze h ir." Şermin SARtBAŞ
Kavaklıdere Şarapları
UC AİLEYE YAYILAN
75 YILLIK SERÜVEN
C
umhuriyetin kurulmasına ramak kaldığı yıllardır. İttihat ve Terakki kökenli, önceleri albay, daha sonra TBMM'nin ilkmilletvekilerinden Tunalı Hilmi -daha sonra adı Ankara'nın en büyük caddelerinden birine verilecektir-
İsviçre'ye gider ve orada tanıştığı İsviçreli tanınmış bir ailenin kızı ile evlenir. Bu evliliğinden Sevda adında bir kızı, İnsan isminde bir oğlu olur.
Sevda, genç kızlığa adım attığı yıllarda, tesadüfen İsviçre'ye gelen Galatasaray Liseli, Almanya'da iktisat tahsili yapmış Filibe eşrafından Serçeşmebeyleroğİu Mehmet Cenap ile tanışır. Tanışıklıkları kısa bir süre sonra evliliğe dönüşür. Soyadı kanunu çıkar çıkmaz da ilk işleri söylerken bile insanı nefessiz bırakan o uzun soyadı yerine kısacık bir soyadı seçmek olur: And.
Cenap And, yüksek öğrenimi için Avusturya'da kaldığı dönemde, şarap
kültürüyle iç içe yaşadığı için, şarapçılıktan iyi anlar. Hayalleri Ankara'ya yerleşip, üzüm bağlan yetiştirmek ve şarapçılığa başlamaktır. Ancak milli mücadelenin yaşandığı yokluk yıllarıdır ve satm almak istedikleri arsanın değeri imkanlarını aşar. Akıllarına İsviçre'deki banker tamdıklan gelir ve onlardan alınan borçlarla, şu an Ankara Sheraton Oteli'nin bulunduğu arazideki üzüm bağlanın satm alırlar.
Ankara'mn yeniden yapılandığı o yıllarda inşaatlarda Macar ve Alman işçiler çalıştırılır. Fakat işçilerin en büyük sıkıntısı şarapsızlıktır. Şarap bulamayan işçi 3-4 aydan fazla dayanamaz, ülkesine döner.
İşte tam bu şuralarda, Ziraat Bankası
müteahhitliğini yapan Alman asıllı Zagsenberg inşaatta çalışan Alman ve Macar işçiler için şarap getirtir. Ancak Zagsenberg'in bu çabası Müslüman işçilerin fıçılan delik deşik etmesiyle suya düşer.
ATATÜRK ŞARABI BEĞENDİ
HAKİKİ ŞARAP BUDUR, DEDİ
Bu işçilerden biri olan Macar Balaj Usta da şarapsızlıktan mustariptir ama diğerleri gibi ülkesine dönmek yerine, başının çaresine bakar. İnşa halindeki Ziraat Bankası'nın bodrumunda, çarşıdan aldığı üzümler ve Macaristan'daki köyünde gördüğü derme çatma yöntemlerle şarap üretir. Yıl 1928'dir.
Zoraki müteşebbis Balaj Usta ile şarap üretmek isteyen Cenap And'ın yollan bir tesadüf eseri kesişir. Balaj Usta, inşaat şirketinde çalışmaktansa, Cenap And'la birlikte şarap üretmeyi daha cazip bulur ve şirketten ayrıhr.
1 9 2 9 ^ iptidai şartlarda 50 bin litre kapasiteyle üretime başlayan Kavaklıdere, 28 bin litre üretim ve 1500 lira zararla ilk yılım kapatır. Cenap And, başarısız oldukları ilk yıldan dersler çıkarır. Türklerin damak tadını daha iyi inceler ve Kalecik Karası üzümlerinden tatlı ve kırmızı şarap üretimine hız verir.
Kalecik Karası üzümlerinden yapılan şaraplar çok tutulur. 1932'ye gelindiğinde şimdiki Gençlik Parkı'nın olduğu yerde, Yerli Mallar Sergisi açıhr. Kavaklıdere de bu sergidedir. Serginin 3. günü Atatürk buraya gelir ve Kavaklıdere Şarabı'nın tadma baktıktan sonra, gazetecilere dönüp, "Hakiki şarap Kavaklıdere'dir. Yarın hepiniz Atatürk Kavaklıdere şarabını beğendi diye yazın" der. Atatürk'ün bu, sözleri, ertesi gün şehre yayıldığında Kavakhdere Pavyonu önünde büyük bir izdiham yaşanır.
Kavaklıdere'nin ilk ürünlerinden Altın Köpük, Çankaya ve Yakut. B ir zamanlar Türkiye'de yüzde 70 beyaz şarap, yüzde 20 kırm ızı, yüzde 10 roze içilirken, şimdilerde yüzde 70 kırmızı içiliyor. Kavaklıdere'nin en rağbet gören kırmızı şarabı ise Yakut.
Parti hükümetinde Milli Eğitim Bakanlığı yapan Avni Başman'm kızı, Almanya'da li san, Fransa'da matematik ve İstanbul'da Fransız Filolojisi eğitimi gören Ayşe Cevza Başman ile evlenir. Cevza Hanım, evlendik ten beş yıl sonra Sevda-Cenap And Müzik Tesisi'ni, çoksesli müziğin Türkiye'de tanı tılması ve Cenap Bey"in ilk eşi Sevda Ha- nım'ın hatırası için bir vakfa dönüştürür. Şu anda Sevda-Cenap And Müzik Vakfı, Tür kiye'nin en büyük festivallerinden biri olan Uluslararası Ankara Müzik Festivali'ni dü zenliyor ve her yıl Cevza Hanım'ın ölüm yıldönümü olan 6 Aralık'ta müziğe büyük emeği geçenlere ödül veriyor.
ORTAKLAR ARASINDA
İHTİLAF YILLARI
İKİ KARDEŞİN OLUMU
ÜRETİMİ DURDURDU
Kavakhdere, sadece Balaj Usta'ya bel bağlamaz elbette. Sevda ve Cenap And şaraphaneyi
büyütmek ve kaliteli şaraplar üretmek için Avrupa'dan uzmanlar ve malzemeler getirtir. Sevda Hanım'ın Dışişleri'ndeki işini bırakıp gelen erkek kardeşi İnsan Tunalı'nın da şirkete v katılmasıyla büyümeye başlarlar.
İnsan-Nerime Tunalı ile Sevda-Cenap And çifti nin çocukları olmaz. Şirketin devamlılığı için İnsan- Nerime Tunalı, İsmail Uğurlu'yu, Sevda-Cenap And çifti de Metin ÇavdarT evlat edinir. Şirket bir taraftan büyürken ve işler yolundayken Sevda And 1958'de trajik bir kaza geçirir, birlikte gezintiye çıktı ğı arkadaşıyla freni patlayan bir arabanm altında kalır. Tunaİı ailesi henüz Sevda And'ın ölümünü at- latamamışken, İnsan Tunalı beklenmedik bir şekilde ölür. Her iki kardeşin ölümüyle şirketteki bütün dengeler altüst olur ve üretim neredeyse durur.
CENAP AND KENDİNİ
MÜZİĞE VERDİ
Cenap And, eşinin ölümünden sonra bütün vaktini Avusturya'da eğitimi sırasında kanma işleyen çoksesli müziğe ayırır. Hatta her yıl
Kavakhdere Şarapları'mn kazancının bir miktarının aktarılacağı, Sevda-Cenap And Müzik Tesisi'ni kurar. Sevda ve Cenap And'm evlat edindikleri Metin And, sanayiden ziyade güzel sanatlara eğilimli olduğu için şirkete ilgisi azalır, sonunda akademik kariyeri seçer ve aileyle ilişkisi kesilir.
Cenap And, Sevda Hanım'ın ölümünden sonra uzun bir süre yalnız yaşar. 1968'de, ilk Demokrat
Cevza Hanım'ın aileye katılması ve İnsan Tunalı'nın dul eşi Nerime Tunalı'nın ölümü ortakların sayısını artırır. Şirket bir süre bu çokbaşlılıkla yönetilir ama başarılı olamaz. 1982'de Cenap And'm ölümü ile hem şirketin hem vaktin yönetimi büyük ölçüde Cevza And'a kalır.
Aynı yıllar şirketle ilgili sorunlar da başlar. Bağ ve tesisler artık şehrin fazla içinde kalmaya başla mış, araziler çok büyük değer kazanmıştır. Şirkette büyük parasal sıkıntılar yaşandığı için ortaklar ara sında çözüm yolları aramr. Birkaç fikir vardır ama değer kazanan şirket arazisinin satılıp başka bir ye re yeni bir fabrika kurulması seçeneği ailede kabul görür. Şu anda Hilton, Sheraton ve Karam İş Mer kezi'nin de içinde kaldığı araziler hemen satılır.
Şirket ortakları derin bir "ohh" çekecekken, bu kez yeni fabrikanın nerede kurulacağı ortaklar arasında ihtilaf yaratır. Şirket neredeyse tasfiye noktasına gelir. Nerime Tunalı'nın vârisleri fabrikanın Tekirdağ'a kurulmasını isterken, Cevza And, Kavaklıdere Şarapları'nın Ankara ile özdeşleştiğini, başka bir şehre taşınırsa şirketin silineceğini savunur.
Cevza And, eşinin ölümünden sonra şirket yö netiminde yalnız kaldığı için BM ve Dünya Banka sı'nda danışmanlık yapan Yüksek Makine Mühen disi kardeşi Mehmet Başman'ı yönetim kuruluna katar. Cevza And ve kardeşi Mehmet Başman, di ğer ortakları yeni fabrikanın Ankara'da kurulması için ikna eder ve sorumluluğu üstlenir. Ve nihayet yeni fabrika bugünkü yerine, Esenboğa Havaala nı' nın karşısındaki 50ü dönümlük araziye taşınır. Bu arazinin 250 dönümüne Kalecik Karası bağı; geri kalanına da fabrika kurulur. Kavaklıdere, 1987'den beri üretimine bu tesislerde devam ediyor. Cevza Hanım'ın 1988'deki ölümünden beri Kavaklıdere Şarapları'nm Yönetim Kurulu
Başkanlığını kardeşi Mehmet Başman yürütüyor.
Her çalışana öğle yeme!
bir kadeh şarap hak]
inde
Balaj Usta'nm elinin değdiği günden bugüne Kavaklıdere Şaraplan'nda şişeler, etiketler, mantarlar, tesisler ve üretilen şarap miktarı çok değişti. Kurulduğu ilk yıl 28 bin litre şarap üreten Kavaklıdere artık, yılda 17,5 milyon litre şarap üretir hale geldi. Bu miktarın yüzde 15'i Batı Avrupa ülkelerine ihraç ediliyor.
Ankara'daki üzüm bağlarından 4 milyon litre, Kapadokya'daki üzüm bağlantıdan ise 13,5 milyon litre şarap temin ediliyor. Şirketin aynca 4 milyon
litre yıllanmış şarap kapasitesi var. Yönetim Kum lu üyesi Mehmet Başman'm küçük oğlu Murat Başman şirket felsefesini şöyle anlatıyor: "Sadece ekmek parası için değil, şarapla ilgisi olan, bilen, seven, içen işçilerle çalışmak istiyoruz. Bunun için fabrikamızda kültüründe şarap kültürü olan Alevi ler çalışıyor. 440 çalışanımızın neredeyse yansını Alevi vatandaşlarımız oluşturuyor. Öğle yemek lerinde her çahşanımızm birer kadeh şarap içme hakkı var. Yandan fazlası bu hakkı kullanıyor."
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 1 6 2 7 9 0 0
