BRUKSEL I TUZUGU HUKUMLERi UY ARIN CA TUKETiCiNiN KORUNMASI
(CONSUMER PROTECTION UNDER THE BRUSSELS I REGULATION) Giiliim BA YRAKTAROGLU OZ<;ELiK*
OZET
Avrupa Birligi (AB) hukukunda tiiketicinin korunmas1 Avrupa Birligi'nin i~leyi~ine Dair Antla$ma ile AB Temel Haklar $art1'nda giivence altma ahnmI$, aynca tiiketicinin korunmasma ili$kin onemli say1da maddi hukuka ait ikincil tasarruf kabul edilmi$tir. Tiiketicinin milletleraras1 ozel hukukta korunmas1 amac1 9en;:evesinde ise, gerek 593/2008 say1h Akdi B0r9 ili$kilerine Uygulanacak Hukuk Hakkmda Konsey Tiiziigii'nde (Roma I Tiiziigii) gerekse 44/2001 say1h Medeni ve Ticari Konularda Yarg1 Yetkisi ve Mahkeme Kararlannm Tanmmas1 ve Tenfizi Hakkmda Konsey Tiiziigii'nde (Briiksel I Tiiziigii) tiiketici sozle$melerinden dogan uyu$mazhklar hakkmda ozel hiikiimlere yer verilmi$tir. <;:ah$manm konusunu olu$turan Briiksel I Tiiziigii, tiiketicinin milletleraras1 usu! hukukunda korunmas1 amac1yla, Tiiziigiin 15. maddesinde tammlanan ve sayilan tiiketici sozle$melerinden dogan uyu$mazhklar hakkmda koruyucu yetki kurallan getirmi$tir (m. 16). Bu 9en;:evede, tiiketicinin, davas1m sozle$menin kar$I tarafmm ikametgahmm bulundugu iiye devlet mahkemelerinde veya kendi ikametgahmm bulundugu yerde a9masma imkan tamnm1$, tiiketiciye kar$I a91Iacak davalarda ise sadece tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlet mahkemeleri yetkili k1lmm1$hr. Diger yandan tiiketici sozle$melerinden dogan uyu$mazhklarda taraflann yetki anla~mas1 yaparak yabanc1 bir devlet mahkemesini yetkili k1lmalan, Tiiziigiin 17. maddesinde say1lan durumlarla sm1rlandmlm1~tlr. Tiiziikte aynca tiiketici sozle~melerinden dogan uyu$mazhklar hakkmdaki yetki kurallanyla 9eli$en yarg1 kararlarmm tamnmayacag1 ve tenfiz edilmeyecegi de a91k9a hiikme baglanm1~tlf (m. 35 (I), m. 45 (1)).
Anahtar kelimeler: Tiiketici, milletleraras1 usu! hukuku, Briiksel I Tiiziigii, koruyucu yetki, yetki anla~mas1, tamma, tenfiz
* Yrd. Do9. Dr. Bilkent Universitesi Hukuk Fakiiltesi Milletleraras1 Ozel Hukuk Ana-bilim Dah.
528 Briiksel I Tuziigii Hiikiimleri Uyarznca Tiiketicinin Korunmasz ABSTRACT
Protection of consumers in the European Union (EU) is guaranteed under the Treaty on the Functioning of the EU and under the Charter of Fundamental Rights and has been subject to an important number of secondary legislative instrument. As regards protection of consumers in private international law specific rules are to be found in the Regulation on the law applicable to contractual obligations (Rome I) and in the Regulation on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters (Brussels!). Brussels I Regulation provides for protective jurisdiction (Art. 16) for certain consumer contracts as defined and stated under Art.
15 of the Regulation. In this regard while the consumer has a choice of fora to bring proceedings against the other party to the contract either in the courts of the Member State in which that party is domiciled or in the courts for the place where the consumer is domiciled, proceedings may be brought against the consumer only in the courts of the Member State in which the consumer is domiciled. The Regulation further restricted jurisdiction clauses in consumer contracts (Art. 17) and provided that judgments that are in conflict with protective provisions on consumer contracts shall not be recognised nor enforced (Art. 35 (1), Art. 45 (])).
Keywords: Consumer, international civil procedure, Brussels I Regulation, protective jurisdiction, choice of court, recognition, enforcement
Giiliim BAYRAKTAROGLU OZC::ELjK 529
GiRi~
Tiiketici sozle~meleri, sozle~me taraflannm sosyal ve ekonomik a91dan e~it durumda oldugu ticari sozle~melerden aynlarak i~ ve sigorta sozle~meleri ile birlikte "zay1f tarafm korunmasma ili~kin sozle~meler" olarak s1mflandmhr. Tiiketici sozle~melerinde tiiketicinin, sozle~menin diger tarafma gore sosyal ve ekonomik bak1mdan gii<;siiz ve hukuki me-seleler konusunda bilgisiz ve tecriibesiz ve dolay1S1yla miizakere giiciin-den yoksun bulundugu varsay1m1 9er9evesinde korunmaya muhta<; ol-dugu kabul edilmektedir1. Tiiketicinin taraf1 oldugu sozle~melerde korunmas1 amac1 maddi hukuk diizenlemelerinin yam s1ra milletleraras1 ozel hukuk diizenlemelerinde de dikkate almmaktadtr.
A vrupa Birligi (AB) hukukunda tiiketicinin korunmas1 amacma AB Temel Haklar Sart12 ile AB'nin i~leyi~ine Dair Antla~ma'da
(ABiDA)3 yer verilmi~tir. AB Temel Haklar Sart1'nm 38. maddesinde
Birlik politikalannm yiiksek diizeyde tiiketicinin korunmasm1 giivence altma alacag1 hiikme baglamrken, ABiDA'nm 12. maddesinde tiiketici-nin korunmasma ili~kin gereklerin, Birligin diger politika ve tedbirleri-nin belirlenmesinde ve uygulanmasmda goz oniinde tutulacag1 diizen-lenmi~, 114. maddenin 3. f1krasmda Komisyon'un, tiiketicinin korun-mas1 alanmda haztrlayacag1 diizenleme onerilerinde ozellikle bilimsel bulgulara dayanan tiim yeni geli~meleri goz oniinde tutarak, yiiksek dii-zeyde bir korumay1 tern el alacag1, A vrupa Parlamentosu ve Konsey' in de, kendi yetkileri 9er9evesinde bu amac1 ger9ekle~tirmek i<;in <;aha gosterecekleri ifade edilmi~tir. Antla~manm "Tiiketicinin Korunmas1" ba~hkh 169. maddesinin 1. f1krasmda ise Birligin, tiiketicilerin 91karla-nm desteklemek ve yiiksek diizeyde koru91karla-nmala91karla-nm temin etmek i9in, saghk, giivenlik ve ekonomik 91karlannm korunmasma ve bilgilendi-rilme ve egitim haklan ile pkarlanm korumak amac1yla orgiitlenme haklannm desteklenmesine katk1da bulunacag1 ifade edilmi~tir4• Diger
1 Tiiketicinin konmmas1 fikri ve tiiketici hukukunun amac1 hakkmda bkz. SiRMEN, L.:
"Tiiketici Hukukunun Amac1 ve Ozellikleri", Ya~ar Oniversitesi Elektronik Dergisi, Prof. Dr. Aydm Zevkliler'e Arrnagan, 2013, C. 8, s. 2466 vd.
2 Charter of Fundamental Rights of the European Union, C 83/389, 30.3.2010. 3 Treaty on the Functioning of the European Union, C 83/3, 30.3.2010.
4 AB Temel Haklar Sarti ile ABiDA hiikiimleri uyannca AB 'nde tiiketicinin korunmas1
hakkmda bkz. ARROYO, D.P.F.: "Consumer Protection in Private International Relationships", General Reports of the XVIIlth Congress of the International Academy of Comparative Law, (Ed. K.B. Brown/ D.V. Snyder), London 2012, s. 145.
530 Bruksel I Tuzugii Hiikumleri Uyarznca Tiiketicinin Korunmas1 yandan, tiiketicinin maddi hukukta korunmas1 amac1yla onemli say1da ikincil diizenleme kabul edilmi~tir. Soz konusu diizenlemelere omek olarak Tiiketici Haklan Direktifi5, K1smi Zamanh Yararlanma, Uzun Siireli Tatil Uriinii, Tekrar Satlm ve Miibadele Sozle~melerinin Belli Yonleriyle ilgili Olarak Tiiketicini Korunmasma ili~kin Direktif6, YanI1-t1c1 ve Kar~Ila~t1rmah Reklamlara ili~kin Direktit'7, Haks1z Ticari Uygulamalar Direktifi8, Tiiketici Mallanmn Satlmmm Belli Yonleri ve Baglantlh Garantiler Hakkmda Direktit9, Tiiketiciye Sunulan 0-riinlerin Fiyatlandmlmasmda Tiiketicinin Korunmas1 Hakkmda Direktif10, Tiike-tici Sozle~melerinde Haks1z Kayitlara · ili~kin Direktif11 , Paket Gezi, Pa-ket Tatil ve PaPa-ket Turlar Hakkmda Direktif12 sayilabilir13 .
5 Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October
2011 on consumer rights, amending Council Directive 93/13/EEC and Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 85/577/EEC and Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council, O.J. L 304/64, 22.11.2011.
6 Directive 2008/122/EC of the European Parliament and of the Council of 14 January 2009 on the protection of consumers in respect of certain aspects of timeshare, long-term holiday product, resale and exchange contracts, O.J. L 33/10, 3.2.2009. 7 Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12
December 2006 concerning misleading and comparative advertising, O.J. L 376/21, 27.12.2006.
8 Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005
concerning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council Directive 841450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council and Regulation (EC) No 2006/2004 of the European Parliament and of the Council ('Unfair Commercial Practices Directive'), O.J. L 149/22, 11.6.2005.
9 Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council of 2 5 May 1999
on certain aspects of the sale of consumer goods and associated guarantees, O.J. L 171, 7. 7. 1999.
10 Directive 98/6/EC of the European Parliament and of the Council of 16 February
1998 on consumer protection in the indication of the prices of products offered to consumers, O.J. L 80/27, 18.3.1998.
11 Council Directive 93/13/EEC of 5 April 1993 on unfair terms in consumer contracts, O.J. L 95/29, 21.04.1993.
12 Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays
and package tours, O.J. L 158/59, 23.6.1990.
13 AB 'nin tiiketicinin korunmas1 politikas1 ve maddi hukuk diizenlemeleri hakkmda
bkz. SiRMEN, L.: "Tiiketici Hukuku", Lizbon Antla~mas1 S0nras1 Avrupa Birligi-Serbest D0la~1m ve Politikalar (Ed. B. Ak9ay/ G. Oz9elik), Ankara 2010, s. 466 vd.;
Gu/um BAYRAKTAROGLU OZC::ELiK 531 Diger yandan, yabanc1 unsurlu tiiketici sozle~melerine uygulana-cak hukuk 593/2008 say1h Akdi B0r9 ili~kilerine Uygulanauygulana-cak Hukuk Hakkmda Konsey Tiiziigi.i'nde ("Roma I Tiiziigi.i")14 diizenlenirken, tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklarda milletleraras1 yetkinin tayini ve yabanc1 mahkeme kararlannm tanmmas1 ve tenfizine ili~kin kurallar 44/2001 say1h Medeni ve Ti cad Konularda Y arg1 Y etkisi ve Mahkeme Kararlanmn Tanmmas1 ve Tenfizi Hakkmda Konsey Tii-ziigi.i'nde ("Briiksel I Tiiziigii")15 hiikme baglanm1~tu16 . Aynca AB ile Avrupa Serbest Ticaret Orgiitii17 iilkeleri arasmda 2007 yilmda imzala-nan ve 1988 tarihli Lugano Konvansiyonu'nun yerini alan Konvansiyon
OZTEK.iN GELGEL, G.: Turk Devletler Ozel Hukukunda Tiiketici Akitlerine ili~kin Sorunlar, istanbul 2000, s. 17 vd.
14 Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I), O.J. L 177,
4.7.2008.
15 Council Regulation (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the
recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters, O.J. L
12, 16.1.2001. Briiksel I Tiiziigii 1 Mart 2002 tarihinde yiiriirliige girmi~ ve Briiksel Konvansiyonu'nun yerini alm1~tir. Danimarka'mn 1997 tarihli Protokol uyannca "opt-out" irnkamm kullanmas1 sebebiyle Konvansiyon hiikiimleri Danimarka ile di-ger Avrupa Toplulugu (AT) iiyesi devletler arasmda uygulanmaya devam etmi~tir. 2005 yilmda AB ile Danimarka arasmda medeni ve ticari konularda yarg1 yetkisi ve mahkeme kararlannm tamnmas1 ve tenfizi konusunda yap1lan ve 1 Temmuz 2007 ta-rihinde yiiriirliige giren anla~ma uyannca Briiksel I Tiiziigii hiikiimleri Danimarka bak1mmdan da uygulamr hale gelmi~tir. Briiksel I Tiiziigii hakkmda bkz. STONE, P.: EU Private International Law, Cheltenham 2006, s. 13 vd. ("EU"); SAKMAR, A.I EKSi, N.: "Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletleraras1 Yetkisi ve Mahkeme Kararlarmm Tanmmas1 Tenfizi Hakkmda AB Konsey Tiiziigii", MHB, 2002, Y. 22, s. 728 vd.; <;:i<;:EKLi, B.: "Avrupa Birliginde Ozel Hukukta Adli i~bir-ligi ve Mahkeme Kararlannm Serbest D0la~1m1", MHB, 2003, Y. 23, s. 195 vd.; BOGDAN, M.: Concise Introduction to EU Private International Law, Groningen 2006, s. 36 vd.; SORAL, C.: Avrupa Birligi'nde Yabanc1 Mahkeme Kararlarmm Ta-nmmas1 ve Tenfizi, izrnir 2007, s. 56 vd.
16 AB'nin rnilletleraras1 ozel hukuk alanmda diizenleme yapma yetkisi hakkmda
aynn-t1h bilgi i9in bkz. <;i<;EKLi, s. 179 vd.; BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK, G.: "Av-rupa Toplulugunun Milletleraras1 Ozel Hukuk Alamnda Uluslararas1 Anla~ma Ak-detme Yetkisi ve C-01/03 Say1h ve 7 Subat 2006 Tarihli Avrupa Topluluklan Adalet Divam Gorii~ii", AUHFD, 2008, C. 57, S. 2, s. 22 vd.
17 European Free Trade Association (EFTA). Avrupa Serbest Ticaret Orgiitii, iiyeleri
arasmda serbest ticaret ve ekonornik entegrasyonun saglanmas1 amac1yla 1960 y1-hnda kurulmu~ bir uluslararas1 orgiit olup, bugiin izlanda, Liechtenstein, Norve<; ve isvi9re olmak iizere 4 iiyesi bulunmaktad1r.
532 Briiksel I Tuzugii Hukumleri Uyarmca Tuketicinin Korunmasz
da Briiksel I Tiiziigiine paralel �ekilde diizenleme getirmektedir18. Briik sel I Tiiziigii, 10 Ocak 2015 tarihi itibariyle, yerini, 1215/2012 say1h Medeni ve Ticari Konularda Y arg1 Y etkisi ve Mahkeme Kararlanmn Tamnmas1 ve Tenfizi Hakkmda Tiiziige19 ("Yeni Briiksel I Tiiziigii") b1rakacakt1r. Y eni diizenlemenin tiiketici sozle�melerine ili�kin hiikiim leri incelendiginde, kapsamh degi�ikliklerin getirilmedigi goriilmekteclir2°.
c;ah�manm konusunu Briiksel I Tiiziigii'nde tiiketicinin korunmas1 amac1yla getirilmi� hiikiimlerin tahlili olu�turmaktad1r. Bu 9en;evede tiiketici sozle�melerinden dogan uyu�mazhklara ili�kin ozel yetki kural lannm kapsam ve uygulama alam (m. 15) ile ozel yetki kurallannda yer verilen yetki esaslan incelenmi� (m. 16) ve soz konusu davalar bak1mm dan yetki anla�mas1 yap1labilme imkamnm sm1rlan (m. 17) belirlenmi� tir. Aynca yine aym ama9 uyannca soz konusu uyu�mazhklar hakkmda verilen yabanc1 mahkeme kararlanmn tamnmasma ve tenfizine ili�kin Tiiziik hiikiimleri de (m. 35 (1), m. 45 (1)) inceleme kapsamma dahil edilmi�tir.
I. Tiiziigiin Tiiketici Sozle�melerinden Dogan Uyu�mazbklara ili�kin Y etki Kurallannm Amac1 ve Niteligi
Briiksel I Tiiziigii'ne temel te�kil eden Medeni ve Ticari Konularda Y arg1 Yetkisi ve Mahkeme Kararlarmm Tamnmas1 ve Tenfizine ili�kin 1968 tarihli Konvansiyon'un ("Briiksel Konvansiyonu")21 1973 y1hnda yiiriirliige giren orijinal metninde o zamanki ihtiya9lar 9er9evesinde
sa-18 Convention on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil
and commercial matters, O.J. L 339/3, 21.12.2012.
19 Regulation (EU) No 1215/2012 of the European Parliament and of the Council of 12
December 2012 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters (recast), 0.J. L 351/1, 20.12.2012.
20 Y eni diizenlemede tiiketici sozle�melerinden dogan uyu�mazhklara ili�kin yetki
kurallan Tiiziigiin II. Boliimiiniin IV. Kesiminde yer almaktadir. Tiiziigiin 17. mad desinde tiiketici sozle�mesi tammlanarak tiiketici sozle�melerine ili�kin yetki kuralla rmm kapsamma giren sozle�meler saydm1�, 18. maddede ozel yetki kurallar1 diizen lenmi�. 19. maddede yetki anla�malarma ili�kin hiikme yer verilmi�tir. Yeni Briiksel I Tiiziigii hakkmda bkz. HAY, P.: "Notes on the European Union's Brussels- I "Recast" Regulation", The European Legal Forum, 2013, I. 1, s. 1- 8.
21 Briiksel Konvansiyonu'nun orijinal metni i9in bkz. Convention on jurisdiction and
the enforcement of judgments in civil and commercial matters, 0. J. L 304/36, 30.10.1978.
Gu/um BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK 533 dece taksitli satim ve odiin9 sozle�melerine ili�kin olarak, "tiiketici" kav ramma atif yap1lmaks1zm, ahc1y1/ odiirn; alam korumaya yonelik hii kiimler (m. 13- 16) getirilmi�ti22• Zaman i9erisinde iiye devlet hukukla rmda tiiketiciye daha geni� 9aph korumamn sagland1g1 diizenlemelerin artmas1, benzer bir korumanm yabanc1 unsurlu tiiketici sozle�meleri ba k1mmdan da getirilmesi ihtiyacm1 dogurmu�tur23. Bu sebeple, Birle�ik Kralhk, Danimarka ve irlanda'nm Avrupa Ekonomik Toplulugu'na (AET) katihm1m takiben, tiiketicinin korunmasma ili�kin hiikiimler 1978 yihnda degi�tirilmi� ve "Tiiketici Sozle�melerine ili�kin Y etki Kurallan" ilk kez Konvansiyon'un yetkiye ili�kin II. Ba�hgmm IV. Kesiminde (m. 13- 15) yer alm1�tir24• Bu 9er9evede Konvansiyon'da ilk kez "tiiketici" kavram1 tammlanm1� (m. 13(1)) ve soz konusu yetki kurallanmn kapsa mma giren sozle�me tiirlerine taksitli satlm ve odiin9 sozle�melerinin yam sira mal ya da hizmet edinilmesine ili�kin diger tiim sozle�meler (soz konusu sozle�menin tiiketicinin ikametgfilunm bulundugu iiye dev lette tiiketiciye yaptlan davet veya reklam iizerine akdedilmi� ve tiiketi cinin soz konusu devlette sozle�menin yaptlmasma ili�kin ad1mlan atm1� olmas1 �artlanna bagh olarak) dahil edilmi�tir (m. 13(1))25. Briiksel Kon vansiyonu, daha sonra Yunanistan, ispanya ve Portekiz ile Avusturya, Finlandiya ve isve9'in AET iiyesi olmalanyla 1982, 1989 ve 1997
yilla-22 Briiksel Konvansiyonu hakkmda bkz. SAK.MAR/ EKSi, s. 721- 728;
KD<;OKYAL<;IN, A.: "Briiksel I Tiiziigii'nde Tiiketici Akitlerine ili�kin Milletlera ras1 Yetki Kurallan", TBB Dergisi, 2004, S. 55, s. 332 vd.; ERDEM, B.: "Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Yetkisi ve Mahkeme Kararlarmm Tamnmas1 ve Tenfizi Hakkmda 1968 Tarihli Briiksel Antla�masmm Hiikiimlerinin Tiirk Mahke melerinin Milletleraras1 Yetki Kurallan ile Kar�tla�tmlmas1", MHB, Prof. Dr. Y1l maz Altug'a Armagan, 1997- 1998, Y. 17- 18, s.183- 199; SURAL, s. 23 vd.
23 SCHLOSSER, P.: "Report on the Convention on the Association of the Kingdom of
Denmark, Ireland and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the Convention on jurisdiction and the enforcement of judgments in civil and commercial matters and to the Protocol on its interpretation by the Court of Justice", O.J. C 59/ 71, 5. 3. 1979, s. 117 ("Schlosser Raporu").
24 Konvansiyon'un degi�ik hali i�in bkz. O.J. L 304/81, 30.10.1978.
25 Briiksel Konvansiyonu'nun tiiketici sozle�melerine ili�kin yetki kurallannda 1978
ytlmda getirilen degi�iklikler hakkmda bkz. NIELSEN, P. A.: "Jurisdiction over consumer contracts", Brussels I Regulation, (Eds. U. Magnus/ P. Mankowski}, 2nd Revised Edition, Miinchen 2012, s. 363 vd.; HILL, J.: Cross- Border Consumer Contracts, Oxford 2008, s. 80 vd. Konvansiyonun soz konusu hiikiimleri hakkmda ayrmhh bilgi i�in bkz. STONE, P.: The Conflict of Laws, New York 1995, s. 195 vd.
534 Briiksel I Tiiziigii Hiikiimleri Uyannca Tiiketicinin Korunmasz
nnda ii9 farkh katihm konvansiyonuyla daha degi�iklige ugram1�tir26 . Bununla birlikte, soz konusu konvansiyonlarla Briiksel Konvansi yonu' nun tiiketici sozle�meleri konusundaki milletleraras1 yetki hiikiim lerinde herhangi bir degi�iklik yap1lmam1�tir.
1 Mart 2002 tarihinde yiiriirliige giren ve Briiksel Konvansi yonu 'nun yerini alan Briiksel I Tiiziigii'nde ise, tiiketici sozle�meleri hakkmda yetki kurallan, Tiiziigiin yetkiye ili�kin II. Boliimiiniin 4. Ke siminde 15 ila 17. maddelerde yer almaktadir. Soz konusu hiikiimlerde siras1yla, tiiketici sozle�mesinin anlam ve kapsam1 (m. 15), ozel yetki kurallan (m. 16) ve tiiketici sozle�melerinden dogan uyu�mazhklarda yetki anla�mas1 yapdabilme ko�ullan (m. 17) hiikme baglanm1�tir.
Tiiziigiin tiiketici sozle�melerine ili�kin yetki kurallar1, sozle�me nin kar�1 tarafma gore ekonomik a91dan gii9siiz ve hukuki meseleler ko nusunda tecriibesiz durumda olan nihai tiiketicinin korunmas1 amac1m ta�1yan27 ve "koruyucu yetki kurallan" olarak andan kurallardir28
• Tiizii-26 Soz konusu katihm konvansiyonlanyla ilgili olarak siras1yla bkz. Convention on the
accession of the Hellenic Republic to the Convention on jurisdiction and enforcement of judgments in civil and commercial matters and to the Protocol on its interpretation by the Court of Justice with the adjustments made to them by the Convention on the accession of the Kingdom of Denmark, of Ireland and of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, O.J. L 388, 31.12.1982; Convention on the accession of the Kingdom of Spain and the Portuguese Republic to the Convention on jurisdiction and the enforcement of judgments in civil and commercial matters and to the Protocol on its interpretation by the Court of Justice with the adjustments made to them by the Convention on the accession of the Kingdom of Denmark, of Ireland and of the United Kingdom of Great Britain and Nothern Ireland and the adjustments made to them by the Convention on the accession of the Hellenic Republic, O.J. L 285, 3.10.1989; Convention on the accession of the Republic of Austria, the Republic of Finland and the Kingdom of Sweden to the Convention on jurisdiction and the enforcement of judgments in civil and commercial matters and to the Protocol on its interpretation by the Court of Justice, with the adjustments made to them by the Convention on the accession of the Kingdom of Denmark, of Ireland and of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, by the Convention on the accession of the Hellenic Republic and by the Convention on the accession of the Kingdom of Spain and the Portuguese Republic, 0. J. C 15, 15.1.1997.
27 Case C- 150/77 Societe Bertrand v. Paul Ott KG, para. 21; Case C-89/91 Shearson
Lehmann Hutton Inc. v. TVB Treuhandgesellschaft far Vermogensverwaltung und Beteiligungen mbH, para. 18.
2s Case C- 150/77 Societe Bertrand v. Paul Ott KG, para. 21; Case C-89/91 Shearson Lehmann Hutton Inc. v. TVB Treuhandgesellschaft far Vermogensverwaltung und
Giilum BAYRAKTAROGLU 6Z9ELiK 535 giin 16. maddesinde diizenlenen soz konusu kurallar, a�ag1da incelene cegi i.izere tiiketicinin milletleraras1 usul hukukunda korunmas1 amacmm gerc;ekle�ebilmesi ic;in ti.iketicinin davac1 ve davah olma ihtimalleri ara smda aynm yaparak, tiiketicinin ac;tig1 davalarda ti.iketiciye tanman se c;im imkam c;erc;evesinde kendi ikametgahmm veya kar�1 tarafm ikamet gahmm bulundugu i.iye devlet mahkemelerini yetkili kilmakta, tiiketiciye kar�1 ise ancak tiiketicinin ikametgahmm bulundugu i.iye devlet mahke melerinde dava ac;Ilabilecegini hi.ikme baglamaktadu.
Koruyucu yetki kurallarmm uygulama alan1 bulabilmesi ic;in, uyu�mazhgm Ti.izi.igiin 15. maddesinde tan1mlanan ve say1lan �ekilde bir tiiketici sozle�mesinden kaynaklanmas1 ve davalmm ikametgahmm i.iye devletlerden birinde bulunmas1 gerekir. Ti.izi.igiin 15. maddesinin 1. ftk rasmda, davalmm ikametgahmm AB i.iyesi olmayan bir devlette (i.ic;i.inci.i bir devlette) oldugu durumlar ic;in diizenleme getiren 4. madde sakh tu tulmu�tur. Ti.izi.igi.in 4. maddesinin 1. ftkras1 uyannca davalmm ikamet gahmm bir i.iye devlette bulunmamas1 durumunda, -Ti.izi.igiin mi.inhasu yetkiye ili�kin 22. maddesi ile yetki anla�malanna ili�kin 23. maddesi sakh kalmak kayd1yla- her i.iye devlet mahkemesinin yetkisi kendi hu kuku uyannca tespit edilecektir. Bununla birlikte, 4. maddenin ilk ftkra sma ti.iketicinin ac;tig1 davalar bak1mmdan istisna getirilmi�tir (m. 15 (2)). Bu c;erc;evede, tiiketicinin kar�1 tarafmm ikametgah1 bir i.iye devlette bulunmasa dahi, �ubesinin, acentasmm veya ba�ka bir kurulu�unun bir i.iye devlette bulunmas1 durumunda, soz konusu taraf �ubenin, acentamn ya da kurulu�un yapt1g1 i�lemler sebebiyle o i.iye i.ilkede yerle�ik sayila caktu.
Diger yandan, Ti.izi.igi.in 5 ila 7. maddelerinde di.izenlenen ozel yetki kurallan29 -5. maddenin 5. ftkras1 d1�mda30
- tiiketici sozle�meleri
Betei/igungen mbH, para. 18; STONE, EU, s. 122 vd. "Koruyucu milletleraras1 yetki" kavram1 hakkmda aynntih a91klama ii;:in bkz. GUNGOR, G.: Milletleraras1 Ozel Hukukta Tiiketicinin Korunmas1, Ankara 2000, s. 55 vd.
29 Tiiziigiin 5 ilii 7. maddelerinde diizenlenen ozel yetki kurallan ( special jurisdiction),
iiye devletlerden birinde ikametgah1 olan davahya kar�1 soz konusu iiye devlet mah kemeleri yerine diger iiye devlet mahkemelerinde <lava ai;:abilme irnkamm diizenle mektedir. D0lay1s1yla davacmm davas1m Tiiziigiin 2. maddesi uyarmca davalmm ikametgah1 mahkemesinde veya 5 vd. maddeleri uyarmca yetkili kabul edilen devlet mahkemelerinde ai;:mak konusunda sei;:imlik bir hakk1 mevcuttur. Tiiziigiin 5 vd. maddelerinde belirtilen ozel yetki kurallan hakkmda bkz. FAWCETT, J./
536 Briiksel I Tiiziigii Hiikiimleri Uyannca Tiiketicinin Korunmas1
bak1mmdan uygulama alam bulmamaktad1r31 . Tiiketicinin tarafl oldugu sigorta sozle~melerinden dogan uyu~mazhklar hakkmda Tiiziigiin 8 ila 14. maddelerinde hiikme baglanan sigorta sozle~melerine ili~kin yetki kurallanmn32, keza, miinhas1r yetkiye ili~kin Tiiziigiin 22. maddesinin de tiiketici davalanna ili~kin hiikiirnlere nazaran oncelikle uygulanmas1 kabul edilrni~tir.
II- Tiiketici Davalarma ili~kin Yetki Kurallarmm Kapsamma Giren Tiiketici Sozle~melerinin Belirlenmesi (m. 15 (1), m. 15 (3))
Briiksel I Tiiziigii'niin tiiketici sozle~rnelerine ili~kin yetki kuralla-nnm uygulanabilrnesi i<;in, uyu~mazhga konu olan sozle~menin Tiiziigiin 15. maddesinin 1. flkrasmda tamrnlanan ve sayilan nitelikte bir sozle~me olrnas1 gerekir. A~ag1da soz konusu ~artlar incelenecektir. Ancak soz konusu incelerneye ge<;rneden once belirtilmesi gereken husus, Briiksel I Tiiziigii'niin uygularna alam bulabilrnesi i<;in sozle~rnenin yabanc1hk unsuru ta~1rnas1 gerektigidir33 . Briiksel Konvansiyonu'nda veya Briiksel I Tiiziigii'nde yabanc1hk unsuru tamrnlanmarn1~, boyle bir tamrn Kon-vansiyon'a ili~kin a<;:1klay1c1 raporlarda da yer alrnarn1~t1r. Sornut uyu~-mazhkta yabanc1hk unsurunun varhgmm uyu~rnazhgm niteligine gore davay1 goren iiye devlet rnahkernesince tespit edilecektir34.
CARRUTHERS, J. M.: Cheshire, North & Fawcett Private International Law, Fourtheenth Edition, Oxford 2008, s. 228.
30 Tiiziigiin 15. maddesinin I. flkrasmdaki a91k hiikiim geregi, 5. maddenin 5. flkra
hiikmii tiiketici sozle~meleri bak,mmdan da uygulamr. Amlan hiikiim ~ubenin, acen-tenin ya da kurulu~un yapt1g1 i~lemlerden dogan davalarm soz konusu ~ubenin, acentenin ya da kurulu~un bulundugu yer mahkemelerinde a91labilecegini diizenle-mektedir.
31 NIELSEN, s. 365.
32 Schlosser Raporu, para. 156; NIELSEN, s. 365; HILL, s. 124; NYGH, P.: Autonomy
in International Contracts, Oxford 1999, s. 146.
33 JENARD, P.: "Report on the Convention of 27 September 1968 on jurisdiction and
the enforcement of judgments in civil and commercial matters", O.J. C 59, 5. 3. 1979, s. 8 ("Jenard Raporu"); Schlosser Raporu, s. 59.
34 Jenard Raporu, s. 8. Hangi durumlarda uyu~mazhgm yabanc1 unsurlu kabul
edilebilecegi AB Adalet Divam'nm ("ABAD"/ "Divan") kapsamh incelemesine
konu olmam,~tir. Divan sadece 2005 tarihli Owusu karannda Briiksel
Konvansi-yonu'nun uygulama alam bulabilmesi i<;in mutlaka uyu~mazhgm konusu ya data-raflann ikametgahlan sebebiyle farkh iiye devletlerle baglant1h olmas1 gerekmedigi-nin, bir iiye devlet ile bir ii<;iincii devletin dahil oldugu uyu~mazhklarm da yabanc1
Giiliim BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK 537
A- Sozle~me Taraflarmm Belirlenmesi
Briiksel I Tiiziigii'niin 15. maddesinde tiiketici sozle~mesi, ki~inin (tilketicinin) ticari veya mesleki ama9 d1~mda bir ama9la yaptlg1 soz-le~me olarak ifade edilmi~tir (m. 15(1))35 . Bu hiikiim geregi, oncelikle "tilketici"den ve "tiiketici sozle~mesi"nden bahsedebilmek i9in ki~inin somutuyu~mazhga konu olan sozle~meyi ozel bir ama9la, bir ba~ka ifa-deyle kendisinin ya da ailesinin ihtiyac1m kar~tlamak iizere yapm1~ ol-mas1 gerekir36. Divan'a gore, hiikiimde ge9en "tiiketici" kavram1 dar yorumlanmah ve aym ki~inin taraft oldugu farkh sozle~melerde tiiketici veya giri~imci olarak hareket etmesi ihtimali goz oniinde bulundurularak somut uyu~mazhga konu olan sozle~menin niteligi ve amac1 9er9eve-sinde ki~inin o sozle~medeki konumu uyarmca tiiketici olarak kabul edi-lip edilemeyecegine karar verilmelidir37 . Buna kar~m, sozle~menin k1s-men ki~isel ihtiyac1 kar~tlamak k1sk1s-men ise ticari veya mesleki ama9la yaptlm1~ olmas1 durumunda Tiiziigiin tiiketiciye saglad1g1 korumadan faydalanabilmek i9in soz konusu sozle~mede ticari veya mesleki amacm
unsurlu kabul edilebileceginin altm1 c;:izrni~tir (para. 30- 31 ). Soz konusu karara gore, davac1 ve davalmm ikarnetgiihmm aym iiye devlette bulundugu, fakat uyu~rnazhga konu olaym iic;:iincii bir devlette gerc;:ekle~tigi dururnlarda da yabanc1hk unsurunun varhgmm kabul edilrnesi ve davamn ac;:tld1g1 iiye devlet rnahkemesinin milletleraras1 yetkisinin Konvansiyon hiikiirnleri uyannca tayin edilmesi gerekrnektedir (para.
30-31 ). Diger yandan, Divan 14 Kas1rn 2013 tarihli Armin Maletic, Marianne Maletic v.
lastminute.com GmbH, TUI Osterreich GmbH davasmda kay1th i~yeri Alrnanya'da
bulunan "lastminute.com" adh internet sitesi arac1hg1yla, kay1th i~yeri Avusturya'da
bulunan TUI Osterreich GmbH tarafmdan gerc;:ekle~tirilen paket tatil satm alan ve
ikarnetgiihlan Avusturya'da bulunan Maletic c;:ifti arasmdaki uyu~rnazhkta Maletic
c;:ifti ile lastminute.com adh ~irket arasmda yap1lan sozle~menin biri Maletic c;:ifti ile
soz konusu ~irket arasmda digeri ise tur operatorii olan TUI arasmda olmak iizere iki
farkh hukuki ili~kiyi kapsad1gmm kabul edilmesi halinde dahi, ikinci ili~kinin -ya-banc1 unsurlu oldugu konusunda hic;:bir ~iiphe bulunmayan ilk ili~kiyle arasmdaki baglant1y1 dikkate alarak- biitiiniiyle yerel bir ili~ki olarak kabul edilemeyecegine
ka-rar vermi~tir. Soz konusu kaka-rarlar ic;:in s1ras1yla bkz. Case C- 281/02 Andrew Owusu
v. N.B. Jackson; Case C- 478/12 Armin Maletic, Marianne Maletic v. lastminute.com GmbH, TUI Osterreich GmbH.
35 Yeni Briiksel I Tiiziigii'nde amlan hiikiirn 17. rnaddede yer alrnaktadtr. Yeni diizenle-rnede tiiketici sozle~rnesi tamm1 bak1rnmdan herhangi bir degi~iklik getirilrnerni~tir.
36 Case C- 89/91 Shearson Lehmann Hutton Inc. v. TVB Treuhandgesellschaft far
Vermogensverwaltung und Beteiligungen mbH, para. 24; Case C-269/95 Francesco Benincasa v. Dentalkit Sri., para. 17.
538 Bruksel I Tuzugu Hukumleri Uyarznca Tuketicinin Korunmas1 ihmal edilebilir 6l9iide s1mrh olmas1 gerekir38 . Diger yandan ki~inin gelecekte ger9ekle~tirecegi bir ticari veya mesleki faaliyet i9in yaptig1 bir sozle~me de, boyle bir faaliyetin ticari veya mesleki olma niteligi bak1mmdan bir degi~iklik getirmeyeceginden, 15. madde anlammda tii-ketici sozle~mesi olarak kabul edilemez39 . Aynca tiiketicinin, davada, ~ahsen taraf olmas1 gerekmekte, sozle~menin taraf1 olan tiiketicinin soz konusu sozle~meden dogan alacagm1 ii9iincii ki~iye temlik etmesi duru-munda, ticari ya da mesleki faaliyeti 9er9evesinde hareket eden ii9iincii ki~inin aym korumadan faydalanmas1 miimkiin olmamaktad1r40 •
Hiikiimde ge9en "tiiketici"nin ger9ek ve tiizel ki~ileri kapsay1p kapsamad1g1yla ilgili olarak Tiiziikte herhangi bir a91khk mevcut degil-dir. Ancak Divan i9tihadmda amlan hiikiim kapsamma, "bireyin" kendi ihtiya9lanm kar~1lamak iizere ki~isel kullammma yonelik ama9larla yaptlg1 sozle~melerin girdigi, boylece sadece ger9ek ki~ilerin, Briiksel I Tiiziigii kapsammda "tiiketici" olarak kabul edilmesi gerektigi ifade edilmi~tir41 .
Tiiziikte, "giri~imci" olarak da ifade edilebilecek olan, tiiketicinin kar~1 tarafma ili~kin a91klamaya sadece 15. maddenin 1. fikrasmda, (c) bendinde diizenlenen sozle~meler baklmmdan yer verilmi~ ve soz ko-nusu sozle~menin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlette mesleki ya da ticari faaliyette bulunan bir ki~i ile yapllm1~ olmas1 gere-ginden bahsedilmi~tir. Benzer bir a91khk (a) ve (b) bendinde diizenlenen taksitle ta~1mr mal sat1mma ili~kin sozle~meler ile ta~m1r mal satJ~mm finansmam i9in yapllan ve geri odemesi taksitle ya da ba~ka tip bir kredi ile yapllacak 6diin9 sozle~meleri bak1mmdan mevcut degildir. Bununla birlikte, Tiiziigiin soz konusu yetki kurallannm tiiketiciyi sozle~menin diger tarafma gore ekonomik a91dan gii9siiz oldugu gerek9esiyle koruma
38 Case C- 464/01 Johann Gruber v. BayWa AG, para. 54.
39 Case C- 269/95 Francesco Benincasa v. Dentalkit Sri., para. 19.
4
°
Case C-89/91 Shearson Lehmann Hutton Inc. v. TVB Treuhandgesellschafl furVermogensverwaltung und Beteiligungen mbH, para. 23-24.
41 Case C- 269/95 Francesco Benincasa v. Dentalkit Sri., para. 17; HILL, s. 88,
TERRADAS, B. A.: "Restrictions on Jurisdiction Clauses in Consumer Contracts within the European Union", Oxford University Comparative Law Forum, 2003, No. 1, <http://ouclf.iuscomp.org/articles/anoveros.shtml> (Eri~im Tarihi: 15.02.2014), son not 87'ye ait metin civan. Tiiketici S6zle~melerinde Haks1z $artlara ili~kin 93/13 say1h Direktifte de sadece gers;ek ki~iler "tiiketici" tarnmma dahil edilmi~tir (m. 2
Giiliim BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK 539 amacmm bulunmas1 ve soz konusu sozle~melerde tiiketicinin kar~1 tara-fmm mesleki ya da ticari faaliyeti d1~mda hareket etmesinin giic; olmas1 sebebiyle, her durumda tiiketici sozlqmesinden bahsedebilmek ic;in sozle~menin diger tarafmm mesleki veya ticari faaliyeti c;erc;evesinde hareket eden bir ki~i olmas1 gerektigi sonucuna ula~1lmaktadir42 . Aym sonuc; tiiketicinin kar~1 tarafma "ticari" olarak at1fta bulunan Divan ic;ti-had1yla da teyit edilmektedir43 . Bu c;erc;evede sozle~menin her iki taraf1-nm da tiiketici olmas1 veya tam tersine ticari veya mesleki faaliyetleri c;erc;evesinde hareket etmesi durumunda tiiketici sozle~mesinden bah-setmek miimkiin degildir44 .
B- Sozle~menin Tiirii ve Kurulma Sartlarma ili~kin S1mrla-malar
Yukanda da ifade edildigi iizere, Briiksel I Tiiziigii'niin tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklara ili~kin yetki kurallannm uygu-lama alam belirli sozle~melerle smirlandmlm1~tir. Soz konusu smirla-malar hem sozle~menin tiiriine (m. 15 (l)(a), m. 15 (1) (b), m. 15 (3)) hem de sozle~menin kurulma ~artlanna (m. 15 (1) (c)) ili~kindir. Bu c;er-c;evede Tiiziigiin 16. maddesinin uygulanabilmesi ic;in soz konusu soz-le~menin taksitle menkul mal satlmma ili~kin olmas1 (m. 15 (l)(a)) veya bir malm sat1~mm finansmam ic;in yapilan ve geri odemesi taksitle ya da ba~ka tip bir kredi ile yapilacak odiinc; sozle~mesi niteliginde bulunmas1 (m. 15 (l)(b)) veya diger tum durumlarda sozle~menin tiiketicinin ika-metgahmm bulundugu iilkede mesleki veya ticari faaliyette bulunan veya soz konusu faaliyetlerini herhangi bir ~ekilde tiiketicinin ikametga-hmm bulundugu iiye iilkeye veya bu iilkeyi de ic;eren birkac; iiye iilkeye yonelten ki~i ile yap1lm1~ ve bu tiir faaliyetler kapsammda kabul edilecek bir sozle~me (m. 15 (l)(c)) olmas1 gerekir.
42 NIELSEN, s. 377; HILL, s. 99.
43 Case C- 464/01 Johann Gruber v BayWa AG, para. 34.
44 Sozle~menin her iki tarafmm da mesleki ve ticari faaliyeti s:en;evesinde hareket ettigi
durumlarda sozle~menin Konvansiyon'un 13. maddesi/ Tiiziigiin 15. maddesi kapsa-mmda degerlendirilemeyecegine ili~kin olarak bkz. Case C- 150/77 Societe Bertrand
540 Bruksel I Tuziigii Hiikiimleri Uyarmca Tiiketicinin Korunmas1 1) Taksitle Ta~mir Mal Satimma ili~kin Sozle~meler
Tiiziigi.in 15. maddesinin 1. fikrasmm (a) bendinde diizenlenen taksitle satlm sozle9mesi, ta9m1r mal satmuna ili~kin sozle9meleri kap-samaktad1r. Bu 9en;;evede kira ve leasing sozle9meleri ile menkul k1y-metlerin sat19ma ili9kin sozle9meler ve ta9mmaz mallann satimma ili9kin sozle9meler hiikmiin kapsam1 d19mdad1r45 . Soz konusu hiikiim Briiksel Konvansiyonu doneminde iki Divan karanna konu olmu9tur. 1978 tarihli
Societe Bertrand v. Paul Ott KG karanna konu olan uyu9mazhkta iki
ticari i9Ietme arasmdaki sozle9me, i9Ieme tezgahmm satimma ili9kin olup, sat1m bedelinin 60 ve 90 giin vadeli iki kambiyo senedi ile oden-mesi kararla9tmlm19t1r46. Divan, soz konusu karannda, iki ticari i9Ietme arasmdaki sozle9menin tiiketici sozle9mesi olarak kabul edilemeyecegini belirtmi9, aynca, Briiksel Konvansiyonu'nun 13. maddesi anlammda taksitle satlm sozle9mesinin, bedeli 9e9itli taksitlerle odenen veya
fi-nansman sozle9mesine baglanan muameleleri ifade ettigine hiikmetmi9-tir47. Amlan hiikmiin dar yorumlanmas1 gerekliligi kar9mda sozle9me bedelinin kambiyo senediyle belli bir vadeye bagland1g1 sozle9meler taksitle satlm sozle9mesi olarak kabul edilmemi9tir48. 1999 tarihli
Hans-Herman Mietz v. Intership Yachting Sneek BV karannda da Divan, soz
konusu hiikmiin, sozle9me bedelinin tamammm odenmesinden once sa-ticmm malm zilyetligini ahc1ya devretmi9 oldugu durumlarda ahcmm korunmas1 amac1m ta91d1gm1 belirtmi9 ve malm zilyetliginin ahc1ya dev-rinden once mal bedelinin tamamen odendigi sozle9melerde ahcmm soz konusu bedeli taksitle odedigi gerek9esiyle Konvansiyonun 13. madde-sinin 1. fikrasmdan yararlanmasmm miimkiin olmad1g1m ifade etmi9tir49.
2) Ta~mir Mal Sati~mm Finansmam i~in Y apdan ve Geri Odemesi Taksitle ya da Ba~ka Tip bir Kredi ile Y apdacak Odiin~ Sozle~meleri
Tiiziigi.in 15. maddesinin 1. fikrasmm (b) bendinde ise ta9m1r mal sat19mm finansmam i9in yap1lan ve geri odemesi taksitle ya da ba9ka tip bir kredi ile yapilacak odiin9 sozle9melerine ili9kin diizenleme
getiril-45 NIELSEN, s. 378; STONE, EU, s. 123.
46 Case C- 150/77 Societe Bertrand V. Paul Ott KG, para. 2.
47 Case C- 150/77 Societe Bertrand V. Paul Ott KG, para. 20- 22.
48 Case C- 150/77 Societe Bertrand V. Paul Ott KG, para. 22.
Giilum BAYRAKTAROGLU OZ<:;ELjK 541 mi~tir. Bu 9en;evede 6diin9 sozle~mesine ili~kin odeme taksitle yap1la-cak olsun veya olmasm hiikmiin kapsammda kabul edilmektedir50 . Soz konusu hiikiim ile ilgili olarak Konvansiyon veya Tiiziik doneminde verilmi~ bir Divan karan bulunmamaktadir. Ancak doktrinde, hiikmiin uygulama alam bulabilmesi i9in tiiketicinin 6diin9 veren ki~iye kredinin belli bir mah satm almak iizere kullamlacag1m bildirmesi ve 6diin9 ah-nan paranm bu ama9 uyannca kullamlmas1 gerektigi, 6diin9 veren ki~iye kredinin amacmm bildirilmeksizin 6diin9 alman paranm belli bir malm ahmmda kullamld1g1 durumlarda, hiikiimde ge9tigi ~ekilde "odiinciin mal satl~mm finansmam i9in almmas1" soz konusu olmayacagmdan hiikmiin uygulanamayacag1 savunulmu~tur51 .
3) Diger Sozle~meler
Tiiziigiin 15. maddenin 1. flkrasmm (c) bendi kapsamma ise aym hiikmiin (a) ve (b) bendi kapsammda degerlendirilmeyen her tiir soz-le~me dahildir. Bununla birlikte hiikmiin (a) ve (b) bendinde diizenlenen sozle~melerden farkh olarak, ( c) bendine dahil olan sozle~meler bak1-rnmdan ozel yetki kurallannm uygulanabilmesi, uyu~mazhga konu olan sozle~me ile tiiketicinin ikametgahmm bulundugu yer arasmda s1ki bir baglantmm olmas1 ~artma baglanm1~tir52 . Zira burada tiiketicinin, ikametgahmm bulundugu iilkede mesleki ya da ticari faaliyet yiiriitmek suretiyle kendisini hedef alan kar~1 tarafa nazaran korunmas1 ama9Ian-rn1~t1r53. Bu 9er9evede Tiiziigiin 15. maddenin 1. flkrasmm ( c) bendinin uygulama alam bulabilmesi i9in iki ko~ulun ger9ekle~mesi gerekmekte-dir: (i) sozle~me tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iilkede mesleki veya ticari faaliyette bulunan veya soz konusu faaliyetlerini herhangi bir ~ekilde tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye iilkeye veya bu iilkeyi de i9eren birka9 iiye iilkeye yonelten ki~i ile yapilm1~ olmah ve (ii) bu tiir faaliyetler kapsammda kabul edilecek bir sozle~me niteliginde bu-lunmahdir.
50 NIELSEN, s. 378.
51 HILL, s. 118.
52 Schlosser Raporu, s. 118; OZDEMiR KOCASAKAL, H.: Elektronik Sozle~melerden
Dogan Uyu~mazhklann <;oziimiinde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mahkemenin Tespiti, istanbul 2003, s. 194.
542 Bruksel I Tuzugu Hukumleri Uyarmca Tuketicinin Korunmas1
Tiiziigiin amlan hiikmii, Briiksel Konvansiyonu'nun 13. maddesi-nin 1. fikrasmm ( c) bendinde yer alan diizenlemeden farkhdir. Konvan-siyon 'un 13. maddesinin 1. fikrasmm (c) bendi, mal ya da hizmet edi-nilmesine ili~kin diger tiim sozle~melerin tiiketicinin ikametgahmm bu-lundugu iiye devlette tiiketiciye yapllan davet veya reklam iizerine ya-p1lm1~ olmas1 ve tiiketicinin soz konusu devlette sozle~menin yap1lma-sma ili~kin ad1mlan atm1~ olmas1 ~artlanm aramaktayd1. Soz konusu hiikiim, Tiiziik'te pazarlama teknikleri ile elektronik ticaretteki geli~me-ler dikkate almarak degi~iklige ugram1~tir54 . Bu <;en;:evede, Tiiziigiin 15.
maddesinin 1. fikrasmm ( c) bendinin uygulanabilmesi i<;in yukanda amlan iki ~artm ger<;ekle~mesi yeterli olup, Konvansiyon doneminde oldugu gibi, tiiketici tarafmdan sozle~menin olu~turulmas1 i<;in gerekli ad1mlann ikametgahmm bulundugu iiye devlette atilm1~ olmas1 gerek-memektedir. Bu sebeple, Tiiziigiin amlan hiikmii tiiketicinin ikametgah1-nm bulundugu iiye devlet d1~mda yap1lan sozle~meler bak1mmdan da uygulama alam bulmaktadir55 . Bu <;er<;evede tiiketici, kar~1 tarafm daveti iizerine ikametgahmm bulundugu iiye devleti terk ederek bir ba~ka iiye devlette sozle~meyi yapm1~ da olsa, Tiiziigiin koruyucu hiikiimlerinden faydalanma imkanma kavu~mu~ olmaktadir56 .
Hiikiimde ge<;en ilk ~art uyannca tiiketicinin kar~1 tarafi, mesleki veya ticari faaliyetini tiiketicinin ikametgahmm bulundugu devlette yii-riitebilecegi gibi, soz konusu faaliyetini tiiketicinin ikametgahmm bu-lundugu iiye devletin de dahil oldugu birka<; iiye iilkeye yoneltmi~ de olabilir.
Bu <;er<;evede Briiksel Konvansiyonu doneminde oldugu gibi, ilgili hiikmiin oncelikle tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iilkede dogrudan veya reklam yoluyla ticari veya mesleki faaliyetini siirdiiren ki~iyle ya-pllan sozle~meleri kapsad1g1 kabul edilmektedir57 . Divan Briiksel Konvansiyonu'nun 13. maddesinin 1. fikrasmm (c) bendini yorumlad1g1 2002 tarihli Rudolf Gabriel v. Schlank & Schick karannda58 , soz konusu
54 Commission of the European Communities, "Proposal for Council Regulation on
jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters", COM (1999) 348 final, s. 16 ("Ay1klay1c1 not").
55 Ay1klay1c1 not, s. 16. 56 Ay1klay1c1 not, s. 16.
57 NIELSEN, s. 380; HILL, s. 120.
Giiliim BAYRAKTAROGLU OZ<;ELjK 543 hiikmiin gerek tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlette basm, radyo, televizyon, sinema veya herhangi ba~ka bir ara9la yapilan rek-lamlara dayamlarak gerekse tiiketiciyi dogrudan muhatap alacak ~ekilde katalog gondermek suretiyle ya da kap1dan satl~ yoluyla yapilan sozle~-meleri kapsad1gma hiikmetmi~tir59 . Diger yandan amlan hiikiim Briiksel I Konvansiyonu'nun 13. maddesinin 1. fikrasmm (c) bendinden farkh olarak elektronik ticareti de kapsamaktadir60 • Bu 9er9evede tiiketicilerin web-siteleri61 , elektronik ajanlar, elektronik posta, elektronik haber grup-lan ve diger internet ileti~im yolgrup-lan arac1hg1yla yaptlkgrup-lan sozle~meler bu kapsamda kabul edilmektedir62 .
Web-siteleri iizerinden yapilan sozle~melerde soz konusu faali-yetlerin ne zaman belli bir iiye devlete "yoneltilmif' say1lacag1 Divan'm 2010 tarihli Peter Pammer v. Reederei Karl Schluter GmbH & Co. KG
ve Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver Heller birle~ik davalannda
yo-rumlanm1~tlr. Amlan kararda Divan, giri~imcinin faaliyetinin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlete "yoneltilmif' sayilmas1 i9in, soz 59 Case C- 96/00 Rudolf Gabriel v. Schlank & Schick, para. 60.
60 Hiikmiin internet iizerinden yapilan tiiketici sozle;;meleri bak1mmdan uygulanmas1 ve
ele;;tirisi i9in bkz. BOGDAN, s. 58- 59; 0REN, J.: "International Jurisdiction over Consumer Contracts in e-Europe", ICLQ, 2003, Vol. 52, s. 665- 673, 678 vd.;
GILLIES, L. E.: Electronic Commerce and International Private Law: A Study of
Electronic Consumer Contracts, Hampshire 2008, s. 86 vd. ("Electronic");
OZDE-MiR KOCASAKAL, s. 194; KU(:UKYAL(:IN, s. 348 vd.; TANG, Z.: "An Effective
Dispute Resolution System for Electronic Consumer Contracts", Computer Law & Security Report, 2007, Vol. 23, s. 44- 45; VASILJEVA, K.: "1968 Brussels Convention and EU Council Regulation No 44/2001: Jurisdiction in Consumer Contracts Concluded Online", European Law Journal, January 2004, Vol. 10, No. 1, s. 129 vd.
61 Avrupa Komisyonu tarafmdan Briiksel I Tiiziigii onerisine ili;;kin a91klay1c1 notta her
ne kadar soz konusu web-sitesinin interaktif olma gerekliliginden bahsedilmi;; ve hiikmiin tiiketicinin sadece belli bir hizmetten ya da malm satI;;mdan haberdar olma-sma yarayan pasif web-siteleri bak1mmdan uygulanmas1 kabul edilmemi;; de olsa (A91klay1c1 not, s. 16), ABAD, Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co
KG (C-585/08) and Hotel Alpenhof GesmbH v Oliver Heller (C- 144/09) birle;;ik da-valannda faaliyetin belli bir iiye devlete yoneltilmesinin tespiti bak1mmdan web-site-sinin bu ozelligini aymc1 bir unsur olarak kabul etmemi;;tir (para. 79). Soz konusu kararm ele;;tirisi i9in bkz. GILLIES, L.: "Clarifiying the 'Philosophy of Article 15' in the Brussels I Regulation: C-585/08 Peter Pammer v Reedere Karl Schluter GmbH & Ca And C- 144/09 Hotel Alpenhof GesmbH v Oliver Heller", (Ed. P. McEleavy), ICLQ, April 2011, Vol. 60, s. 557- 564.
544 Briiksel I Tuzugu Hukiimleri Uyarmca Tiiketicinin Korunmasz konusu tiiketiciyle sozle~me yaptlmasmdan once giri~imcinin web- site-sinden ve faaliyetlerinin biitiiniinden tiiketicinin ikametgahmm bulun-dugu iiye devletteki tiiketicilerle ticaret yapma dii~iincesinin bulunbulun-dugu- bulundugu-nun anla~Ilmas1 gerekir63. Bu 9en;evede soz konusu karara gore faaliye-tin uluslararas1 karakteri, diger iiye devletlerden giri~imcinin ikametga-hma ula~Ilabilmesi i9in takip edilmesi gereken rotanm belirtilmi~ olmas1, giri~imcinin ikametgahmm bulundugu iiye devletin dili veya para biri-minden farkh bir dilin veya para biriminin kullamlm1~ ve rezervasyonun bu farkh dilde yapilmas1 ve degi~tirilmesi imkammn tamnm1~ 0Imas1, uluslararas1 telefon koduyla birlikte belirtilmi~ olan telefon numaras1, giri~imcinin ikametgahmm bulundugu iiye devletinkinden farkh bir iist seviye alan admm kullamlm1~ 0Imas1 ve 9e~itli iiye devletlerde mukim mii~terilerden olu~an mii~teri portfoyiiniin belirtilmi~ 0Imas1 gibi husus-lar web- siteleri arac1hg1yla yap1Ian sozle~meler bak1mmdan giri~imcinin faaliyetinin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye iilkeye yoneltildi-ginin tespiti bak1mmdan dikkate ahnabilir64. Buna kar~m giri~imcinin veya ona arac1hk eden kurumun web- sitesinin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlette eri~ilebilir 0Imas1, web- sitesinde elektronik posta adresinin ve/veya diger ileti~im detaylannm bulunmas1 veya giri-~imcinin iilkesinde genellikle kullamlan dilin ve/veya para biriminin kullamlm1~ 0Imas1 giri~imcinin faaliyetinin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlete "yoneltilmif' sayilmasmda yeterli goriilmemi~-tir65.
Tiiziigiin 15. maddesinin 1. fikrasmm ( c) bendinin uygulanmasma ili~kin bir diger ~art ise giri~imci ile tiiketici arasmdaki sozle~menin, giri~imcinin tiiketicinin ikametgahmm bulundugu iiye devlette
siirdiir-63 Joined Cases Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co KG (C-585/08)
and Hotel Alpenhof GesmbH v Oliver Heller (C-144/09), para. 92.
64 Joined Cases Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co KG (C-585/08)
and Hotel Alpenhof GesmbH v Oliver Heller (C-144/09), para. 93.
65 Joined Cases Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co KG (C-585/08)
and Hotel Alpenhof GesmbH v Oliver Heller (C-144/09), para. 94. Briiksel I Tii-ziigii'niin 15 ve 73. maddelerine ili~kin Konsey ve Komisyon tarafmdan haz1rlanan ortak bildiride de web-sitesinde kullamlan dil ve para birimi ile tiiketicinin ikametga-hmm bulundugu iiye devlette eri~ilebilir olmasmm, giri~imcinin faaliyetinin tiiketici-nin ikametgahmm bulundugu iiye devlete "yoneltilmif' saytlmas1 bak1mmdan yeterli olmayacag1 ifade edilmi~tir. Bkz. The Council of the European Union, "Statement on Articles 15 and 73", <http://ec.europa.eu/civiljustice/ homepage/homepage_ec_en_ declaration.pdf.>, (Eri~im Tarihi: 29.01.2014).
Giilum BAYRAKTAROGLU 6Z<;ELiK 545 diigii veya o iiye devlete yonelttigi faaliyetleri 9er9evesinde yapilm1~ olmas1dir. D0lay1s1yla aym giri~imcinin tiiketicinin ikametgahmm bu-lundugu iiye devlete yoneltmedigi faaliyetleri bak1mmdan tiiketicinin amlan hiikiimden yararlanmas1 miimkiin degildir.
4- Ta~1ma Sozle~meleri Hakkmda istisna Hiikmii
Tiiziigiin tiiketici sozle~melerine ili~kin yetki kurallannm ta~1ma sozle~meleri bak1mmdan uygulanamayacag1 Tiiziigiin 15. maddesinin 3. fikrasmda diizenlenmi~tir. Soz konusu istisna, ta~1ma sozle~melerinin 9e~itli uluslararas1 sozle~melere konu olmas1 sebebiyle getirilmi~tir66 . Ancak yine aym hiikiim uyannca tek bir fiyat kar~1hg1 ula~1m ve konak-lamay1 i9eren sozle~meler soz konusu istisnanm d1~mdadir. Hiikiimde ge9en "tek bir fiyat kar~1hg1 ula~1m ve konaklamay1 i9eren sozle~meler" kavram1 Tiiziik'te tammlanmamakla birlikte soz konusu kavramm "pa-ket seyahat"leri kar~1Iad1g1 Divan'm yukanda amlan Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co KG (C-585/08) and Hotel Alpenhof
GesmbH v Oliver Heller kararmda ifade edilmi~tir67 . Amlan karar
uya-nnca bir seyahatin paket seyahat olarak kabul edilip edilemeyecegi Paket Gezi, Paket Tatil ve Paket Turlar hakkmda 90/314 sayih ve 13 Haziran 1990 tarihli Konsey Direktifi uyannca tespit edilmelidir68 . Bu 9er9evede amlan Direktifin 2. maddesinin 1. fikras1 uyarmca "paket", ula~1m, ko-naklama ve ula~1m veya koko-naklamaya bagh olmayan ve paketin onemli bir boliimiinii kapsayan diger turistik hizmetlerden en az ikisini tek bir iicret kar~1hg1 sunan ve hizmetin 24 saatten fazla siirdiigii veya gecelik konaklamay1 i9eren seyahatlerdir. D0lay1s1yla soz konusu seyahatler
66 Tiiziigun 71. maddesinde de "Tiiziigun iiye devletlerin tarafi oldugu ve 9e~itli
konu-lar bakmundan yarg1 yetkisi ve mahkeme kararkonu-larmm tamnmas1 ve tenfizine ili~kin uluslararas1 anla~malan etkilemeyecegi" ifade edilmi~tir. Bu 9er9evede gerek Tiizii-gun ta~1ma sozle~melerini tiiketici sozle~melerine ili~kin yetki kurallannm kapsam1 d1~mda b1rakan 15. maddesinin 3. fikras1, gerekse Tiiziigun diger uluslararas1 anla~-malarla ili~kisini diizenleyen 71. maddesi uyannca ta~1ma sozle~melerinden dogan uyu~mazhklar bak1mmdan milletleraras1 yetki hava, demiryolu ve deniz ta~1mac1h-gma ili~kin Var~ova, Montreal, Bern ve Atina Konvansiyonu hiikiimleri uyarmca ta-yin edilecektir. Tiiziigiin 15. maddesinin 3. fikrasmda diizenlenen istisna hiikmii hak-kmda bkz. HILL, s. 125 vd.
67 Joined Cases Peter Pammer v Reederei Karl Schluter GmbH & Co KG (C-585/08)
and Hotel AlpenhofGesmbHv Oliver Heller (C-144/09), para. 43.
546 Briiksel I Tiiziigii Hiikiimleri Uyarmca Tiiketicinin Korunmas1
Briiksel I Tiiziigii'niin 15. maddesinin 3. f1kras1 anlammda ta~1ma soz-le~mesi olarak kabul edilmemekte ve boyle bir sozle~menin tarafi olan tiiketici 15. maddenin 1. fikrasmm (c) bendinde yer alan ko~ullan sag-lamas1 ~art1yla tiiketici sozle~melerine ili~kin yetki kurallarmm saglad1g1 korumadan faydalanabilmektedir.
III- Tiiketici Sozle~melerinden Dogan Uyu~mazbklara ili~kin
Y etki Kurallar1 ( m. 16)
Tiiziigiin 15. maddesinde hiikme baglanan ~artlan ta~1yan tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklarda yetkili mahkemenin tayini 16. maddede yer verilen ozel yetki kurallan arac1hg1yla yapI1acakt1r. Tiizii-giin 16. maddesi uyarmca tiiketiciye davasm1 kar~1 tarafm ikametgahmm bulundugu iiye devlet mahkemelerinde veya kendi ikametgahmm bulun-dugu yer mahkemelerinde69 ac;mak konusunda sec;imlik bir imkan
tanm1rken (m. 16(1))70, tiiketiciye kar~1 a91lacak davalarda sadece tiiketicinin ikametgah1 mahkemesi yetkili k1hnm1~t1r (m. 16(2))71 .
"ikametgah"m tespitinde Tiiziigiin 59 ve 60. maddeleri uygulama alam bulacakt1r. Bu c;erc;evede tiiketicinin gerc;ek ki~i olmas1 gereginden hareketle, Tiiziigiin 59. maddesi uyannca tiiketicinin davanm a9I1d1g1 mahkemenin bulundugu iiye devlette mukim olup olmad1gmm tespiti soz konusu iiye devlet hukuku uyarmca yap1hr (m. 59(1)). Tiiketicinin dava a91lan mahkemenin bulundugu iiye devlette mukim olmamas1 duru-munda ba~ka bir iiye devlette mukim olup olmad1gmm tespiti ise dava-nm a9I1d1g1 mahkeme tarafmdan diger devlet hukuku uygulanarak yap1hr
69 Amlan hiikiimde dikk.at 9eken bir husus, tiiketiciye kendi ikametgahmm bulundugu
"iiye devlet" yerinde ''yerde" dava a9rna irnkam tamnm1~ oldugudur. Tiiziigiin ama9lanndan biri yabanc1 unsurlu uyu~mazhklarda iiye devletler arasmda milletlera-ras1 yetki kurallar1m tayin etmek olmakla birlikte tiiketicinin miirnkiin oldugunca kendi evine yakm bir yerde dava a9rnasm1 saglamak amac1yla boyle bir hiikiim geti-rilmi~tir: A91klay1c1 not, s. 17.
70 Y eni Briiksel I Tiiziigii 'nde tiiketicinin a9acag1 davalar bak1mmdan getirilen yetki
kurahm diizenleyen 18. madde Briiksel I Tiiziigii'ndeki 16. maddenin hemen hemen ayms1d1r. Y eni hiikiimde, tiiketicinin davasm1 (kar~1 tarafm ikametgahmm bulundugu iiye devlet mahkemelerinde veya) kar~1 tarafin ikametgahz nerede olursa o/sun kendi ikametgahmm bulundugu yer mahkemelerinde a9abilecegi ifade edilmi~tir (m. 18(1)).
71 Hiikiim aym ~ekliyle Yeni Briiksel I Tiiziigii'niin 18. maddesinin 2. fikrasmda yer almaktadir.
Giiliim BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK 547 (m. 59(2)). Tiiketicinin kar~1 tarafmm ger9ek ki~i olmas1 durumunda ayrn hiikiim uygulanacakt1r. Kar~1 tarafm tiizel ki~i olmas1 durumunda ise, soz konusu ki~inin statiisiindeki merkezinin veya idare merkezinin bulundugu ya da i~lerinin yonetildigi yer ikametgah1 sayilacakt1r (m. 60(1)).
Tiiketicinin sozle~meyi yaptlktan sonra ikametgah1m bir ba~ka iiye devlete ta~1mas1 durumunda, tiiketicinin davasm1 eski ve yeni ikametga-hmm bulundugu iiye devletlerden herhangi birinde a9abilecegi kabul edilmekle birlikte 72 , Tiiziigiin 15. maddesinin 1. fikrasmm ( c) bendi kap-sammdaki sozle~meler baklmmdan tiiketicinin yeni ikametgahmm bu-lundugu devlet mahkemesinin yetkili olabilmesi i9in kar~1 tarafm soz konusu iiye devlette de mesleki veya ticari faaliyetini siirdiiriiyor olmas1 ve sozle~menin bu faaliyet kapsammda kabul edilebilir olmas1 gerektigi ifade edilmi~tir73 . Buna kar~m, tiiketicinin sozle~meyi yaptlktan sonra ikametgah1m bir ba~ka iiye devlete ta~1mas1 durumunda, kar~1 tarafm davasm1 ancak tiiketicinin yeni ikametgahmm bulundugu yer mahkeme-sinde a9abilecegi kabul edilmektedir74.
Tiiziigiin aym hiikmiine gore, tiiketici davalanna ili~kin yetki ku-rah getiren 16. madde esas davanm goriildiigii mahkemede kar~1 dava a9ilmas1 hakkma halel getirmez (m. 16 (3))75 . Bu 9er9evede tiiketicinin, davasm1 kar~1 tarafm ikametgahmm bulundugu iiye devlette a9mas1 du-rumunda bu taraf da kar~1 davasm1 aym mahkemede a9abilecektir.
IV- Tiiketici Sozle~melerinden Dogan Uyu~mazhklarda Ya-banc1 Bir Devlet Mahkemesinin Yetkili Kdmmas1 (m. 17)
Y abanc1 unsurlu tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklarda, sozle~me taraflannm yetki anla~mas1 yoluyla yabanc1 devlet mahkemele-rini yetkili k1lmalarma yine tiiketicinin korunmas1 fikrinden hareketle temkinli yakla~1Imakta, bu 9er9evede taraflara ancak belirli ~artlar
9er9e-72 Schlosser raporu, para. 161; NIELSEN, s. 3 85.
73 NIELSEN, s. 385.
74 Jenard Raporu, s. 33; NIELSEN, s. 386.
75 Yeni Briiksel I Tiiziigii'nde aym hiikiim Tiiziigiin 18. maddesinin 3. f1krasmda yer almaktadir.
548 Briiksel I Tuzugu Hukumleri Uyarmca Tuketicinin Korunmas1
vesinde yabanc1 bir devlet mahkemesini se9me imkam tamnmaktadir76.
S6z konusu sm1rlamalar tiiketici sozle~melerinin 9ogunlukla tiiketicinin kar~1 tarafmca tarafmdan haz1rlanan ve tiiketiciye miizakere imkfmmm tanmmad1g1 standart sozle~meler olarak yap1lmas1, bu sozle~melerde yer alan yetki kaydmm sonu9lanmn tiiketici tarafmdan anla~I1amamas1, soz konusu kay1tlann 9ogunlukla tiiketicinin ikametgahmdan uzakta bir devlet mahkemesini yetkili kI1mas1 ve dolay1s1yla genellikle kii9iik meblaglann soz konusu oldugu bu uyu~mazhklarda tiiketicilerin <lava a9maktan ka91nmas1 sonucunu dogurmas1 gerek9elerine dayamr77 .
Briiksel I Tiiziigii'nde de ozellikle sozle~menin kar~1 tarafmca sozle~meye konulacak bir yetki kayd1yla Tiiziigiin tiiketici lehine kabul edilen yetki kurallanmn bertaraf edilmesinin oniine ge9ilebilmesi ama-c1yla 78 tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklarda taraflara ancak
17. maddede sayilan hallerde yetki anla~mas1 yapma imkam tamnm1~tlf. Bu 9er9evede (i) yetki anla~masmm uyu~mazhk dogduktan sonra yap1l-m1~ veya (ii) boyle bir anla~mayla tiiketiciye Tiiziigiin tiiketici davalanna ili~kin yetki kurallannda belirtilen mahkemelerden farkh mahkemelerde <lava a9abilme imkam tanmm1~ ya da (iii) boyle bir anla~mayla, sozle~-menin yapI1d1g1 anda aym iiye devlette ikametgah1 veya mutad meskeni olan tiiketici ve kar~1 taraf arasmda, soz konusu iiye devlet hukukuna aykm olmamak ~art1yla soz konusu iiye devlet mahkemelerinin yetkili kilmm1~ olmas1 gerekir79 •
Hiikiimde diizenlenen ilk iki durumda sadece tiiketicinin korun-mas1 dii~iincesi hakimdir. ilk durum, tiiketicinin uyu~mazhk dogduktan sonra yetki anla~masmm anlam ve sonu9lanm anlamak bak1mmdan daha iyi bir konumda olacagmdan hareketle80 bu a~amada taraflar arasmda
miizakere giicii bak1mmdan e~itsizlik bulundugundan bahsedilemeyecegi
76 Tiiketici sozle~melerinden dogan uyu~mazhklarda taraflara yetki anla~mas1 yapma
imkam tanmmas1 hakkmda 9e~itli devlet hukuklarmda ve milletleraras1 diizenleme-lerde yer alan hiikilmler hakkmda bkz. GUNGOR, s. 59.
77 Tiiketici sozle~melerinde yer alan yetki kay1tlannm tiiketiciler bak1mmdan
dogur-dugu olumsuz sonu9lar hakkmda bkz. TERRADAS, son not 5'e ait metin civan; DAHL, B.: "Consumer Protection and the Provisions on Jurisdiction in the 1968-EEC Judgments Convention", Nordisk Tidsskrift Int'l Ret., 1977, Vol. 46, s. 110.
78 TERRADAS, son not 160'a ait metin civan.
79 Yeni Briiksel I Tiiziigil'nde bu hilkilm, herhangi bir degi~iklik yap1lmaks1zm 19. maddede yer almaktad1r.
Gu/um BAYRAKTAROGLU OZ<;ELjK 549 dii~iincesine dayamr81 . ikinci durumda ise sadece tiiketiciye kendi ikametgahmm veya kar~1 tarafm ikametgahmm bulundugu yer mahke-meleri d1~mda bir iiye devlet mahkemesinde dava a9ma imkan.1 tamn-maktad1r82. D0lay1S1yla Tiiziigiin 16. maddesinde yetki tanman iiye dev-let mahkemeleri d1~mdaki mahkemelere yetki veren bir yetki anla~mas1-nm varhg1 durumunda ancak tiiketici bu anla~maya dayanarak davasm1 farkh bir iiye devlet mahkemesinde a9abilir. Bununla birlikte doktrinde ilk diizenleme uyu~mazhk dogduktan soma bile olsa, tiiketicinin kendi ikametgah1 d1~mda bir devlet mahkemesinde uyu~mazhgm goriilmesi konusunda uzla~maya varmas1 i<;in8
3;
ikinci diizenleme ise tiiketicinin kendi ikametgah1 veya kar~1 tarafm ikametgah1 d1~mda bir devlet mah-kemesinde dava a9may1 tercih etmesi i9in herhangi bir sebep olmad1g1 gerek9eleriyle ele~tirilmektedir84.Hiikiimde diizenlenen ii<;iincii durumda ise, yetki anla~masmm ge-9erli olabilmesi i9in, tiiketici sozle~mesinin yaptld1g1 anda tiiketici ve kar~1 tarafm ikametgah1 veya mutad meskeni aym iiye devlette bulun-mah, yetki anla~mas1yla soz konusu iiye devlet mahkemeleri yetkili k1-lmm1~ olmah ve boyle bir anla~ma soz konusu iiye devlet hukukuna ay-km bulunmamahd1r. Soz konusu diizenleme tiiketicinin kar~1 . tarafmca a9tlan davalarda tiiketicinin sozle~menin yap1lmasmdan soma ikametga-hm1 degi~tirmesi durumunda yetkinin tespitinin zor oldugu dii~iincesiyle hakkaniyetin saglanmas1 amacm1 ta~1r85. Zira boyle bir durumda tiiketi-ciyi koruma amac1yla yeni ikametgahmm bulundugu devlet mahkemesi-nin yetkili olmas1 gerekirken, anla~manm yaptld1g1 anda ikametgah1 ya da en azmdan mutad meskeni aym iiye devlette bulunan tiiketici ve kar~1 tarafm soz konusu sozle~meden dogan uyu~mazhklann o iiye devlet mahkemesinde goriilmesi konusunda anla~malanna imkan saglanm1~-t1r86. Bu 9er9evede boy le bir yetki anla~masmm varhg1 durumunda tiike-tici davas1m ancak eski ikametgahmm bulundugu iiye devlet
mahkeme-81 HARTLEY, T.C.: International Commercial Litigation, Cambridge 2009, s. 176.
82 HARTLEY, s. 176.
83 HILL, s. 197- 198.
84 HILL, s. 197- 198; TERRADAS, son not 176'ya ait metin civan.
85 Jenard Raporu, s. 33; STONE, EU, s. 128. 86 Jenard Raporu, s. 33.
550 Bruksel I Tiiziigii Hiikiimleri Uyannca Tiiketicinin Korunmasz sinde a9abilecek, tiiketiciye kar~1 davalar da yine aym mahkemede a91Ia-cakt1r87.
Diger yandan, Tiiziigiin 1 7. maddesine uygun ~ekilde yapilm1~ bir yetki anla~masmm 5 Nisan 1993 tarihli Tiiketici Sozle~melerinde Haks1z Sartlar Hakkmda Konsey Direktifi'ne de uygun olmas1 gerekir. Bu 9er-9evede Direktifin 3. maddesinin 3. flkras1 ile 6. maddesi ve EK 1. mad-desi ( q) bendi uyannca tiiketicinin dava a9ma hakkm1 ortadan kald1ran ya da engelleyen yetki kay1tlan ge9ersizdir88 . Divan 2000 tarihli Oceana Grupo Editorial SA v Rocio Murciano Quintero and Salvat Editores SA v Jose M Sanchez Alcon Prades, Jose Luis Capano Badillo, Mohammed Berroane and Emilio Vinas Feliu karannda satlc1 ile tiiketici arasmda akdedilmi~ olan standart sozle~mede yer alan ve sat1cmm esas i~yerinin bulundugu devlet mahkemelerini yetkili kilan kayd1, tiiketicinin ikamet-gahmdan uzakta olan bir yerde a9ilan davada hazir bulunmasm1 zorla~t1-racag1 ve kendisi i9in masrafl.1 olacag1 ve bu ~ekilde satlc1 ile tiiketici arasmdaki ili~kide tiiketici aleyhine bir e~itsizlik yaratacag1 gerek9esiyle haks1z bir kay1t olarak nitelendirmi~tir89. D0lay1s1yla, tiiketici sozle~me-sinde yer alan yetki kaydmm Tiiziigiin 17. maddesine uygun olmas1 du-rumunda dahi, soz konusu kaydm 1993 tarihli Konsey Direktifi anla-mmda satlc1 ile tiiketici arasmda tiiketici aleyhine e~itsizlik yaratt1g1 ve dolay1s1yla haks1z bir kay1t oldugunun ispatl halinde soz konusu kay1t ge9ersiz addedilebilecektir90.
Diger yandan Tiiziigiin 17. maddesinde yetki anla~malannm ge-9erlik ~artlanna ili~kin bir diizenlemeye yer verilmemekle birlikte, soz konusu anla~malann Tiiziigiin yetki anla~malarma ili~kin 23. maddesine de uygun olmas1 gerektigi kabul edilmektedir91 .
87 NIELSEN, s. 389 vd.
88 Bkz. NIELSEN, s. 387; STONE, EU, s. 128.
89 Joined Cases Oceana Grupo Editorial SA v Rocio Murciano Quintero (C-240/98)
and Sa/vat Editores SA v Jose M. Sanchez Alcon Prades (C-241/98), Jose Luis Capano Badillo (C-242/98), Mohammed Berroane (C-243/98) and Emilio Vinas Feliu (C-244/98), 27 June 2000, para. 22- 24.
90 WITHERS, C.: "Jurisdiciton Clauses and Unfair Terms in Consumer Contract
Regulations", Lloyd's Maritime and Commercial Law Quarterly, 2002, s. 58 [Nak-len: GILLIES, Electronic, s. 100].
91 NIELSEN, s. 387; Schlosser Raporu, s. 120. Tiiziigiin 23. maddesinin tiiketici
sozle~-melerinden dogan uyu~mazhklar hakkmda uygulanmas1 hakkmda aynntih bilgi i<;in bkz. TERRADAS, son not 182 'ye ait metin vd.
Giilum BAYRAKTAROGLU OZ<;ELiK 551 V- Davanm Tiiziik Hiikiimlerine Gore Y etkili Olmayan Mah-kemede Af;dmas1 (m. 24)
Briiksel I Tiiziigii'niin uygulanmas1 bak1mmdan deginilmesi gere-ken bir ba~ka mesele, davamn Tiiziigiin 16. maddesinde yetkili kilman mahkemelerden veya taraflar arasmda Tiiziigiin 1 7. maddesine uygun ~ekilde yap1lm1~ yetki anla~masmm varhg1 durumunda soz konusu an-la~mayla yetkili kilman mahkemeden farkh bir mahkemede a91lmasma ili~kindir. Boyle bir durumda davalmm yetki itirazmda bulunmamas1 halinde92 soz konusu mahkemenin yetkisinin tesis edilmesi miimkiin miidiir? Bu soru sozle~menin zayif tarafm1 te~kil eden tiiketiciye kar~1 a9ilan davalarda ozel bir onem arz eder. Konu Tiiziigiin 24. maddesinde hiikme baglanmaktadir. Amlan hiikiim uyannca, "Tiiziigiin diger hii-kiimleri uyarznca yetkili k1lznmam1~ bir iiye devlet mahkemesi, davalznzn ac;zlan davada hazzr bulunmasz durumunda yetki kazanzr. Bu hiikiim da-valznzn yetkisi itirazz yapmak amaczyla davada hazzr bulundugu veya bir ba~ka mahkemenin yetkisinin Tiiziigiin 22. maddesi uyarznca miinhaszr nitelikte oldugu durumlarda uygulanmaz". Herne kadar hiikiimde zay1f tarafm korunmasma ili~kin sozle~meler bak1mmdan bir a91khk yer al-mamaktaysa da, Divan'm 2010 tarihli Ceska podnikatelska pojist'ovna
92 Briiksel I Tiiziigii hiikiimleri uyannca Tiiziik'te a<;:1k<;a diizenlenen iki ha! d1~mda mahkemenin yetkisiz olduguna ili~kin itiraz davah taraf<;a ileri siiriilmelidir.
Tii-ziik'te davahnm itirazma baglanmayan, mahkemenin yetkili olup olmad1gm1 re'sen dikkate almas1 gereken ilk ha!, dava konusu olan talebin esas itibariyle bir ba~ka iiye devlet mahkemesinin Tiiziigiin 22. maddesi uyarmca miinhas1ran yetkili oldugu bir konuya ili~kin olmas1d1r. Boyle bir durumda, davamn a<;Iid1g1 mahkeme davalmm talebinc bagh olmaks1zm re'sen yetkisiz olduguna karar verecektir (m. 25). Mahke-menin yetkili olup olmad1gm1 re'sen inceleyecegi ikinci durum ise, Tiiziigiin 26. maddesinin ilk fikrasmda hiikrne baglanm,~tlr. Amlan hiikiim uyannca ikametgah1 bir ba~ka iiye devlet mahkemesinde bulunan davahya kar~, a<;Iian davada, davanm a<;:1ld1g1 iiye devlet mahkemesinin Tiiziik hiikiimleri uyannca yetkili olmad1g1 du-rumlarda, davalmm davada hazlf bulunmamas1 halinde mahkeme yetkili olup olma-d1g1m re'sen inceleyecektir. Bununla birlikte Tiiziik'te yetki itirazmm ne zaman p1lacagma ili~kin bir diizenleme yer almamaktad1r. Si:iz konusu itirazm ne zaman ya-p1lmas1 gerektigi davanm a<;Iid1g1 iiye devlet mahkemesinin milletleraras1 usu! hu-kuku kurallan uyannca tayin edilecektir. Bununla birlikte Divan, 1981 tarihli
Elefanten Schuh GmbH v. Pierre Jacqmain kararmda yetki itirazmm mutlaka
nm esasma ili~kin savunmalarm mahkemeye sunulmasmdan once yapilmas1 ve dava-hya iiye devletin usul kurallan uyarmca oncelikle (ilk usuli faaliyet olarak) yetki
iti-raz, yapma irnkanmm tanmmas1 geregini ifade etmi~tir: Case C- 150/ 80 Elefanten
