Hadise/er flrds/ndd
Ramazan eğlenceleri
^ 7 — ü vet, v ak tiy le R am azana “ i m ahsus, y a h u t R am azan J | __ (-i vesilesiyle te rtip edilen ^--- eğ len celer v ard ı.
B u n ların başında selen en ehem , m iyetlisi tiy a tro la rd ı. Bu tiy a tro tru p la rın ın , benim çocukluğum a k ad ar gelm iş o lan ları. «Abdi Efen di» dive an ılan A bdiirrezak, ko. m ik Hasaıı Efendi, Ş evki Efendi, M inakyan tiy a tro la rı idi. A rada Fehim E fendinin de b ir tru p u var- m ıydı bilm em . B u n ları Vasfi Rıza iyi b ilir. Ç ünkü zannederim , b ir tiy a tro ta rih i h azırlıy o r.
Ne ise o ta ra fın ı b ırak alım . Bu tiy a tro la rın M inakyandan başkası tu lu a t tiy a tro la rı idi. Y alnız Ra m azan geceleri o y n a rla rd ı. B u n la rın «dükkân» la n Şehzadcbaşm da- ki tiy a tro la rd ı. E n ' m eşh u ru da F erah tiy a tro su idi. Yazın hepsi K uşdili, B ağlarbaşı, İcadiye gibi say fiy ele re d a ğ ılırla rd ı. Y ani eski- den b eri bizde tiy a tro az değildi.
Bu tiy a tro la rın p ro g ra m la n n d a asıl p iyesten başka «kanto» deni len sark ılı d a n sla r da v ard ı k i; en m eşh u r dansözleri Ş am ram hanım , P ertız hanım . K üçük V irjini gibi isim lerdi. B u n lar senelerce Ista n , bul h alk ın ın y üreğini oynatm ış ka- | din a rtis tle rd i.
O rta oyunu d ah a ziyade bazı sem tlerd ek i k ıra a th a n e le rd e oyna n ırd ı. Ç ünkü bu oyun için geniş y e rle r lâzım dı. Ovun için m ü sait İıir genişlik ve e tra fın d a sey irciler için dc y e rle r lâzım dı,
i
O rta oyunu A ksarayda, K oskada A zm i’nin k ıraath an esin d e, Şehzade, b aşın d a Fevziye k ıraath an esin d e ve daha buna ben zer geniş y e rle rd e o y n an ırd ı. Sahneli y erd e O rta oyu nu oynanm adığından tiy a tro la rd a n istifade edilem ezdi.O rta ovunu k o lla n H am di v e . K üçük İsm ail E fendi tru p u , S affet Efendi, H akkı Efendi gibi K avuk- iu la rm tr u p la rı idi. Son z am a n lar da K av u k lu Ali Efendi diye am a tö rlü k te n gelm e b ir tanıdığını da : b ir ko! teşkil e tm iş ti; bu zat çehresi tu h a f olsun diye 32 dişini sö k tü rm ü ştü .
R am azanın, b ilh assa çocuklarca pek rağ b et gören başlıca eğlencesi K aragöz oyunu idi.
K aragöz o y ununun bize nereden geldiğini tarih lerim izd en çıkarm ak m üm kün d eğ ild ir. D illerd e dola, şan riv a y e tle re göre O rhan Gazı zam anında başlam ış b ir eğlence d ir. K aragöz o y u n la rın d a «Şeyh K üşteri» diye b ir za tta n ve onun adına izafe edilm iş b ir m eydandan b ah sed ilir, d u r u r ; am a aslı faslı n edir? Pek bilinm ez. H a ttâ K ara göz ve H aciv at’ın h ü v iy e tle ri de m alûm değildir. B u rsad a K ara gözün kab rj diye gösterilen' y e r pek y ak ın lard a yapılm ış b ir küçük a n ıtta n başka şey değildir. Bu ad am ların h ak ik aten yaşam ış o ld u k larım iddia etm ek zor ve lü . zum suzdur. B u n la r b ire r «hayal» şahsiyetleri o lab ilir ve höyle o lu r sa daha çok kıym et k azan ırlar.
K aragöz o yununa tam am en ben- zıven Çin ve Uzak Ş a rk o y u n ları v a rd ır ve bizdekinden eski o ld u ğuna göre ola ki biz bu oyunun tek n iğ in i orad an a lm ış ; fak at kcn. di cem iyetim ize göre şah siy etler ! v aratm ışızd ır.
F re n k le r perde a rk a sın d a ren k li ic sv irle rle o y n atılan bu çeşit oyun la ra «Om bre Chinoîse = Çin göl gesi» d e rle r; biz de eskiden «Zilli hayâl = H avai gölgesi» demişiz. S onra da yalnız «Hayal» adı v e ril, m istir. K aragöz o y n a ta n la ra da «hayali» denirdi. K em an ç a la n la ra kem ani d ed ik leri gibi.
TIâdiseler arasında Felek
( B aştarafı 3 ü n cü sah ifed e) K aragöz adı h a lk a ra s ın d a ve K arag ö zü n şah siy etin e o lan sem p a tid e n d o lay ı şayi olm uş b ir isim d ir. Bizim y etiştiğ im iz b ir çok K arag ö zcü ler v a rd ı ki en m eşh u ru H ay ali K âtip S alih E fen d i idi.
K aragöz o y u n u iki k işi ta ra fın , dan o y n a tılır. O y unun ta s v irle ri, yani re sim le ri ev v eld e n h a z ırla n ıp sıra siy le d eğ n ek le re ta k ılır . F e rd e de ta s v irle r çoğalırsa, b ir kısm ını y a rd a k tu ta r , esa s lıla rın ı u s ta oy n a tır. K arag ö zcü lü ğ ü n en güç ta ra fı oyun b aşla m a d a n evvel tefle y a p ıla n u v e r tü r d ü r k i b u n u h erk es yapam azdı. B unu m ü ta a k ıp z ırıltılı b ir d ü d ü k le de h a fif b ir gezin ti den, so n ra p erd e gazeline girişirdi k i ; b u n u ek se ri iyi sesli b irk a ç kişi o k u r ve te fle re f a k a t e d ilir di.
R am azanda K aragözden b aşk a bazı y e rle rd e de k u k la o y n a tılır dı. Bu k u k la la r, y a b u g ü n k ü te k niğe y ak ın ipli k u k la la rd ı ki, b u nu o y n a ta n la r p e k azdı. D iğeri d ö rt köşe ve ü s tü açık hezden b ir h ü cren in ü s t k e n a rın d a n yalnız b a şla rı g övdeleri görü n en ve e lle re ta k ıla r a k o y n a tıla n k u k la la rd ı. , Ç o cu k lar b u n d an p e k hoşlanır- ' larıft. V e n ih a y e t ek seri m a h alle
v e sem t k a h v e le rin d e ta k litli ve tu h a f h ik â y e le r a n la ta n m ed d ah la r v ard ı.. B u n la r g erçek ten em salsiz a rtis tle r d i. E n m e ş h u rla rı ! m ed d ah İsm et E fendi idi ki yü- ı züne, y ap tığ ı te k lid in ifadesini v e
re b ilird i. S ü rû rî E fen d i d a h a son ra geldi. B ir de d ah a zayıf olm ak il a b e ra b e r m eselâ h a y v an tak-; i lidi, y e m iş yem e ta k lid i ve b il
hassa âz e rî ta k lid in d e m a h ir olan m ed d ah A şkî E fenedi v a rd ı. B u n la r b ir m asanın ü stü n e ko n u lan iskem leye o tu ru r, elin d e b îr bas ton, om uzu n d a b ü y ü cek b ir m en d ille ;
— H ak dostum H ak ! diye söze b a şla r ve m anzum b ir g irişte n i
so n ra « raviyanı a h b a r ve n a k ilâ n ı rüzgâr» şöyle riv a y e t e d e rle r J<i.. { d iy erek h ik ây ey e g ire rle rd i.
Bu « m eddahlık» sa n a ti Ş a rk ta çok esk id ir. B u n u n h a k k ın d a | K ö p rü lü F u a t B eyin T ü r k iy a t;
i
M ecm uasında k ısa b ir e tü d ü de jçık m ıştır.
Ve n ih a y e t R am azan g e c e le ri,1 şe h rin b ir iki b ü y ü k k ıra th a n e - sinde m ühim m usiki ■ cem iy etleri
i
v ey a fasıl h e y e tle ri a la tu r k a kon s e r le r v e rir b u n la r da a ile le r t a rafın d a n pek ra ğ b e t g ö rü rd ü .Böylece h alk b ir ta r a fta n ib a d e t,1 b ir ta r a fta n , tic a re t ve b ir ta r a f - ! ta n da neşe ve ş e ta re tle R am azanı g eçirirlerd i.
B. F E L E K
Kişisel Arşivlerde İsta n b u l Belleği T a h a T o ro s Arşivi
