İbn rüşd'ün "Bidayetü'l-Müctehid" adlı eserinde Zâhirî mezhebine ait görüşlerin tahkiki

Tam metin

(1)T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ESTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI İSLAM HUKUKU BİLİM DALI. İBN RÜŞD’ÜN “BİDÂYETÜ’L-MÜCTEHİD” ADLI ESERİNDE ZÂHİRÎ MEZHEBİNE AİT GÖRÜŞLERİN TAHKİKİ. YÜKSEK LİSANS TEZİ. Danışman Prof. Dr. Orhan ÇEKER. Hazırlayan Zübeyde SAYMAN. KONYA-2007.

(2) İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i KISALTMALAR ...................................................................................................... vi ÖNSÖZ..................................................................................................................... vii GİRİŞ. ........................................................................................................................ 1 A. İBN RÜŞD VE BİDÂYETÜ’L-MÜCTEHİD ADLI ESERİ .................................... 1 1. İbn Rüşd’ün Hayatı ................................................................................................ 1 2. İlmî Şahsiyeti ......................................................................................................... 2 3. Hocaları ................................................................................................................. 3 4. Eserleri................................................................................................................... 3 5. “Bidayetü'l- Müctehid” Adlı Eseri.......................................................................... 7 B. ZÂHİRÎ MEZHEBİ................................................................................................. 9 1. İmamları ................................................................................................................ 9 2. Kaynakları ............................................................................................................11 C. TAHKİKTE İZLENEN YOL ................................................................................12. BİRİNCİ BÖLÜM İBÂDÂT I. TAHÂRET ............................................................................................................. 14 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................14 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................21 II. NAMAZ.................................................................................................................21 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................21 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................31 III. ZEKÂT.................................................................................................................32 IV. ORUÇ...................................................................................................................35 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................35 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................38 V. HAC ......................................................................................................................38. i.

(3) A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................38 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................48 VI. CİHAD .................................................................................................................49 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................49 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................51 VII. YEMİN ...............................................................................................................51 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................51 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................53 VIII. NEZİR ...............................................................................................................53 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................53 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................54 IX. KURBAN .............................................................................................................54 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................54 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................56 X. ZEBÂİH…….........................................................................................................56 XI. SAYD……… .......................................................................................................58 XII. AKİKA................................................................................................................59 XIII. ET‘İME…….. ....................................................................................................60 XIV. EŞRİBE……......................................................................................................60. İKİNCİ BÖLÜM MÜNÂKEHÂT-MÜFÂRAKÂT I. NİKÂH................................................................................................................... 62 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................62 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................69 II. TALAK..................................................................................................................70 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................70 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................76. ii.

(4) III. İLÂ .......................................................................................................................76 IV. ZIHÂR................................................................................................................. 77 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................77 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................78 V. LİAN .................................................................................................................... 78 VI. İHDÂD.................................................................................................................80. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MUAMELÂT I. BUYU’....................................................................................................................81 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................81 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................87 II. SELEM ..................................................................................................................87 III. MUHAYYERLİK.................................................................................................88 IV. İCÂRE..................................................................................................................88 V. KIRÂD ..................................................................................................................89 VI. MÜSÂKÂT ..........................................................................................................90 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................90 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................91 VII. ŞİRKET...............................................................................................................92 VIII. ŞUF’A................................................................................................................92 IX. KISMET ...............................................................................................................93 X. REHİN...................................................................................................................94 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................94 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................95 XI. HACR...................................................................................................................95 XII. TEFLİS ...............................................................................................................96. iii.

(5) A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................96 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................96 XIII. SULH.................................................................................................................97 XIV. HAVÂLE...........................................................................................................97 XV. VEKÂLET ..........................................................................................................98 XVI. LUKATA...........................................................................................................98 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler ...................................................................98 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler .....................................................................99 XVII. VEDÎA .............................................................................................................99 XVIII. ÂRİYE ..........................................................................................................100 XIX. GASB ..............................................................................................................100 XX. HİBE................................................................................................................ 101 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler .................................................................101 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler ...................................................................102 XXI. VASİYET ........................................................................................................103 XXII. FERÂİZ..........................................................................................................104 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler .................................................................104 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler ...................................................................107 XXIII. ITK................................................................................................................107 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler .................................................................107 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler ...................................................................110 XXIV. TEDBÎR........................................................................................................110 XXV. ÜMMÜ VELED .............................................................................................111 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler .................................................................111 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler ...................................................................111. iv.

(6) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM UKÛBAT I. KISAS ...................................................................................................................112 II. CİRÂH.................................................................................................................113 III. DİYÂT................................................................................................................114 IV. KASÂME ...........................................................................................................115 V. ZİNA ...................................................................................................................116 VI. KAZİF ................................................................................................................117 VII. ŞURBÜ’L-HAMR.............................................................................................117 VIII. SİRKAT...........................................................................................................117 IX. HİRÂBE .............................................................................................................118 X. AKDİYE..............................................................................................................119 A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler .................................................................119 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler ...................................................................120 SONUÇ ...................................................................................................................121 BİBLİYOGYAFYA................................................................................................131. v.

(7) KISALTMALAR age.. : adı geçen eser. as.. : Aleyhi’s-Selam. b.. : bin. c.. : cilt. c.c.. : celle cellaluhu. dğr.. : diğerleri. DİA. : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Hz.. : Hazreti. MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı. s.. : sayfa. ts.. : tarihsiz. vb.. : ve benzeri. vs.. : vesaire. vi.

(8) ÖNSÖZ Hz. Peygamber (a.s) ın hayatta olduğu dönemler biraz daha istisna görülecek olursa O’nun vefatından, İslamın farklı coğrafyalara yayılmasından, anlayış ve ihtiyaç farklılıklarından kaynaklanan sebeplerle elbette Kur’an ve Sünnet merkezli, fakat bunlara yapılan farklı yorumlar neticesinde mezhepler teşekkül etmiştir. Aynı güzel eğitimden geçen sahabe arasında bile bir problemle karşılaşınca farklı çözüm yolları sunanlar olması sonraki neslin bu husustaki tutumunu anlamakta yardımcı olacaktır. Bu durum, fıtratın bir getirisi olmasının yanı sıra, İslamın da zenginliğini gösterir. Mezhepler, kendi usullerini oluşturmuş, yoruma müsait durumlarda yorumlarını serdederek ve bunları kitaplaştırarak müesseseleşmişlerdir. Bir mezhebe bağlı olan âlimler, yeni ihtiyaçlar karşısında, çoğunlukla mezhep usulünü takip ederek çözümler üretmeye çabalamışlardır. Uzun etütlerin neticesinde, çağlarına ve sonraki nesillere önemli kaynaklar bırakmışlardır. Mezhep imamları ve onların yollarından giden âlimler, bu eserlerde düşüncelerini delillendirip savunurken, pek çok kere diğer mezheplerin görüşlerini ve kendilerine göre tutarsız olan yönlerini; belki de kendi görüşlerini kuvvetlendirmek maksadı ile, kaleme almışlardır. Diğer mezheplerin görüşlerini, kendi yorumlarını katarak veren birçok eser kaleme alınmıştır. Bu eserler okuyucularına, diğer mezhepleri tanıma, görüşleri hakkında yorum yapabilme, diğer mezhepleri daha fazla araştırmaya gerek kalmadan, okuma fırsatı sunması bakımından önemlidir. Bir mezhebe mensup bir âlimin, başka mezheplerin görüşlerini aktarırken ne ölçüde başarılı olduğu; ya da objektif davranıp davranamadığı, zihinlerde soru işareti olarak bulunmaktadır. Mukayeseli eserlerden bir tanesi de İbn Rüşd el-Hafîd’e ait, Bidayetü’lMüctehid ve Nihayetü’l-Muktesid adlı eserdir. Malikî olan müellif eserinde, başta Hanefî, Şafiî ve Zahirî mezhepleri olmak üzere pek çok müstakil müctehidin de görüşleri ve delillerini, ittifak ettikleri noktaları vermekte ve yorumlar yapmaktadır. Eseri, müellifin kendi mezhebinin dışındaki görüşler bakımından incelediğimiz zaman, görüşün mezhebe aidiyetinin tespit edilmediğini ve bu hususta kendi mezhep kaynaklarından delillendirme çalışmasının yapılmadığını gördük. Sıkça başvurulan önemli bir kaynak eser olması hasebi ile mezheplerin ictihatlarının kendi kaynaklarından delillendirilmesinin faydalı bir çalışma olacağı düşüncesindeyiz.. vii.

(9) Tezimiz eserdeki diğer mezheplere ait ictihatların delillendirilmesi üzerine olacaktır. Fakat eserde çok sayıda mezhep ve müctehid görüşü nakledildiğinden, bunlarının tetkiki tezimizin sınırlarını oldukça aşacağı düşüncesi ile Hanefi ve Şafii ictihatları da şu anda çalışılmakta olduğundan, biz üçüncü önemli yekün tutan Zahirî mezhebine ilişkin olarak verilen ictihatların incelemesini yapacağız Maksadımız, İbn Rüşd’ün eserinde hata aramak değildir. Kendi ifadesi ile “Okuyanlara, herhangi bir hataya rastladıklarında ıslah etmeleri için veriyorum.”1 dediği için diğer mezhep görüşleri üzerinde inceleme yapmaktır. Tezimiz bir giriş ve dört bölümden oluşacaktır. Giriş bölümünde İbn Rüşd’ün hayatı, eserleri ve özellikle Bidayetü’l-Müctehid adlı eserinin tanıtımı ile, tetkikini yapacağımız Zahirî mezhebi hakkında genel bir bilgi verip, imamları ve kaynak eselerinden bahsedilecektir. Birinci bölümde İbâdât konusundaki; ikinci bölümde Münâkehât-Mufârakât, üçüncü bölümde Muâmelât, dördüncü bölümde de Ukûbât konularındaki Zahiri mezhebine ait görüşlerle ulemanın ittifak ettiği görüşler ve bu görüşlerin mezhebe aidiyeti konusundaki inceleme ve yorumlar verilecektir. Çalışmamızın bizim açımızdan, ilmi gelişimimize katkısı olduğunu düşünüyor ve ilgililerin de faydalanacağı, bu noktadaki bir eksiği kapatacak nitelikte bir çalışma olmasını umuyoruz. Tezimi hazırlamamda ve her hususta desteğini ve yardımını esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Orhan Çeker’e ve tüm değerli hocalarıma şükranlarımı sunuyorum. Zübeyde SAYMAN Konya-2007. 1. İbn Rüşd, Bidayetü’l-Müctehid, 1/90.. viii.

(10) GİRİŞ A. İBN RÜŞD VE BİDÂYETÜ’L-MÜCTEHİD ADLI ESERİ 1. İbn Rüşd’ün Hayatı Tam adı Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Hafîd el-Kurtubî’dir.. Seçkin bir ailenin çocuğu olarak 520 (m. 1126) yılında. Kurtuba’da dünyaya gelmiştir.. Babası Ebu’l-Abbas Ahmed b.Ebi’l-Velid b. Rüşd. kadılık yapmış, devrinin meşhur hocalarından ders almış, kendini yetiştirmiş, dindar bir kişidir. Dedesi Ebi’l-Velid Muhammed b. Rüşd (405/520) ise isim benzerliğinden dolayı torun İbn Rüşd ile karıştırılabilen meşhur bir âlimdir. İkisini ayırt etmek üzere, dede için İbn Rüşd el-Cedd, torun için İbn Rüşd el-Hafîd denmektedir. İbn Rüşd el-Cedd’in eserleri arasında el-Beyan ve’t-Tahsil lima fi’lMüstahrace mine’t-Tevcih ve’t-Ta’lil, el-Mukaddimât li Evâili Kütübi’l-Müdevvene, İhtisâru Kütübi’l-Mebsûta ve Tehzîbu Müşkili’l-Asâr yer almaktadır. İbn Rüşd el-Hafîd tanınmış bir kadı ailesine mensuptur.1 Büyükbabası Kurtuba’da Kadı’l-kudatlık yapmıştır. Aile çevresinin geçmişi İbn Rüşd’e en yüksek seviyede öğrenim görmeyi temin etmiştir. Dil, hadis ve Kur’an öğreniminin ardından Endülüs geleneklerinden olan İmam Malik’in Muvatta’ını ezberlemiştir. Ardından tıp ve hukuk ilimlerine yönelmiştir. Zamanın halifesi Ebu Yakub Yusuf’un büyük bir itibar gösterdiği, devrin en büyük filozofu İbn Tufeyl ile tanışmasının ardından İbn Tufeyl, İbn Rüşd’ü padişaha takdim eder. Bu olay hem İbn Rüşd’ün hayatında hem de felsefe tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Veliahtlığının büyük bir kısmını Endülüs’te geçiren Ebu Yakub Yusuf buradaki zengin kültür muhitinden etkilenmiş, ardından İbn Tufeyl’in sohbetlerine katılarak bilim ve felsefeye merak sarmış, bu amaçla felsefe ve tıpla ilgili eserleri kütüphanesinde toplamıştı. İlme ve felsefeye olan ilgisi onu Aristo’nun eserlerini incelemeye teşvik etmiş, fakat filozofun üslubunu anlamakta zorlandığı için İbn Tufeyl’den açıklamalar yapmasını istemiştir. O sırada altmış sekiz yaşında olan İbn. 1. Ülken, Hilmi Ziya, “İbn Rüşd” MEB İslam Aniklopedisi, 5/2,781.. 1.

(11) Tufeyl bu külfetli işi yapamayacağını, ancak bunu gerçekleştirecek birinin bulunduğunu bildirerek İbn Rüşd’ü padişaha takdim eder.2 Bu olaydan sonra İşbiliyye kadılığına tayin edilen İbn Rüşd hükümdarın isteği doğrultusunda Aristo’nun eserlerini şerhetmeye başlar. Kısa bir zaman sonra da atalarının görevi olan Kadı’l-kudat olarak Kurtuba’ya gönderilir. Onun buradaki görevi yaklaşık olarak on yıl sürmüştür. İncelememize konu olan Bidayetü'l- Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid adlı eserini yaklaşık olarak İşbiliyye ve Kurtuba’da kadılık görevinde bulunduğu esnada yazdığını söz konusu eserin Hac Kitabı’nın sonundaki şu ifadelerinden anlıyoruz. “ Bu bahsi 584 senesi Cumade’l-Ulâ ayının dokuzuncu gününe rastlayan çarşamba günü bitirdim ve yaklaşık yirmi yıl önce yazıp bitirmiş olduğum Kitabü’l-Müctehid’e ekledim.”3 Hükümdar yine İbn Tufeyl’in tavsiyesi üzerine şahsi hekimi olarak saraya davet eder. 580 yılında halifenin vefatından sonra yerine geçen oğlu Ebu Yakub Yusuf el-Mansur da İbn Rüşd’e saygıda kusur etmez. Ancak bu samimi ve sıcak ilişki yalnızca birkaç yıl sürer. Kısa bir süre sonra İbn Rüşd hükümdarın teveccühünü kaybeder. Eserlerinden bir kısmının yakılması emredilir ve Elisene adındaki, genellikle Yahudilerin ikamet ettiği bir kasabaya sürgün edilir. Farklı rivayetler arasında bu olayın sebebi olarak belirtilen en yaygın görüş, felsefeye düşman olanların kışkırtıcı tavırlarıdır. Çok geçmeden İşbiliyye halkının ısrarlı talepleri üzerine bu, mecburi ikamet zorunluluğu kaldırılır ve eski itibarı iade edilir. Halife Ebu Yakub Yusuf el-Mansur onu eski görevine davet eder. Bu daveti kabul edip gelen İbn Rüşd kısa bir süre sonra vefat eder(595/1198). 2. İlmî Şahsiyeti Temel dini ilimleri babasından öğrenmiştir. Oldukça zekî bir kimse olup ilme âlimlere saygısı ve muhabbeti vardı. Tüm resmî ve siyasî yoğunluğuna rağmen ilmi hiç aksatmamıştır. İlme son derece önem veren bir ailenin ferdi olmasının, ilim ocağı bir ailede yetişmesinin de tesiriyle olsa gerektir hep ilim yolunda olmuştur. Ömrü boyunca aklı ermeye başladığı dönemden itibaren yalnızca iki geceyi okuyup. 2 3. Karlığa, H. Bekir, “İbn Rüşd” DİA 20/279. İbn Rüşd, Bidayetü'l- Müctehid, 1/390.. 2.

(12) yazmadan geçirdiği rivayet edilir. Bunlardan biri babasının vefat ettiği gece bir diğeri de evlendiği gecedir.4. 3. Hocaları a. Ebu Cafer, Ahmed b. Muhammed b. Abdi’l-Aziz el-Lahmi (533/1138) İşbiliyye’lidir. Hadis ve rical ilminde otorite bir kimsedir. Ayrıca Arap dili ve edebiyatı ile tarih dalında da söz sahibidir. b. Ebu Abdillah, Muhammed b. Ali b. Ömer b. Muhammed et-Teymi,elMalikî (536/1141). Afrika’nın el-Mehdiyye şehrinde doğup yine orada vefat etmiştir. Yaşadığı dönemde Malikîler içinde daha otorite bir kimse yoktur. Tıp, matematik ve edebiyat ile de ilgilenmiştir. En meşhur talebeleri Kadı İyaz ve Ebu Cafer b. Yahya el-Kurtubi’dir. c. Ebu’l Kasım, Halef b. Abdilmelik ( İbn Beşküval) (578/1182). İbn Rüşd el-Cedd’en ve Ebu Bekir İbnü’l-Arabi’den ders almış bir alimdir. Çeşitli dallarda eserleri olup bazıları şunlardır. Kitabü’s-Sıla, el-Gavamid ve’lMübhemat, Kudatu Kurtuba. 5 Ayrıca fıkhı, Ebu Muhammed b. Rızk’tan; tıbbı Ebu Mervan b. Hazbul ile Ali Ebu Cafer Harun’dan, felsefeyi yine bu son şahıs ile İbn Tufeyl’den okudu.6. 4. Eserleri İbn Rüsd felsefe, astronomi, tabiat, tıp, nefs, ahlak, fıkıh, fıkıh usulü, kelam, dil ve edebiyat dallarında te’lif ve serhler olmak üzere birçok eser yazmıstır.7 Telif ve serhler arasında ayrım yapmaksızın ilimler sınıflamasına uygun olarak tasnif edilen baslıklar altında eserleri sıralayacağız:8. 4. Zehebî, Siyer-i Âlâmi’n-Nübelâ, 21/308. Zehebî, 21/139. 6 Ülken, “İbn Rüşd” MEB İslam Ans. 5/2, 781. 7 Ülken, agm., 5/2, 783. 8 Kılıç, Muharrem, İbn Rüşd’ün Hukuk Düşüncesi, 71-74; Karlıga, H.Bekir, agm., 20/273-284. 5. 3.

(13) 1.Nazari/Teorik İlimler Alanındaki Eserleri a- Küllî-Nazarî İlimler a1- Metafizik - Faslü’l-Makâl Fî mâ Beyne’l-Hikmeti ve’s-Serîati mine’l-ittisâl - el-Kesf an Menâhici’l-Edille fî Akâidi’l-Mille - Cevâmiu Mâ ba’de’t-Tabîa - Telhîsu Mâ ba’de’t-Tabîa - Tefsîru Mâ ba’det-Tabîa - Tehâfütü Tehâfüti’l-Felâsife - Makâle fî ilmi’l-İlahî (ed-Damîme) - Telhîsu ilahiyyâti li Nikulâvus a2- Cedel ve Safsata - Telhîsu’l-Cedel - Telhîsu’l-Safsata b- Cüz’î-Nazarî İlimler b1- Fizik - Kitabü’s-Semâi’t-Tabîî - Telhîsu Kitâbi’s-Semâi’t-Tabîî - Serhu Kitâbi’s-Semâi’t-Tabîî - Ta’lik alâ Makâleti’s-Sâbia ve’s-Sâmine mine’s-Semâi’t-Tabîî - Kitâbu’s-Semâ ve’l-Âlem - Telhîsu Kitâbi’s-Semâi ve’l-Âlem - Serhu Kitâbi’s-Semâi ve’l-Âlem - Kitâbü’l-Kevn ve’l-Fesâd - Telhîsu Kitâbü’l-Kevn ve’l-Fesâd - Kitâbü’l-Âsâri’l-Ulviyye - Telhisü’l- Âsâri’l-Ulviyye - Makâle fi’l-Büzûr ve’z-Zer - Mes’ele fi’s-semâ ve’l-Âlem - Kitabü’l-Hayevân - Cevâmiu’l-His ve’l-Mahsûs. 4.

(14) - el-Muhtasar fi’n-Nefs - Telhîsu Kitâbi’n-Nefs - Serhu Kitâbi’n-Nefs - Telhîsu Risâleti’l-ittisâli İbn Bâcce b2- Matematik ve Astronomi - Makâle fi Cevheri’l-Felek - Makâle fi Hareketi’l-Cirmi’s-Semâvî - Makâle fi’l-Cirmi’s-Semavî - Muhtasaru’l-Mecistî - Mâ Yuhtâcu ileyhi min Kitâbi Uklîdis fi’l-Mecistî 2- Ameli/Pratik İlimler Alanındaki Eserleri a- Ahlak - Telhîsu Kitâbi’l-Ahlak li Aristotâlis b- Siyaset - ez-Zarûrî fi’s-Siyâse c- Gramer - ez-Zarûrî fi’n-Nahv d- Tıp - Kitâbü’l-Külliyât - Serhu Kitâbi’l-Mizâc lî Câlînûs - Telhîsu Ustukussâti Câlînûs - Telhîsu Kitabi’l-Kuvâ’t-Tabîiyye li Câlînûs - Telhîsu Kitâbi’l-Edviyeti’l-Müfrede - Telhîsu Kitâbi’l-Hummeyât - Makâle fi Zamâni’n-Nevbe - Makâle fi Esnâfi’l-Mizâcât ve Nakdi Mezhebi Câlînûs - Makâle fi Hummeyâti’l-Ufûn - Makâle fi’t-Tiryâk - el-Kavl fi Âlâti’t-teneffüs - Kelâm fi ihtisâri’l-ilel ve’l-Ârâz li Câlînûs - Kitâb fi Hıfzi’s-Sıhha. 5.

(15) e- Fıkıh ve Fıkıh Usûlü - Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid -ez-Zarûrî fî Usûli’l-Fıkh (Muhtarasu’l-Mustasfâ) - Kitab fî Usûli’l-Fıkh - ed-Deâvî - Kitâbü’d-Dersi’l-Kâmil fi’l-Fıkh - Risâle fi’d-Dahâyâ - Kitabü’l-Harâc - Mekâsibü’l-Mulûk ve’r-Rüasai’l-Muharrime - et-Tenbîh îlâ Aglâti’l-Mütûn 3- Mantık Alanındaki Eserler - el-Muhtasar fi’l-Mantık - Telhîsu Kitâbi’l-Makûlât - Telhîsu Kitâbi’l-İbâre - Telhîsu Kitâbi’l-Kıyas - Telhîsu Kitâbi’l-Cedel - Telhîsu Kitâbi’l-Burhân - Telhîsu Kitâbi’l-Hatâbe - Telhîsu Kitâbi’s-Safsata - Telhîsu Medhali Furfiryus - Telhîsu Kitâbi’s-Si’r - Tefsîru Kitabi’l-Burhân - ez-Zarûrî fi’l-Mantuk - Makâle fi Haddi’s-Sahs - Makâle fi Ciheti Netâici’l-Mekâyisi’l-Muhtelita mine’z-Zarûrî ve’l-Mutlak ve’l-Mümkin - Makâle fi Cihâti’n-Netâic fi’l-Mekâyisi’l-Mürekkebe ve fi Mane’l-Makûl ale’lKüll - Makâle fi Lüzûmi Cihâti’n-Netâic li Cihâti’l-Mukaddimât - Makâle fi Nakdi Mezhebi Temistiyus fi’l-Mekâyisi’l-Mümkine - Makâle fi’l-Hadd ve Nakdi Mezhebeyi’l-İskender ve Ebû Nasr - Makâle fi Nakdi Mezhebi ibn Sinâ fi aksi’l-Kazâyâ. 6.

(16) - Makâle fi’l-Mahmûlâti’l-Berâhîn - Makâle fi’l-Mahmûlâti’l-Müfrede ve’l-Mürekkebe ve Nakdi Mezhebi ibn Sinâ - Makâle fi’l-Kıyâsi’s-Sarti ve Nakdi Mezhebi ibn Sinâ - Tâlîk alâ Kavl li Ebi’n-Nasr fi Kitâbi’l-Burhân - Makâle fi Külliyâti’l-Cevher ve Külliyâtı’l-A’râz - Makâle fi’l-Kelime ve’l-İsmi’l-Müstakk ve Nakdi Mezhebi Ebu Nasr - Makâle fi Mane’l-Ma’kûl ale’l-Külli ve Gayri Zâlik. 5. “Bidayetü'l- Müctehid” Adlı Eseri Alanımız olan İslam Hukuku ile ilgili eserlerine gelince; ilk akla gelen, çalışmamıza konu olan Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid adlı eseridir. Yazmalarından on nüsha el-Mektebetü’l-Ezheriyye’de. yedi nüsha Daru’l-Kütübi’-. Mısriyye’de. Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye’de. ve. diğer. bir. nüsha. da. Mahtutatü. bulunmaktadır. Fas(1327), Kahire(1329,1334,1335,1339,1371,1928,1960,1966,1983), İstanbul (1333), Tunus (1344), Kum (1406) ve Beyrut (1980) da pek çok defa iki cilt halinde basılan eser ayrıca Ahmed b. Muhammed b. Es-Sıddık el-Gumari tarafından hadislerinin tahrici yapılarak, Yusuf Abdurrahman el-Maraşlı, Adnan Ali Şellak ve dğr. tarafından tahkik edilmek suretiyle de yayımlanmıştır. 9 Bidayetü'l-Müctehid hilaf türü bir eserdir. Mâlikî olan âlim kendi mezhep görüşünün yanı sıra diğer mezheplerin hatta müstakil müctehitlerin görüşlerini de verir. Söz konusu eserde İbn Rüşd kimi zaman mezhebin görüşüne katıldığı gibi bazen de kendisi farklı bir görüş belirtmektedir. Bu durumu örnekleyecek olursak; ْ‫ُا‬% َ ْ‫' وَا‬ ِ ِ ‫ُ َه)ُ ْ َوَأ ْ ِ* َ ُ) ْ ِإَ اْ َ"(َا‬,‫ُاْ ُو‬ ِ ْ ‫"ْ ُ! ْ ِإَ ا ِة‬#ُ ‫ َ ُاْ ِإذَا‬ َ ِ ‫ َ َأ َ ا‬ ? ِ @ِ َAْ‫ ا‬ َ B )ُ ٌ*‫ﺡ‬ َ ‫َء َأ‬, ْ‫ﺱ َ< ٍ( َأو‬ َ َ= َ ْ‫ (ُواْ َوإِن آُ ُ! (ْ>َ َأو‬ َ ً/ُ, ُ ْ !ُ ُ‫ َوإِن آ‬ ِ 2َ/ْ3)َ ْ‫ َ ُ) ْ ِإَ ا‬, ُ ْ‫ﺱ ُ)"ْ ََأر‬ ِ ‫ ُ(ؤُو‬7ِ Gُ ْB )ُ ِ*ْ ‫ُ ِه ُ) ْ َوَأ‬,ُ 7ِ ْ‫ُا‬% َ َْ ً/B2َ ‫*ًا‬2ِ3‫ﺹ‬ َ ْ‫ ""ُا‬2َ !َ َ ‫*ُواْ َء‬D ِ ‫َء ََ ْ َﺕ‬B ‫ َْ ُ! ُ ا‬Fَ ْ‫َأو‬ “Ey iman edenler! Namaza kalktığınızda yüzlerinizi, dirseklere kadar ellerinizi, başlarınızı meshedip, topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüp iseniz gusledin. Hasta veya yolculuk halinde bulunursanız yahut biriniz tuvaletten gelirse yahut da kadınlara dokunmuşsanız ve bu hallerde su bulamamışsanız, temiz toprakla teyemmüm edin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla meshedin…”10 9. Kallek Cengiz, “Bidayetü’l-Müctehid”, DİA, 6/133-134. Maide 5/6.. 10. 7.

(17) ayetinde ayaklar manasındaki “ercüleküm” kelimesinin hem mansub hem mecrur okunabildiğini belirttikten sonra Hz. Peygamber’in (a.s) abdest alırken topuklarını yıkamayan bir topluluğa; ‫ب ِ ْ ار‬ ِ َJْ=Kَِْ ٌHْ ‫َو‬ “Cehennemde yanacak ökçelerin vay haline!”11 hitabının ehl-i sünnetce öteden beri ayakları yıkamanın farz oluşuna delil olarak gösterildiğini söyler. Oysa İbn Rüşd’e göre bu hadis ayakların meshini yasaklamamakta, sadece meshetme işleminin tam olarak yerine getirilmesini emretmektedir. İbn Rüşd, ayet ve hadislerden, ayakları meshetmenin caiz olmadığına dair bir hüküm çıkarılamayacağını; fakat maslahata uygun olanın, ayakları yıkamak başı ise meshetmek olduğunu, çünkü başın kirinin meshetmekle giderilebileceğini oysa ayakların kirinin genelde yıkama yolu ile giderilebileceğini, ifade eder.12 Yine aynı ayette geçen “ ev lamestüm” kelimesinin müctehitler arasında ihtilafa sebep olduğunu Şafii ve Malik’e göre dokunmak manasına gelen kelimenin Ebu Hanîfe’ye göre cima manasına geldiğini belirtir. Ona bu kelimeden her iki mana da anlaşılabilirse de; burada Ebu Hanîfe’nin görüşü daha isabetlidir, der.13 Eserin geneli göz önünde bulundurulduğu zaman her konunun aynı sistem içerisinde incelenmediği gözlenmektedir. “Kitap” adını verdiği ana bölümlerin başlığından önce genellikle besmele ve Hz. Peygamber ve âline salât-ü selam yer almaktadır. Konuya başlamadan, belirlenen bu ana başlık altında o konunun planı özetlenmekte, mesela konunun cümle, bab, fasıl, cins, rükun, mevzu, kısım, cüz, kavil, mesele vs kaç bölümde inceleneceği ve her bölümün alt başlıklarının ne olacağı belirtilmekte, daha sonra bunlar sırası ile izah edilmektedir. Eserde dört mezhebin görüşlerinin yanı sıra, Zahiri mezhebi başta olmak üzere Ebu Sevr, Sevrî, İshak b. Rahuye gibi müstakil pek çok âlimin görüşüne de yer verilmektedir.. 11. Buhari, “İlim” 3, “Vudu” 27; Müslim, “Taharet” 25,28; Ebu Davud “Taharet” 46. İbn Rüşd, Bidayetü'l- Müctehid, 1/15. 13 İbn Rüşd, 1/38. 12. 8.

(18) B. ZÂHİRÎ MEZHEBİ Kitab ve sünnetin lafzından hüküm çıkaran fıkıh ekolüdür. Rey ictihadını, kıyası ve taklidi reddeder. İcmâ, ancak bütün ulemanın icmâı olursa muteberdir, bunu da tesbit etmek mümkün değildir. O halde dayanılabilecek icmâ sahabe icmâıdır, çünkü onu tesbit mümkündür. 14 Nassları sadece hükümlere delil olarak kabul ederler. Maslahatı ve zararı defetmeyi de ölçü olarak kabul etmezler. Hiçbir nassın bulunmadığı hallerde istishabı kabul ederler. Bu hükmü de gene nasslardan, şu ayetten çıkarırlar: ً 32ِ", َ ‫ض‬ ِ ْ‫ر‬Mَ ‫ ا‬Nِ )ُ َ ' َ َ O َ ‫هُا ِي‬ “ Yerde her ne varsa hepsini sizin için yaratan O’dur.”15 Zâhirî mezhebi hukuk okulu mensupları, diğer mezheplerden farklı olarak pek çok. prensipler ortaya. koymuşlar,. bu prensiplerini. de. karşıtlarına. ısrarla. savunmuşlardır.16 1. İmamları Zâhirî mezhebinin kurucusu Davud ez-Zâhirî olarak kabul edilir. Asıl adı Ebu Süleyman Davud b. Ali b. Halef el-İsfehâni’dir. Doğum tarihi kaynaklarda 200 veya 202 olarak verilmektedir. Kufe’de doğmuş, Bağdat ve Basra’da tahsil görmüştür. Devrin ileri gelen âlim ve fakihlerinden ders almıştır. İmam Şafii’nin öğrencileri ile beraber bulunmuş ve onun samimi hayranlarından olmuş, babasının mezhebi olan Hanefi mezhebini kabul etmemiştir. Öyle ki İmam Şafii’nin hayatı ve faziletleri ile ilgili ilk eseri yazan odur. Hayatında önemli yeri olan bir başka âlim de İshak b. Rahuye’dir. Onun etkisiyle müstakil ictihada yönelmiştir. Şafii’nin sünnet karşısında rey ve istihsana hücumlarından etkileri ile daha da ileri giderek Kitap ve sünnetin Zâhirîne dayanan ve bu sebeple Zâhiriye mezhebi olarak anılan mezhebini ortaya koydu. 17 Davud b. Ali çok zengin bir hadis ilminin sahibidir. Yazmış ve rivayet etmiş olduğu kitapları hadislerle doludur. Çünkü onun fıkıh anlayışı tamamen hadislere dayanmaktadır. Fakat, “Kur'an mahluktur” dediği ve Zâhirî hukuk okulunu meydana getirdiği için ehli sünnet tarafından çok az rivayeti kabul görmüştür. Zira o çağda 14. Karaman, Hayreddin, Başlangıçtan Zamanımıza İslam Hukuk Tarihi, s. 108, İrfan Yay. İstanbul 1975. Bakara, 2/29. 16 Ebu Zehra, Muhammed, Tarih Boyunca İslam Hukuk Okulları ve Sekiz Büyük İmam, s.11 trc. İ.E. Dal, İhya Yay. İstanbul 1986. 17 Itr, Nureddin, “Davud ez-Zâhirî”, DİA, 9/49-50. 15. 9.

(19) “Kur'an mahluktur” demek kişiyi dinden çıkaran bir durum olarak düşünülüyordu ve dinden çıkmış bir insandan elbetteki hadis rivayet edilemezdi. Ahmed b. Hanbel bu görüşünü tepkiyle karşılamış, bu sebeple kendisini ziyaret etmesine izin vermemiştir.. 18. Davud ez-Zâhirî ictihatlarındaki aşırılıkları ile dikkat çekmiş, görüşleri genelde İslam hukukçuları tarafından kabul görmemiştir. Sağlığında mezhebi Bağdad ve civarında oldukça yayılmış, ölümünden sonra da mezhebi yayma görevini oğlu Muhammed sürdürmüştür. Irak, Maveraünnehir, Kuzey Afrika ve Endülüs’te belirli ölçüde taraftar bulmuştur. İmam Davud’a ait 150 kadar eser zikredilmektedir. Bunlardan bir kısmının diğer kitaplarının alt başlıkları, bir kısmının da risaleleri olduğu düşünülse bile bir hayli eserinin olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bunların isimleri bazı kitaplarda geçmesinin haricinde günümüze kadar ulaşmamıştır.19 Zâhirî mezhebini sistemleştiren, daha da çok yayılmasını, eserleri ile günümüze ulaşmasını sağlayan kişi, mezhebin ikinci imamı kabul edilen İbn Hazm’dır. Asıl adı Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî’dir. Hicri 384 yılı ramazan ayında doğmuştur. Babası Endülüs devletinde önemli bir yeri olan Ebu Amr Ahmed b. Hazm’dır. İbn Hazm kendisini tanıtırken İran asıllı olduğunu söylemektedir. Avrupa’nın ilim merkezi Kurtuba’nın doğusunda dünyaya gelmiştir.20 Küçük yaşta Kur'an’ı ezberleyen İbn Hazm, fıkıh, hadis, kelam dersleri almıştır. İlk hocası Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. Ebu Yezid el-Ezdi’den hadis, kelam, cedel ve dil öğrenmiştir. O, ilk başta vezir olmayı hayal ederken dönemin taht kavgaları İbn Hazm ve ailesini de etkilemiş çok zor durumlara düşürmüştür. Bu durumda İbn Hazm kendisini ilme vermiştir. Fıkıh öğrenimine Malikî bir muhitte yetiştiği için elMuvatta’ ve el-Müdevvene’yi okuyarak başlamıştır. Daha sonra Şafii fıkhına ilgi duymuştur. 21 İbn Hazm Muvatta’ı okurken İmam Şafii’nin İhtilafu’l Malik adlı kitabını da okumuştur. Böylece İmam Malik’in hukuk usulünü ve füru’ konulardaki hükümlerinin nasıl tenkid edildiğini görmüştür. Bunun ardından İmam Şafii’nin hukukunu inceleme işine ağırlık vermiştir. İmam Şafii’yi incelerken de onun Irak hukuku hakkındaki. 18. Ebu Zehra, s.12. Itr, Nureddin, agm., 9/49-50. 20 Ebu Zehra, s. 34-35. 21 Apaydın, H. Yunus, “İbn Hazm” DİA, 20/39-50. 19. 10.

(20) görüşlerini, Irak ile Medine hukukunun farklarını öğrenmiştir. İbn Ebî Leyla, İbn Şübrüme, Osman el-Bettî gibi âlimleri tanımış, Ebu Hanîfe ile öğrencileri İmam Muhammed ve Ebu Yusuf’un hukuk ilmi hakkındaki görüşlerini tanımıştır.22 Maliki mezhebinden sonra bütün hukuk ekolleri ile tanışan İbn Hazm en çok Şafii’den etkilenmiştir. Fakat bu ekol içinde de kısa bir zaman kalmıştır. Endülüs’te İbn Hazm’dan önce Zâhirîlik düşüncesini benimsemiş, en azından Zâhirîliğe meyletmiş olan âlimler bulunmaktaydı. İbn Hazm Zâhirîlik düşüncesini benimsemekle kalmamış, aynı zamanda onu sistemleştirmiştir. 2. Kaynakları Zahirî mezhebinin kaynaklarını genel manada İbn Hazm’ın eserleri oluşturur. İbn Hazm hayatı boyunca pek çok eser kaleme almıştır. Bunlardan başlıcalarını zikredecek olursak: a. el-Muhallâ: Asıl adı el-Muhalla bi’l-Asar fi şerhi’l-Mücella bi’l-İhtisar’dır. İbn Hazm’ın ele aldığı fıkıh kitaplarının sonuncusudur. Müellif önce Kitabü’l-Hisal elcâmia li-muhassali şerai’i’l-İslam adıyla iki ciltlik bir eser yazmış ardından bunu temel alarak, kendi ifadesiyle, İslam coğrafyasının doğusunda ve batısında 440 küsür yıldan beri Kur'an, sünnet ve icmâa dair rivayet edilen her şeyi bir araya getirmek üzere el-Îsâl ila fehmi Kitabi’l-Hisâl isimli çalışmasını telif etmiştir.23 Ardından hem öğrencilere hem ulemaya hitap etmeyi amaçlayan bir rehber niteliğindeki el-Mücellâ’yı hazırlayan İbn Hazm, ömrünün son yıllarında bu eserinin ihtiva ettiği her mesele hakkındaki başlıca rivayet ve görüşleri değerlendiren, böylece kendi görüş ve yaklaşımlarının haklılığını ispatlamaya çalışan bir kitap yazmaya başlamış fakat el-Muhallâ adını verdiği bu eserini tamamlayamadan vefat etmiştir. İbn Hazm’ın büyük oğlu Ebu Rafi elFazl el-Îsâl’den yaptığı özetleri 285 mesele halinde ekleyerek bir ikmal çalışması yapmışsa da İbn Halil el-Abderi’ye göre Ebu Rafi 479’daki Zelleka savaşında şehit olduğu için çalışmasını tamamlayamamış ve hazırladığı metinler müsvedde halinde kalmıştır. Günümüze ulaşan el-Muhallâ nüshaları İbn Hazm’ın bıraktığı metinle beraber Ebu Rafi’in ikmal çalışmasını da içermektedir. 24. 22. Ebu Zehra, s.42. İbn Hazm, el-Muhallâ, 10/415. 24 Apaydın, H. Yunus, “el-Muhallâ” DİA, 30/404-406. 23. 11.

(21) Eserde ikmal ile birlikte 2308 mesele bulunmaktadır. Bu başlıkların tasnifi fıkıh literatüründeki tasnife uygunsa da bölümler iç tasniften yoksundur. Müellif önce kendi görüşünü Kur'an, sünnet ve sahabe icmâı ile delillendirmekte, sonra farklı görüşlerin gerekçelerini, hadisten getirilen gerekçelerini tartışmaktadır. El-Muhallâ’nın ilk altı cildini Ahmed Muhammed Şakir (Kahire 1347-1349), yedinci cildini Abdurrahman el-Cezîrî (Kahire 1349), sekiz ila onbirinci ciltler arasını da Muhammed Münir el-Dımeşkî (Kahire 1350-1352) tahkik ederek yayımlamıştır.. 25. İbn Hazm’a ait diğer bazı eserler de şunlardır: b. el-İhkam fi Usuli’l-Ahkâm: Fıkıh usulüne dair yazdığı eseridir. c. Naktü’l-Arûs d. Tavku’l-Hamame, e. Meratibü’l-Ulum f. Marifetü’n-Nefs bi Gayriha ve Cehliha bi Zatiha g. Cemheretü Ensabi’l-Arab h. el-Fasl. C. TAHKİKTE İZLENEN YOL Çalışmamızda tahkik için, Bidayetü'l-Müctehid’de görüşleri tesbit ederken “Zahirî mezhebinin genel kanaati budur.”, “İmam Davud ve tâbileri, İbn Hazm ve tâbileri bu görüştedir.” dediği ifadeleri tespit ettik. Bunun haricinde “Ulema ittifak etmiştir.” “Bu hususta ihtilaf yoktur.” ifadelerini de aldık. Zira İbn Rüşd eserinde, “Zahirîlerin dışında ulema ittifak etmiştir.”26 dediği için Zahirîleri de ulema kapsamında değerlendirdiğini gördük. “Cumhur bu görüştedir.”, “Ulemanın ya da fukahanın cumhuru…” gibi ifadeleri yine kendi açıklamasından ( Cumhur dediğim zaman İmam Malik, İmam Şafii ve Ebu Hanîfe’nin içinde bulunduğu çoğunluğu kastediyorum.27) hareketle almadık. Konumuz olan Zahirî mezhebine ait görüşlerin tesbitinde, elimizde Zahirî mezhebine ait İbn Hazm’ın eserlerinden başka kaynak elimizde bulunmadığı için, görüşleri delillendirirken genelde, furu’ konularda İbn Hazm’a ait el-Muhallâ bi’l-Asâr 25. Apaydın, H. Yunus, agm., 30/404-406. İbn Rüşd, Bidayetü'l- Müctehid, 1/199. 27 İbn Rüşd, 1/71. 26. 12.

(22) isimli kitabı, mevcut birkaç tane usul görüşünü delillendirirken, yine İbn Hazm’a ait elİhkam isimli eseri kaynak olarak kullandık. İbn Hazm’a ait görüşlerin delillendirilmesinde bir zorluk olmadı. Ancak İbn Hazm her zaman İmam Davud’la aynı görüşte olmadığı için, İmam Davud’un görüşünü de nakletmediği durumlarda, onun görüşünü tesbitte zorlandığımız oldu. Bu durumda hataya düşmemeye gayret ederek Muhallâ’daki görüşlerin yorumlarından ya da yine mezheplerin kıyaslamalı görüşlerini veren İbn Kudâme’nin Muğnî’i, muasır kaynaklardan mezhepleri mukayeseli verdikleri için, Ömer Nasuhi Bilmen’in Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Vehbe Zuhaylî’ye ait el- Fıkhu’l İslâmî ve Edilletühü gibi eserlerden istifade ettik. Tez sistematiği olarak madde madde Bidayetü'l-Müctehid’de geçen görüş tırnak içinde ve isabetli yahut hatalı olduğunun açıklaması hemen altında verilmiştir.. 13.

(23) BİRİNCİ BÖLÜM İBÂDÂT. I. TAHÂRET A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler 1. “Zâhirîler “Şeriatta kıyas yapmak batıldır” derler.”28 Bu görüş isabetlidir. Zahirî mezhebi müctehitleri kıyası kesinlikle kabul etmediklerini her fırsatta dile getirirler. Kitaplarının hemen her yerinde özellikle Hanefî mezhebinin kıyasla ilgili görüşlerini zikrederken kıyasın batıl olduğunu vurgularlar. 29 2. “Bütün İslam âlimleri şer’i temizliğin hadesten taharet ve necasetten taharet olmak üzere iki çeşit olduğunda müttefiktirler. Yine manevi pislikten temizlenmenin; abdest, gusül ve gerektiğinde teyemmüm olmak üzere üç çeşit olduğunda da müttefiktirler.”30 Bu görüş isabetlidir.31 3.“Abdest; ergenlik çağına gelen ve delilikten uzak kimselere farzdır. Bu, kitap, sünnet ve icma ile sabittir. Hz. Peygamber(a.s.): @‫ن وا‬D"‫ وا‬N/‫ آ( ا‬STT = J‫ ا‬R‫ر‬ “Sorumluluk üç kimseden kalkmıştır ki bunlar ergenlik çağına gelene kadar çocuk ve aklı başına gelene kadar deli ve uyuyup kalan kişidir.”Bu hususta görüş ayrılığı nakledilmediği için icma da vardır.”32 Bu görüş isabetlidir.33 4.“Namaz vakti girince namaz kılmak isteyen kişiye abdestin farz olduğunda ihtilaf yoktur. Çünkü Allah-u Teâlâ. “Ey iman edenler! Namaza kalktığınızda. yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı meshedip topuklara kadar. 28. İbn Rüşd, Bidayetü'l- Müctehid, 1/3. İbn Hazm, el- Muhalla bi’l- Asar, 1/78-84,91; İbn Hazm, el-İhkam 8/515-551. 30 İbn Rüşd, 1/7. 31 İbn Hazm, el- Muhallâ, 1/90. 32 İbn Rüşd, 1/8. 33 İbn Hazm, 1/102-104. 29. 14.

(24) ayaklarınızı da(yıkayın).34 buyurarak abdest almayı namaz kılmak isteyene farz kılmıştır”.35 Bu görüş isabetlidir.36 5.“Ulemadan kimisi niyetin şart olduğunu söylemiştir. İmam Davud da bu görüştedir.”37 Bu görüş isabetlidir. İbn Hazm da aynı görüştedir.38 6.“Ulema mücerred ibadetin niyete muhtaç olduğu ve hikmeti bilinen ibadetin ise niyete muhtaç olmadığı hususunda ihtilaf etmemişlerdir.”39 Bu görüş isabetlidir.40 7.“Uykudan uyanan kimseye eli yıkamak vaciptir. Bu görüş İmam Davud ve ashabının görüşüdür.”41 Bu görüş isabetlidir.42 8.“İmam Davud ve tabilerinden bir gruba göre abdestte ağza ve burna su vermek farzdır. Zâhirîlerden bir gruba göre de burna su vermek farz, ağza su vermek sünnettir.”43 Bu görüş isabetlidir. İbn Hazm, İmam Davud’dan mazmazanın farz olmadığını da rivayet ediyor.44 9.“Ulema, Cenab-ı Hak “yüzlerinizi yıkayınız” buyurduğu için yüzü yıkamanın abdestin farzlarından biri olduğu konusunda müttefiktir.”45 Bu görüş isabetlidir.46. 34. Maide, 5/6. İbn Rüşd, 1/8. 36 İbn Hazm, 1/90-92. 37 İbn Rüşd, 1/9. 38 İbn Hazm, 1/92. 39 İbn Rüşd, 1/9. 40 İbn Hazm, 1/92. 41 İbn Rüşd, 1/9. 42 İbn Hazm, 1/92. 43 İbn Rüşd, 1/10. 44 İbn Hazm, 1/295-296. 45 İbn Rüşd, 1/11. 46 İbn Hazm, 1/90-1/295. 35. 15.

(25) 10.“Bütün ulema “Dirseklere kadar ellerinizi yıkayınız.” ayetinden dolayı el ve bilekleri yıkamanın abdestin farzlarından olduğunda müttefiktir. Bazı Zâhirîler dirsekleri yıkamanın vacip olmadığı görüşündedirler.”47 Bu görüş isabetlidir. İbn Hazm, dirseklerin başlangıcına kadar yıkamanın gerekliliğini ifade ediyor. Buradan dirsekleri yıkamanın farz olmadığını anlıyoruz.48 11.“Abdestte yıkanması farz olan azaları eksiksiz bir kere yıkamanın farz, ikişer-üçer defa yıkamanın mendup olduğunda ulema müttefiktir. Zira Hz. Peygamber(a.s.)in azalarını kâh birer, kâh ikişer, kâh üçer defa yıkadığı sıhhatli hadislerle. sabittir.. Birer. defa. yıkamanın. farz. olduğu. ayrıca. ayetten. de. anlaşılmaktadır.”49 Bu görüş isabetlidir.50 12.“Ulema ayakların abdest azalarından olduğunda müttefiktir.51 Bu görüş isabetlidir.”52 13.“Ercüleküm ve Ercüliküm” kıraatlerinden her birinden anlaşılan mana diğerinden anlaşılan manadan daha zahir olmadığına, yani bir kıraatin verdiği mananın diğerinin manasından daha kuvvetli olmadığına inananlar ise ayakların hükmünü, yemin keffareti gibi vacib-i muhayyer(seçenekli farz) görmüşler ki bu İmam Davud’un görüşüdür.”53 Bu görüş isabetlidir.54 14.“İmam Davud mestlerin yüzünü meshetmeyi vacip görmüş fakat altını meshetmeyi müstehap görmemiştir.”55 Bu görüş isabetlidir. Mezhebin genel kanaatidir. İmam Davud da, İbn Hazm da mestlerin üstünü meshetmek vaciptir derler. Ama altını meshetmenin müstehap olmadığını da ifade ederler.56. 47. İbn Rüşd, 1/11. İbn Hazm, 1/90-1/295. 49 İbn Rüşd, 1/13. 50 İbn Hazm, 1/295. 51 İbn Rüşd, 1/15. 52 İbn Hazm, 1/90- 1/295. 53 İbn Rüşd, 1/15. 54 İbn Hazm, 1/301. 55 İbn Rüşd, 1/19. 56 İbn Hazm, 1/342-344. 48. 16.

(26) 15.“Ulema sağlam mest üzerine meshedebilmekte müttefiktir.”57 Bu görüş isabetlidir.58 16.“Mestlere meshedebilmenin şartının ayaklara mestin abdestli olarak giyilmesi olduğunda ittifak vardır.”59 Bu görüş isabetlidir.60 17.“İmam Davud “mestleri çıkarınca kişiye gusül lazım olmazsa ve abdesti bozan şeylerden biri gerçekleşmezse abdesti yerindedir” der.”61 Bu görüş isabetlidir.62 18.“Âlimler necis olan herhangi bir şeyin karışması ile renk, tat ve kokusundan biri değişen bir sudan abdest almanın ve o suyu temizlikte kullanmanın caiz olmadığında; ayrıca çok olan suya karışan necasetin üç vasfından birini değiştirmedikçe zarar vermeyip temiz olacağında müttefiktir.”63 Bu görüş isabetlidir.64 19.“Zâhirî mezhebi müctehitleri; necis bir şeyin girdiği fakat renk, tat ve kokusundan birini değiştirmediği su ile ilgili olarak, bu su ister çok ister az olsun temizdir demiştir.”65 Bu görüş isabetlidir.66 20.“Ebu Muhammed b. Hazm’ın da sahih dediği Abdullah ibn. Ömer hadisi: Peygamberimiz (a.s.)e davar ve vahşi hayvanların içine girdiği su soruldu. Efendimiz: “Eğer su iki tuluk olursa necaset taşımaz.” ”67 Bu görüş isabetlidir.68 21.“Zaferan ve benzeri temiz fakat suya yabancı olan maddelerin karışması ile üç vasfından bir değişen su bütün âlimlerce temiz kabul edilir.”69 57. İbn Rüşd, 1/20. İbn Hazm, 1/303. 59 İbn Rüşd, 1/22. 60 İbn Hazm, 1/303-1/321. 61 İbn Rüşd, 1/23. 62 İbn Hazm, 1/337. 63 İbn Rüşd, 1/24. 64 İbn Hazm, 1/141. 65 İbn Rüşd, 1/24. 66 İbn Hazm, 1/131-132. 67 İbn Rüşd, 1/26. 68 İbn Hazm, 1/153-157. 69 İbn Rüşd, 1/27. 58. 17.

(27) Bu görüş isabetlidir.70 22.“İmam Davud’a göre abdest ve gusül gibi manevi pislikleri gidermede kullanılan müsta’mel su ile mutlak su arasında hiçbir fark yoktur.”71 Bu görüş isabetlidir. Müslüman olan kadın-erkek, cünüp-hayızlı herkesin, eti yenen tüm hayvanların artığı ve kullandıkları su temizdir, abdestte kullanılabilir. 72 23.“Ulema, müslüman artığı ile deve, sığır ve davarların artığının temiz olduğu konusunda müttefiktir.”73 Bu görüş isabetlidir.74 24.“(Abdest ve gusül artığı konusunda) “Peygamber erkeğe kadının artığı ile abdest almayı yasak etti.” şeklindeki Gıfari hadisini, Meymune hadisine “ Rasulullah benim artığımla yıkanırdı.” tercih etme Ebu Muhammed İbn Hazm’ın görüşüdür.”75 Bu görüş isabetlidir.76 25.“Müctehidler bu babta abdestin idrar, dışkı, yel, mezi ve vedi çıkması ile bozulduğunda müttefiktirler.”77 Bu görüş isabetlidir.78 26.“İmam Davud’a göre zekere dokunmak şekil olarak ne şekilde olursa olsun abdest almayı gerektirir. Ayrıca Zâhirî mezhebine göre unutarak dokunma abdest gerektirmez, kasdi dokunma abdest gerektirir.”79 Bu görüş isabetlidir.80 27.“Zâhirî mezhebi müctehitleri, mushafa dokunmak için abdestli olmanın şart olmadığı görüşündedirler.”81 Bu görüş isabetlidir.82. 70. İbn Hazm, 1/141-142. İbn Rüşd, 1/28. 72 İbn Hazm, 1/134-182. 73 İbn Rüşd, 1/29. 74 İbn Hazm, 1/136. 75 İbn Rüşd, 1/33. 76 İbn Hazm, 1/205-206. 77 İbn Rüşd, 1/34. 78 İbn Hazm, 1/218. 79 İbn Rüşd, 1/40. 80 İbn Hazm, 1/220-225. 81 İbn Rüşd, 1/42. 82 İbn Hazm, 1/94. 71. 18.

(28) 28.“İmam Davud ve tabiileri, (abdestte olduğu gibi) gusülde de niyetin şart olduğunu söylemişlerdir.”83 Bu görüş isabetlidir.84 29.“Ulema iki şeyin guslü gerektirdiği konusunda müttefiktir: Kadın olsun erkek olsun meninin uyanıkken veya uykuda gelmesi, diğeri de kadının hayzının bitimidir.”85 Bu görüş isabetlidir.86 30.“Cünüp kimsenin camiye girip girmemesi mevzuunda İmam Davud ve tâbîleri zannımca ister geçmek ister durmak kastıyla olsun girmenin caiz olduğunu söylemişlerdir.”87 Bu görüş isabetlidir.88 31.“Müctehidler rahimden çıkan kanın hayız, istihaza ve nifas olmak üzere üç çeşit olduğunda müttefiktirler.”89 Bu görüş isabetlidir.90 32.“Ulema, Peygamberimiz(a.s.)in, Hubeyş kızı Fatıma’ya “Hayz başladığı zaman namazı bırak ve adet günlerinin miktarı geçince ondan temizlen ve namazını kıl.”91 hadisinden hareketle adet halinin en uzun süresini aşan kanın istihaza olduğunda müttefiktirler.”92 Bu görüş isabetlidir.93 33.“İmam Davud, “sarı ve renkli sıvılar içinde kanın izi olmazsa bu, hayız kanı değildir.” demiştir, İbn Hazm da Hz. Peygamber(a.s.),. ‫(ف‬3 ‫ دم اﺱد‬G‫ ﻥ‬V2%‫ا‬. “Hayız kanı bilinen siyah kandır.”94 buyurduğu için :“ sarı ve bulanık renkli sıvılar kan olmayıp, rahmin zaman zaman dışarı attığı yaşlıklardır.” der.”95. 83. İbn Rüşd, 1/46. İbn Hazm, 1/90-91. 85 İbn Rüşd, 1/47. 86 İbn Hazm, 1/102. 87 İbn Rüşd, 1/49. 88 İbn Hazm, 1/300-302. 89 İbn Rüşd, 1/51. 90 İbn Hazm, 1/380, 400,416-417. 91 Buhari, “Hayd” 8; Malik, “Taharet” 29. 92 İbn Rüşd, 1/52. 93 İbn Hazm, 1/417. 94 Ebu Davud, “Taharet” 116. 95 İbn Rüşd, 1/55. 84. 19.

(29) Bu görüş isabetlidir.96 34.“Müslümanlar, hayzın dört şeye mani olduğunda müttefiktirler: Birincisi namaz kılınmaz. Bu müddette vacip olmadığı için kazası gerekmez. İkincisi oruç tutulamaz ama kazası lazım gelir. Üçüncüsü Kâbe tavaf edilemez. Dördüncüsü cimadır.” 97 Bu görüş isabetlidir.98 35.“Ebu Muhammed b. Hazm: “Hayz dönemi biten kadın ile kanı ne zaman kesilirse kesilsin, hayz necasetinden temizlendiği zaman cima caizdir.” der.99 Bu görüş isabetlidir.100 36.“Esma binti Umeys’ten: Rasulullah’a; Ya Rasulallah! Fatıma binti Hubeyş, istihaza oldu, deyince; Hz. Peygamber(a.s): (D< H!A‫ وﺕ‬،‫\ء واﺡ*ا‬3‫(ب وا‬A"‫ ا‬H!A‫ وﺕ‬،‫( واﺡ*ا‬3‫( وا‬Z H!A! ]‫ ذ‬27 "2 K>!‫وﺕ‬ “Öğle ve ikindi namazları için bir, akşam ve yatsı namazları için bir ve sabah namazı için bir gusletsin ve bunların arasında da abdest alsın.” buyurdu.101 Ebu Muhammed İbn Hazm bu hadisin sahih olduğunu söylemiştir.” Bu görüş isabetlidir.102 37.“Teyemmümün abdest yerine geçtiğinde bütün ulema müttefiktirler. Ayrıca Hz. Ömer ile Abdullah ibn Mes’ud hariç tüm ulema teyemmümün gusül yerine de geçtiği görüşündedirler.”103 Bu görüş isabetlidir. 104 38.“Fıkıh âlimleri suyu bulamadıklarında, hasta ve yolcu olmak üzere iki kişinin teyemmüm edebildiğinde müttefiktirler.”105 Bu görüş isabetlidir.106. 96. İbn Hazm, 1/384-391, ayrıca bkz. 1/405-406. İbn Rüşd, 1/57. 98 İbn Hazm, 1/380. 99 İbn Rüşd, 1/59. 100 İbn Hazm, 1/382-392. 101 Ebu Davud “Taharet” 112. 102 İbn Hazm, 1/418, 419. 103 İbn Rüşd, 1/62. 104 İbn Hazm, 1/346. 105 İbn Rüşd, 1/67. 106 İbn Hazm, 1/346. 97. 20.

(30) 39.“Zâhirîler teyemmümün, namaz vakti girdikten sonra yapılmasının şart olmadığını söylerler.”107 Bu görüş isabetlidir. Teyemmüm için vakit sınırı yoktur, derler.108 40.“Zâhirî mezhebine göre teyemmümde vacip olan yalnız ellerdir. Kollar vacip değildir.”109 Bu görüş isabetlidir. Zâhirî mezhebi teyemmümde kolları meshetmeyi vacip görmez.110 41.“Abdesti bozan şeylerin teyemmümü de bozduğunda ittifak vardır.”111 Bu görüş isabetlidir.112 42.“İmam Davud domuz derisinin de tabaklanınca temiz olacağını söyler.”113 Bu görüş isabetlidir. Ancak Zâhirî mezhebinden yalnızca İmam Davud’un değil mezhebin genel kanaatidir. Tabaklama ile domuz derisinin bile temiz olacağını söylerler.114 43.“İmam Davud meninin tâhir olduğu görüşündedir.”115 Bu görüş isabetlidir. Mezhebin genel kanaatidir. Meninin tükürükten bir farkı olmadığını, temizlenmesi gerekmediğini ifade ederler.116 B. Müellifin Hatalı Naklettiği Görüşler 1.“İmam Davud’a göre abdestte tertip sünnettir.”117 Bu görüş hatalıdır. Zâhirîlere göre tertip vaciptir. Sırayı terk edince namaz asla caiz olmaz. Eğer sıra bozulursa, ayette geçen sıraya göre terk ettiği ilk farzdan başlar. İmam Davud’a ait herhangi bir kaynakta böyle bir bilgiye rastlayamadık.118 2.“Zâhirîye mezhebi uleması der ki: “Eğer birisi kaptaki suya bevl dökse bile o su ile gusletmek, abdest almak mekruh değildir.”119. 107. İbn Rüşd, 1/69. İbn Hazm, 1/359. 109 İbn Rüşd, 1/70. 110 İbn Hazm, 1/369–377. 111 İbn Rüşd, 1/73. 112 İbn Hazm, 1/351. 113 İbn Rüşd, 1/81. 114 İbn Hazm, 1/128-132. 115 İbn Rüşd, 1/84. 116 İbn Hazm, 1/134. 117 İbn Rüşd, 1/17. 118 İbn Hazm, 1/310-311. 119 İbn Rüşd, 1/25. 108. 21.

(31) Bu görüşte hata vardır. Mezhep görüşü değil, İmam Davud’dan rivayet edilen bir görüştür. İbn Hazm da bu görüşü acayip olarak nitelendirmiştir.120 3.“Cünüp iken uyumak isteyen kişiye Zâhirîler Hz. Ömer’in Peygamberimiz (a.s.)’e geceleyin bazen cünüp olduğunu ifade etmesi üzerine Resulullah’ın: “Zekerini yıka, öyle yat” hadisini esas alarak abdest almanın vacip olduğunu söylemişlerdir.”121 Bu görüş hatalıdır. Cünüp iken yemek yemek, uyumak isteyen kişinin abdest almasının. vacip. zikredilmektedir.”. değil. müstehap. olduğu,. özellikle. ayrı. bir. başlık. altında. 122. 4.“Zâhirîler, istincâ, taştan başka bir şeyle caiz değildir, derler.”123 Bu görüş hatalıdır. İstincâda taş kulanımından önce su ile tahareti zikrederler. Yalnız toprak vb. şeylerin kullanımını kabul etmezler.124 5.“Zâhirîler, istincâda en az üç taş kullanmak şarttır demişlerdir.”125 Bu görüş hatalıdır. Üstteki görüşte ifade ettiğimiz gibi istincada taşı şart görmemekle birlikte, eğer taş kullanılacaksa bunun en az üç olması gerektiğini, zaruret durumunda bir tane ile yetinilip sonra zaruretten kurtulunca temizlenilmesi gerektiğini ifade ederler.126 II. NAMAZ A. Müellifin İsabetli Naklettiği Görüşler 1.“Zâhirîler namaz kılmayan adamla ilgili olarak namaz kılıncaya kadar hapis ve tekdir edilmesi görüşündedirler.”127 Bu görüş isabetlidir. Zâhirîler “namaz kılmayan kişi kâfir, addedilir ve öldürülür” diyenlerin delillerini değerlendirdikten sonra namaz kılmayan kişilerin öldürülmeyeceğini, her kılmadığında on değnek celde vurulması gerektiğini, eğer eda ederse artık herhangi bir şey gerekmediğini, eğer namaz kılmamaya devam ederse, sürekli celdeye devam edileceğini söylerler. Ta ki ya Hakka döner namaza başlar, ya da ölür.(Buradaki ölüm döverek öldürme ya da başka türlü katl değildir, kendi kendine 120. İbn Hazm, 1/141-142. İbn Rüşd, 1/43. 122 İbn Hazm, 1/100-102. 123 İbn Rüşd, 1/85. 124 İbn Hazm, 1/108. 125 İbn Rüşd, 1/88. 126 İbn Hazm, 1/108-111. 127 İbn Rüşd, 1/92. 121. 22.

(32) ölmesi manasına gelir.) Dövme işi de giren vakit için yapılır. Vakit çıkmışsa zaten kılması mümkün olmadığından (Zâhirîler kaza namazını kabul etmediklerinden) dövmekten vazgeçilir. Mesela sabah namazı için namaz vakti girdikten sonra güneş doğana kadar kılmıyorsa dayağa devam edilir. Ama vakit çıkınca öğle namazı vakti girene kadar vazgeçilir. Çünkü bu saatte kılması gerekirken kılmadığı bir farz namaz yoktur. İbn Hazm bunları açıkladıktan sonra da belki de mezhepten farklı bir tavır ortaya koyarak şöyle demiştir: “Hak olan aslında öldürülmesidir.”128 2.“Ulema öğle namazı vaktinin zeval ile başladığı hususunda müttefiktirler.129 Bu görüş isabetlidir. 130 3.“İmam Davud, her şeyin gölgesi kendi boyu kadar olunca öğle namazı vakti sona erer, der.”131 İbn Hazm’da bu görüştedir. Mezhebin görüşü budur. Yalnız bu vakitten sonra, yolculuğa çıkmak durumunda olan kişi müstesnadır.132 4.“Zâhirîlere göre ikindi namazının vakti güneş batmadan önce bir rekât kılınacak an kalmasına kadar devam eder.”133 Bu görüş isabetlidir. Onlara göre güneş batmadan bir rekât kılabilen kimse ikindi namazını vaktinde kılmış sayılır.134 5.“İmam Davud, ezanla ilgili şekillerin hepsi tahyir ve cevaz mahiyetindedir, hiçbiri vacip değildir, der.”135 Bu görüş isabetlidir. Zâhirî mezhebinde ezanda vacip olan bir şekil yoktur. Ancak fazilet açısından taksime tabi tutmuşlardır. Medine ehlinin ya da Kûfe ehlinin ezanı gibi okunsa güzel olur, demişlerdir.136 6.“Zâhirîlerden kimisi, ezan her ferde vaciptir; kimisi, hazarda olsun seferde olsun cemaate vaciptir; kimisi de yalnız hazarda cemaate vaciptir. Ezanla ilgili hadislerden mutlak vücubu anlayanlar, ezan herkese veya cemaate vaciptir, derler.”137. 128. İbn Hazm, 12/387-388. İbn Rüşd, 1/94. 130 İbn Hazm, 2/197. 131 İbn Rüşd, 1/94. 132 İbn Hazm, 2/197. 133 İbn Rüşd, 1/96. 134 İbn Hazm, 2/197. 135 İbn Rüşd, 1/109. 136 İbn Hazm, 2/185-186. 137 İbn Rüşd, 1/109. 129. 23.

(33) İbn Hazm’a göre ezan, iki kişi veya daha fazla olan cemaate vaciptir. Hazarda, seferde; vaktinde, (unutarak veya uyuma sebebi ile) kazaya kalmış namazlar arasında fark yoktur. Cemaatin ezan ve olmazsa namazı olmaz. (Bir özürden dolayı) münferit kılana ve hanımlara vacip değildir. Fakat okurlarsa güzel olur.138 7.“Sabah. ezanından. başka. hiçbir. ezanın. namaz. vakti. girmeden. okunamayacağında ulema müttefiktir. Ebu Muhammed b. Hazm sabah namazı için fecirden sonra ezan okunması gerekir, eğer fecirden önce okunursa ve ezan ile fecrin arası birinin(müezzinin) inip diğerinin, (vaktin) çıkacağı kadar az olursa caizdir, der.”139 Bu görüş isabetlidir. Sabah ezanında birinci fecr batıp ikinci fecrin doğmak üzere iken ezan okunması caizdir. Ancak daha önce okunursa bu, sahur ezanı olur. Bu ezanla namaz kılmak caiz değildir.140 8.“Kamet Zâhirîlere göre farzdır, fakat bu farziyet mutlak mıdır yoksa namazın farzlarından mıdır, bilmiyorum. Bu ikisinin farkı; birinciye göre kametin terki halinde namaz fasit değildir. İkinci ihtimale göre fasittir.”. 141. Kâmet de ezan da cemaate farzdır. Cemaat kâmetsiz kılarsa namaz bu mutlak farz olduğundan namazları olmaz. Ama münferid kılınıyorsa farz değil diye ayrıca bildiriliyor. Ancak tek kişi de okursa, güzel olur.142 9.“Namaz kılarken kıbleye yönelmenin namazın sıhhat şartlarından olduğunda ittifak vardır.”143 Bu görüş isabetlidir.144 10.“Ulemanın tamamı tek başına namaz kılsın veya imam olsun namaz kılanla kıble arasına sütre koymanın müstehap olduğunda müttefiktirler”.145 Bu görüş isabetlidir.146 11.“Ulema, avret yerlerini örtmenin farz olduğunda müttefiktir.”147. 138. İbn Hazm, 2/163-167. İbn Rüşd, 1/110. 140 İbn Hazm, 2/159. 141 İbn Rüşd, 1/112. 142 İbn Hazm, 2/166. 143 İbn Rüşd, 1/113. 144 İbn Hazm, 2/258. 145 İbn Rüşd, 1/116. 146 İbn Hazm, 2/320. 147 İbn Rüşd, 1/116. 139. 24.

(34) Bu görüş isabetlidir.148 12.“Namaz içinde konuşmak ve aşırı harekette bulunmanın namazı bozduğunda, hafif hareketin bozmadığında tahminimce ittifak vardır.”149 Bu görüşün açıklanmaya ihtiyacı var. Zâhirî mezhebine göre unutarak konuşmak, az olsun-çok olsun fark etmez, namazı bozmaz, sehiv secdesi gerektirir. Bilerek konuşmak namazı bozar. 150 13.“Ulema, kasıtlı ya da sehven büsbütün okuyuşsuz namazın caiz olmadığında müttefiktir.”151 Bu görüş isabetlidir.152 14.“İmam Davud namazda teşehhüdü vacip görür.”153 Bu görüş isabetlidir.154 15.“Zâhirîlerden bazıları, teşehhüd okuyanın kabir azabı, cehennem azabı, deccal fitnesi, hayat ve ölüm fitneleri olmak üzere hadiste geçen dört şeyden Allah’a sığınmasının vacip olduğunu söylerler.”155 Bu görüş isabetlidir.156 16.“Namazda elleri kaldırmak İmam Davud ve tabilerinden bir gruba göre farzdır. Kimisi yalnız iftitah tekbirinde, kimisi hem iftitah tekbirinde hem rükua eğilirken, kimisi hem rükua eğilirken hem rükudan kalkarken, bazıları da secdeye giderken de elleri kaldırmayı vacip görmüştür.”157 Zâhirîlere göre elleri kaldırmak farzdır. İftitah tekbirinde elleri kaldırmanın vücubunda ihtilaf yoktur. İbn Hazm, elleri iftitah tekbiri haricinde de kaldırmayı müstehap görmüştür.158. 148. İbn Hazm, 2/240. İbn Rüşd, 1/121. 150 İbn Hazm, 2/314. 151 İbn Rüşd,1/128. 152 İbn Hazm, 2/265. 153 İbn Rüşd, 1/132. 154 İbn Hazm, 2/299. 155 İbn Rüşd, 1/133. 156 İbn Hazm, 2/301. 157 İbn Rüşd, 1/135-136. 158 İbn Hazm, 3/3-9. 149. 25.